________________
૨૦૮
જગતાહ
સૂકી ધરતી ખાવા ધાતી હતી તે માનવીએનાં હાડપિંજરેશ ખડકાવા લાગ્યાં; શેઠશાહુકારાનાં હીરા-મેતી ખાને પડવાં. અનાજ તે એમનેય દુર્લભ થવા માંડયું.
ગુજરાત, કચ્છ ને સૌરાષ્ટ્ર, એના રાજાએ જુદા જુદા પણ એની વસતી એક. દુકાળ-અકાળમાં ગુજરાત, કચ્છ, સૌરાષ્ટ્રનાં માનવી સિંધમાં ઊતરી જાય અને સિંધનાં બહેાળાં પાણી ઉપર એ કપરા દિવસે કાપી નાંખે. પણ પીથલ સુમરાનું સિંધ અત્યારે બધ હતું : ત્યાંયે તુરકાણાનાં ઘેાડાં કરતાં થયાં હતાં, ત્યાંય લડાઈ આ મડાઈ ચૂકી હતી તે ગીજનીના બાદશાહેા અને નગર સમૈના જામે! જીવનમરણની કડાભીડમાં જડાયા હતા.
કડાંભીડ તે। આખા દેશમાં જાણે થંભી ગઈ—જાણે કારમા દુકાળમાં એ થીજી ગઈ. એને બદલે ખલિફા અને ખરના સાદાગરે જીવતાં માનવીઓના સાદા કરવા નીકળ્યા. બાપ પેાતાનાં છેાકરાંને નિભાવવા છેાકરાંની માનું વેચાણ કરતા, કે છોકરાંને વેચીને પેાતાના જીવ બચાવવા માગતા. જુવાન માણસો ઘરડાં માબાપેાને છેાડી દેવા લાગ્યા. જુવાન માબાપે! નાનાં દીકરા-દીકરીઓને તજી દેવા માંડયાં.. કાળિયા ધાન પણ ભારે માંઘું થઈ પડયું!
હિમાલયની તળેટીથી તે ઠેઠ કૃષ્ણા નદીના કાંઠા સુધી આ ધાર અકાલ છાઈ ગયા. પચાસ પચાસ વર્ષથી આ પથક અવિરત યુદ્ધમાં પડયો હતા. કામધધા બધા ભુલાઈ ગયા હતા. ખેતી બધી ભુલાઈ ગઈ હતી. અનાજના સંધરા કાઈ કરતું નિહ. જુવાનમાત્ર સમજણા થાય કે તરત પેાતાનું ગામ ને ખેતર છોડીને ફેાજમાં ભરતી થવાને ચાલી નીકળતા. દેશમાં એકમાત્ર વ્યવસાય રહ્યો હતેા સિપાહીગીરીને.
આવતી કાલને વિચાર જ કાઈ એ કર્યાં નહેાતા, કાઈ ને થયે નહેતા. ભગવાનના રાજ્યમાં આવતીકાલ જેવું કાંઈ હોય તેાય કાઈ તે દેખાતું ન હતું, સૂઝતું ન હતું. બસ, આજ લૂટા—કાઈનું
