________________
૧૮૮ : વત્સરાજ ઉદયન આપણે નાશ કાં આપણે ઉદ્ધાર ! એક રીતમાં આપણને કંઈ ખવાતું નથી.” - “પણ રાણીજી, કંઈ માનવબુદ્ધિ વાપરવાની ખરી કે નહિ? બસ, આંધળા થઈને ઝંપલાવી દેવાનું !”
મહામંત્રીજી, તમે દુનિયાના રાજશાસનના દેર ચલાવ્યા છે. હું તે સ્ત્રી છું, પણ એક વાત શીખી છું.
જ્યાં માનવબુદ્ધિ મૂંઝાઈને ઊભી રહે, આપણું ડહાપણની સીમાં આવીને ખડી રહે, ત્યાં આપણા વિશ્વાસને પાત્ર પૂજનીય વ્યક્તિમાં સર્વ આકાંક્ષાઓ સમર્પિત કરી દેવી ! મંત્રી, ચંડપ્રદ્યોત પણ પિતાને ભગવાનને ભક્ત કહાવે છે! કાં એની ભક્તિ સાચી ઠરે છે, કાં એની ભક્તિની ફજેતી થાય છે»
મહામંત્રી કંઈ ન બોલ્યા. કહેવાનું મન તે ઘણું થયું કે નિશાળમાં એક ગુના હાથ નીચે સે નિશાળિયા હાયએથી શું બધાને સમાન વિદ્યા વરશે! વળી આ વાત ગઈ કાલે કાં યાદ ન આવી? આ તે વાર્યાનું જ્ઞાન નથી, હાર્યાનું છે. છતાં ભલે ! ભૂંડા બહાને મરવું એના કરતાં સારા બહાને મરવું સારું કે મહામંત્રી યુગધરે સેનાને કેશરિયાં માટે તૈયાર રહેવા આદેશ આપ્યો. સ્ત્રી-બાળકને ગુપ્ત રસ્તે ચાલ્યા જવા હુકમ કર્યો ન કર્યો ને કૌશાંબીના દુર્ગના દરવાજા ખેલી નાખ્યા. એ દ્વારમાં થઈને રાણી મૃગાવતી સાદાં વસ્ત્રો સજી ભગવાનના દર્શને જવા નીકળ્યાં!
( શ્વાસોશ્વાસ થંભાવીને માનવી નીરખી રહે એવી આ ઘડી હતી. પ્રત્યેક ઘડી એક અસ્તિ-નાસ્તિ લઈને વીતતી
