SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 442
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ 412 हेमचन्द्र के अपभ्रंश सूत्रों की पृष्ठभूमि (अ) संस्कृत की धातुओं में भी :-दिण्ण (*दिद्र); रुण्ण (*रुद्न) मुक्क (*मुक्-न): नत्त (*नृत्त) आदि इन सभी का रूप-दत्त, रुदित, मुक्त, नर्तित-परिनिष्ठित संस्कृत में होगा। (ब) देशी धातुओं के विषय में-घित्त < Vधिव या घिप्प, अभित्त < अभिद, अभिदिय भी होता है। विचित्त < वि-vचिव (हेम० 4/257-8); छिद्द < Vछह क्षिप,-धुक्क < Vधउक आदि। देशी धातुओं की रचना में ये अनिट् की तरह हैं। अपभ्रंश में प्रमुख कर्म वाच्य भूतकालिक कृदन्त चिह इय (°इअ), "इउ ही हैं, यद्यपि प्राकृत के उक्त अन्य रूप भी पाये जाते हैं। डॉ० तगारे ने (8148) पूर्वी अपभ्रंश के कतिपय 'ल' वाले निष्ठा प्रत्यय का उदाहरण दिया है-रून्धेला, आइला, गेला । उद्योतन की कुवलयमाला कहा में भी कुछ °ल रूप पाये जाते हैं:-दिण्णले (दा) गहिल्ले (ग्रह) आदि। (iii) * (इ) त-क-जायओ (=जातः); मुक्कउ (मुक्तकः)। (iv) * (इ) तल (ल) अ :- मुक्कलओ ( मुक्तलकः)। (v) * न + इल्ल + क :- दिण्णेल्लयम् ('था' दिया); हेइल्लियाणम् (हत-इल्ल-क,-सम्बन्धु, पुं०); आणिएल्लियम् (< आनित-इल्लक कर्म, ए० व०) वसु० । प्रारम्भिक प्राकृत और अपभ्रंश में भूतकालिक कृदन्त के रूप हैं-अप०–पडिल < /पत्, फुलिल्ल-< स्फुर, पुच्छिल्ला, हसिरप्रा०-कल=कृत्, मुस–मुषित, खज्ज-खादित; रोइरी (स्त्री०)-रुदित । संन्देश रासक' में 'इय, 'इयउ वाले रूपों के अतिरिक्त "ई ("इय का समाहृत रूप) वाले स्त्रीलिंग रूप भी मिलते हैं :चडी, विबुद्धी, तुट्टी आदि। इन रूपों का आधुनिक आर्यभाषा हिन्दी और गुजराती की ओर झुकाव है। कतिपय उदाहरण संस्कृत निष्ठा रूपों के ध्वनि नियमों के अनुसार परिवर्तित रूपों के भी मिलते हैं।
SR No.023030
Book TitleHemchandra Ke Apbhramsa Sutro Ki Prushthabhumi
Original Sutra AuthorN/A
AuthorRamanath Pandey
PublisherParammitra Prakashan
Publication Year1999
Total Pages524
LanguageHindi
ClassificationBook_Devnagari
File Size32 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy