________________
૬૩
અર્થ : એ પ્રમાણે આવર્ત એટલે વારંવાર ભ્રમણ કરવા રૂપ ચોરાશી લાખ યોનીઓને વિષે ક્લિષ્ટકર્મે કરીને અધમ એવા જીવો આ સંસારને વિષે નિર્વેદ પામતા નથી. એટલે આ સંસાર ભ્રમણથી મારો મોક્ષ ક્યારે થશે ? એવો વિચાર કરી વૈરાગ્ય પામતા નથી. જેમ ક્ષત્રિઓ એટલે રાજાઓ ધન, કનક વગેરે સર્વ અર્થને વિષે ખેદ પામતા નથી. એટલે મનોહર શબ્દાદિક વિષયો ભોગવતા છતાં તેમની તૃષ્ણા વધતી જ જાય છે—ઘટતી નથી. તેમ તે તે યોનિઓમાં વાંરવાર ઉત્પન્ન થયા છતાં જીવોને તેમાં જ આસક્તિ રહે છે. નહીં તો તે જન્મમરણાદિનો નાશ કરવા કેમ યત્ન ન કરે ? પ.
कम्मसंगेहि सम्मूढा, दुक्खिया बहुवेयणा । अमाणुसासु जोणीसु, विणिहम्मंति पाणिणो ॥६॥
અર્થ : જ્ઞાનાવરણીયાદિક કર્મના સંબંધથી અત્યંત મૂઢ થયેલા, તથા મનમાં માનસિક પીડાથી ઘણા દુ:ખી થતા, તથા શરીરે ઘણી વેદના પામતા જીવો મનુષ્ય સિવાય બીજી એટલે નરક, તિર્યંચ અને આભિયોગિકાદિ અધમ દેવગતિ સંબંધી યોનિઓને વિષે હણાય છે. અર્થાત્ એવી યોનિઓમાં ભમ્યા કરે છે—તેમાંથી નિસ્તાર પામતા નથી તેથી આ મનુષ્ય ભવને દુર્લભ કહેલા છે.
ત્યારે મનુષ્યભવની પ્રાપ્તિ શી રીતે થાય ? તે કહે છે
कम्माणं तु पहाणाए, आणुपुव्वी कयाइ उ । जीवा सोहिमणुप्पत्ता, आयणंति मणुस्सयं ॥ ७ ॥
-
અર્થ : પરંતુ અનુક્રમે-ધીરે ધીરે નરકગતિ વગેરે પમાડનારા અનંતનુબંધિ આદિ કર્મોની હાનિ થવાથી કદાચિત્ જ–કોઈક જ વાર જીવો ક્લિષ્ટ કર્મના નાશરૂપ શુદ્ધિને પામેલા મનુષ્યભવને ગ્રહણ કરે છે એટલે પામે છે. કષાય મંદતાથી વિશેષ શુદ્ધિ થાય તો જ મનુષ્યભવનું આયુષ્ય બંધાય છે. ૭.
