Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane khIjA lekhA 45 jaina esi - bhAvanagara
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane khIjA lekhA adhyApaka bhaNIlAla ja. sAsarA, ema. e. ardhamAgadhI ane gujarAtInA aApaka, zeDa bheA. je. vidyAbhavana gujarAta vidyAsabhA (gujarAta varnAkayulara seAsAyaTI,) amadAvAda saMvata 2004] [ sane 1948 huM je na " A phisaH bhA va na ga 2
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAptisthAna jana ophisa-bhAvanagara "jaina" patranI sane 1947 nI bheTa. kImata 2-0-0 mudrakaAnaMda prinTiMga presa. bhAvanagara
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ stAvika ' jaina 'nA taMtrI zrI. gulAbAie jaina' mATe eka bheTapustaka lakhI ApavAnI sucanA mane thADAka mAsa pahelAM karI hatI. parantu grantharUpe kaMI navuM lakhavAnI anukULatA te samaye naheAtI. atyAra pahelAM sAmayikAmAM chapAyelA, paNa granthastha nahi thayelA mArA lekhA paikI mukhyatve jaina sAhitya ane ItihAsa sAthe saMbaMdha dharAvatA cADAka lekhAnA eka saMgraha bahAra pADavAnuM sUcana meM karyuM, ane temaNe te saharSa svIkAyuM. pariNAme A saMgraha prasiddha thAya che. jaina sAhitya ane itihAsa e vAstavika rIte teA bhAratIya sAhitya ane itihAsanA ja eka aMtagata bhAga che. jaina ane jainetara evA bhedo ApaNe mATe bhAge abhyAsanI saraLatAne khAtara pADatA hAie chIe. ethI A saMgrahamAMnA lekhA eka dRSTibinduthI jotAM jaina sAhitya, itihAsa ane zramaNusaMskRtine spa karatA che te khIjA dRSTibinduthI jotAM bhAratIya sAhitya ane gujarAtanA rAjakIya--sAMskRtika itihAsa viSenA che. lekhA viSe vicAra karatAM ATalu dhyAnamAM rAkhavA vinaMtI che. presanI zaratacUkane lIdhe pustakanI vacamAM ja, pR. 32 upara eka jAhera khabara dAkhala thaI gaI che. e mATe huM vAcakAnI kSamA cAhuM chu amadAvAda tA. 29-2048 } bhAgIlAla ja. sAMDesarA
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ A lekhakanAM anya pustake saMzAdhana vAghelAonuM gUjarAta (1939) prAcIna gujarAtI sAhityamAM vRttaracanA (1941) itihAsanI keDI-lekhasaMgraha (1945) vastuviddha pakSa -hindI anuvAda (1947) jaina Agama sAhityamAM gUjarAta (have pachI) saMpAdana saMdhavijayakRta siMhAsanabatrIsI (1933) mAdhavakRta rUpasundara kathA (1934) vIrasiMhakRta uSAharaNa (1937 ) atisArakata kapUramaMjarI ( 1941 ) sattaramA zatakanAM prAcIna gurjara kAvya ( 1948 ) nemicandrakRta SaSTizataka-traNa bAlAvabe sAthe (chapAya che) anuvAda saMpadAsagaNikRta vasudeva-hiMDI :(1946) paMcataMtra ( chapAya che ). hindamAM Arya bhASAvikAsa ane hindI ( chapAya che )
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA prAstAvika che. * * * * vastupAlanuM vidyAmaMDaLa. sAranAtha.... ... ... ... bhADa: lokakalpanAnuM eka pakSI prabandhakArI ne muijhuddIna keNu?.. eka etihAsika jaina prazasti.... ... . saMDeraH uttara gUjarAtanuM eka aitihAsika gAmaDuM. " kakSAbadhaM vidadhati na the" . . . keTalAka etihAsika zilAlekha... ... ... pATaNanA jaina itihAsanI keTalIka sAmagrI " gujarAtanAM zAhI mugala pharamAno".... saubhAgya paMcamI kathA... ... ... ... ... ... ... 119 gujarAtamAM niSadhIyacaritAne pracAra tathA te upara lakhAyelI TIkAo 133 samayanideza. . .. *** * * 149 suci... ... ... ... ... ... ... ... 151 zuddhipatraka.. ... ... ... ... ... ... ... 168
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupalanuM vidAyathI tyAgAH kuDmalayanti kalpaviTapityAgakriyApATavaM kAmaM kAvyakalApi komalayati dvaipAyanIyaM vacaH / buddhidhikkurate ca yasya viSaNAM cANakyacintAmaNaH so'yaM kasya na vastupAlasacivosa: prazaMsAspadam // -narendraprabhasUrikRta alaMkAramahodadhi satkavikAvyazarIre duSyadagadadoSamoSaNaikamiSak / mIvastupAlasacivaH sahRdayacUDAmANirjayati // -somezvarakRta ullAgharAghava bAla mULarAja, bhImadeva bIje, lavaNaprasAda, viradhavala ane visaladevane kALa-vikramanA teramA sikAne uttarArdha ane caudamA saikAno prAraMbhakALa-e gUjarAtamAM saMskRta vidyAnA vilAsano kALa che. viradhavala ane vIsaladeva te mALavAnA prasiddha rAjAo muMja ane bhejanI jema pitAnI sabhAmAM paMDito rAkhatA. paNa A yugamAM vidyApracArane sauthI vadhu vega maLyo hoya te te dhoLakAnA rANA varadhavalanA maMtrIo vastupAla-tejapAla taraphathI. A samayanI sAhityapravRttimAM vastupAlanI pitAnI preraNA ghaNe moTe aMze kAraNabhUta banI che. vastupAla eka vIra yoddho ane nipuNa rAjapuruSa hovA uparAMta sAhityarasika, sAhityavivecaka ane kavi paNa hatA. zrIkRSNa
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vighAmaDaLa ane bIjA lekhe ane arjunanI maitrI, revataka upara temane vihAra ane chevaTe ajune kareluM subhadrAnuM haraNa-e mahAbhAratIya prasaMgane 16 sargomAM kavitvapUrNa rIte varNavatuM, naranArAyaNanaMda nAme mahAkAvya teNe racyuM che. gUrjaradezanA ja eka pUrvakAlIna mahAkavi mAghanA zizupAlavadhanI rItie lakhAyeluM prastuta kAvya kAvyavivecanAnA pratyeka daSTikoNathI mAghanI e vikhyAta racanAnI sAme mAnabhara UbhuM rahevAne pAtra che. A uparAMta zatruMjayamaMDana AdinAtha stotra, giranAramaMDana neminAthastotra, aMbikAstotra Adi stotro tathA dasa kenI ArAdhanA e kAvya vastupAle racelAM maLe che. vastupAle racelAM subhASito jalaNanI suktimuktAvali ane zALadharanI zArgadharapaddhatimAM udbhUta thayelAM che. merUtuMgakRta prabaMdhacintAmaNi, rAjazekharakRta caturvizatiprabandha, jinaharSakRta vastupAlacarita, tathA purAtana prabandhasaMgraha Adi gUjarAtamAM ja racAyela prabandhAmaka granthamAM paNa vastupAlanI saMkhyAbaMdha sUktio maLe che. sUktionI racanAmAM vastupAlana viziSTa Adara hato eTaluM ja nahIM paNa sUktiracanAmAM tenI kavipratibhAnuM viziSTaya prakaTa thatuM hatuM ema judA judA prabandhamAM udbhUta thayelA keI ajJAtanAma kavinA nIcenA zloka uparathI jaNAya che. pIyUSAdapi pezalA zazadharajyotsnAkalApAdapi svacchA nUtanacUtamabharibharAdapyulasassauramAH / vAdhezvasAmasUmviradAdA : keSAM na prathayanti cetasi mudaM zrIvastupAloktayaH / / somezvare paNa potAnA "ullAgharAghava" nATakamAM A ja, vastunuM samarthana karatAM kahyuM che ke ambhojasambhavasutA vaktrAmbhoje'sti vastupAlasya / . . yadvINAraNitAni bhUyante sUktidambhena... .. : vastupAlanI kAvyakalAnI maulikatA varNavatAM e ja kavi pitAnI AbuprazastimAM lakhe che ke -
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ vasatupAlanuM vidyAmaMDaLa ) . viracayati vastupAlazzulukyasaciveSu kaviSu ca pravaraH / na kadAcidarthagrahaNaM zrIkaraNe kAvyakaraNe vA // eka samakAlIna kavie vastupAlane "kUrcAlasarasvatI' (dADhIvALI sarasvatI)nuM biruda ApyuM che, bIjAe tene "sarasvatIkaMThAbharaNuM tarIke varNavyA che. vAdevIsUnuM" ane "sarasvatIputra e tenAM bIjA birudo che. kavione AzrayadAtA hovAne kAraNe te laghu bhojarAja kahevAte. paMDita ane kavione teNe prabandhamAM varNavyA pramANe, lAkhonAM prItidAna ApyAM hatAM. lAkho kamma kharcIne teNe bharUca, khaMbhAta ane pATaNamAM jJAnabhaMDAro sthApyA hatA, e tenI apUrva vidyApriyatAno purAvo che. tene pitAne granthabhaMDAra paNa khUba samRddha hato. rAjakAja-pravaNa evA atizaya pravRttimaya jIvanamAMthI paNa sarasvatI sevA mATe pUrato samaya te meLavI leto hato. tenA pitAnA ja hastAkSaramAM saM. 1290 mAM lakhAyelI, 'udayaprabhasUrikRta dharmAlyudaya mahAkAvyanI tADapatrIya prata khaMbhAtanA bhaMDAramAM mejUda che. dhoLakA yunivarsiTI" tarIke AjakAla upahAsa pAmI raheluM dhoLakA vastupAlanI chAyA nIce gUjarAtanuM eka sAcuM vidyAdhAma banyuM hatuM. - vikramanA teramA zatakanA uttarArdhamAM ane caudamA zatakanA pUrvArdhamAM gUjarAtamAM je mUlyavAna saMskRta sAhitya racAyuM che te mukhyAMze vastupAlanA vidyAmaMDaLanI sAhityapravRttine tathA vastupAlanA potAnA Azraya ane uttejanane AbhArI che. vidyAmaMDaLamAM rAjapurohita somezvara, harihara ane nAnAka paMDita, madana, subhaTa, maMtrI yazavIra, arisiMha Adi hatA. vastupAlanA gADha saMparkamAM AvelA jaina sAdhu kavio ane paMDitomAM amaracandrasUri, udayaprabhasUri, naracandrasUri, narendraprabhasUri, jayasiMhasUri tathA mANijyacandra AdinAM nAmo gaNAvI zakAya. A uparAMta bIjA aneka kavio tathA jemanAM nAmo Aje maLatAM nathI evA keTalAye paMDito vastupAla
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe nI AsapAsa ekatra thayelA hatA. e sarvane tathA temanI sAhityapravRttine saMkSipta paricaya ApavAno prayAsa ahIM karyo che. semezvara yasyAste mukhapaGkaje mukhamRcA vedaH smRtIveda yakhetA sabani yasya yasya rasanA sUte ca sUktAmRtam / rAjAnaH miyamarjayanti mahatIM yatpUjayA gUrjarAH kartuM tasya guNastuti jagati kaH somezvarasyezvaraH // -vastupAla mosomezvaradevekavaravetya lokampRNaM guNagrAmam / harihara-sumaTaprabhRtimiramihitamevaM kavipravaraiH / / vAgdevatAvasantasya kaveH mIsomazarmaNaH / dhunoti vibudhAn saktiH sAhityAmbhonidhe: suSA / tava vaktraM zatapatraM sadvarNa sarvazAstrasampUrNam / avatu nijaM pustakamiva somezvaradeva vAgdevI // -suratsava mahAkAvya : prazasti purehita semezvara vastupAlano ISTa mitra hato. teNe racelA surathatsava mahAkAvyanI prazasti uparathI jaNAya che ke tenA pUrvajo mUlarAjanA samayathI rAjapurohita tarIke kArya karatA hatA. teno mULa puruSa vaDanagarane gulecA gAtrane sema nAme vidvAna brAhmaNa hato. temane putra lallazamAM cAmuMDane ane tene putra muMja durlabharAjane purohita hatA. muMjano putra kumArazama siddharAjano purohita hatA. tene putra sarvadeva, tene Amiga tathA tene sarvadeva (bIjo) thaye. teNe kumArapAlanAM asthi gaMgAmAM padhArAvyAM hatA. e sarvadevanA * nAnA bhAI kumArane lakSmI nAme strIthI mahAdeva, somezvara ane vijaya nAme traNa putro thayA. emAMne somezvara e bhImadeva, viradhavala ane vIsaladevane rAjapurerita thaye, tenI tathA vastupAlanI vacce maitrInI daDha gAMTha baMdhAI ane vastupAlane Azraye tenI sArasvata sevAne khUba piSaNa maLyuM.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaDaLa seAmezvaranA granthAmAM kIrtikaumudI, surathAtsava, rAmazataka ane ullAdharAdhava nATaka prApta thayelAM che. A sivAya Akhu upara vastupAla-tejapAle baMdhAvela lUNavasahInI prazasti tathA giranAra uparanA temaNe IdhRta karelA mandiranI prazasti seAmezvare racelI che. vIradhavale dheALakAmAM baMdhAvelA vIranArAyaNuprAsAdanI 108 zlAkanI prazasti paNa sAmezvare racelI hatI, ema caturvizati prabandha uparathI jaNAya che. e prAsAda ke tenI prazasti hAlamAM vidyamAna nathI. surathAtsavanI prazastimAM peAte bhImadevanI sabhAne yAmAmAM eka nATaka racIne harSita karI hatI, ema sAmezvare lakhyu che. A nATaka ullAdharAdhavathI bhinna hovuM joIe, kAraNa ke ulllAdharAdhava te sAmezvare peAtAnA putra bhallazarmAnI prAthanAthI lakhyuM hatuM, evI temAM noMdha che. surathAtsavanI prazastimAM jenA ullekha che te nATaka aprApya che.* navasaCnuM kArtikaumudImahAkAvya sAmezvare peAtAnA AzrayadAtA maMtrInI prazastirUpe lakhyuM che, parantu vastupAlanI kArakirdI ane gUjarAtanA vAdhelA rAjAone itihAsa eTale avinAbhAve saMkaLAyelA che ke gUjarAtanA itihAsanA abhyAsa mATe paNa e kAvya atyaMta upayAgI thaI paDe che. prAraMbhamAM aNuhilapuranu vadhu na karIne kavie mULarAjathI bheALA bhIma sudhInA tathA pachInI vAdhelA zAkhAnA aNIrAjathI vIradhavala sudhInA rAjAonA itihAsa ApyA che. pachI vastupAla-tejapAlanI maMtrIpade thayelI sthApanA tathA lATapati zaMkhane tathA mAravADathI caDhI AvelA cAra rAjAone maMtrIe ekI sAthe kevI rIte parAjaya karyAM e varNavyuM che. vijaya pachI, mahAkAvyanI rUDhi anusAra puraprameAda tathA caMdrodayanuM varNana * sAmezvare kAvyaprakAza upara kAvyAdara nAmanI TIkA lakhI hAvAnuM surathe|tsavanA saMpAdakA jaNAve che, paNa e sAmezvara tA bhAradvAjaJAtrIya devakanA putra hAI ApaNA sAmezvarathI bhinna che. :
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaDaLa ane bIjA lekhA kayu che. pachI matrInA paramAtha vicAra nirUpyA che, jemAM sUryodayanu varNana karatAM kavie saMsAranI asAratAnA medha ApyA che, ane chevaTe maMtrIe karelI zatruMjaya ane giranAranI yAtrAnuM vistRta vana karIne kArtikaumudInuM samApana karyuM che. paNa kArtikaumudInuM mahattva kevaLa aitihAsika dRSTie ja nathI. kAvyadRSTie paNa madhyakAlamAM racAyelAM saMskRta mahAkAvyeAnI AgalI hareALamAM te bese che. vastupAlanuM naranArAyaNAnada jema mAdhanI ghATI upara racAyelu che tema kArtikaumudImAM kAlidAsanI rItinuM prazasya anusaraNa che. vastupAla temaja sAmezvare peAtAnA e samatha purAgAmIenI kAvyaparaMparAne bahu sundara rIte jALavI rAkhI che ane saMskRta pacakAvyAne mAjue rAkhIe te, bAkInAM saMskRta mahAkAvyAmAM temanI kRtie bezaka agrima sthAna prApta kare che. paMdara sa`tuM surathAtsava mahAkAvya bheALA bhImadevanA samayamAM aNahilavADamAM thayelI rAjakIya avyavasthAne anulakSIne racAyelu' che. mAkaDeyapurANu-aMtagata devImAhAtmyanuM vastu kavie lIdhuM che. svArAciSa manvaMtaramAM caitra vaMzamAM thayelA suratha rAjAnA maMtrIe tenA zatruo sAthe bhaLI jatAM tenu rAjya harAI gayuM ane te araNyamAM jaine vasyA. tyAM tene medha nAmanA eka muninA samAgama thayeA. e munie tene bhavAnInI ArAdhanA karavAnuM kahyuM, ane devImAhAtmyamAM varNavelAM bhavAnInAM parAkrame| tene kahyAM. AthI surathe tapazcaryAM karIne bhavAnIne prasanna karI. devIe tene thADA samayamAM rAjya pAchuM maLavAnA AzIrvAda ApyA. ' evAmAM surathanA svAmIbhakta sevA tenA kRtaghna maMtrIone nAza karIne tene kheALatA khALatA AvI pahoMcyA ane rAjadhAnImAM laI jaI te dhAmadhUmathI tenA abhiSeka karyo. bheALA bhImadevane rAjyabhraSTa karIne jayaMtasiMha nAmanA krAI
