SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 226
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ १९६ कातन्त्रव्याकरणम् [दु० वृ०] स्थादासंज्ञकयोरद्यतन्यामात्मनेपदे इर्भवति । समस्थित, समस्थिषाताम् । अदित, अदिषाताम् । अधित, अधिषाताम् । आत्मन इति किम् ? अस्थात्, अदात्, अधात् ।। ६६१ । [दु० टी० ] स्थादो०। अद्यतन्यामात्मन इति विषयसप्तमीयम् । तेन सिज्व्यवधानेऽपि स्यात् । अस्थायि, उपास्थायिषाताम् इति इचि इटि इज्वद्भावे च परत्वदायिरेवेति । स्थादोरिः सिच्यात्मने इति विदध्यात् । विचित्रा हि सूत्रस्य कृतिरिति ।। ६६१ । [समीक्षा] - ‘समस्थित, समस्थिषाताम् ' आदि प्रयोगों के सिद्ध्यर्थ धातुगत आकार को इकारादेश दोनों ही व्याकरणों में किया गया है। पाणिनि का सूत्र है "स्थाघ्वोरिच्च" (अ० १।२ । १७) । पाणिनि "दाधा घ्वदाप्” (अ० १ । १ । २०) सूत्र से जिन धातुओं की 'घु' संज्ञा करते हैं, उनकी कातन्त्रकार ने "अदाब् दाधौ दा” (३ । १ । ८) से 'दा' संज्ञा की है। तदनुसार ही यहाँ सूत्रों में 'घु-दा' का प्रयोग किया गया है। टीकाकार दुर्गसिंह प्रकृत सूत्र के स्थान में "स्थादोरि: सिच्यात्मने" पाठ अधिक उचित मानते हैं, लेकिन शर्ववर्मा ने जो ऐसा नहीं किया, उसमें सूत्ररचना को विचित्र कहकर उसकी ग्राह्यता सिद्ध करते हैं "विचित्रा हि सूत्रस्य कृतिः " । [रूपसिद्धि] १. समस्थित। सम् + अट् + स्था + सिच् + त। 'सम्' उपसर्गपूर्वक 'ष्ठा गतिनिवृत्तौ ' (१ । २६७) धातु से अद्यतनीविभक्तिसंज्ञक आत्मनेपद - प्रथमपुरुष - एकवचन ‘त’ प्रत्यय, ‘अड् धात्वादिर्ह्यस्तन्यद्यतनीक्रियातिपत्तिषु " ( ३ । ८ । १६ ) से धातुपूर्व अडागम, प्रकृत सूत्र से आकार को इकार, "सिजद्यतन्याम्" (३।२।२४) से सिच् प्रत्यय तथा ‘ह्रस्वाच्चानिटः " ( ३ । ६ । ५२ ) से उसका लोप । + २. समस्थिषाताम्। सम् + अट् + स्था सिच् + आताम्। 'सम्' उपसर्गपूर्वक 'ष्ठा गतिनिवृत्तौ ' (१।२६७) धातु से अद्यतनीसंज्ञक द्विवचन 'आताम्' प्रत्यय, अडागम, सिच् प्रत्यय, प्रकृत सूत्र से आकार को इकार आदेश तथा "नामिकरपरः प्रत्ययविकारागमस्थः सिः षं नुविसर्जनीयषान्तरोऽपि " ( २ । ४ । ४७) से सकार को मूर्धन्यादेश | ३ . अदित। अट् + दा + सिच् + त। 'डु दाञ् दाने' (२ । ८४) से अद्यतनीसंज्ञक 'त' प्रत्यय, अडागम, सिच् प्रत्यय, इकारादेश तथा सिच् का लोप । ४. अदिषाताम् । अट् + दा + सिच् + आताम्। 'दा’ धातु से अद्यतनीसंज्ञक 'आताम्' प्रत्यय, अडागम, सिच् प्रत्यय, इकार तथा षकारादेश । ५. अधित। अट् + धा + सिच् + त। 'डु धाञ् धारणपोषणयो:' ( २ । ८५) धातु
SR No.023090
Book TitleKatantra Vyakaranam Part 03 Khand 02
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJankiprasad Dwivedi
PublisherSampurnanand Sanskrit Vishva Vidyalay
Publication Year2003
Total Pages662
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size32 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy