________________
પાંચ ભાવનું સ્વરૂપ
૨૦૩
આઠમા ગુણઠાણે એક જીવને ચાર ભાવ જ હોય છે. તે આ પ્રમાણે ઉપશમશ્રેણીમાં ઉપશમ સમ્યવીને ઔપશમિક ભાવે સમ્યક્ત લાયોપશમ ભાવે જ્ઞાન, દર્શન, સર્વવિરતિ વગેરે, ઔદયિકભાવે મનુષ્યગતિ વગેરે અને પરિણામિકભાવે જીવત્વ, ભવ્યત્વ એમ ચાર ભાવ હોય છે. તથા ઉપશમશ્રેણી કે ક્ષપકશ્રેણીમાં ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વીને ક્ષાયિક, લાયોપથમિક, ઔદયિક અને પારિણામિક એમ ચાર ભાવ હોય છે. આઠમા ગુણઠાણામાં ક્ષાયોપશમ ભાવનું જ ચારિત્ર જાણવું. પરંતુ ઉપશમ કે ક્ષાયિક ભાવનું આવ્યું ન હોય.
બારમા ગુણઠાણે રહેલા એક અથવા અનેક જીવને ક્ષાયિક ક્ષાયોપથમિક, ઔદયિક અને પરિણામિક એમ ચાર ભાવ હોય છે. તેમાં સમ્યત્વ અને ચારિત્ર અને ક્ષાયિકભાવનું જ હોય છે.
બાકીના ગુણસ્થાનક એટલે ૧થી ૩ ગુણસ્થાનકમાં એક જીવને કે અનેક જીવને ક્ષાયોપથમિક, ઔદયિક અને પારિણામિક એમ ત્રણભાવ હોય છે. તેમાં ક્ષાયોપશમભાવે અજ્ઞાન, દર્શનાદિ ઔદયિક ભાવે ગતિ આદિ, પારિણામીકભાવે જીવવાદિ હોય છે.
તથા તેરમાં અને ચૌદમા ગુણઠાણે પણ ત્રણભાવ હોય છે ક્ષાયિક, ઔદયિક અને પરિણામિક એમ ત્રણભાવ જાણવા. તેમાં ક્ષાયિકભાવના કેવલજ્ઞાનાદિ ૯ ભેદ, ઔદયિકભાવના મનુષ્યગતિ વગેરે અને પારિણામિક ભાવે જીવત્વ હોય છે.
અનેક જીવ આશ્રયી ગુણઠાણામાં મૂળભાવ ૧થી ૩ ગુણસ્થાનકોમાં ક્ષાયોપથમિક, ઔદયિક અને પારિણામિક એમ ત્રણ ભાવ જ હોય છે. આ ગુણસ્થાનકોમાં ક્ષાયિક અને ઔપશમિકભાવ ન હોય. ૪થી ૧૧ ગુણઠાણામાં પાંચ ભાવ હોય છે. કારણકે કોઈને ક્ષાયિક સમ્યકત્વ અને કોઈને ઉપશમ સમ્યકત્વ હોય. અને શેષ ત્રણ ભાવ તો છદ્મસ્થને હોય જ. બારમા ગુણઠાણે ક્ષાયિક, ક્ષાયોપથમિક, ઔદયિક અને પારિણામિક એમ ચાર ભાવ હોય છે. અહીં પથમિક ભાવ હોય નહીં. ૧૩-૧૪માં ગુણઠાણે ક્ષાયિક, ઔદયિક અને પરિણામિક એમ ત્રણ ભાવ હોય છે.