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlatu vidyAmaMDaLa sAmaMta abhinava siddharAja nAma dhAraNa karIne, aNuhilavADanI gAdI upara thoDAka samaya beThA hatA. sa. 1280 tu tenu eka zAsanaputra paNa maLe che. A pachI bhImadevanuM khI zAsanapatra sa sa. 1283 nu teA maLe che, eTale jayaMtasihe mAtra lIMmmuchALa rAjya karyu. hatu e ceAkkasa che. savita che ke A samakAlIna prasaMga joyA pachI seAmezvaranI kavipratibhA surathAtsava racavAne prerAI hAya. e kAvyanA pahelA ja sa`mAM, peAtAnA kAvyanA AdabhUta kAlidAsanA kavitva pratye pakSapAta vyakta karatAM kavi kahe che ke zrIkAlidAsasya vaco vicArya naivAnyakAvye ramate matirme / kiM pArijAtaM parihRtya hanta ajJAAnandati sindhuvAre 1 ullAdharAdhava e rAmAyaNanI kathAnu nATakarUpe nirUpaNa karatI kRti che. enA pratyeka sane aMte kavie vastupAlanI prazaMsAnA eka zlAka mUkyA che. e nATaka dvArikAnA jagatamandiramAM pramAdhinI ekAdazIne divase bhajavAyuM hatuM. rAmazataka e sAmezvaranu eka sundara stutikAvya che. A sivAya judA judA prabandhAmAM sAmezvaranAM sakhyAbaMdha zIghrakAvyA, stutikAbyA, samasyApUrti ane prazaMsAtmaka prAsagika padyo che. vastupAla ane sAmezvaranA maitrIsaMbaMdha TheTha vastupAlanA jIvananA aMtakALa sudhI Takayo hatA. rAjA vIsaladevanA mAmA siMhe eka jaina sAdhunuM apamAna karyu. hatuM. ( keTalAkanA kathana mujaba, siMhe vastupAlanA neAkarane mAryo hatA.) AthI vastupAle siMhanA hAtha kApI nAkhyA hatA. vIsaladeve vastupAlane mAtanI sA karI,
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vighAmaDaLa ane bIjA lekhe paNa parahita somezvare rAjAne samajAvI vastupAlane jIva bacAvyA hato. e ja arasAmAM vastupAlane tAva AvavA lAge. vastupAla ane tejapAla e banne bhAIo mATe saMdha kADhI zatruMjaya tarapha cAlyA, paNa tyAM pahoMcyA pUrve ja vastupAlanuM mRtyu thayuM. harihara mudhA madhu mudhA sIdhu mudhA so'pi sudhArasaH / bhAsvAditaM manohAri yadi hAriharaM vacaH // -vastupAla svavAkpAkena yo vAcAM pAkaM zAstyaparAn kavIn / svayaM hariharaH so'bhUt kavInA pakazAsanaH // -kIrtikaumudI saMskRta paMcakAvyo paikInA suprasiddha naSadhIyacaritanA kartA zrIharSanA vaMzamAM harihara paMDita thayo hato. pitAnA vatana gauDadezamAMthI nIkaLIne mArgamAM lekone annadAna dete te bhAre samRddhipUrvaka dhoLakAmAM viradhavalanI sabhAmAM Avyo hato. paNa tenuM Agamana sAmezvarathI sahana thayuM nahi ane harihara Avyo e samaye te hAjara rahyo nahi. AthI harihare semezvaranuM gavakhaMDana karavAne nizcaya karyo. eka vAra sabhA maLI tyAre rANAe hariharane kahyuM ke, "he paMDita ! A nagaramAM ame vIranArAyaNa nAmano prAsAda karAvyo che, tenI prazastinAM 108 kAvyo somezvaradeva pAse karAvyAM che, te sAMbhaLIne parIkSA karo." pachI somezvare te kAvyonuM paThana karyuM. te sAMbhaLI harihare kahyuM ke, "he deva ! kAvyo sArAM che temaja amArAM paricita che, kemake mAlavadezanI ujjayinI nagarImAM huM gayo hato tyAre sarasvatI-kaMThAbharaNa nAmanA prAsAdanA garbhagRhamAM paTTikA upara bhAjadevanA varNanarUpa A kAvyo meM joyAM hatAM. je Apane vizvAsa na AvatuM hoya to e sarva kAvyo huM paripATIpUrvaka bolI batAvuM." ema kahIne teNe e kAvyo akhalita rIte belI
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyA maMDaLa ) batAvyAM. AthI rANAne temaja vastupAlane duHkha thayuM ane somezvara to zaramano mAryo jaDa jevo thaI gaye. pachI somezvare vastupAlane ghera jaIne kahyuM ke, "he maMtrI ! e kAvyo mArAM ja che. tame mArI zakti jANe che. harihare, A rIte mArI viDabanA karI che." pachI vastupAla somezvarane sAthe laIne hariharanI pAse gayo. harihare somezvarane AliMgana ApyuM ane satkAra karyo. somezvare tene kahyuM ke, " he paMDita ! kAvyacerInA kalaMkamAMthI tuM mane mukta kara." harihare prasannatApUrvaka tema karavAnuM svIkAryuM. bIje divase sabhA maLatAM harihare kahyuM ke, "paramezvarI bhAratI jaya pAme che, jenA prasAdathI mane AvI zakti prApta thaI che." vastupAle pUchayuM: "kevI ?" hari hare uttara Apyo ke, "kAverI nadIne tIre sArasvata maMtra sAdhIne meM sarasvatIne prasanna karI hatI. devInA varadAnathI koI paNa 108 padyonI avadhAraNA mATe huM samartha chuM, jemake somezvaranAM 108 kAvyo." pachI bIjA 108 cheda kahevaDAvIne harihare te sarva belI batAvyA ane e rIte sarvane pratIti karAvI. rANAe pUchayuM ke, "to pachI tame somezvarane zA mATe dUSita karyA ? " harihare kahyuM ke, temaNe mArI avajJA karI hatI, tenuM ja meM phaLa ApyuM che." paNa rANAe kahyuM, "sarasvatIputromAM paraspara sneha hoya e gya che." ema kahIne te banne vacce teNe maitrI karAvI. somezvare kIrtikaumudImAM hariharanI je prazaMsA karI che tathA suratsavanA aMtima sargamAM jaNAvyA pramANe harihara paNa somezvaranI kAvyaracanAne je rIte biradAvato hato te jotAM pAchaLathI temanI mitrI gADha banI hoya ema jaNAya che. . varadhavalanI rAjasabhAmAM kAvyagoSTi thatI temAM harihara naiSadhanA ke bolato. naiSadha kAvya e samaye gujarAtamAM jANatuM thayuM nahotuM, tethI e navA kAvyanA kavitvapUrNa glaeNka sAMbhaLIne
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ varatupAlanuM vidyAsahaLa ane bIjA lekhe vastupAla Adi AnaMda pAmatA hatA. eka vAra vastupAle pUchayuM ke, "paMDita ! A kayo grantha che ?" paMDita uttara Apyo ke, "zrIharSakRta naiSadha mahAkAvya." vastupAle kahyuM ke, tenI prati mane batAve. " paMDita bolyo ke, "A grantha anyatra nathI, mATe cAra prahara mATe ja tenI hastalikhita pustikA tamane ApIza." pachI maMtrIe lahiyAo rokIne eka rAtamAM ja te AkhuM pustaka lakhAvI lIdhuM. pachI tenA upara sugaMdhI dravyo nAkhI chaNuM dorI vaDe bAMdhI jUnA jevuM banAvIne rAkhI mUkyuM. savAre paMDitane tenuM pustaka pAchuM ApIne vastupAle kahyuM ke, "amArA bhaMDAramAM paNa A zAstra che ema amane yAda Ave che. mATe tapAsa karo." pachI pelI navIna prati vilaMba pUrvaka zodhI kADhavAmAM AvI ane khelI to nivIya caca kSitirAkSa: 2thA : thI zarU thatuM naiSadha nIkaLyuM. paMDita kahyuM ke, "maMtrI ! A tamArI ja mAyA che." A rIte maMtrIe hariharane paNa garvamukta karyo. vastupAle nakala karAvyA pachI naiSadhane gujarAtamAM baheno pracAra thaye. asAdhAraNa kAvyapratibhA ane pAMDityathI maMDita e mahAkAvya uparanI jUnAmAM jUnI ane pramANabhUta TIkAo gUjarAtamAM ja lakhAyelI che.* khuda vastupAle karelI hariharanAM kAvyonI prazaMsA uparathI tenI kavitvazaktine khyAla Ave che. jo ke prabandhAmAM udbhUta thayelAM zIrghakAvyo ane somanAthanuM darzana karatAM teNe racelAM keTalAMka stuti * naiSadha uparanI sauthI prAcIna vidyAdharanI TIkA vasaladevanA bhAratI bhAMDAgAramAMnI pratanA pATha upara racAyelI che. saMbhava che ke e prata vastupAlavALI nakala uparathI ja lakhAyelI hoya. vadhu mATe juo paMdaramA sAhitya saMmelanamAM mAre nibaMdha "gujarAtamAM naSadhIyacaritano pracAra tathA te upara lakhAyelI TIkAo." (mudrita : bhAratIya vidyA, bhAga 3, siMdhI smRti grantha ) , ,
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa kAvyo sivAya hariharanI bIjI koI racanAo Aje maLatI nathI. zrIharSanA vaMzamAM thayele A kavi, mahAkavi bANanI jema, garbha zrImaMta hovA chatAM vastupAlanI kItithI AkarSAI TheTha gauDa dezathI gUjarAta sudhI Avyo hato, e vastu gujarAtanI sarasvatI sevAo samasta bhAratavarSamAM je prasiddhi prApta karI hatI tenI sUcaka che. madana dara varasa narva nAnAlAso mana: -madana jUnA samayamAM rAjasabhAomAM temaja anyatra jyAM aneka kavio ekatra thatA tyAM teo vacce anivArya rIte spardhA thatI. keTalIka vAra e spardhA khUba ugra rUpa pakaDatI. vastupAlanI sabhAmAM harihara ane madana e be paMDita vacce puSkaLa vAdavivAda thato. madana paMDita keNu ane kyAM hatA te viSe kaI jANavA maLatuM nathI, paNa prabandhakAre harihara ane madanane mahAvIra kahyA che, te uparathI lAge che ke madana paNa kaMI sAdhAraNa kaTine paMDita nahIM hoya. tenAM keTalAMka sUkto prabaMdhAmAM maLe che. te ane harihara paraspara khUba matsara karatA. AthI vastupAle dauvArikane AjJA karI hatI ke, "jyAre A bemAMthI eka paMDita aMdara hoya tyAre bIjAne praveza karavA de nahIM." paNa eka vAra harihara maMtrInI sAthe vidyAvida karato hato tyAre madana AvI pahoMcyo. teNe kahyuM- e sAMbhaLI harihara belyo madana vimudraya vadanaM hariharacaritaM smarAtItam // pachI maMtrIe vinedamAM kahyuM, "je se kAvyo racI kADhe tene huM mahAkavi kahuM." eTale madane tvarApUrvaka nArIeLanA varNananAM so
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAsaDaLa ane bIjA le che kAvyo racyAM. harihare sATha kAvyo racyAM. eTale maMtrIe kahyuM, "harihara te hAryA." harihara belyo re re grAmakuvinda kandalayatA vastrANyamUni tvayA goNIvibhramabhAjanAni bahuzaH svAramA kimAyAsyate / apyekaM ruciraM cirAdabhinavaM vAsastadAsUkhyatA yannojjhanti kucasthalAt kSaNamapi kSoNIbhRtAM vallabhAH // A sAMbhaLIne maMtrIe harSathI bannene satkAra karyo. sulaTa subhaTena padanyAsaH saH ko'pi samitau kRtaH / yenAdhunA'pi dhorANAM romAJco nApacIyate // -kIrtikaumudI vastupAlanA vidyAmaMDaLamAMnA kavio naracandra, vijayasena, harihara Adi sAthe subhaTanI stuti paNa somezvare kIrtikaumudInA maMgalAcaraNamAM karI che. vaLI suratsavanI prazastimAM potAnI kavitA viSene subhaTa ane hariharane prazaMsAtmaka abhiprAya teNe TAMkyo che te uparathI paNa subhaTa ane somezvara gADha saMparkamAM hatA ema anumAna thAya che. aMgadaviSTinA paurANika prasaMganuM nirUpaNa karatuM subhaTanuM nAnakaDuM dUtAMgada chAyAnATaka prApta thAya che. e nATaka tribhuvanapAlanI AjJAthI pATaNamAM bhajavAyuM hatuM. emAMnA keTalAye zloke subhaTanI ucca kavipratibhAnI sAkSI pUre che. dUtAMgadanI praratAvanAmAM subhaTe pitAne "padavAkyapramANapAraMgata kahyo che, e jotAM eNe pramANuzAstranA viSayamAM koI grantha kadAca racyo hoya. vaLI A chAyAnATakamAM subhaTe svaracita glaeNka uparAMta bhavabhUti, rAjazekhara Adi pUrvakAlIna kavionA zleke paNa lIdhA che, ane nATakane aMte e vastuno RNasvIkAra paNa karyo che
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidhAmaMDaLa svanirmitaM kiJcana gthpthavaMjayabAnAvI... . proktaM gRhItvA praviracyate sma rasADhyametassubhaTena nATyam / / nAnAka paMDita mukhe yadIye vimaUM kavitvaM buddhau ca tatvaM hRdi yasya satvam / kare sadA dAnamayAvadAnaM pAde ca sArasvatatIrthayAnam / / kAvyeSu navyeSu dadAti karNa prApnoti ya: saMsadi sAdhuvarNam / vibhUSaNaM yasya sadA suvarNa prApta tu pAtre na mukhaM vivarNam // -sarasvatI sadana prazasti nAnAka paMDita AnaMdapurane kApijhalagotrIya nAgara brAhmaNa hato. tenA pitAnuM nAma goviMda hatuM. goviMdanA traNa putramAM nAnAka vaceTa hato. tenA kuTuMbamAM vidattAne vArase vaMzaparaMparAthI UtarI Avela hatuM. nAnAke kAtanna vyAkaraNane saMpUrNa abhyAsa karyo hato. rAmAyaNa, mahAbhArata, purANuM ane smRtiomAM te pAraMgata hato, kAvya, nATaka ane alaMkAramAM nipuNa hato tathA AkhA gAdano jJAtA hatA. sAraMgadeva vAghelAnA samayano eka adhUre zilAlekha vaMthaLImAMthI maLyo che, te nAnAkanI racanA hoya ema tenA aMtamAM prazastikAranA kuTuMba viSe je hakIkata ApI che te uparathI jaNAya che. vIsaladevanI rAjasabhAmAM jeoe amaracandrasUrinI kavitvazaktinI parIkSA karI hatI temAM nAnAka paNa hatuM, paraMtu nAnAkanI kaI saLaMga kRti atyArasudhImAM jANavAmAM AvI nathI. teNe saM. 1328 mAM prabhAsanA samudrakinAre sArasvata sadana-pAThazALA bAMdhI hatI. e sarasvatI sadananI be prazastiomAMthI nAnAka
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 vastupAlanuM vizALa ane bIjA lekhe ane tenA kuTuMba viSe ghaNI hakIkata maLe che. rAjA vIsaladeve nAnAkane vipula dAna ApyAM hatAM. nAnAke pote paNa supAtrane evAM ja dAna karyA hatA, ane prazastikAra kahe che te pramANe, lakSmI ane sarasvatIne virodha tenAmAM zamI gayo hato. rAjA vIsaladeva jyAre jIvato hato tyAre nAnAka tene zAstrapurANanI kathA saMbhaLAvato hato ane te maraNa pAme tyArapachI tenuM parve parve zrAddha sarAvato hato ema prazastimAM kahyuM che. AthI vastupAlanI vidyamAnatAmAM nAnAka yuvAvasthAmAM haze ema jaNAya che. nAnA ke raceluM vastupAlanuM stutikAvya upadezataraMgiNI ane caturvizati prabaMdhamAM maLe che. yazavIra prakAzyate sadA sAkSAd yazovAreNa mantriNA / mukhe dantayutA brAhmI kare zroH svarNamudrayA // -kIrtikaumudI yazavIra vastupAlane gADha mitra hato ane jhAleranA cauhANa rAjA udayasiMhano maMtrI hato. vajuvAnacovI satyaM vAvatAta e rIte semezvare banne mitronI stuti karI che. ghaNuM karIne A maitrIne kAraNe te yazavIrane " kavIndrabandhanuM biruda maLyuM hatuM. te rAjanItinipuNa hovA uparAMta bahukRta vidvAna ane nipuNa kavi, vastupAla sAthe tene meLApa Abu upara neminAthanA mandiramAM hato. pratiSThA mahotsava prasaMge thayuM hatuM. te samaye yazavIre vastupAlanuM eka kavitvapUrNa kSethI svAgata karyuM hatuM. (purAtana prabandhasaMgraha, pR. 70) vastupAle paNa mitrabhAve karelI yazavIranI kavitvamaya prazaMsA nA saMkhyAbaMdha zleke prabandhAmAM maLe che. ( zilpazAstrane paNa yazavIra uttama jJAtA hatA. Abu uparanA e mandiranA zilpakAmamAM teNe keTalAka doSa batAvyA hatA. vikhyAta AlaMkArika mANijyacandra paNa yazavIranI stuti karatAM kahyuM che ke, ' '
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ vapAlanuM vidyAmaMDaLa yazovIra likhatyAkhyAM yAvaJcandra vidhistava / na bhAti bhuvane tAvadAyamapyakSaradvayam // ( purAtana prabandhasaMgraha, pR. 50 ). vastupAlanI jema yazavIre paNa kavio ane cAraNane dAna ApyAM hatAM. tenAM saMskRta ane apabhraMza stutikAvyo prabaMdhamAM maLe che. arisiMha yatkarelavaNasiMhajanmanaH kAvyametadamRtodadIrghikA / vastupAlanavakIrtikanyayA pAyA mira thai chata che ' -amaracandrasUri Thakakura arisiMhanA pitAnuM nAma lavaNasiMha hatuM. caturvei. zatiprabandhamAM jaNAvyA pramANe, te vAyaDa gacchanA chavadevasUrino bhakta hato. e uparathI te jena hato e spaSTa che. te gRhastha hato, chatAM prasiddha sAdhukavi amaracandrasUrine kAvyadIkSA ApavAno yaza tene ghaTe che. amaracandrasUrie pote paNa A vastu svIkArI che ane arisiMhane vAvatA tamAkULiyera tarIke varNavyo che. caturvizatiprabaMdhakAre arisiMhane amaracandrano "kalAguru kahyo che. jadUlaNanI sUktimuktAvalimAM arasI ThakuranAM cAra subhASito udhRta thayelAM che. te arasI ane A arisiMha abhinna jaNAya che. amaracanTe pitAnA kalAguru arisiMhane rAjA vIsaladeva sAthe paricaya karAvyo hato te prasaMganAM tathA vastupAla sAthenA prAstAvika vinadanAM arisiMhe racelA saMkhyAbaMdha zIrghakAvyo maLe che. arisiMhanI mukhya racanA e vastupAlanAM sukRtyenA varNanarUpe raceluM sukRtasaMkIrtana nAmanuM agIAra sarganuM mahAkAvya che. temAM vanarAjathI sAmaMtasiMha sudhInA tathA mULarAjathI bhImadeva ane aNe
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vighAmaDaLa ane bIjA lekhe rAjathI varadhavala sudhInA rAjAone saMkSipta itihAsa ApIne vastupAlanuM vistRta caritra ApyuM che, ane vizeSataH teNe karelI yAtrAnuM varNana karyuM che. e kAvyanA pratyeka saMgane aMte "amara paMDita--amaracandrasUrie racelA pAMca ple ApavAmAM AvelA che. emAMnA pahelA traNa leka vastupAlanI prazaMsAnA ane arisiMha tathA tenI kAvyacAturInI prazaMsAne che; uparyukta cAra zleke amara paMDite racelA che ema pAMcamA zlokamAM jaNAveluM che. amaracandrasUri trAvo mAtrato vepALama:.. -nayacandrasUrikRta hammIramahAkAvya amaracandrasUri e saMskRta sAhityamAM eka nAmAMkita vyakti che. bAlabhArata ane kAvyakalpalatA e temanA grantha sArvatrika prasiddhi pAmelA che. bAlabhArata to temaNe brAhmaNa vidvAnonI preraNathI ja vIsaladevanA samayamAM racyuM hatuM. kAvyakalpalatA nAmanA alaMkArazAstranA grantha upara kavizikSAvRtti nAmanI TIkA temaNe pite ja racI che. e TIkAmAM temaNe kAvyakalpalatAparimala ane alaMkArabodha nAmanA potAnA granthano ullekha kare che, paNa te hAla maLatA nathI. temanI bIjI kRtiomAM chandoratnAvalI, svAdizabdasamuccaya ane padmAnaMda kAvya che. padmAnaMda kAvya pATaNanA eka vAyaDA vaNika padmanI vinaMtIthI amaracanTe racyuM hatuM. temAM tIrthakaronAM caritra ApelAM hovAthI te jinendracarita paNa kahevAya che. A uparAMta sUktAvalI ane kalAkalApa e amaracandranA be pratyenAM nAma caturvizati prabandhamAM ApelAM che. vivekavilAsanA kartA vAyaDagacchIya suprasiddha jinadattasUrinA amaracandra ziSya hatA. caturvizatiprabandha anusAra, arisiMha pAsethI amaracandrane siddhasArasvata maMtra maLyo hato ane tene ekavIsa divasa jApa karavAthI sarasvatIe temane siddha kavi thavAnuM
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidhAmaMDaLa varadAna ApyuM hatuM. pachI vIsaladevanI vinaMtIthI amaracaMdra tenA darabAramAM AvyA hatA. te samaye sabhAmAM hAjara rahelA kavioe amaracaMdrane samasyAo pUchI hatI; ane e prasaMge amaracaMdra 108 samasyAo pUrI hatI ema prabandhakAra nedhe che. jema arisiMhanA sukRtasaMkIrtananA pratyeka sargane aMte amaracaMdra pAMca zloka mUkelA che tema amaracaMdranI kAvyakalpalatAnAM keTalAMka sUtro arisiMhe racelAM che. amaracaMdranA zIghrakavitvane eka narmagabha prasaMga upadezataraMgiNamAM maLe che. je eka vAra vastupAla amaracaMdrasUrinA vyAkhyAnamAM Avyo hato, paNa bAraNamAM pravezatAM teNe AcAryanA mukhethI sAMbhaLyuM asminnasAre saMsAre sAraM sAraGgalocanA / A sAMbhaLIne, "muninuM citta strIkathAmAM Asakta che ema mAnIne vastupAle temane vaMdana karyuM nahi, tyAre AcAryo zlokanuM bIjuM caraNa kahyuM ke cakSAmavA para vastupAi javAcA A eTale Azcaryacakti thaI vastupAle mAnapUrvaka vaMdanA karI. dIpikAkAlidAsa ane ghaMTAmAghanI jema amaracaMdra saMskRta sAhityamAM vepALeDama tarIke prasiddha che, kemake bAlabhAratamAM prabhAtavarNana namAM dadhimaMthana karatI taruNanA varNanamAM temaNe veNune anaMganA kRpANanI upamA ApI che- . * caturvizati prabandha tathA vastupAlacaritamAM Aja prasaMga khaMbhAtano staMbhanapArzvanAtha caityanA adhiSThAyaka malavAdInA saMbaMdhamAM ane purAtana prabandha-saMgrahamAM bharUcanA munisuvrata caityanA adhiSThAyaka bAlahasUrinA saMbaMdhamAM varNavelo che, paNa etihAsika daSTie jotAM malavAdI to valabhI rAjakALamAM thaI gayA ane vastupAlanA samayamAM munisuvrata caityanA adhayakSa vIrasuri ane temanA ziSya jayasiMhasUri hatA.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe dadhimathanavilolaloladRgveNodambhAdayamadayamanago vishvvishvkotaa| bhavaparibhavakopatyaktabANaH kRpANa mimika vidva cacarceinaji | chanda, alaMkAra, vyAkaraNa ane kAvya ama aneka viSayamAM amaracandra grantharacanA karI che. temanI racanAzailI sarala, madhura, svastha ane naisargika che. zabdAlaMkAro ane arthAlaMkAre uparane temane kAbU manahara che ane saMskRta bhASA uparanuM temanuM prabhutva asAdhAraNa che. temanI racanAomAM vyAkaraNanI bhUla zodhI paNa jaDe tema nathI. jena hovA chatAM brAhmaNadharma upara temane naisargika bhAva hato e bAlabhArata jevI temanI racanA uparathI temaja bAlabhAratanA pratyeka sarganA prAraMbhamAM temaNe karelI vyAsamuninI stuti uparathI jaNAI Ave che. vijyasenasUri jIyAd vijayasenasya prabhoH prAtimadarpaNaH / pratibimbitamAtmAnaM yatra pazyati bhAratI // -udayaprabhasUrikRta dharmAlyudaya munevijayasenasya sudhAmadhurayA giraa| bhAratAmanjumajjIrasvaro'pi parurSAkRtaH // -kIrtikaumudI vijayasenasUri e nAgendra gacchanA haribhadrasUrinA ziSya hatA ane vastupAla-tejapAlanA kulaguru hatA. e maMtrIbaMdhuoe karelAM satkRtyomAM, bAMdhelA mandiromAM ane karelI yAtrAomAM vijayasenasUrinI preraNA mukhyAMze kAraNabhUta hatI. emanA upadezathI ja vastupAle giranAranI yAtrAne meTo saMgha kADhyo hato. e saMghamAM strIvargane gAvA mATe giranAra AdinuM sundara varNana gUMthIne vijayasenasUrie revaMtagirirAsu nAmanI apabhraMza rAsakRtinI racanA karelI che. vastupAle chata karelA gira
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa 19 nAranA mandiranI pratiSThAvidhi saM. 1288 mAM thaI hatI, eTale A rAsa paNa te ja samaye racAyo hovo joIe. e kAvya aitihAsika dRSTie to mahattvanuM che ja, paNa kAvya tarIke paNa ApaNe jUnA rAsasAhityamAM enuM agrima sthAna che. vaLI revaMtagirirAsu e ApaNI prAcInatama rAsakRtio pikI eka che e tenI eka noMdhapAtra viziSTatA che. bAlacandra kavie racelI vivekamaMjarI TIkAnuM saMzodhana vijayasenasUrie karyuM hatuM. prabandhamAM vijayasenasUrinA mukhamAM keTalAMka saMskRta zIrghakAvyo mUkavAmAM AvelAM che, paNa A ekamAtra apabhraMza rAsakRti sivAya temanI bIjI koI saLaMga racanA jANavAmAM AvelI nathI. paraMtu samakAlIna sAhityamAM temanI kAvyavANInI je prazasti gAvAmAM AvelI che e jotAM temaNe anya saMskRta racanAo paNa karI hovAno pUro saMbhava che. udayaprabhasUri ajihmaparamabAraverudayadIpakaH / / prathama satrahmojhAra: kAcatAm pa -zabdabrahmollAsa[2] udayaprabhasUri e vastupAlanA guru vijayasenasUrinA ziSya hatA. emanI racanAomAM mukhya dharmAlyudaya athavA saMdhapaticaritra nAmanuM paMdara sarganuM mahAkAvya che. vastupAle saMdhapati thaIne bhAre samAraMbhapUrvaka zatruMjaya ane giranAranI je yAtrAo karI hatI tenuM mahAtmA varNavavA mATe racAyelI A kRtimAM kAvyanA paNa UMcA guNe che, enA pahelA ane chellA sargamAM vastupAla ane vijayasenasUri saMbaMdhI tathA bIje aitihAsika vRttAnta che ane bAkInA sargo RSabhadeva, jaMbusvAmI, neminAtha vagerenAM caritrathI rokAyelA che. khuda vastupAla *pATaNa bhaMDAramAMnI A granthanI tADapatrIya hAthaprata khaMDita che, eTale tenuM kharekharuM nAma zabdabrahmollAsa havA viSe zaMkA rahe che.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe nA hAthe saM. 1290 mAM lakhAyelI A kAvyanI hAthaprata khaMbhAtanA bhaMDAramAM che. udayaprabhasUrinI bIjI racanAomAM sukRtakIrtikarlolinI nAmanuM prazastikAvya che. emAM aNahilavADanA rAjAone kavitvamaya aitihAsika vRttAnta ApyA pachI vastupAla-tejapAlanAM dhArmika kAryone guNAnuvAda karavAmAM Ave che. vastupAle saM. 1277 mAM zatru jyanI yAtrA karI te samaye A kAvya racAyuM hoya ema jaNAya che. tyAM vastupAle baMdhAvelA indramaMDapamAM e kAvya kotaravAmAM AvyuM hatuM. pATaNamAM vastupAlanA pitAnA ja prAsAdanA avazeSarUpa gaNAtA eka ArasanA staMbha upara A kAvyane eka glaeNka kutarAyelo maLI Avyo che. , A sivAya udayaprabhasUrie dharmadAsagaNikRta upadezamAlA upara upadezamAlAkarNikA nAmanI TIkA saM. 1299 mAM dhoLakAmAM racI che, tathA SaDazIti tathA karmAstava e be karmagrantha upara TippaNa lakhyAM che, saMskRta neminAthacarita tathA AraMbhasiddhi nAmane jyotiSane grantha paNa temaNe racela che, saM. 1288 mAM giranAra uparanA vastupAlanA prazastilekho paikI eka lekha udayaprabhasUrie racele che. emanI keTalIka prakIrNa sUktio prabandhAmAM maLe che. e ja udayaprabhasUrinA ziSya jinabha saM. 1290 mAM vastupAlanA putra jayaMtasiMhane vAMcavA mATe eka prabandhAvalInI racanA karI hatI, khaMDita svarUpamAM maLelI e prabandhAvalIne samAveza AcArya jinavijayajIsaMpAdita purAtanaprabandhasaMgrahamAM karavAmAM Avela che. naracandrasUri naracandramunandrisya vizvavidyAmayaM mahaH / caturantadharitrIzasabhyairabhyaciMtaM stumH|| -dharmAbhyadaya
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa kavIndrazca munIndrazca naracandro jayasyayam / prazastiryasya kAvyeSu saMkAntA hRdayAdiva // 21 --kArtikaumudI A naracandrasUri haSapurIya gacchanA devaprabhasUrinA ziSya hatA. vastupAla sAthe tathA vijayasenasUri ane temanA ziSyamaDaLa sAthe teonA gADha saMbaMdha hatA. teo vastupAlanI saMdhayAtrAomAM aneka vAra gayA hatA. eka vAra vastupAle temane hAtha joDIne vinaMtI karI ke " Ape mArA mastaka upara hAtha mUkayeA tenA prabhAvathI huM atidubha evuM saMdhAdhipatya pAmyA; sekaDA dhamasthAnA meM banAvyAM tathA dAna ryAM, paNa have jaina zAsananI kathAe sAMbhaLavAnI mArA manamAM utkaMThA che." vastupAlanI A abhyarthanAthI naracandrasUrie 15 taragA mAM kathAratnAkara nAmanA grantha racyA. A granthamAM aneka dhama kathAone! saMgraha karavAmAM AvyeA che. A uparAMta naracandrasUrie murAriSkRta anarAdhava nATaka ane zrIdharakRta nyAyakandalI upara TIkAo lakhI che. temaNe racelA jyeAtiHsAra nAmane jyAtiSagrantha nAracaMdra jyeAtiHsAra tarIke oLakhAya che. A uparAMta, saTIka janmasamudra, jyAtiSaprazna caturviMzikA tathA praznazataka e jyAtiSanA granthA temaNe racyA che, te uparathI jyAtiSanA teo sArA vidvAna hatA ema mAlUma paDe che. prAkRtaprakheAdha nAme prAkRta vyAkaraNa tathA caturviMzati jinastotra nAmanuM stotra temaNe racyuM che. uparyu kta udayaprabhasUrinA dharmAbhyudaya kAvyanuM tathA peAtAnA guru devaprabhasUrinA pAMDavarita mahAkAvyanuM saMzAdhana temaNe karyu hatuM. 26 zlokanI eka vastupAlaprazasti paNa temaNe racelI maLe che. giranAra uparanA vastupAlanA prazastilekhA paikI e naracandrasUrie racelA che. temanAM keTalAMka subhASitA ane stutikAbyA prabandhAmAM sacavAyelAM che.
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 vastupAlanuM vidyAmaDaLa ane bIjA lekhe narendraprabhasUri tasya guroH priyaziSyaH prabhurnarendraprabhaH prabhAvADhyaH / yo'laMkAramahodadhimakarot kAkutsthako laM ca H --rAjazekharasUriSkRta nyAyaka dalIpa`jikA " eka vAra vastupAle bhaktipUrvaka hAtha joDIne naracandrasUrine vinati karI ke, - keTalAka alaMkAragranthA ativistArane lIdhe dugama che, keTalAka atisaMkSepane lIdhe lakSaNarahita che, vaLI khIjA keTalAka abhidheya vastuthI rahita ane klezathI samajAya evA che. kAvyarahasyanA niyathI abhUita evA puSkaLa granthA A rIte kAne paDavAne lIdhe mAruM mana kadarzita thayuM che. mATe ativistRta nahIM evuM, kavikalAnu sasva jemAM AvI jAya evuM tathA humedhane paNa medhaka thAya evu ananyasadaza zAstra kaheA.' AthI sUrie peAtAnA ziSya narendraprabhasUrine tevA grantha racavAnI sUcanA karatAM temaNe vastupAlanA AnaMdane mATe alaMkAramaheAdhi racceA. 22 A prakaraNamAM vaheMcAyelA A alaMkAragranthamAM narendraprabhe svaracita alaMkArasUtreA tathA te upara vRtti ApI che. prAraMbhamAM teo kahe che ke, " pUrvAcAryoMe jenA AviSkAra karyAM na hoya evuM kaI nathI; tethI A kRti temanAM vacanAne sArasaMgraha che. " vaLI granthanA aMtamAM teo lakhe che ke, "A kRti meM kaMika buddhizALI puruSAnI camatkRti arthe temaja kaika mArI vyutpatti arthe lakhI che. " A pramANe namratA darzAvavA chatAM ane mukhyatve sArasa'graharUpa A grantha hovA chatAM temAM narendraprabhasUrie saMskRta sAhityanA bahusakhya granthAnA je AdhArA lIdhA che tathA temAMthI je avataraNA ApyAM che tethI samasta sAhityazAstranuM temanuM UMDuM avagAhana vyakta thAya che. kAkutsyakeli nAmanI eka kRti narendraprabhasUrie racelI hatI ema
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAsaDaLa nyAyaka'dalIpa'jikAnA upayu kta ullekha uparathI jaNAya che. e kRti hAlamAM maLatI nathI, paNa eka jAnA granthabhaMDAranI hastalikhita sUci (purAtattva, pu. 2, pR. 426) uparathI jaNAya che ke kAkulthakaeNli e 1500 kSeAkapramANanuM nATaka hatuM. enA viSaya ze| haze e sUci uparathI mAlUma paDatu nathI, paNa raghuvaMzane lagatA kAI viSaya kavie lIdheA haze evuM anumAna nATakanA nAma uparathI karIe te vadhAre paDatuM nathI. A sivAya vivekapAdapa ane vivekakalikA nAmanA sUktisagraho paNa narendraprabhasUrie racyA che. narendraprabhasUrie vastupAlaprazasti nAmanAM e kAvyA racyAM che, jemAMnuM eka 104 zlAkanuM ane khIjuM 37 zlAkanu che. e banne aitihAsika dRSTie mahattvanAM che. giranAra uparanA vastupAlanA prazastilekhe paikI eka lekha narendraprabhasarinI racanA che. bhAlacandra vAgvalladiladasyavaH kati na vA sandhyAkhutulyopamAH / satyollekhamuSaH svakoSThapiTharIsampUtidhAvaddhiyaH / so'nyaH ko'pi vidarbharItibalavAn bAlendusUriH puro yasya svargipurohito'pi na gavAM paurogavastAdRzaH || --aparAjita kavi bahuprabandhakartuH zrIbAlacandrasya kA stutiH / mantrIzavastupAlena yaH stutaH kavitAguNAt // --pradyumnasUriSkRta samarAdityasa kSepa A khAlacandrasUri candragacchanA haribhadrasUrinA ziSya hatA. teo meADherAnA mADha brAhmaNa hatA. temanu mUrvAzramanuM nAma muMjAla hatuM; temanA pitAnu nAma dharAdeva ane mAtAnu nAma vidyuta-vIjaLI hatuM. dharAdeva jaina zAstraonA jANakAra hatA. muMjAle paNa haribhadrasUrinI vANI sAMbhaLIne mAbApanI anumatithI dIkSA lIdhI. caulukaya
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe rAjaguru padmAditya temanA adhyApaka hatA. vAdIdevasUrinA gacchanA AcArya udayarie temane sArasvata matra ApyA hatA. eka vAra ceAJanidrAmAM rahelA ane sarasvatInuM dhyAna karatA evA khAlacandra pAse AvIne zAradAe kahyuM ke, " vatsa ! khamAlyakALathI te karelA sArasvata dhyAnathI huM prasanna thai chuM; jema pUrve kAlidAsa Adi mArI bhaktithI kavIndro thayA tema tuM paNa thaIza. " vasantavilAsa mahAkAvyanA prArabhamAM A rIte peAtAnA pUvRttAnta ApIne bAlacandra kavi kahe che ke devI sarasvatInI ekRpAthI A kAvya huM racuM chuM. cauda sarganA A kAvyamAM vastupAlanAM parAkrame ane tenAM satkRtyAnuM vana che. seAmezvara, harihara ane khIjA samakAlIna kavio vastupAlane vasantapAla paNa kahetA hatA. AthI A kAvyanuM nAma khAla vasantavilAsa rAkhyu che. emAM prAraMbhamAM kavie AtmakathA kahyA pachI aNahilavADanu varNana karyuM che tathA mUlarAjathI bhImadeva ane vIradhavala sudhInA rAjAne aitihAsika vRttAnta ApyA che. pachI vastupAla-tejapAlanI maMtrI tarIke thayelI nimaNUkanuM, bharUcanA zaMkha sAthe vastupAlanA yuddhanu ane za MkhanA parAjayanuM varNana karyu che. Rtuo, li tathA sUryodaya ane candrodayanAM rUDha vanA karyAM pachI kavie vastupAkSanI yAtrAe vaNuvI che. chevaTe vastupAlanAM aneka satkRtyAnu guNusakIna karIne kavie sadgati sAthenuM tenuM pANigrahaNu-avasAna varNavyuM che. . vastupAlanA putra caitrasiMha-jayaMtasiMhanA vineAda arthe A kAvya racAyuM hatuM. temAM vastupAlanA maraNanA ullekha paNu Ave che, eTale sa. 1296 mAM vastupAlanuM maraNa thayA pachI e racAyu. hAvu joie. upara ApelI aparAjita kavinI praza MsAktimAM kahyuM che tema, khAlacaMdra kavi vaidabhAI rIti vaDe baLavAna che. chandoracanA, bhASA ane alaMkArA upara kavinI hatheATI kheThelI che. mAya ane prasAda e
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa 5 vaidabhI rItinA agrima guNaeN A kavimAM pUrNapaNe vikaselA che. madhyakAlIna kavionA bhASADambara tene bhAgye ja sparzI kare che. naranArAyaNAnaMda ane kItti kaumudInI hareALamAM A kAvya avasya esI zake. khAlacandre karuNAvAyudha nAmanuM paMcAMkI nATaka paNa racyuM che. te vastupAle kADhelA saMdhanA paritASa arthe zatru Mjaya upara RSabhadevanA yAtrAmahotsava vakhate bhajavAyuM hatuM. vAyudha cakravartInI parIkSA levA mATe devA mAja ane pArevAnu rUpa laI ne AvyA hatA, ane temAM vajrAyudhe peAtAnA prANanA bhAge paNa pArevAnu rakSaNa karyuM hatu. e prasiddha vastune anulakSIne A nATakanI racanA thayelI che. vaLI khAlacandre AsaDa kavinA vivekamaMjarI ane upadezaka lI nAmanA prakaraNagranthA upara TIkAe lakhelI che. vastupAlane uddezIne kahevAyeluM bAlacaMdranuM eka stutikAvya prabandhAmAM A pramANe maLe-- gaurI rAgavato tvayi tvayi vRSo dvAdarastvaM yuto bhUtyA tvaM ca sadguNaH zubhagaNaH kiM vA bahu brUmahe / zrImantrIzvara nUnamIzvarakalAyuktasya te yujyate bAkenduM ciramudake racayituM svato'paraH kaH prabhuH // (arthAt-he maMtrI ! tArAmAM ane zivamAM samAnatA che : zivamAM jema gaurI anurAgavALI che tema tArAmAM paNa gaurI (gaurAMgI strI) anurAgavALI che, jema zivamAM vRSanaMdIne AdarabhAva che tema tArAmAM paNa vRSa-dhane AdarabhAva che, jema ziva bhUti-bhasmathI yukta che tema tuM paNa bhUti-samRddhithI yukta che, zivanI jema tuM paNa guNeAthI zAbhe che, zivanI jema tArI sevAmAM paNa zubha gaNu sevA che. vadhAre zuM kahevuM ? Izvara zivanI klAthI yukta evA tAre mATe bAlacandrane ucca pada ApavAnuM ( zivapakSe-bhAlasthala upara sthAna ApavAnu") cAmya che. tArAthI khIjo kANu sama che?)
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekho A sAMbhaLIne bAlacandrane AcAryapada ApavAnA mahotsavamAM vastupAle eka hajAra kammano vyaya karyo. jayasiMhasUri vAsAmbhojasamudbhavairmadhulavaidhA vyadhAdhagiraM vANI pANivilAsapadmajanitastAM siJcaviAnvaham / -hammIramadamardana prastAvanA jayasiMhasUrie varasUrinA ziSya tathA bharUcanA munisuvratasvAmI caityanA adhiSThAyaka AcArya hatA. gUjarAta upara dakSiNethI caDhI AvelA yAdava rAjA siMhaNa ane uttarethI caDhI AvelA mIlacchIkAra (sulatAna altamaza)no viradhavala ane varatupAle eka sAthe parAjaya karyo hato e vastune gUMthI letuM hammIramadamardana nAmanuM nATaka jayasiMharie raceluM che. e nATaka saM. 1279 ane saM. 1285 nI vacce racAyuM hoya ema mAnavAnAM sabaLa kAraNe che. e nATaka vastupAlanA putra jayaMtasiMhanI AjJAthI khaMbhAtamAM bhImezvaradevanA yAtrAmahotsavamAM bhajavAyuM hatuM. nATakamAM kartA evo dAvo kare che ke prekSako jenAthI kaMTALI gayA che evuM bhayAnaka rasathI bhareluM A prakaraNa nathI, paNa nave rasathI bhareluM judI ja jAtanuM nATaka che. yAdava rAjA siMhaNa ane lATarAjanA bhatrIjA saMgrAmasiMhanA saMgaThanane vastupAlanA cArapuruSa-jAsUsAe kevI rIte toDI nAkhyuM hatuM enI hakIkta nATakanA pahelA be aMkamAM Ave che. - trIjA aMkamAM kamalaka nAmano dUta teonA upadravathI mevADa dezanI kevI kharAba hAlata thaI che teno khyAla Ape che. chevaTe, viradhavala Ave che evI vAta phelAvI dezavAsIone teNe hiMmata ApI hovAnuM jaNAvAya che. cothA aMkamAM jANavA maLe che ke vastupAle phelAvelI aphavAne pariNAme bagadAdano khalIpha khaparakhAnane AjJA kare che ke teNe mIlacchIkArane beDImAM jakaDI potAnI AgaLa rajU kare. bIjI bAju
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAma`DaLa 20 turuSkAnA parAjaya pachI temanA pradeze! pAchA sAMpavAnuM vacana ApI vastupAla keTalAka rAjAone peAtAnA pakSamAM laI le che. pachI mIlacchIkAra peAtAnA vajIra dheArI sad sAthe vAtacIta karatA UbhA che, tyAM vIradhavalanI garjanA tathA tenA lazkarane avAja sAMbhaLI banne jaNu mUThThIo vALIne nAse che; zatru na pakaDAyAthI vIradhavala nAsIpAsa thAya che, paNa zatrunI pUMThuM na pakaDavAnI vastupAlanI salAhanuM pAlana kare che. pAMcamA aMkamAM rAjA vijaya pAmI ghera Ave che. vaLI eka vAta jAhera thAya che ke mIlacchIkAranA pIra radI ane kadIne bagadAdathI AvatAM vastupAle samudramAM keda karyAM hatA ane temanI sahIsalAmatI mATe mIlIkArane vIradhavala sAthe maitrInI saMdhi karavAnI pharaja pADI hatI. a Mte, rAjA zivanA mandiramAM jAya che, tyAM ziva sAkSAt prakaTa thaI tene varadAna Ape che. samagra saMskRta sAhityamAM zuddha atihAsika prasaMgane anulakSIne lakhAyelAM nATakA atyaMta virala che, ane e rIte A hammIramadamana nATaka khUba mahatvanuM gaNAvuM joie. jayasiMhasUrinI khIjI kRti e 77 zlAkanI vastupAla--tejapAla- prazasti che. tejapAla eka vAra bharUcamAM zakunikAvihAramAM AvelA munisuvratasvAmInA mandiranI yAtrAe gayA tyAre jayasiMhasUrie zIghrakAvyAthI tenI stuti karI ane daMDanAyaka AMbaDe siddharAjanA samayamAM jIrNodhRta karelA e vihAramAMnI pacIsa devakulikAo uparanA vAMsanA dhvajadaMDAne sthAne suvarNanA dhvajadaMDA banAvI ApavA tene vinaMtI karI. vastupAlanI saMmatithI tejapAle te karAvI ApyA. tenI smRtimAM jayasiMhasUrie e sundara prazastinI racanA karI. emAMthI gUjarAtanA itihAsanI ane vastupAlanAM satkRtyane lagatI ghaNI mAhitI prApta thAya che. sa. 1422mAM kumArapAlacarita mahAkAvya lakhanAra jayasiMhasUri A jayasiMharithI bhinna che.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 vastupAlanuM vidyAmaDaLa ane bIjA lekhe mANikayacandra pAralaMkAragahanaM saMketAdhvAnamantarA / sudhiyAM buddhizakaTI kathaMkAraM prayAsyati // --kAvyaprakAza saMketa AcAya mANikayacandra rAjagacchanA sAgaracandrasUrinA ziSya hatA. alakArazAstranA nipuNu vidvAna tarIke bhAratIya sAhityamAM teo vikhyAta che. mammaTanA kAvyaprakAza uparanI saMketa nAmanI temanI TIkA kAvyaprakAzanI sauthI jUnI TIkAo paikI eka che. alaMkAranA ane khAsa karIne kAvyaprakAzanA abhyAsIomAM e TIkA khUba pramANabhUta gaNAya che. TIkAkAranuM pramANabhAna paNa mAna prere evuM che. Avazyaka sthaLAe saMkSepa ane anAvazyaka sthAe vyatha vistAra-e TIkAkArAnA sasAmAnya doSathI mANikayacandra saMpUrNa paNe mukta che. pUrvakAlIna alaMkArazAstrIo bhAmaha, udbhaTa, rudraDha, daMDI, vAmana, abhinavagupta, mukula, bheAja AdinA mate TIkAmAM aneka sthaLe TAMkIne temaNe peAtAnA maulika abhiprAyA paNa rajI karyAM che. mULa granthane vizada karavA mATe temaNe keTaleka sthaLe peAtAnAM kAvyeAmAMnAM udAharaNa ApyAM che, te uparathI teo eka sahRdaya kavi hatA e paNa mAlUma paDe che. peAte jaina sAdhu hovA chatAM brAhmaNu sAhityane temane UMDe abhyAsa hatA. asAmAnya buddhivaibhava, vyutpanna pAMDitya ane mArmika rasajJatAthI A TIkA akti thayelI hAI tene mATe navamA ullAsanA prAraMbhamAM-- lokottaro'yaM saMketaH ko'pi ko'pi kovidasattamAH / evA je dAvA mANikayaae karyo che te vRthA gaveaukti che ema bhAgyeja kahI zakAze. mANikayacandranA bIjA granthAmAM zAntinAthacaritra ane pArzvanAtha caritra e mahAkAvyeA maLe che.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa udayaprabhasUrinA ziSya jinabhadra vastupAlanA putra jayaMtasiMhanA paThanArthe saMvata 1290 mAM racelI prabandhAvalI (purAtana prabandha- saMgraha, pR. 64) mAM mANikyacandra ane vastupAlanA saMparka viSe nIce pramANe hakIkata maLe cheH eka vAra, mANijyacandra vaTaphUpa-vaDavA gAmamAM rahetA hatA tyAre temane vastupAle bolAvyA, paNa teo AvyA nahi (vastupAlacarita anusAra, vastupAla saMdhayAtrAmAM sAmela thavA mATe temane bolAvyA hatA, paNa teo saMketanA lekhanamAM rokAyelA hovAthI AvI zakyA nahi temaja kaI ziSyane paNa temaNe meka nahi). AthI maMtrIe eka kaTAkSagarbhita zleka mANijyacandra upara mokalyA, eTale mANijya paNa evA ja eka glaeNkathI javAba vALyo. AthI AcArya potAnI pAse Ave te mATe vastupAle khaMbhAtamAMnI temanI pauSadhazALAmAMnI vastuo-prato vagere potAnA mANaso mAraphata carAvIne eka sthaLe mukAvI dIdhI. eTale AcArya AvIne maMtrIne maLyA ane kahyuM, "saMghanA dhurIzuM evA tame vidyamAna hovA chatAM amArI pauSadhazALAmAM A upadrava zAthI?" maMtrIe kahyuM, "pUjyanuM Agamana nahotuM thatuM eja kAraNe." pachI maMtrIe AcAryane badhuM pAchuM ApyuM. saMdhapUjA samaye AcAryo vastupAlanI prazaMsAnuM eka kAvya kahyuM. (A prasaMge mANijyacandranA mukhamAM mukAyelAM bIjA keTalAMka kAvya paNa anyatra maLe che.) pachI vastupAle pustakAdi ApIne, khamAvIne AcAryane vidAya ApI (vastupAlacarita anusAra, vastupAle potAnA graMthabhaMDAramAMthI sarva zAstronI ekaeka prati mANikayacandrane ApI). vastupAlanA jIvanakALamAM tenA putrane mATe racAyelI prabandhAvalImAM A hakIkata maLe che. e ja prabandhAvalImAM anyatra (purAtana prabandhasaMgraha, pR. 50 ) mANikayacanTe karelI maMtrI yazavIranI prazaMsAno eka zleka maLe che. AthI mANijyacaMdra tathA vastupAla ane yazavIranI samakAlInatA siddha thAya che.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe have, kAvyaprakAza saMketane aMte tenA racanA-saMvatane ullekha nIce pramANe maLe che. rasavaktragrahAdhIzavatsare mAsi maadhve| kAvye kAvyaprakAzasya saMkato'yaM samarthitaH // (pATaNa bhaMDAra sUci, pR. 24) emAM "vaphatrane artha na karavAmAM Ave te saM. 1216 nIkaLe ane 4 (brahmAnAM mukha) athavA 6 (kArtikeyanAM mukha) karavAmAM Ave to saM. 1246 athavA saM. 1266 nIkaLe. paraMtu saM. 1216 mAM to vastupAlano janma paNa bhAgye ja thayo hoya athavA te kevaLa bAlyAvasthAmAM hoya. vastupAlane mantrIpada saM. 1276mAM maLyuM hatuM, e siddha hakIkata che. eTale mANikayacaMdra saM. 1216 mAM saMketa jevA prauDha granthanI racanA karI hoya ane saM. 1276 sudhI teo vidyamAna hoya ema bhAgye ja bane. mANikayacaMdranuM pArzvanAtha caritra saM. 1276 mAM racAyeluM che (juo jana granthAvali, pR. 230 tathA bahapinikA; vaLI juo che. velaNakarakRta; jinaratnakoza, pR. 244-45). AthI saMketanI racanA saM. 1216 mAM nahIM, paNa saM. 1246 athavA saM. 1266 mAM thaI hoya ema mAnavuM yogya che. mANikayacandrane vastupAla sAthene uparyukta prasaMga banyo te pUrve sakta racAI cUkyo hato. mANikyacandra saMketanA lekhanakAryamAM rokAyA hovAthI na AvI zakyA ema paMdaramA saikAnuM vastupAlacarita lakhe che, paNa saM. 1290 mAM racAyelI samakAlIna prabandhAvalI "maMtrIe bolAvyA, paNa AcArya AvyA nahIM" ema medhama lakhe che e sUcaka che. kadAca bIjA keI granthanA lekhanamAM rokAyA hovAne kAraNe teo AvI zakyA nahIM hoya. saMketanI racanA saM. 1216 mAM thaI hatI ema mAnavAnuM sAmAnya valaNa atyAre vidvAnamAM che, paNa samakAlIna prabandhAvalIne uparyukta zaMkArahita purAvo tathA pArzvanAthacaritranI rAsAla dhyAnamAM letAM teno racanAkALa saM. 1246 athavA 1266 mAnavo joIe, vastupAla ane
