SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 225
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ तृतीये आख्याताध्याये पञ्चमो गुणपादः १८७ [बि० टी० ] सर्व॰ । परोक्षायां सर्वत्रेत्युच्यताम्, किमात्मनेपदग्रहणेन । न च वक्तव्यम् - परस्मैपदमनुवर्तते, उत्तरत्र परस्मैपदग्रहणात् ? सत्यम्, प्रतिपत्तिगौरवं स्यात् ।। ६५३ । [समीक्षा] 'दुदुहे दुदुहाते' आदि शब्दरूपों के सिद्ध्यर्थ धातु के गुणनिषेध की जो अपेक्षा होती है, उसकी पूर्ति दोनों ही व्याकरणों में की गई है। पाणिनि का सूत्र है “सार्वधातुकमपित्, क्ङिति च " (अ० १ । २ । ४; १ । ५) । [विशेष वचन ] १. प्रतिपत्तिगौरवं स्यात् (दु० टी०; बि० टी० ) । [रूपसिद्धि] १. दुदुहे । दुह + परोक्षा - ए । 'दुह प्रपूरणे' (२ । ६१) धातु से परोक्षाविभक्तिसंज्ञक आत्मनेपद - प्रथमपुरुष 'ए' प्रत्यय, धातुद्विर्वचनादि तथा गुणाभाव । २ . दुदुहाते । दुह् + परोक्षा – आते । 'दुह प्रपूरणे' (२ । ६१) धातु से परोक्षाविभक्तिसंज्ञक 'आते' प्रत्यय, धातु को द्विर्वचनादि तथा गुणाभाव । ३. दुदुहिरे । दुह् + परोक्षा - इरे । 'दुह प्रपूरणे' (२ । ६१) धातु से 'इरे' प्रत्यय, धातु को द्विर्वचनादि तथा गुणाभाव । ४. चक्रे । कृ + परोक्षा – ए । 'डु कृञ् करणे' (७।७) धातु से परोक्षाविभक्तिसंज्ञक आत्मनेपदद- प्रथमपुरुष - एकवचन 'ए' प्रत्यय, धातु को द्विर्वचन, अभ्यासादि कार्य, ऋ को र् आदेश तथा प्रकृत सूत्र से गुण का निषेध | ५. चक्राते। कृ + परोक्षा-आते। 'डु कृञ् करणे' (७।७) धातु से परोक्षाविभक्तिसंज्ञक 'आते' प्रत्यय तथा अन्य प्रक्रिया पूर्ववत् । ६. चक्रिरे । कृ + परीक्षा – इरे । 'डुकृञ् करणे' (७।७) धातु से परोक्षासंज्ञक 'इरे' प्रत्यय तथा अन्य प्रक्रिया पूर्ववत् ।। ६५३ । ६५४. आशिषि च परस्मै [३ । ५। २२] [ सूत्रार्थ] आशीर्विभक्तिसंज्ञक परस्मैपद प्रत्यय के परे रहते धातु को गुण आदेश का निषेध होता है ।। ६७८ [दु०वृ०] सर्वेषां धातूनां सर्वत्राशिषि च परस्मैपदं गुणो न भवति । चीयात्, चीयास्ताम्। दुह्यात्, दुह्यास्ताम् । परम्मा इति किम् ? चंपीप्ट, धोषीष्ट ।। ६५४ [दु० टी० ] आशि। ‘आशिषि ये' इति सिद्धं परम्मा इति स्पष्टार्थम् । 'धोपीष्ट' इति धुनोते रूपमिदम् ।। ६५८ ा
SR No.023090
Book TitleKatantra Vyakaranam Part 03 Khand 02
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJankiprasad Dwivedi
PublisherSampurnanand Sanskrit Vishva Vidyalay
Publication Year2003
Total Pages662
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size32 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy