________________
૩૨
ધમ-શ્રદ્ધા એને જાણનાર અને જેનાર ઈશ્વરને નહિ માનવાથી પણ, અનેકવિધ પ્રમાણબાધા ઉત્પન્ન થાય છે. વિશ્વની સમગ્ર વસ્તુઓને જાણનાર કે ઈશ્વર નજ હોય, તે જગમાં જે વિવાદ વિનાની અનેક માહિતીઓ આજે મળી આવે છે, તે મળતા નહિ. કઈ પણ વક્તા સર્વ વસ્તુનો જ્ઞાતા થયા સિવાય પૂર્ણ સત્ય બોલી શકે જ નહિ. સૂર્યચન્દ્રાદિ તિક અને ગ્રહોના ચારનું, વૈદ્યકશાસ્ત્રનું અને નિમિત્તશાસ્ત્રનું તથા બીજા પણ સૂક્ષ્મ, દૂર અને અન્તરિત પદાર્થોનું જ્ઞાન જે આજે ઉપલબ્ધ થાય છે, તે સર્વને માન્યા સિવાય સંભવે નહિ. ગણિતશાસ્ત્રને કે વૈદ્યકશાસ્ત્રને સારે કે અનુભવી અભ્યાસી પણ, મૂળ જ્યોતિશાસ્ત્ર કે વૈદ્યકશાસ્ત્રની સહાય વિના ગ્રહચાર કે રેગનિદાનાદિનું જ્ઞાન કરી શકે નહિ. એ મૂળ જ્ઞાન જેના વડે પ્રકાશિત થયું હોય, તે જ સર્વજ્ઞ છે. છમસ્થ વડે તે મૂળ જ્ઞાન પ્રકાશિત થઈ શકતું હોય, તો આજે પણ થવું જોઈએ. ધર્મશાસ્ત્રોમાં વર્ણવેલ આત્મા, પરલેક, કર્મ, પુણ્ય, પાપ, સ્વર્ગ, નરક આદિ પદાર્થોની સૂક્ષ્મ હકીકત પણ છાઘસ્થિક જ્ઞાનથી જાણું શકાય એવી નથી. આજે તે બધી વસ્તુઓની બારીકમાં બારીક માહિતીઓ શાસ્ત્રમાં ઉપલબ્ધ છે, તો તેને જણાવનાર અતીન્દ્રિય જ્ઞાનિનું અસ્તિત્વ પણ સ્વીકારવું જ પડે. સર્વસને નિષેધ ન થાય
આ દેશ અને આ કાળમાં કઈ તે અતીન્દ્રિય જ્ઞાની નથી, એ. કથન જ અન્ય દેશ અને અનય કાળમાં તેની હયાતીને પૂરવાર કરે છે. સર્વદેશ અને સર્વકાળમાં કઈ પણું
