________________
તત્ત્વ પૃચ્છા
૧. જીવતત્ત્વ પ્રશ્ન ૧ જીવ કેને કહેવાય?
ઉત્તર-જેમાં ઉપયોગ અર્થાત્ ચિતન્ય શક્તિ હોય, જે દ્રવ્યપ્રાણ અને ભાવપ્રાણેને ધારણ કરે, તેમજ જે સુખ-દુખને અનુભવ કરે છે તેને જીવ કહેવાય છે.
પ્રશ્ન ૨-દ્રવ્ય પ્રાણ કેને કહેવાય? અને તે કેટલા છે?
ઉત્તર-જેના સંગથી સંસારી જીવ જીવિત રહે છે અને જેના વિયોગથી મૃત્યુને પ્રાપ્ત થાય છે, તેને દ્રવ્યપ્રાણ કહેવાય છે. તેને દશ ભેદ છે. ૧. પાંચ ઈન્દ્રિયના પ્રાણ, ૨. ત્રણ બલ પ્રાણ ૩. શ્વા છુવાસ પ્રાણુ અને ૪. આયુષ્ય પ્રાણ
પ્રશ્ન ૩-પાંચ ઈન્દ્રિયના પ્રાણ કયા કયા છે?
ઉત્તર સ્પર્શનેન્દ્રિય (ત્વચા) ૨. રસનેન્દ્રિય (જીભ) ૩. ધ્રાણેન્દ્રિય (નાક) ૪. ચક્ષુરિન્દ્રિય (આંખ) ૫. શ્રોતેન્દ્રિય (કાન)
પ્રશ્ન ૪-ત્રણ બલ પ્રાણ કયા ક્યા છે?
ઉત્તર–મન બલપ્રાણ–વિચાર કરવાની શકિત ૨. વચન બલપ્રાણ–બલવાની શકિત ૩. કાયબલ પ્રાણશરીરની શકિત.
પ્રશ્ન પશ્વાસ છુવાસ બલ પ્રાણ કોને કહેવાય?
ઉત્તર-હવાને શરીરમાં ગ્રહણ કરવાની અને બહાર કાઢવાની શક્તિને શ્વાસ મારબલ પ્રાણ કહે છે.