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaDaLa 31 mANikayacaMdranI samakAlInatA ane saMparkane samrutanA tathA pArzvanAthacaritranA racanAkALa sAthe te ja ghaTAvI zakAya. anya kavi. sUtre vRttiH kRtA pUrva durgasiMhena dhImatA / visUtre tu kRtA teSAM vastupAlena mantriNA // --sAmezvara khIjA aneka kavie ane paMDitAne paNa vastupAle Azraya ApyA hatA tathA temanI sarasvatIsevAne pASaNa ApyuM hatu'. vAmanasthalIvAsI kavio yazeAdhara ane sAmAditya, devapattana-prabhAsavAsI kavi vairirasa, kRSNanagaravAsI kamalAditya, tathA dAmeAdara, jayadeva (jayaMtadeva), vikala, kRSNasi che, zakarasvAmI Adi kaviete paNu teNe hajArAnAM dAna ApyAM hatAM. e kavienAM prazaMsAvAko ane subhASitA prabandhAmAM maLe che. cAcariyAka nAmanA eka vidvAna je dUra dezathI AvyeA hateA ane jenAM vacane sAMbhaLavA mATe uyaprabhasUri paNa vezapalaTA karIne jatA hatA tene vastupAle be hajAra kamma dAnamAM ApyA hatA ane nagaramAM tene jAhera satkAra karyAM hatA. Abu upara vastupAle baMdhAvelAM madirAne vRttAMta ApatA apabhraMza AkhurAsa sa. 1289 mAM pAlheNu nAme kavie (pAThAMtara anusAra, pAlheNunA putre) racyA che; e kavi paNa vastupAlanA suparicita jaNAya che. seAmanAthanI yAtrA vakhate devanI pUjA karanArA brAhmaNeAe vastupAlanI kAvyamaya stuti karatAM teNe teone hajAreAnAM dAna ApIne varSAsana khAMdhI ApyAM hatAM. A uparAMta, jemanAM nAma Aje maLatAM nathI evA aneka kavio, piDatA ane cAraNeAne teNe dhanavAna banAvyA hatA. e sarvAMnI kAvyaracanAo tathA cAraNAnA apabhraMza dUDAe paNa maLe che. keTalAkane teNe bhUmidAna Adi ApIne kAyamI vRtti bAMdhI ApI hatI. e dAnazUratAne biradAvatAM sAmezvara lakhe che: " pUrve buddhimAna evA durgAsiMhai sUtrAmAMvyAkaraNanAM sUtreA upara vRtti karI che-TIkA lakhI che, paNa mantrI vastupAle teA vagara sUtre kaviene vRtti-AjIvikA karI ApI che. ''
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ vividha pUjA saMgraha [bhAga 1thI 8] A pustakamAM dareka prakAranI pUjAone samAveza karavAmAM Avyo che. supara royala sAIjha, pAkuM kapaDAMnuM bAIDIMga ane pRSTha lagabhaga chaso chatAM ya mAtra rUA. cAra, vidhi sahita | paMcapratikramaNa sUtra paMcapratikramaNa sUtra] [ pekeTa sAIjha khIssAmAM rAkhI zakAya tevI pratikramaNanI vidhithI ajJAta | sAIjhamAM A pustaka chApavAmAM hoya teo, phakta A pustaka vAMcI AvyuM che, paMca pratikramaNe temaja javAthI pratikramaNa karI zake che anya upayogI dareka vastuono pAMce pratikramaNane krama javAmAM samAveza karavAmAM Avyo che. Avyo che. mUlya rUA. be I mUlya rU. doDha. Aje ja lakhaHAnaMda prakAzana maMdira, sTezana roDa, bhAvanagara,
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAranAtha 1947nA nAtAlamAM banArasa hindu yunivarsiTInA Azraye maLelI bAramI akhila bhArata prAcyavidyA pariSadamAM gUjarAta vaukayulara sAsAyaTInA pratinidhi tarIke hAjara rahevAne suyeAga mane sAMpaDayo hatA. lagabhaga e sahasrAbdIe thayAM samasta bhAratamAM jJAna ane saMskAranA prasArakendrasamI vArANasI nagarInI e mArI pahelI yAtrA hatI. khuda kAzI zaheramAM te Aje khase--aDhIseA varSa karatAM nUtu gaNAvI zakAya evuM kAi mandira ke anya bAMdhakAma rahyuM nathI. paNu bhAratavAsInA mAnasa sAthe kAzIrASTranI A prAcIna rAjadhAnInuM gUDha vyaktitva evI avyakta rIte joDAi gayeluM che ke A nagaranuM nAmamAtra eka ananyasAdhAraNa AkaSa khaDuM kare che. upaniSada sAhityamAM kAzInuM nAma maLe che ane Aje paNa vizvanAthanuM sAMkaDu mandira hindrabharanA yAtrALuone kAzImAM khecI lAve che. prAcInatama baud sAhityamAM paNa kAzInA aneka ullekhA che. kheAdhisattva kAzyapanA janma ahIM thayA hatA ane gautamamudde peAtAnA dharmopadezanA Ara'bha ahIMthI ja karyAM hatA. jaina tI karA pArzvanAtha ane supArzvanAthanA janma paNa vArANusImAM thayA hatA ane bhagavAna mahAvIranI paNa e vihArabhUmi hatI. Ama ati prAcIna kALathI ja. bhAratIya saMskRtinI traNa zAkhAeSANu, bauddha ane jainanA triveNIsa'gama ahIM thayelA che. paNa sAranAthanI yAtrA sivAya kAzInI yAtrA adhUrI ja gaNAya, sAranAtha eTale bhagavAna buddhanA dharmacakrapravartananuM sthAna. zatAbdIe sudhI kALagrasta rahyA pachI, purAtattvasa zeAdhakAnI varSonI zeAdhakheALane pariNAme, Aje pAchuM te bauddhonu jIvaMta tIdhAma thayuM che.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe hAlanA kAzI zaherathI cAreka mAIla dUra uttare A sthAna AveluM che. pAli sAhityamAM A sthAna " Isipatana' (saM. RSipattana) nAme oLakhAya che. emAM "mRgadAva' mRgavana nAme udyAna AveluM hatuM. cothI zatAbdImAM hindamAM AvelA cInI musAphara phAhiyAne paNa A vanano ullekha kare che. A vize evI eka jAtaka kathA maLe che ke buddha eka pUrvajanmamAM haraNanA rAjA hatA. vArANasIne rAjA A vanamAMthI ghaNuM haraNano zikAra karI jato hato te aTakAvavAne temaNe rAjAne dararoja eka haraNa ApavAnuM kabUla karyuM. pachI eka vAra eka sagarbhA haraNIno vAro Avyo tyAre haraNanI sAthe tenA nirdoSa garbhano paNa nAza na thAya te mATe bodhisatva pote rAjA pAse javA taiyAra thayA. A joIne rAjAe paNa haraNanI hiMsA baMdha karI. RSipattana e tenuM nAma ja vyakta kare che te pramANe, vArANasI nagarIthI thoDe dUra Avelo e tapasvIone Azrama hato, ane mRgadAva e AzramahariNonuM nivAsasthAna haze. prAcIna bhAratamAM lagabhaga pratyeka moTA nagaranI bahAra theDeka dUra AvAM udyAna hatAM. temAM taparavIo rahetA, parivAjo tyAM AvI mukAma karatA ane leke dharmazravaNa mATe tyAM jatA. tapasvIjIvanane zaherI jIvana sAthe thata saMkara AthI aTakata. zrAvastInuM jetavana ane kASThaka citya, vArANasInuM keSThaka citya ane kAma mahAvana, rAjagRhanuM guNazIla udyAna, mathurAnuM bhaMDIra udyAna, caMpAnuM pUrNabhadra catya, kauzAMbInuM candrAvataraNa citya vagere AnAM udAharaNa che. sAraMga-hariNanuM nivAsasthAna hovAthI A sthAnanuM nAma sAraMganAthasAranAtha paDayuM haze evuM keTalAka vidvAnonuM maMtavya che. Aje paNa tyAMthI thoDeka dUra sAraMganAtha nAmanuM zivamandira AveluM che. buddhagayAmAM badhiprApta thayA pachI gautama buddha mRgadAvamAM AvyA hatA; agAu je pAMca anuyAyIo temanAthI chUTA paDI gayA hatA teo ahIM temane maLyA hatA, ane temanA ziSya banyA hatA. A
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ batAve che athavA agA ahI na kare che sAranAtha batAve che ke IsavI sana pUrve chaThThI zatAbdI jeTalA prAcIna kALe paNa RSipattana athavA mRgadAva e eka moTuM dhArmika kendra hatuM. bhagavAna buddha pitAnuM paheluM pravacana ahIM ja karyuM hatuM ane e rIte dharmacakrapravartanano AraMbha ahIMthI karyo hato. pAli sAhityanA ulekhe batAve che ke vArANasInA nadiya nAme eka dhanika vepArIe buddhanA jIvanakALamAM ja trASipattanamAM AvelA mahAvihAranI pAse bIjo eka vihAra baMdhAvyo hato. Ama buddhanI vidyamAnatAmAM ja ochAmAM ochA be vihAra te RSipattanamAM hatA. cothI zatAbdImAM bhAratamAM AvelA cInI musAphara phAhiyAne sAranAthamAM cAra moTA stUpa ane be vihAro joyA hatA. koI hindu maMdirane ullekha teNe kayI nathI. tyAra pachI chaThThI zatAbdImAM zveta dUNe ane temanA nAyaka mihirakulane hAthe A sthAna upara atyAcAra thayo hovAnuM mAnavAmAM Ave che. paNa sAtamI zatAbdImAM AvelA cInA musAphara hyuesaMge jyAre sAranAthanI mulAkAta lIdhI tyAre teNe 30 bauddha vihAra joyA hatA, jemAM theravAdanA anuyAyI 1500 bhikSuo rahetA hatA. A uparAMta tyAM 100 hindu maMdiro paNa hatAM. A batAve che ke sAtamI zatAbdInA arasAmAM brAhmaNa dharma bauddhadharma upara varcasva meLavato jato hato. thoDAMka varSo upara sAranAthamAM thayela dakAmo uparathI e jANavAmAM AvyuM che ke IsavI agiyAramA sekAnA pUrvArdhamAM mahamada gajhanavIe sAranAtha jItyuM ane lUTayuM tyAra pachI kanojanA rAjA govindacandranI bauddha rANuM kumAradevIe dharmacakrajinavihAra nAmano vihAra tyAM bAMdhyo hato, paNa thoDAka dasakAo thayA-na thayA tyAM te I. sa. 1194 mAM zAhabuddIna ghorInA senApati kubuddInane hAthe sAranAthanA keTalAye vihAro, mandira ane mUrtiono saMpUrNa vinAza thaI gaye. chatAM vIjaLIvege doDato vijetA jene ekAeka nAza karI zake nahIM evI keTalIka vastuo sAranAthamAM bacavA pAmI. emAM sauthI noMdhapAtra to be vizALa stUpa gaNAya. paNa I. sa. 1794 mAM kAzInA
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAsaDaLa ane bIjA lekhA rAjA caitasIMganA dIvAna jagatasIMge peAtAnA nAmathI jagatagaja nAmanuM bajAra mAMdhavAne IMTA meLavavA mATe emAMnA eka stUpa teADAvI nAkhyA tA. 110 phUTa vyAsanA A jaMgI stUpa RSipattananAM sauthI meTAM bAMdhakAmA paikI eka haze, ane azAae bAMdhelA dhama'rAjika stUpa kadAca A ja haze evuM vidvAnAnuM maMtavya che. ArasanI peTImAM mUkelAM keTalAMka asthio je emAMthI jagatasIMgane maLyAM hatAM ane je teNe gaMgAjImAM padharAvyAM hatAM te niHza kapaNe yuddhanAM ja asthi haze. A pachI 1815 mAM kanaCla sekrenjhIe ane 1834-35 mAM sara alekjhAnDara kaniMgahAme A sthaLe keTalu ka kheAdakAma karAvyA bAda paNa ahIMnAM keTalAMye prAcIna avazeSAnA upayAga varaNA nadIneA pUtra temaja kavInsa kaoNlejanuM makAna bAMdhavAmAM ane relvenI saDaka taiyAra karavAmAM thayA hatA ema jANIe chIe tyAre te! ApaNA leAkeAnA tamamra mATe paNa sthAni thayA sivAya rahetI nathI. atyAre je stUpa sAranAthamAM lagabhaga akhaMDa svarUpe jovA maLe che te dhAmeka stUpamukha stUpa tarIke oLakhAya che. yuddhanA anuyAyI maitreyanI smRtimAM te baMdhAyA heAvAnuM ane zilpa upathI guptakAlanA hAvAnuM manAya che. e stUpane have kaI vizeSa hAni pahoMce nahi te mATe purAtattva khAtAe sArI vyavasthA karelI che. sAranAthanA yAtrALuo prAcIna kALanA A ekamAtra rUpanAM ja darzana kare che. hindI sarakAranA purAtattva khAtAe 1905 thI sAranAthamAM meATA pAyA upara vyavasthita khAdakAma zarU karyuM ane sAranAthamAMthI prApta thayelA avazeSAnA saMrakSaNu mATe te sthaLa upara ja eka sa MgrahasthAna anAvavAmAM AvyuM. eka ja sthAnamAMthI prApta thayelAM ane bhAratIya zilpakalAnI keTalIka kAlAnukramika aitihAsika bhUmikAonuM pratinidhitva dharAvatA zilpa - sthApatyanA namUnAonA A saMgraha sAranAthanA pratyeka yAtrALu mATe ghaNA AkarSIka banI jAya che. A saMgrahasthAnamAM rAkhavAmAM AvelA azAkanA si hastaMbhAgra (Lion capital) eka khUba ja dhyAnapAtra avazeSa che. tenA svIkAra, A lakhAyA pachI, svAdhIna bhAratanI rASTriya maheAra tarIke thayA che.) temAM sauthI upara cAre bAju -
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAranAtha 30 vanarAja--siMhanAM cAra zilpa che. tenI nIce eka siMha, dheADA, hAthI ane vRSabha che. bhagavAna mudde sAranAthamAM jenuM prathama pravartana karyuM te dharmacakra paNa tenA upara jovAmAM Ave che. A zilpa upara je prakAranA pAliza che te karavAnI kaLA prathama irAnI kalAdharA bhAratamAM lAvyA ema manAya che. A pAlizanI kaLA pAchaLathI lupta thai gayelI che. dharmAMcakra sazeAdhakAne akhaMDa svarUpamAM maLyuM na hatuM, paNa ahIMtahIMthI jaDelA tenA TukaDAo ekatra karIne yathAyAgya sthAne geravelA che. A staMbhAtra mULe tA azAkanA staMbha upara hatA. e staMbha atyAre kheAdakAmavALA vistAramAM saMrakSita sthitimAM che. anagArika dhama pAle eka jApAnavAsI bauddha sAdhakanI sAthe 1891mAM sAranAthanI mulAkAta lIdhI hatI te samaye e sthAna upara mAtra bhUMDa ucheranArAonI vastI ja hatI, parantu A sthaLe ThIka ThIka kheAdakAma thayA pachI 1914mAM dhama pAlane A ati prAcIna tI - sthAna upara eka bauddha vihAra bAMdhavAnA vicAra AvyA. prApta thayelA eka zilAlekhamAM 'mUlagandhakuTI vihAra' e nAma kAtareluM. maLyuM che, te uparathI A navA vihAranuM nAma paNa mUlagandhakuTI vihAra rAkha vAmAM Avyu. mIrapura khAsanA stUpamAMthI maLelA muddanA avazeSa A vihAramAM rAkhavA mATe hindI sarakAra taraphathI mahAmeSi seAsAyaTIne maLyA che. kanakavI eka sundara khumUrti emAM padharAvavAmAM AvelI che. vihAranI dIvAlA upara jApAnavAsI citrakArAe buddhanA jIvanaprasaMgAnuM nirUpaNa karatAM sundara citrA ajaMtAnI zailIe dArelAM che. mandiranA dheragaMbhIra ghaTanAda, pavitra vAtAvaraNu ane sthAnanI astusUla bhavyatA bhAvika yAtrALunA mAnasamAM aDhI hajAra varSa pUrvenA mRgadAvamAM muhunA dharmopadezanI kalpanA khaDI karIne tenA hRdayamAM khudda vacaneAnA pratidhASa pADe che te sAthe nIdhairyasuri dharA vami. meLa e kAlidAsakathita kAlamahimAnA paNa udghoSa kare che. sAranAtha eka kALe jagatabharanA bauddonu mahAna tIrtha sthAna hatuM. sadIonI vismRti pachI pharI pAchuM te jagatabharanA bauddho ane muddapremIonuM pavitra tI dhAma banyuM che.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAruMDa : lAkakalpanAnuM eka pakSI candrikAtu pAna karanAra cAra ane kaThamAMnA chidra dvArA AturatApUrvaka medhanAM jaLabindu pInAra cAtaka e jema kavikalpanAnAM pakSI che tema bhADa athavA bhAraDa e paNa lAkakalpanAnuM eka pakSI che. prAcIna kALanAM vArtAcakromAM e kalpanA sAthe saMbaMdha dharAvatI kathAo maLe che temaja prAcIna sAhityagranthAmAM apramAdanA viSayamAM upamAna tarIke aneka vAra bhAruM pakSInA nirdeza thayelA che, tethI lAkakalpanAmAM teNe je suparicita sthAna meLavyu hatuM te sUcita thAya che. bhADa e eka mahAkAya ane baLavAna pakSI che. ekAda mAsane upADIne tA e sahelAthI UDI zake che. ene e cAMca hoya che, paNu zarIra eka ja heAya che. khIjA keTalAka ullekhe! mujaba, bhAruMDanA eka zarIramAM AtmA e heAya che, cAMca e hAya che ane paga traNa hoya che tathA e pakSIe mAnava bhASA kheAlanArAM heAya che. atyaMta apramAdI jIvanacaryAvALA puruSane bhADa pakSInI upamA ApavAmAM Ave che. e cAMca ane e AtmAvALA tenA zarIrane atyaMta apramattapaNe nirvAha karavAnA hoya che. jarA paNa pramAda thatAM avazya mRtyu thAya che. * kalpasUtra"mAM bhagavAna mahAvIrane mAmaM pallI 6 zraghdhamatte * * A sivAya paNa bIjA aneka sUtreA-jevAM ke praznavyAkaraNa, prajJApanA, jJAtA dharma kathA, sthAnAMga vageremAM A prakAranA ullekhA che. sakhyAbaMdha TIkAkArAe paMcataMtra' mAne jovA: vALA bhAruDa pakSInI vArtAmAMne plAka TAMkIne kathA sUcita karI che. e batAve che ke 'paMcataMtra' vALI e kathA janasamAjamAM khUba jANItI hAvI joie. (1) ekodarA: pRthagugrIvA anyonyaphalabhakSiNaH / asatA vinazyanti bhAruNDA iva pakSiNaH // --paoNMcataMtra, bAmbe saMskRta sirIjhanI AvRtti, taMtra 5, kathA 14
