________________
વસ્તુપાલનું વિદ્યામડળ અને બીજા લેખા
કયુ છે. પછી મત્રીના પરમાથ વિચાર નિરૂપ્યા છે, જેમાં સૂર્યોદયનુ વર્ણન કરતાં કવિએ સંસારની અસારતાના મેધ આપ્યા છે, અને છેવટે મંત્રીએ કરેલી શત્રુંજય અને ગિરનારની યાત્રાનું વિસ્તૃત વન કરીને કાર્તિકૌમુદીનું સમાપન કર્યું છે.
પણ કાર્તિકૌમુદીનું મહત્ત્વ કેવળ ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ જ નથી. કાવ્યદૃષ્ટિએ પણ મધ્યકાલમાં રચાયેલાં સંસ્કૃત મહાકાવ્યેાની આગલી હરેાળમાં તે બેસે છે. વસ્તુપાલનું નરનારાયણાનદ જેમ માધની ઘાટી ઉપર રચાયેલુ છે તેમ કાર્તિકૌમુદીમાં કાલિદાસની રીતિનું પ્રશસ્ય અનુસરણ છે. વસ્તુપાલ તેમજ સામેશ્વરે પેાતાના એ સમથ પુરાગામીએની કાવ્યપરંપરાને બહુ સુન્દર રીતે જાળવી રાખી છે અને સંસ્કૃત પચકાવ્યાને માજુએ રાખીએ તે, બાકીનાં સંસ્કૃત મહાકાવ્યામાં તેમની કૃતિએ બેશક અગ્રિમ સ્થાન પ્રાપ્ત
કરે છે.
પંદર સ`તું સુરથાત્સવ મહાકાવ્ય ભેાળા ભીમદેવના સમયમાં અણહિલવાડમાં થયેલી રાજકીય અવ્યવસ્થાને અનુલક્ષીને રચાયેલુ' છે. માકડેયપુરાણુ–અંતગત દેવીમાહાત્મ્યનું વસ્તુ કવિએ લીધું છે. સ્વારાચિષ મન્વંતરમાં ચૈત્ર વંશમાં થયેલા સુરથ રાજાના મંત્રીએ તેના શત્રુઓ સાથે ભળી જતાં તેનુ રાજ્ય હરાઈ ગયું અને તે અરણ્યમાં જઇને વસ્યા. ત્યાં તેને મેધ નામના એક મુનિના સમાગમ થયેા. એ મુનિએ તેને ભવાનીની આરાધના કરવાનું કહ્યું, અને દેવીમાહાત્મ્યમાં વર્ણવેલાં ભવાનીનાં પરાક્રમે। તેને કહ્યાં. આથી સુરથે તપશ્ચર્યાં કરીને ભવાનીને પ્રસન્ન કરી. દેવીએ તેને થાડા સમયમાં રાજ્ય પાછું મળવાના આશીર્વાદ આપ્યા. ' એવામાં સુરથના સ્વામીભક્ત સેવા તેના કૃતઘ્ન મંત્રીઓને નાશ કરીને તેને ખેાળતા ખાળતા આવી પહોંચ્યા અને રાજધાનીમાં લઈ જઈ તે ધામધૂમથી તેના અભિષેક કર્યો.
ભેાળા ભીમદેવને રાજ્યભ્રષ્ટ કરીને જયંતસિંહ નામના ક્રાઈ
