________________
૨૭૩
રામાયણમાં સંસ્કૃતિને સંદેશ
કાલે કરવાનો ધર્મ આજે જ કરો.
અને આજે કરવાનો અત્યારે ને અત્યારે જ કરો. કહ્યું છે ને? ‘આજ આજ ભાઈ! ચાત્યારે.” પાપમાં આજે નહિ; કાલે....
અને જો કોઈ પાપ કરવાનું મન થયું હોય તો તેને દૂર ઠેલો.
આજે જ સિનેમા જોવાનું મન થયું છે? તે એ વાત આવતી કાલ ઉપર દેલો. ‘આજે તો નહિ જ; પછી વાત. એમ મનને કહો. પાપમાં વિલંબ કરવાથી પાપની પળો ટળી જવાનું સદભાગ્ય ઘણી વાર પ્રાપ્ત થઈ જાય છે. આર્યદેશમાં ગુરખા, ચેર, અરે! કૂતરા પણ વફાદાર
એક માસના દશરથને રાજ્ય પ્રાપ્ત થાય છે. એ દશરથને કેવો જબર પુણ્યોદય ગણાય? નાનકડો બાળક રાજા ! અને રાજ્ય ચલાવનારો મંત્રીગણ એનો સેવક !
તમને થશે કે “શું એ કાળમાં મંત્રીએ પૈસા ખાઈ જતા નહિ હોય?” ના... એટલું સમજી રાખે કે પૂર્વના કાળમાં સામાન્ય રીતે પ્રજ, મંત્રી, નોકરો બધા પોતાના માલિકને વફાદાર જ રહેતા. અને માલિકો પણ આશ્રિતોને વાવત સંસ્કૃતિને અને ધર્મ - શાસનની સત્તાને વફાદાર રહેતા. ' અરે ! આ દેશના ગુરખા અને ચારો ય વફાદાર હતા. ચાર પણ એવા હતા કે જે શેઠના ઘરનું નિમક [મીઠું] ભૂલથી પણ ખવાઈ ગયું તો તેને ત્યાં ચોરી કર્યા વિના જ પાછા ચાલ્યા જતા.ચોરો પણ નિમકહરામ નહિ કિ, નિમકહલાલ હતા.
| દશરથના મંત્રીઓ રાષ્ટ્ર વગેરેને વફાદાર હતા. દશરથ તો એક માસનો નાનો બાળ હતો. આથી તેઓ ધારત એટલું ધન આજના લોકોની જેમ દર ભેગું કરી શકત. અરે! રાજ્ય સુદ્ધાં પચાવી પાડી શકત. પણ તે જમાનામાં આજના જેવી ભાકર પરિસ્થિતિ ન હતી. રાષ્ટ્રભકત મહામંત્રી ક૯૫ક
કલ્પકનો પ્રસંગ તમે જાણો છો? રાષ્ટ્રની ખાતર એ માણસે કેવી ફનાગીરી કેળવી હતી, તે અહીં જોઈએ. જ્યારે પહેલાં નંદનું મગધ ઉપર શાસન હતું ત્યારે કલ્પક તેને મહામંત્રી હતો. આખા સામ્રાજ્યમાં એ માનીત થઈ ગયો હતો. આના કારણે એના પ્રત્યે અન્ય રાજકીય માણસોને ખૂબ ઈર્ષ્યા જાગી ઊઠી હતી.
કોઈ પણ હિસાબે કલ્પકને આફતમાં મૂકી દેવાની એ માણસોની મેલી મુરાદ હતી. કોઈ એવું છટકું ગોઠ્ઠીને કલ્પકનું અને તેના આખા કુટુંબનું ધત પને કાઢી નાંખવાની એ લોકોની દુષ્ટ વૃત્તિ હતી.