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAga: lApanAnuM eka pakSI kara bhAraDa pakSInI jema apramatta kahyA che. (sumeAdhikA sAthenI ke lA. nI AvRtti, saM. 1967, patra 323) tathA uttarAdhyayana sUtra'mAM AdhyAtmika jAgrati upadeza ApatAM kahyuM che-- sutte AvI paDibuddhajIvI, nA vissasaM paMDiya Asunne / dhArA muhuttA, abalaM sarIraM, bhAruDapakkhI va cara'ppamatto // ( adhyayana 4, sUtra 6 ) arthAt khIjA UMdhatA hoya, chatAM tuM jAgatA rahe ! Azuna paMDitanI jema kAinA vizvAsa na kara; murtI-kALa dhAra che ane zarIra nirmaLa che, mATe bhAruMDa pakSInI jema apramattapaNe vicara. mahIsura rAjyanA dhvaja upara bhAruDanuM cihna che. tyAM enI sUcakatA, aihika amAM, AvI ja kaMika hoI zake. A sAhityaprasiddha kAlpanika pakSIne lagatI keTalIka sundara kathAo paNa maLe che. guNAca kavinI paizAcI bRhatkathA'nI paddhatie pAMcamI zatAbdInA arasAmAM saMdhadAsagaNie mahArASTrI prAkRtamAM racela kathA (2) bhAruNDapakSiNA: kilekaM zarIraM pRthagrIvaM tripAdaM ca bhavati, tau cAtyantamapramattatayaiva nirvAhaM labhete / ekodarA: pRthaggrIvA0 / -vavAia TIkA, zru. 1, adhya, 5 (3) jIvadvayarUpA bhavanti, te ca sarvadA cakitacittA bhavantIti / ekodarA: pRthaggrIvAstripadA martyamA SiNaH / bhAruNDapakSiNasteSAM mRtibhinnaphalecchayA // -kalpasUtra; jinacarita, kSaNa 6, TIkA (4) bhAraNDazcAsau pakSI sabhAraNDapakSI sa yadvadapramattazcarati tathA tvamapi pramAdarahitazcaraxx anyathA hi bhAraNDapakSiNaH pazyantareNa sahAntarvarttisAdhAraNacaraNasambhavAt svalpamapi pramadyato'vazyameva mRtyuH / -uttarAdhyayana, pAIya TIkA, patra 214. devendrasUrinI TIkAmAM paNa A ja zabdo che, ane vizeSamAM IovA:0 e leAka utArelA che. (1) gatasya taya caijora AjA: padmarota: dvijIvAtryaM yo vyAsyAH eSyantyekAvarAH khagAH // AvazyakathA, ma
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ varakupAlanuM vighAmaDaLa ane bIjA lekhe grantha "vasudevahiMDImAMnA gandharvadattA saMbhakamAM cAdatta nAmane eka vaNikaputra vepAraarthe dUra dezAvara jAya che ane aneka muzkela pravAse kare che. temAM bhADa pakSInI vAta Ave che. eka sArthanI sAthe musApharI karate cAdara aneka pradezo bhAre kaSTapUrvaka vaTAvate kaNa nAmanA jaMgalI pradezamAM AvI pahoMce che. tyAMnA vatanI TekaNa lekena vividha mAla ApIne badalAmAM sAthe bakarAM ane phaLa lIdhAM pachI cAttanI AtmakathArUpe ja kathA AgaLa cAle che. emAMthI jarUrI avataraNa ahIM ApuM - "pachI sArtha sImADA uparanI te nadInA kinAre kinAre AgaLa cAlyo ane ame ajapatha AgaLa paheo tyAM vizrAma laI AhAra karIne bhomiyAnI sUcanAthI AMkhe pATA bAMdhIne tathA bakarAo upara besIne banne bAju chinna kaTakavALA ( taddana UbhA ane sIdhAM caDhANavALA) vajakeTisaMsthita parvatane ame vaTAvI gayA. tyAM ThaMDA pavananA jhapATA zarIre lAgatAM bakarA UbhA rahyA. eTale ame AMkho kholI nAkhI. sapATa bhUmi upara ame vizrAma lIdho ane bhojana karyuM, eTale bhomiyAe kahyuM, "bakarAone mArI nAkho, dhiravALA cAmaDAnI bhAthaDIo (khoLa) karo, bakarAnuM mAMsa rAMdhIne khAo ane keDe charI bAMdhIne bhAthaDIomAM pesI jAo. ratnadIpamAMthI sAruMDa nAmanAM mahAkAya 5kSIo ahIM caravAne mATe Ave che. teo ahIM AvIne vAgha, rIMcha vageree mArelAM prANIonuM mAMsa khAya che, ane mAMsane meTo piMDa hoya che te pitAnA mALAmAM laI jAya che. tamane rudhiravALI bhAthaDIomAM beThelA joIne " A moTA mAMsapiMDa che " ema dhArI tamane upADIne te pakSIo ranadIpamAM laI jaze. teo tamane nIce mUke eTale tamAre charIvaDe bhAthaDIo cIrI nAMkhavI. pachI tamAre tyAMthI ratna levAM. ratnadIpamAM javAno o upAya che. ratna lIdhA pachI vaitADhyanI taLeTImAM AvelI suvarNabhUmimAM avAya che. tyAMthI vahANumArge pUrva dezamAM
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ . bhArata: lAkakalpanAnuM eka pakSI "" AvI zakAya che. xxx datta page paDIne mane bhAyaDImAM besADyo ane sAnA mANusA potapAtAnI bhAthaDImAM pravezyA. thADIka vAre bhAruDa pakSIo AvyAM te ame temanA zabda uparathI jANyu. mAMsanAM lAlacu te pakSIoe bhAthaDIo upADI paNa temAM mArI bhAthaDI e bhAruDa pakSIoe lIdhI-paNa te meM jANyuM zI rIte ? ( e pakSIovaDe) AkAzamAM UMce-nIce daDAnI jema halAvAtA mane lai javAmAM AvatA hatA. AvI rIte mane dUra sudhI laI javAmAM AvyA tyAM atyaMta kApathI laDatAM te pakSIonI cAMcamAMthI bhAthaDI sarakI jatAM huM meATA dharAmAM paDayA. paDatAM paDatAM me charIthI bhAthaDI cIrI nAkhI ane taratA taratA pANImAMthI bahAra nIkaLyo. pachI meM AkAzamAM joyuM teA pakSIovaDe sAnA mANasA sahita laI javAtI bhAthaDIe najare paDI. mArI bhAthaDI paNa pakSIo lai gayAM. pachI mane vicAra thayA: "ahA ! kRtAnta ja mane trAsa Ape che athavA pUrvanAM duzcaritane kAraNe mArI A avasthA thai che. vaLI mane thayuM, meM puruSA karavAmAM teA kaI khAmI rAkhI nathI. have te maravAne mATe A pata upara caDhuM. upara jyAM samabhUmi Avaze tyAMthI nIce bhUsA mArIza.' A pramANe nizcaya karIne huM paMta upara caDhavA lAgyA ane vAMdarAnI jema hAtha temaja pagathI patthA upara vaLagIne jema tema karIne zikhara upara pahoMcyA. 'x 79 1 x vasudeva-hi'DI mULa, pR. 149; e granthanA turatamAM prasiddha thanAra mArA bhASAntaranuM pR. 192-94. aAbayana nAITsamAM kIrane veza lenArA traNa rAjaputrAnI vAtamAM trIjA phakIranI AtmakathAmAM AvatI dasa kANAonI vArtAmAM zaka nAmanuM mahAkAya pakSI AvI ja rIte bakarAnI bhAthaDImAM peThelA mANasane upADI jAya che. emAMnu A prasaganuM varNana - vasude-hi`DI ' sAthe aleAadala maLatuM Ave che. sindabAda khalAsInI bIjI musApharImAMsindabAda eka verAna TApumAM sAI paDelA che tyAMthI reka pakSIne page badhAine bahAra nIkaLe che. arebiyana nAiTsamAMnA A prasaMge upara " vasudevahiMDI vALI thAnI kAI rIte asara paDelI che ema jarmana vidvAna DaoN. .
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidhAmaDaLa ane bIjA lekhe bhADanI bIjI eka kathA "paMcataMtra'nA pAMcamA taMtramAM maLe che, jeno havAle, AgaLa batAvyuM tema, jaina sanA TIkAkAree eka athavA bIjA svarUpe Apyo che - kaI eka sarovaramAM eka udara ane bhinna grIvAvALo bhAraMDa nAme pakSI raheto hato. samudranA tIre paribhramaNa karatAM teNe mojAMethI kheMcAI AveluM, amRta jevuM kaMI phaLa joyuM. te paNa e phaLa khAtAM khAtAM bolyo, "aho! samudranA taraMgamAM kheMcAI AvelAM ghaNuM amRta jevAM phaLa meM khAdhAM che. paNa Ano AsvAda to apUrva che. te zuM A phaLa pArijAta athavA harizcandananA vRkSamAMthI utpanna thayeluM haze ke A amRtamaya phaLa avyakta vidhivazAta ahIM AvI paDayuM haze?" evuM bolatAM te bhAine tenA bIjA mukhe kahyuM, "are ! jo ema hoya to mane paNa thoDuMka Apa, jethI huM vuiMsaukhya anubhavuM" eTale hasIne paheluM mukha besuM, "paNa ApaNuM udara eka che eTale tRpti paNa samAna thaze. pachI juduM juduM khAvAthI zuM? A bAkI rahelA phaLathI priyAne saMtoSa ApIe to sAruM." ema kahIne teNe bAkInuM phaLa bhAraMDIne ApyuM. te paNa phaLano AsaDephe kahyuM che. arebicana nAiTsamAM reka pakSIne eTaluM moTuM varNavyuM che ke te hAthIone upADI jaI zake. tyAM ene saMpa khAtuM batAvyuM che tathA sarpo enAthI DarIne nAsI jAya che ema kahyuM che, te lakSaNa ApaNuM garuDanI sAthe sAmya dharAve che. gujarAtamAM keTaleka sthaLe nanAM makAnanI bhIMte upara bhAraDa pakSInAM citra jovA maLe che. mANasAmAM eka sthaLe tene saMkhyAbaMdha hAthIo upaDIne UDatuM cItaryuM che. pATaNamAM eka makAnanI bhIMta upara be cAMcavALA bhAcuMDanuM citra hatuM paNa, te hAlamAM bhu sAI gayuM che. baddha sAhityamAM ja nAme eka pakSI Ave che ("abhidhAnappadIpikA,' 639) tene hAthInI sUMDha jevI cAMca hoya che. jagatanI bIjI aneka prajamAM bhayaMkara kadanAM pakSIonI kalpanA che. prAga-ItihAsakALamAM aneka virATakAya pazupakSIo pRthvI upara vicaratAM hatAM. temanI jhAMkhI smRtine pariNAme te A vividha lokakalapanAo utpanna thaI nahI heca ?
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhADaH lokakahapanAnuM eka pakSI AravAda karIne atizaya harSa pAmIne AliMgana, cuMbana Adi saMbhAvanA tathA aneka prakAranA hAvabhAva karavA lAgI. te divasathI ja bIjuM mukha udvega ane viSAdavALuM rahevA lAgyuM. have, eka divasa bIjA mukhane viSaphaLa prApta thayuM. te joIne teNe pahelAne kahyuM, "are nirdaya ! puruSAdhama ! nirapekSa ! mane viSaphaLa maLyuM che, te karelA apamAnane kAraNe te huM khAuM chuM." pelA mukhe kahyuM, "mUrkha ! ema na kara. ema karavAthI banneno vinAza thaze." ema kahetAMmAM to teNe apamAnane kAraNe phaLa khAdhuM. vadhAre zuM ? bane nAza pAmyAM. AthI huM kahuM chuM ke- ekodarA: pRthagagrIvA anyonyphlbhkssinnH| . asaMhatA vinazyanti mAraNDA iva pakSiNaH / / arthAta anya phaLa khAnArAM, eka udara ane bhinna grIvAvALAM bhAraMDa pakSIonI jema ekatA vagaranA manuSyo nAza pAme che." ApaNe AgaLa joyuM tema, "vasudevahiDI vALI vArtAmAM bhAsaMDa pakSIne be cAMca hovAno spaSTa nirdeza nathI, paNa "uttarAdhyayana' ane "kalpasUtra' mAM "bhArUMDa pakSInI jema apramAdI rahevAnuM kahyuM che te uparathI tathA TIkAkAroe karelA tenA vivaraNa uparathI e pakSInA. eka zarIrane be cAMca ane be AtmA hovAnI lokakalpanA ghaNI prAcIna hovI joIe. bhAcuMDa pakSIne traNa paga che tathA te maryAM bhASA bole che, e kalpanA pAchaLathI vikasI heAya e asaMbhavita nathI. jo ke e saMbaMdhamAM TIkAkAree uddata karelA zloko pramANamAM jUnA ja hovA joIe. paNa tamAma nirdeza jotAM "paMcataMtramAMnI upara TAMkelI vArtA to eka kALe bhAratanI sauthI prasiddha ane bedhaka prANisthAomAMnI eka hatI emAM zaka nathI. bhAratIya dharmapravartakoe bhAkhaMDanI jIvanacaryAne apramAdanA pratIkarU5 gaNI che. AvA apramAdI jIvanamAM thatuM ekAda alana paNa ke karaNa ajAma lAve che e "paMcataMtra' kAre tenI saraLa mArmikatAthI batAvyuM che.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabandhakAzane muijhuddIna keNuM ? prabandhakAzamAM varNavelI ghaTanA harSapurIya gacchIya rAjazekharasUrie saM. 1405 mAM racelA catutiSa kivA samzaantargata vastupAvarapamAM lATanA rAjA zaMkha, gohanA ghUghula vagerenA parAjayanA vRttAnta pachI nIcalI ghaTanA varNavelI che? vIradhavalA divase divase vadhAre prabala thavA lAgyo. evAmAM dilhIthI temano mokalele heraka AvI pahoMcyo. teNe maMtrI vastupAlane kahyuM ke, dilhIthI muijhudIna sulatAna(megarInaputrALa)nuM lazkara pazcima bhaNI kUca karatuM cAlyuM Ave che. cAra prayANa thaI gayAM che. A baMne raste AvavAno temane vicAra che, tathA temanI daSTi gujarAta upara che, mATe ApaNe cetavuM joIe. A sAMbhaLI vastupAla rANuM viradhavalanI AjJA laI sArA sArA eka lAkha savAra laI nIkaLyo. Abune rAjA paramAra dhArAvarSa gUjarAtano khaMDiyo rAjA hatA, tene heraka mokalI kahevarAvyuM ke yavanone pahelAM aMdara AvavA daI pachI pAchabanI ghAMTI rekI leje. A pramANe yavanone pesavA daI pAchaLathI dhArAvarSe ghAMTI rekI lIdhI. evAmAM vastupAla lazkara laI AvI pahoMcyo. banne bAjuthI humale thatAM musalamAna lazkaramAM trAsa vartI rahyo, sau tebA pokAravA lAgyA. agaNita jaNane kApI nAMkhI, temanA mastakanAM gADAM bharI vastupAla dhoLake Avyo. 1. viradhavala baeNLakAne vAghelA maMDalezvara, lavaNaprasAdane putra.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prakha,kAza'nA suijhuddIna kANu ? chatAM baLavAna yuvanAnI vIradhavalane dhAstI hatI. vastupAle te dUra. karavAnuM vacana ApyuM; nAgapura(nAgAra)mAM zAha (sAdhu) TaeNkDAnA putra zAha punaHDa nAme hatA. tene muijhuddIna sulatAnanI begama bIbI premakalAe peAtAnA bhAI karyAM hatA. te saM. 1286 mAM muijhuddInanI AjJA laI zatru MjayanA sa Mdha kADhI nAgapurathI nIkaLyeA. A samAcAra sAMbhaLa tejapAla mAMDaLa sudhI tenI sAme gayA. banne bhAIoe saMdhanI khUba sevA karI tathA punaDanI AgatAsvAgatA karI zatruMjayanI yAtrA karAvI. pUnaDanA gayA pachI muijhuddIna bAdazAhanI mA makke haja karavA javA mATe vahANumAM khesavA khaMbhAta AvI ane eka musalamAna vahANuvaTIne tyAM UtarI. vastupAlane A vAtanI khabara maLatAM te muThThI vahANumAM beThI eTale kALIe mAkalI teNe ene sa` dhanamAla lUMTI levarAvyA. AthI vahANavaTI mantrI pAse phariyAda karavA AvyA. vastupAle badhI vAta sAMbhaLI, koLIone khUba dhamakAvyA ane muDhDhIne badhA mAla pAdhye apAvyA. muDhDhI bahu rAjI thai. sulatAnanI mA makke jaine pAchI AvI tyAre vastupAla tene mUkavA TheTha dilhI sudhI gayA. bAdazAha AgaLa muThThI te yAtrAne badale vastupAlanuM' ja varNana karavA lAgI. eTale teNe savAra mAkalI gAma bahAra UtarelA vastupAlane melAvyA. teNe bAdazAha samakSa najarANuM mUkI praNAma karyAM. bAdazAhe kahyuM, amArI mAtAjInI tame bahu cAkarI karI che te tamArI icchAmAM Ave te vastu mAgI lo.' tyAre vastupAle kahyuM: amAre koi vAtanI khAmI nathI, eTale mAgavAnu` mAtra ATaluM ja ke tamAre gUjarAtanA rAjya sAthe sandhi rAkhavI ane guradharA upara caDhAI karavI nahIM; tathA mammANI khANamAMthI pAMca patthara mane levA devA.' bAdazAhe prasanna thai vastupAlanI e mAMgaNIo mAnya rAkhI. 2. mUrti A banAvavA mATenA patthara jemAMthI nIkaLatA hatA te "mammANI khANanA anyatra paNa ullekha Ave che. e khANa kayAMnI ? ajameranI haro ?
