________________
ચૌદમુ' :
પાપના પ્રવાહ
: ૩ :
कलहं अब्भक्खाणं, पेसुनं रइ - अरइ समाउत्तं । परपरिवायं माया - मोसं मिच्छत्तसल्लं च ॥ १ ॥
(૧) પ્રાણાતિપાત, (૨) મૃષાવાદ, (૩) ચેરી-અદત્તાદાન, (૪) મૈથુન, (૫) દ્રવ્યની મૂર્છા-પરિગ્રહ, (૬) ક્રોધ, (૭) માન, (૮) માયા, (૯) લેાલ, (૧૦) પ્રેમ-રાગ, (૧૧) દ્વેષ, (૧૨) કલહ, (૧૩) અભ્યાખ્યાન, (૧૪) વૈશુન્ય, (૧૫) રતિ-અતિ, (૧૬) પરપરવાદ, (૧૭) માયા-મૃષાવાદ અને (૧૮) મિથ્યાત્વશલ્ય-એ અઢાર ક્રિયાએથી પાપના પ્રવાહ ચાલે છે, એટલે કે તે પાપનાં ઉદ્ભગમસ્થાના છે.
આ અઢાર પાપસ્થાના કે પાપસ્થાનકેામાં પ્રથમનાં પાંચ મુખ્ય છે અને બાકીનાં તેર ગાણુ છે, અર્થાત્ પ્રથમનાં પાંચ ઘટે તે આકીનાં તેર પણ ઘટે છે. તેમાં પણ પ્રાણાતિપાતની મુખ્યતા છે, એટલે સહુથી પહેલાં તેના નિર્દેશ કરવામાં આવ્યા છે. ૧. પ્રાણાતિપાત (હિંસા )
પ્રાણાતિપાત એટલે પ્રાણના અતિપાત. પ્રાણુ શબ્દથી પાંચ ઇંદ્રિયા, મનેાબળ, વચનખળ, કાયમળ, શ્વાસેાચ્છવાસ અને આયુષ્ય એ દશ પ્રાણા સમજવાનાં છે. તેને અતિપાત કરવા એટલે તેનું અતિક્રમણુ કરવું, તેને વ્યાઘાત કરવા કે તેના વિનાશ કરવા. તાત્પર્ય કે-કોઈ પણ પ્રાણીને જાનથી મારવુ, તેનાં અંગોપાંગ છેઢવાં કે તેને પીડા યા દુ:ખ ઉપજાવવુ તે પ્રાણાતિપાત કહેવાય છે. હિંસા, વિરાધના, મારા, ઘાતના, આરભ-સમારભ વગેરે તેના પર્યાયશબ્દો છે.
નિગ્રંથ મહર્ષિઓએ કહ્યું છે કે—
