________________
શ્રી શાન્તિનાથ પરમાત્માનું સ્તવન
૫૩
ગાથાર્થ :- પ્રથમના ત્રણ નિક્ષેપા મુખ્ય છે. કારણ કે તે ત્રણ વિના ચોથો ભાવનિક્ષેપો સાધક આત્માને પ્રગટ થતો નથી. શ્રી વિશેષાવશ્યકભાષ્યમાં પ્રથમના બે નિક્ષેપા (નામ અને સ્થાપના) મુખ્યત્વે સાધકને ઉપકારી કહ્યા છે વાસ્તવિકતાથી તો સાધકનો ભાવ જ મુખ્ય ઉપકારક છે. || ૬ ||
વિવેચન :- નામ-સ્થાપના અને દ્રવ્ય આ ત્રણ નિક્ષેપા એ ભાવ નિક્ષેપાના કારણભૂત છે. અને ભાવનિક્ષેપો એ સાધકને કાર્યભૂત છે.
ઉપરના ત્રણ નિક્ષેપા વિના સાધકને ચોથો નિક્ષેપો પ્રાપ્ત થતો નથી. તેમાં પણ શ્રી વિશેષાવશ્યકભાષ્યમાં તો નામ અને સ્થાપના આ બે જ નિક્ષેપાને ભાવનિક્ષેપાના કારણરૂપે કહ્યા છે. આ બે નિક્ષેપા જ વધારે ઉપકારી તરીકે વર્ણવ્યા છે. દ્રવ્યનિક્ષેપો તો સાધકને માટે અગ્રાહ્ય છે. જેમકે જે તીર્થંકરપ્રભુ થઈ ગયા જેમકે મહાવીરસ્વામી, અને જે ભાવિમાં થવાના છે જેમકે શ્રેણીકમહારાજાનો જીવ પદ્મનાભ નામે તીર્થંકર થવાના છે. આવા પ્રકારનો આ દ્રવ્યનિક્ષેપો સાધક આત્માને માટે અગ્રાહ્ય છે કારણ કે તે દ્રવ્યનિક્ષેપાની સાથે સાધકનો યોગ નથી. તથા વળી તીર્થંકર પરમાત્માનો ભાવનિક્ષેપો તો તીર્થંકર પ્રભુમાં જ હોય છે તે પરમાર્થે અરૂપી હોય છે તે જો પરજીવને તારે તો તો આજે બધા જ જીવો મોક્ષે ગયા હોત.
પરંતુ પરમાત્મા પરકાર્યમાં પ્રવૃત્ત થતા નથી. સાધક આત્માએ પોતે જ પોતાના કર્મો તોડવા પ્રયત્ન કરવો પડે છે મોક્ષની સાધના કરવામાં તો સંવર અને નિર્જરા મુખ્યત્વે સાધકે જ આચરવી પડે છે. માટે સાધકનો વંદકભાવ જ મુખ્ય કારણ છે.
તેથી આપણા ભાવ જો અરિહંતપ્રભુના અવલંબનવાળા થાય તો જ મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય. અને પોતાના ભાવ પોતાનાથી ગ્રાહ્ય છે