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ AL vastupAlanuM vidyAmaDaLa ane bIjA lekhe mUlyavAna pASAka ApI tene vidAya karyAM. pUnare pAMca patthara pAchaLathI mAkalI ApyA, je zatru MjayAdi tImAM vaparAyA."ka prathama vicAra e karavAnA che ke rAjazekhare vaNu velI A ghaTanAne vizvasanIya mAnavI ke kema ? A praznanuM kAraNa e ke seAmezvara, rasiMha Adi vIradhavala ane vastupAlanA samakAlIna lekhakAnI pachI Azare se-savAseA varSe pradeArA racAyelA che. sAmezvara, arisiMha vagerenAM varNana karatAM rAjazekharanA lakhANamAM je hakIkata vadhAre che, te kalpita che, ema paNa keTalAka vidvAneAnuM anumAna che.4 sa. 1761 mAM vaDhavANamAM racAyela mestu MgaranA pramantravitAmaLimAM A prasaMga cheka sakSepamAM varNavelA che. gujarAtanA chellA vAdhelA rAjA karNadevanu rAjya nAza pAmyuM hajI mAtra eka ja varSoM thayuM hatuM,pa eTale cAlatI AvelI zrutaparaMparAnA lAbha paNa merutu Mgane maLyA haze metu Mge sulatAnanu nAma nahIM ApatAM AcchatisutrALa ema lakhyuM che tathA sulatAnanI mAtA nahIM, paNa tene guru makke jatA hatA ema batAvyu che 6. teNe lakhelI najIkanA samayanI ghaTanA mAnavAne inkAra ekadama thai zake nahIM. 3. caturvaijJAtatravansa, phArmAMsa gujarAtI sabhAnI AvRtti, pR. 235-41 uparathI sAra. * 4. gujarAtanA madhyakAlIna hindu-rAjaputa yuganA itihAsanAM pramadhAtmaka sAdhanA' e rA. durgAzaMkara zAstrInuM vyAkhyAna, pR. 24. 5. musalamAna itihAsakAronA lakhavA pramANe sa. 1356 (i. sa. 1300) mAM gujarAtanA hindu rAjyane nAza thayA gaNAya che, paNa have keTalAMka navIna pramANenA AdhAre e banAva saM. 1360 mAM khanyA haze ema mAnavu vadhAre cegya lAge che. jIe ADamI sAhitya pariSadamAM rA. dattAtreca DiskaLakarane lekha gujarAtanA cAlukya ane valabhI rAjAonA kAlakrama,' tathA 'sAhitya' okaTobara 1931 mAM mArA lekha aNuhilavADanA vAghelAe.' 6. naciMtAmAMne (phArbasa gujarAtI sabhAnI AvRtti), pR. 168
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabandhakezane muijhuddIna keNa? vaLI kozaantargata keTalAka prabo bhale bhArobhAra kalpanAthI bharyA hoya, paNa vastu vAstavamAMnI to ghaNIkharI ghaTanAo aitihAsika dRSTie sAcI puravAra thaI che. temAM nAgapuranA saMghavI pUnaDa viSe kartA lakhe che ke teNe saM. 1273 mAM baMbepuranI rAjyayAtrA karI, tathA saM. 1286 mAM muijhuddInanI AjJA laI zatruMjayano saMgha kADhyo. A pramANe, prathama hindu lekhakone apriya evI sAle ApI bAkInuM varNana rAjazekhara eTalI jhINavaTathI kare che ke te lakhatAM tenI pAse kaMIka likhita sAmagrI hovI to joIe ema lAgyA sivAya rahetuM nathI. prasaMganI zarUAtamAM ja lekhaka jaNAve che. pUrva savA DillInagarAdatya ca(puruSaH zrIvastupAlA vijJaptaH -deva ! DhillAtaH shromojdiinsutrAlaya se vALamAM zApurA dilhInI barAbara dakSiNe AvelA gUjarAta upara pAdazAha caDhAI kare che tyAre zALA kizana badale vazvamAM hizAM lakheluM che te paNa lakhanAranI khAsa cokkasAI batAve che, ane te varNana dilhInA pAdazAhanI savArInA varNana sAthe kevI saphaLatAthI ghaTAvI zakAya che te AgaLa jaNAze. tyAre prazna e thaze ke pachIfImurI, sutaraMjIrtana tathA anya vastupAla varadhavalanA samakAlIna granthamAM A bAbatano kema ullekha nathI? javAba e ApI zakAya ke bhAratIya granthakAroe rItasarano itihAsa lakhavAne prayatna kadI karyo nathI ane tethI AvA dAkhalAo eka karatAM vadhu maLI Ave che. gUjarAtanA itihAsamAMthI ja udAharaNa laIeH siddharAje soraTha upara caDhAI karI hatI tene samakAlIna tathA baya kAvya ke vaDanagaranI prazastimAM bilakula ullekha nathI, paNa Azare so-savAso varSa pachI lakhAyela lartidaumuvI (sarga 2, . 25) mAM saurASTra-bhUpa kheMgAra apAra svaparAkrama, kathate je raNe tene karyo siMhe karI sama.7 7. rA. vallabhajI haridatta AcArya kRta samazlokI bhASAntara, pR. 14
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAsaDaLa ane bIjA lekhe e pramANe tenA ullekha maLe che. sa. 1288 nA arasA .. racAyelA apabhraMza devagirirANa mAM 8 paNa e banAvanI spaSTa noMdha maLe che. kaNu sAlakIe mALavA jItyuM hatuM, tathA mULarAja chellA cAvaDA rAjAnA bhANeja hatA, e khinA kaNu ane mULarAjanA samaya pachI anukrame Azare doDhasA ane aDhIsA varSe racAyelA munnatanuMnIrtanamAM pahelI vAra maLe che. mahamUda gajhanavIe karela seAmanAthanA bhaganA ullekha kavi dhanapAlakRta satyapurama`Dana mahAvIreAtsAha sivAya khIjI kAi samakAlIna kRtimAM nathI. arthAt eka ghaTanAnA ullekha samakAlIna granthAmAM na maLatA hAya eTalAja mAtra kAraNathI tene kalpita gaNI zakAya nahIM athavA amuka prasaMga kAi eka ja granthamAM vahubyA hAya teTalA ja kAraNathI te ochA vizvasanIya, evA niyama paNa sthApita karI zakAya nahIM. game tyAM khUNe paDelA ullekha paNa aitihAsika kasATIe pAra UtaratA hoya te te mAnavAmAM vAMdhA nahIM, ane aneka grathAmAM maLatuM samAna vana paNu aitihAsika kaseATImAM pAra na Utare te sa Mdigdha kATImAM gaNavA yeAgya evA niyama ja ceAgya che.' ane A rIte rAjazekharanuM lakhANa amuka atizayeAktio temAM hoya te paNa eka prasaMga tarIke sAcuM mAnavAmAM vAMdho nathI, eve! mArA namra mata che. sujhuddIna kANu ? embe gejheTiyaranA gUjarAtanA itihAsanA lekhaka lakhe che ke, prayasporA vageremAM varNavelA muijhuddIna te dilhInA mahammada dhArI sulatAna muijhuddIna aharAmazAha ( I. sa. 1191-1205 ) che. 10 dhArIe gUjarAta upara caDhAi karI hatI, paNa tene hAra khAi pAchA javuM paDayuM hatuM. parantu dilagIrI sAthe kahevuM paDe che ke te mAnanIya prati8. prakaTa rA. cimanalAla lAla saMpAdita mAauna purvAnyamaXT, . itihAsanAM - 9. gujarAtanA madhyakAlIna hindu-rAjapUta yuganA prabhudhAtmaka sAdhanA.' pR. 17, 1. Bom. Gaz. Vol I, pt, I,p. 201
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ praanyakoza'nA suijhuddIna kANu ? hAsagraMthanu A anumAna vizvAsapAtra nathI. marhammada dherI aNahilavADa upara i. sa. 1178 (hi. pa74, sa'. 1234)mAM lazkara laI AvyeA. gujarAtanI gAdI upara te vakhate bAla mUlarAja solaMkI rAjya karatA hatA. te jo ke sagIra vayaneA hatA, paNa tenI pAse mATu' lazkara ane puSkaLa hAthIo hatA. laDAi cAlatI hatI tyAre akALe varasAda paDayo, ane sulatAnanI hAra thai tathA tene sadhi karI pAchA javuM paDayuM.11 A jItane lIdhe mUlarAjane tAmraptreaabhaaN mahArAjAdhirAja paramezvara bhAivaparA bhUtagarjanikAdhirAja zrImUlarAjadeva e pramANe vadhu velA che.12 have, khAsa dhyAna devA yeAgya to e che ke yuddha thayu' te vakhate bhImadeva bIjo paNa gAdIe beThA na hatA, tema sa. 1274mAM vIradhavala ane vastupAla vagerenA janma haze ke kema e viSe paNa zaMkA rahe che; khuda vIradhavalaneA Apa lavaNuprasAda paNa Azare sa. 1256 (i. sa. 1200) mAM dhALakAnA maMDalezvara thayA hatA, eTale saM. 1234nI laDAImAM temAMnA koie kazuM kArya karyu" hAya, e banavAjoga nathI. vaLI viMzativArakAvaTInaputrALamA pRthvIrAoji vadaH e pramANe prayozakAre meAdIna viSe lakhyuM' che te dhyAnamAM letAM ema lAge che ke rAjazekharanA mata pramANe paNa prastuta meAjadIna te zAhaqhuddIna dhArIthI bhinna evA bIjo ja prAi zakAya. sulatAna hatA. paNa te mahammada dhArI ja hatA ema kahI na mahammadanuM khIjuM nAma mujhrajhuddIna hatuM. e vAta sAcI, paNa vA jozamAM vadhu velA mogarIna tA ethI bhinna ja. 49 tyArapachI i. sa. 1194mAM mahammada dhArInA senApati kutbuddIne aNuhilavADa upara caDhAI karI. laDAImAM gUjarAtanA senApati jIvana 11. History of India, by Elliot, vol. II, P. 294 12. Ind. Ant, Vol. vi; p. 195, 198, 200, 201.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20* vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe rAjanuM maraNa thayuM. kubuddIna deza lUTavA lAge, paNa evAmAM gijanIthI AvelI AjJA pramANe tene dilhI pAchA javuM paDayuM.13 - minarAja-usa-sirAjanA lakhavA pramANe I. sa. 1197(saM. 1253)mAM kabudIne pharI vAra naharavAla upara caDhAI karI, bhImadevane harAvyuM ane pitAnuM prathamanuM vera lIdhuM.14 paraMtu deza tAbe karyAnuM varNana maLatuM nathI, tethI ema lAge che ke deza upara mAtra humale ja thayo haze.15 have, vastupAla te TheTha saM. 1276 mAM lavaNaprasAdane maMtrI thayo.16 eTale kubuddInanI A caDhAIone saMbaMdha rAjazekhare varNavela mujhuddIna sAthe kaI rIte lagAvI zakAya tema nathI. tyAre jozane mogalanaputrALa keNu? ApaNe joI gayA ke 10. rAsamAlA ( bhASAntara, 3jI AvRtti), bhAga 1, pR. 330-31. 14. History of India by Elliot, vol. II, p. 300, 15. kadAca prazna thaze ke kabUdIne muijhudIna nAma dhAraNa karyuM hatuM evo ullekha hajI sudhI kayAMya maLyo nathI, to pachI e vize phekaTa vicAra karavAnI zI jarUra? paNa jana ganyakAroe te dilhInA takhta upara thaI gayelA game te pAdazAhane kaMI kama vagara marIna nAma Apela che, jemake saM. 1315mAM bhAre dukALa paDyo tyAre kacchanA dAnezvarI jagaDuzAhe dilahInA rAja majadInane garIbone vaheMcavA mATe 21000 mUDA anAjanA AmA evuM varNana keTalAka jana granthamAM Ave che (juo rAsamALA, bhASAntara, 3 jI AvR, bhAga 2, pR. 515). e vakhate te nAsirUdIna mahammada dilhIne sulatAna hatA. AvI rIte game te bAdazAhane muijhudIna nAma apAtuM hoya to navAI nahIM, ane tethI ja kubuddIna viSe paNa kAlAnukamanI daSTie A carcA karavAnuM yogya dhAyuM che. 16. vastupAle aDhAra varSa paryanta maMtrI tarIke kAma karyuM hatuM, evA ullekha maLe che (juo kIrti kemudI bhASAntara, prastAvanA; pR. 25). have, vastupAlanuM maraNa saM. 125 mAM thayuM hatuM. (mAladhArI naracandrasUrinI bhaviSyavANI pramANe tenuM maraNa saM. 1298 mAM thayuM hatuM evo raNachoDabhAI udayarAma, mI phebsa, valabhajI ha. AcArya vagerene mata che, paNa AkhuM. uparanA sa. 1296 nA eka lekhamAM varatupAlanA nAnA bhAI tejapAlane
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ badhekezane muijhudIna keNu? 51 "muijhudIna' nAma koNe dhAraNa karyuM te tarapha khAsa dhyAna nahIM ApatAM jaina graMthakAroe gatAnugatika nyAye ja e nAmane upayoga karyo hoya ema lAge che; pachInA kALamAM lakhAyelI keTalIka rAjavaMzAvalIomAM dilhInA takhta upara majadIna nAmanA saMkhyAbaMdha pAdazAhe thaI gayA hevAnuM paNa lakhyuM che. tethI vastupAla maMtrI thaye te pachI dilhInA takhta upara je pAdazAha hoya te ja rAjazekhare varNavela muijhuddIna ema mAnavAmAM harakata nathI. A pramANe, vastupAla maMtrI thayo (saM. 1276, I. sa. 120) te vakhate dilhImAM kubuddInanI pachI gAdIe AvanAra gulAma vaMzane atamaza (I. sa. 1210-1235 )17 rAjya karato hato. nAgapuranA saMdhavI pUnAne muijhuddInanI bIbI premakalAe pitAne bhAI karIne rAkhyo hato, pUnaDe muijhuddInanI AjJA laI sa. 1273mAM baMkherapuranI ane saM. 1286mAM zatruMjayanI yAtrA karI hatI, evA rAjazekharanA ullekha tathA te sAthe ApelAM varSo dhyAnamAM letAM mujhuddIna nAma alatamazane lakSIne ja vaparAyuM che emAM bilakula zaMkA rahetI nathI. | muijhuddInanA humalAvALI ghaTanA kyAre banI? * vastupAla ane tejapAla e bhAIe saM. 1276mAM dhULakAnA maMDalezvaranA maMtrI thayA te ApaNe AgaLa joI gayA. nAgapuranA saMghavI pUnaDe saM. 1286 mAM zatruMjayane saMdha kADho tyAre, te dilhInA mahAamAtya kahe che-ane varUpAla maraNa paryata mahAamAtyapade ho, e vAta siha che e jotAM 1299mAM vIsaladeva gAdIe AvyuM e pachI ceDA ja samayamAM vastupAlanuM mRtyu thayuM hovuM joIe. eTale tene Azare saM. 1276-77 mAM pradhAnapada maLyuM haze. 20. History of Moslem rule in India, by Ishwari P-asad, p. 71
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe pAdazAhane kRpApAtra hevAthI, pAdazAhane prasanna karavA vastupAle saMdha tathA saMghapatinuM svAgata karyuM hatuM. rAjazekharanA varNanAnukrama mujaba, murilama lazkarane vastupAle pAchuM haThAvyuM e ghaTanA tyAra pahelAM banI gaI hatI. arthAta muijhuddIna-kahe ke altamazesaM. 1286 agAu gujarAta upara caDhAI karI levI joIe. bIjI bAjuthI, e prazna thAya ke lavaNaprasAda ane viradhavala te dhoLakAnA malezvara hatA, to pachI gujarAta upara paradezI caDhAI lAve te viSe sarva ciMtA aNahilavADanA sArvabhauma rAjA bhImadevane badale temane zA mATe thavI joIe? Ane uttara bahu sahelAIthI maLe tema cheH bhImadevanI tabiyata uttarAvasthAmAM nabaLI paDI gaI hatI, keTalAka mAMDalike tathA sAmaMte tenuM rAjya pacAvI pADavAno prayatna karatA hatA. arisiMhakRta yutIrtana mAM bhImadeva viSe lakhyuM cheH satatavitatadAnakSINaniHzeSalakSmIritasitarucikIrtimImabhUmibhujAH / balakavalitabhUmimaNDalo maNDalezai ciramupavitacintAkrAntacittAntaro'bhUt / / somezvarata zrIniMgurImAM aNahilavADanI rAjyalakSmI lavaNaprasAdane kahe che: je maMDalike vaLI manniya che, na tyAM kameM mAtra parAkrame che; che kAmanA svAmInI strI huM mAMhe, jene ja tene zuM upAya thAya ? (sarga 2, leka 95) mAtra eTaluM nahIM, paNa keTalAka samaya jyantasiMha nAme ke sAmaMta aNahilavADanI gAdI pacAvI beTho hato, ema saM. 1280nA eka tAmralekhanA zrImatripurAdhAnagaThitamanavANirAgajIvacannasiMdava e pramANe ullekha uparathI lAge che.18 18. Ind. Ant, Vol. VI. P. 197
