________________
અકાલ
૨૭૯
ખેતર, કેાઈનું ગામ, ક્રાઇનું ધન, કાઈની ઘેાડી, કાઈની કન્યા, કાઈની નાર્ ! સિપાહીગીરીમાં સિપાહીને તે હથેલીમાં ચાંદ દેખાતા હતા અને વસતીને ધાળે દિવસે તારા દેખાતા હતા ! આવતીકાલના વિચાર ક્રાણુ કરે—જ્યાં ખુદ રાજાનાં ને સિપાહીનાં આજનાં ઠેકાણાં નહેાતાં ત્યાં ?
એટલે અકાલના પજો જેવા પડ્યો કે પડતાંની સાથે એ આખા મુલકને જાણે પકડમાં લઈ ને ભીંસવા માંડ્યો. ગામેાનાં ગામેા ઉજ્જડ થયાં ને રસ્તા ઉપર હાડપિંજરાના ગંજ ખડકાયા.
ત્યારે.....ત્યારે.....ત્યારે...એક દિવસ ગાધવી બંદરમાં લાખા વણઝારા આવ્યા. પણ એ લાખા વણુઝારા કેવા ? સાંતલપુરના જામે લૂંટી લીધાથી ક"ગાલ બનીને મીણુ વેચવા નીકળેલા લાખા નહિ; હવે તે વણુઝારમાં ચાલવાને માટે એ અસલ જાતવંત ઘેાડા રાખતા, તે તુરકાણી ઢબક્ખનાં પાયજામા ને બંડી પહેરતા. એ માથે સાફા બાંધતા ને સાફા ઉપર છેશુ` રાખતા. એની બંડીમાં સાનાનાં બટન શાભતાં ને બગલમાં એ ફાળિયે વીટાળેલી તલવાર રાખતા તે ક્રેડ ઉપર રજપૂતી ભેટ બાંધતા.
એને જોઈ ને કાઈ એને વણઝારા ના કહે; કલ્યાંકના ઢાકાર કે દરબાર જ માની લે !
જગડૂશા ગાંધવી બંદરમાં બે વરસથી વસતા હતા. વહાણાની દેખરેખ એ પેાતે રાખતા. માલ માટે મેાટી મેાટી ખાણા એમણે બંધાવી હતી. એમાં એ માલ ભરતા હતા. બધું કામ એમની પેાતાની દેખરેખ નીચે થતું હતું.
એક રીતે ગાંધવી બંદર ડુગરા અને જગલાને સામે પાર, રળિયામણી એવી વરતુ નદીને કાંઠે હતું, જ્યાં એકવાર ભગવાન શ્રી કૃષ્ણચંદ્રના પિતા વાસુદેવે મહાયજ્ઞ કર્યાં હતા અને જ્યાં, લોકવાયકા પ્રમાણે, ભગવાન વાલ્મીકિના પૂર્વજીવન વાલિયા ભીલની–વાલા કાખાની જનમ ભેામકા આવી હાવાનું કહેવાય છે.