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 prakhadhakoza'nA suijhuddIna kANu ? mukhtasaMDhIrtana anusAra, bhImadeve lavaNuprasAdane potAnA sarvAMdhikArInI pachI ApI hatI. upara jemA nirdeza che te jayantasiMhu bahu thoDA vakhata aNuhilavADanI gAdIe rahyo hAya ema jaNAya che, eTale tenI viruddhamAM bhImadevane madada karIne lavaNuprasAda vagere vAdhelAe AgaLa AvyA hAya ane tethI prasanna thai bhImadeve temane UMcI padavIe caDhAvyA hoya, e banavAjoga che.19 sadhivigraha karavAnI ane gAmadAna ApavA sudhInI paNa lavaNuprasAdanI sattA hatI.. A pramANe Azare saM. 1280nA arasAmAM lavaNuprasAda aNuhilavADanA sasattAdhIza thayA, ema nakkI thAya che. vastupAla paNa sa. 1276thI sa. 1279 sudhI khaMbhAtanA hAkema nimAyA hatA. sa. 1279mAM khaMbhAtanI sUkSmAgIrI tenA putra jatasiMha athavA jayaMtasiMhane soMpavAmAM AvI ane vastupAla mukhya maMtrI tarIke tejapAlanI sAthe dheALake rahevA lAgyA.21 maLaze evA 19. sAmezvare suyotttava kAvya racyuM che temAM evI kathA Ave che ke suratha nAme eka rAjAnA matroe tenA zatrue sAthe maLI javAthI tenu rAjya jatu rahyu. eTale te araNyamAM jai vasyA. tyAM tene medha nAme eka suninA samAgama thatAM temaNe rAkhane bhavAnInI ArAdhanA karavAnuM tapathI prasanna thaIne bhavAnIe rAne tenu rAjya pAchu AzIrvAda ApyA, tevAmAM je svAmIbhakata mAse hatA, te adhikArIonA nArA karI surathane khALavA nIkaLe che, ane lAgatAM tene rAjadhAnImAM lAvI dhAmadhUmathI gAdIe besADe che. A kArya sAmezvare bhImadevanA vakhatamAM thaI gayela rAjyanI anyavasthAnI lAgaNIthI merAI racyu hAya ema lAge che, tenA kuMtA tenA pattA 20. jIe 'rAsamALA' bhASAntaramAM vAdhelA viSe bhASAntarAnA vadhArA' e prakaraNa, 21. saMyamazca yuvayonayo SaSTha : (sa 3, zleAka 59), yauvanevi matanAnta vikiyA (sa3, zleAka 12) e mAtinImuddInA ullekhA uparathI keTalAka ema mAne che ke, vastupAla-tejapAla sa. 1276 mAM matrI banyA
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ vasatupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe sarvasattAdhIza thayA pachI, AkhAye rAjyanI ciMtA lavaNaprasAdane tathA tenA putra viradhavalane heya, e svAbhAvika che. bhIma te e kALe kadAca rAjyavyavahAranA mAtra upacAra pUratuM ja rAjA hato. spaSTa rIte A ja kAraNathI prabadhazavALA prasaMgamAM bhImanuM nahIM, paNa viradhavala ane tenA maMtrI vastupAlanuM ja nAma maLe che. vaLI A sarva tarapha jotAM muijhuddInanI caDhAIvALe banAva saM. 1280 pachI (lavaNuprasAdanA sarvAdhikArI-padanuM varSa) ane saM. 1286 (sAha pUnaDe karelI zatruMjayanI yAtrAnuM varSa) pahelAM banyo hovo joIe. have, dilhInA sulatAna ahataze I. sa. 1227 (saM. 1283) mAM kayubecA, jene mahammada ghorIe Ucane saMbo nImyo, ane je pAchaLathI AkhA siMdha prAntane dhaNuM thaI beTho hate, tenA upara caDhAI karI ane traNa mahinA sudhI ghero ghAlI Ucane kille kabaje karyo. kayubecA hoDImAM besI nAsavA jatA hatA, paNa siMdhunA pUramAM DUbI ..22 saMbhava che ke altamaze tyAM thaIne pitAnA keI saradArane gUjarAta tarapha mokalyo che, jene vastupAle dhArAvarSa paramAranI madadathI harAvI pAchA kADho hoya.23 DhiltataH zrImonahIMnasurajJALI sAcaM varamAM vizAmudica vanitam e pravardhakrozanA ullekha sAthe tyAre navayuvAna vayanA haze. paNa e anumAna barAbara nathI, kAraNa jayaMtasiMha 1279 to khaMbhAtane hAkema thayuM hatuM, tethI vastupAla-tejapAla saM. 1296mAM kadAca vRddha nahIM hoya to paNa pukhta vayanA to haze ja. 22, History of Moslem Rule in India, p. 80 23. atre eka sahaja anumAna thAya che. altamazano putra muIjhaddIna baharAmazAha hato (ejana,84). dilhImAM muIjhI amIre paNa hatA (ejana 77): varNana uparathI ema lAge che ke altamaza pote te lazkara sAthe nahoto ja Avyo, teNe potAnA putrane athavA ekAda muijhI amIrane lazkara ApI mokalyo hoya, ane tene aMge jaina granyakAree AkramaNakArane mogari nAma kadAca ApyuM hoya. A eka kapanA ja mAtra che.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ praadhakArIne suInuddIna kANu ya A sAthe muslima paNa A vAta barAbara badhaesatI Ave che. vaLI, gujarAta jItavAnA sakalpa tA altamazane te gAdIe beThe tyArathI ja haze. saM. 1268 (I. sa. 1212 )mAM te vakhatanA gurjara sAmrAjyanI sImA upara Avela jhAlAra sudhI teNe caDhAi karI hatI, paNa tyAMnA cehANu rAjAe majabUta sAmane karavAthI teNe thAkIne pAchA javuM paDayu` hatu`. itihAsakAre A ghaTanA viSe kaMI lakhe che ke kema te jovuM joie. binarAja-usa-sirAjanA lakhavA pramANe che. sa. 1197mAM kutbuddIne naharavAla upara caDhAi karI tyAre paNa dhArAvarSe tenI sAme thayA hatA, paNa tene hAravu paDayuM hatuM ane musalamAnoe lUMTaphATa karI agAunuM vera lIdhuM hatuM. pachInA samayamAM AyunA dhArAvarSa paramAre gujarAtanA rAjAne, tenA muslIma zatru viruddhamAM madada karI hatI, e prakAranA ullekha tavArIkhe pharistAne! che. dhArAvarSanA putra sAmasiMhadevanA prathama zilAlekha sa. 1287 nA maLI Ave che,24 eTale dhArAvaSe peAtAnI kArakirdInAM chellAM varSAmAM atamAnI viruddhamAM lavaNuprasAda tathA vIradhavalane25 mada karI haze. rAjazekhare varNana karyu che ke, A * jIe kAnhaDadeprabandha, (1 lI AvRtti ) upAdghAta, pR. 27. 24, rAsamALA (bhASAntara, 37 AkRti), bhA. 1, pR. 375. 25, prathorAmAM sava sthaLe vIradhavalane ja rAja tarIke vaNu velA che. have A ghaTanA Azare saM. 1280 ne saM. 1286 nI vacce manI, jyAre vIradhavalanA rAjyAbhiSeka te TheTha sa'. 1289 mAM dhALakAmAM thayA. (Bom. Gaz. Vol .I, pt, I, p. 200 ) AnuM samAdhAna e rIte thai zake ke rAna ane yuvarAja banenA nAme rAjya karavAne jUnA sampradAya che. pravacintAmAnamAM sulatAnanA prasaMgamAM * x zrIvaLatrasAdhavAcyAM zrIte'pAmantro maMda: x e pramANe lakheluM che. vAdhelA vaMzamAM teA e jUnA ravAja pramANe ja rAjyaamala cADhyA hatA. vIradhavalanA putra vIsaladeva peAtAnA bhatrIna arjunadeva sAthe, arjunadeva peAtAnA putra rAmadeva sAthe tathA ene bhAI sAra'gadeva peAtAnA bhatrIna karNadevanI sAthe rAjya karatA hatA, ema IDara
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaDaLa ane bIjA lekhe vastupAlanA lazkare hajArA muslimAnAM mAthAM kApI nAkhyAM, jenAM gADAM bharI dhALake lAvyA, te atizayoktibharyuM lAge che. musalamAnA hAryAM haze, paNa te sa MjogAne laI te--jemake eka bAjuthI gUjarAtanuM lazkara ane khIjI bAju paramAra dhArAvatuM ema ane khAjuthI humalA thavAthI temane parAjaya thayA hovA joIe, kemake jo evuM na heAta te pAchaLathI temanAthI DarIne vastupAla ane vIradhavale dilhInA pAdazAhane prasanna karavAnuM tathA gUjarAta upara caDhAI nahIM karavAnuM vacana tenI pAsethI mAgavAnuM kaMi kAraNa nahAtu. chatAMya, gujarAtanA anya prabandhAtmaka sAhityamAM ke muslima tavArIkhAmAM A banAvanuM viziSTa mahattva gaNavAmAM Avelu nathI; tethI ema lAge che ke A ghaTanA gUjarAta upara rItasaranI savArIrUpe batI nahI hAya, paNa atamazanA ekAda saradAre karelA humalA (raid) mAtra haraze. pravadhArAmAM varNavela 'muijhuddIna'ne mahammada dhArI ke zAhakhuddIna dhArI gaNavAthI gujarAtanA itihAsamAM eka prakArano kAliva5*sa utpanna thAya che. prabandhakAze noMdhelI aitihAsika zrutaparaMparAnu susaMgata anudaCna karavA mATe meAdIna pAdazAha te dilhInA sulatAna altamaza, emaja gaNuvu paDaze. puravaNI 'prabandha koza | muijhuddIna kANu ?" e lekha chApavA mAkalI dIdhA pachI keTalIka dhyAna devAyeAgya mAhitI maLI che te puravaNIrUpe ApuM chuMH jayasiMhasUrie sa. 1276( vastupAlanA mantrIpadanI sAla ) ane 1286( hAthapratanI lakhyAsAkSa)nA vacagALAmAM racela rUmmIrAjyamAM muralIdharanA maMdiranA zilAlekha uparathI jaNAya che. ( " buddhiprakAza, pustaka 57, mArca-eprila ). kAnhaDadeprabandhanA nAyaka kAnhaDade paNa peAtAnA pitA sAma'tasiMha sAthe jhAleramAM rAjya karatA hatA. ( kAnhade prabandha, 1 lI AvRtti, upeddhAta, pR. 25.)
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabadhakezane muijhudIna koNa? mahAna nATakamAM gUjarAta upara thayela eka muslima humalAnA, vastupAla-varadhavala vageree kunehathI karela sAmanAnuM varNana che. temAM blechapatinuM nAma mIlacchIkAra tathA tenA eka pradhAnanuM nAma gherI isakra ApyuM che. tenI rAjadhAnI kyAM hatI vagere kaMi vizeSa hakIkata temAM ApI nathI. zrI. gaurIzaMkara ojhAe mIlacchIkAra e dilhIne sultAna altamaza hovAnuM anumAna karyuM che. anya sthaLe paNa teo lakhe che ke, jyAre uttarathI sulatAna zammuddIna altamaza tathA dakSiNethI yAdava rAjA siMhaNa caDhI AvyA tyAre gUjarAtathI svatanna thaI gayela udayasiMha, dhArAvarSa Adi mAravADanA rAjAone viradhavale pitAnA pakSamAM lIdhA. 1. tataH pravizati cintAkrodhaviSAdabrIDAvibhajyamAnamAnaso ythoviverA rIpanAnA pradhAnapuruSe mIrA chUjA: | juo maramalamardanam pR. 36 2. rAjapUtAne kA itihAsa, prathama khaNDa, pR. 567-68. 3. e ja pR. 222. atre siMhaNa ane altamazanI caDhAIonA tathA mAravADI rAjAo tAbe thayA tenA samasamacavA mATe ochAjIe kaMI khAsa AdhAra Apyo nathI. paNa mane lAge che ke te prastuta nATaka uparathI ja haze. jemake, vaSava-4 mayunA tu navaparijita pAmavAtavirena saindhurAjinA janitotsAho'smAnprati prayANakAya praguNIbabhUva balAmbudhimagnAnekabhUbhRdAbhoga: zrIsiMhanabhUpatiH / itastu vistarNitaraturagacamUcalanacaladacalAcakrasturaSkabIro'pi prayANamakASIt / itastu dustarataratejodavAnarUjvalatsakalaripukulaH kulizaketukutUhalojjvalabhujabalo mAlavamahIndurapyakRta prayANopakramam, tharamArAmAvAva: savAra sarapaTTa: I p. 6 tathA vArtA - 4 tathA hi svadezasadezamAbhisaratsu svacchayA mleccharAjasainyeSu tAtakAritayA prayANakasya bhRzamadIrghakAritayA niratizayAmAzayaM ca prapaJjayantaH svayamamikamamI mAnA vIjavAyatAvikAnama. mosomasiMhodayasiMhadhArAvaramImirmagdezanAthaiH / dizo'STa jetuM phaTamaSTabAhukhibhiH sametairabhavatprabhunaH // pR. 11
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidhAsaraLa ane bIjA lekhe hampImamaryana jevA samakAlIna granthanA ullekha che, eTale muslime - e gUjarAta upara humalA karyAM hatA, e vAta tA ceAsa. vastupAlanA putra jayantasiMhanI AjJAthI bhImezvaradevanA yAtrAmaatsava vakhate khaMbhAtamAM A nATaka bhajavAyuM hatuM.4 jayantasiMha sa 1279 mAM khaMbhAtanA hAkrama thayA. jesalamIra bhaMDAramAMnI ukta granthanI hastalikhita pratanI lakhyAsAla sa. 1286 che. eTale lavaNuprasAda sarvAdhikArI thayA ( sa. 1280 ) ane pUnaDe zatru MjayanA saMdha kADho (sa'. 128), e samayanA vacagALAmAM muslimAne humalA gUjarAta upara thayA hovA joie, evuM je anumAna meM agAu karyu che, tene AthI vizeSa kaiA maLe che. re mArA dhAravA pramANe te ddazmIramanamaryenane mIlacchIkAra ane praznaSadozanA meAjadIna e eya altamaza ja, ane preyanAM varNana judAM judAM hovA chatAM eka ja banAvane lagatAM. (tA. 27-9-1934) 4. sUtradhAraH - x x stambhatIrthanagarIgarIyoratnA kurasya * zrIbhafmezvarasya yAtrAyAM ... samastasacivavAstoSpatizrIvastupAla kulakAnanake kisiMhena zramitA jayantasiMhena samAdiSTo'smi yadidda... madhuritanavarasa bandhaprasara bandhuraM kamapi prabandhamabhinayannabhyupanaya pramodapadavIM sabhAsada iti / pR. 1 * zrI gaurIzaMkara ojhAe rAvapUtAne zvA tiAna mAM mIlacchIkAra viSe karela anumAna tarapha rA. rA. durgAzaMkara zAstrIe mAruM dhyAna kheMcyuM, te uparathI hu A puravaNI lakhavA prerAyA, e vastunI atre sAbhAra noMdha lauM bru.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka aitihAsika jaina prazasti caMdragacchanA devabhadrasUrie vikramanA teramA zatakanA AraMbhamAM mahArASTrI prAkRtabhASAmAM zreyAMsAMtharitra'nI racanA karI che. tenA aMtabhAgamAMthI A prazasti utAravAmAM AvI che. emAMthI cadragacchanI sUriparaMparA sAthe khIjI keTalIka jANavA jevI hakIkatA paNu maLI Ave che. prazastimAM kAI samaya ApelA nathI, parantu vAraMvAra amuka itihAsaprasiddha vyakti athavA banAvAnA ullekhA Ave che te uparathI temaja anya sAdhanAArA upalabdha thatI aitihAsika mAhitI uparathI je te AcAnA samaya sahelAIthI anumAnI zakAya che. prazastimAMthI aitihAsika hakIkatA maLe che. emAMnI keTalIka anya sthaLAethI paNa prApta thAya che, je viSe TippaNumAM savistara ullekhA karyAM che. prastuta prazastimAMthI maLatI mukhya hakIkatA nIce mujaba cheH 1. abhayadevasUrie 'vAdamahANava' grantha racyA. 2. dhanezvarasUrie bheAja rAjAnI sabhAmAM vAdAmAM jayalakSmI prApta karI. 7. bhadrezvarasUrinA upadezathI sajjana maMtrIe giranAra tIthaeNnA uddhAra karAvyA. 4. bhadrezvarasUrinA AdezathI sAnta tathA sajjanamaMtrIe vAudayamAM moTI rathayAtrA racI.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe 5 devabhadrasUrie "tabindu pramukha vividha prakaraNe tathA "janaprbhaart' yA.. A prazasti ekavIsa prAkRta AryAonI banelI che. pATaNanA bhAramAMnI saM. 1470 nI hastalikhita prata uparathI utAravAmAM AvelI tenI nakla pU. munizrI puNyavijyajIe mane kRpA karIne ApI hatI te badala temane atyaMta AbhArI chuM. prazastiH / etye'sthi caMdagaccho caMdo va bhavaM aho karemANo / uttamasattarisAhiM sahimo asavattapuNNabharo 1 // tatya a sUrINa paraMparAe siriabhayadevasari ti / vidaliyavAdappo uppaNNA gaNaharo vAI // 2 // jeNa caurAsIvAyavijayasaMpattajaya' paDAraNa / vAyamahaNNavagaMtho nimmavimo kittithaMbho bva // 3 // tayaNu dhaNesarasari jAo jeNaM nirIhapahuNA vi| bhojanAradasabhAe gahiA vAyammi jayalacchI // 4 / / saMskRta chAyA atrA'sti candragacchazcandra iva bhavaM adha: kurvANaH / uttamasattvarSibhiH [ uttamasaptarSibhiH] sahito'sapatnapuNyabharaH // 1 // tatra ca sUrINAM paraMparAyAM mIbhamayadevasUririti / vidalitavAdIdarpa utpanno gaNadharo vAdI // 2 // yena caturazItivAdavijayasaMprAptajayapatAkena / vAdamahArNavagranyo nirmitaH kIrtistambha iva // 3 // tadanu dhanezvarasUrijarjAto yena nirIhapramuNA'pi / bhojanarendrasabhAyAM gRhItA vAdeSu jayalakSmI // 4 // 10 8 vijima0
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka aitihAsika jaina prazasti maha ajiyasiMhasUri adesi jeNaM dharitu vayamudaM / ghorA 2 visayapivAsApisAiA suhu niggadiA // 5 // to vaddhamANasUri sududdharakhamAvaddaNadakkho | dikuMja! bva garuo AsI disApAviyapaTTo // 6 // ThaviaM ca teNa siridevacaMdacaMdappahatti sUrijugaM / sappapAsaNe jeNaM sUracaMdAiaM bhuvaNe // 7 // tANaM ca mannaNijjo muNivasaho sissakaddhisaMpaNNo / AsI kulabhUsaNagaNi gacchadhurAdharaNadhoreo // 8 // jassittha paumahattho kappadumapallo bva jANa sire / jAo savva vi AvakiagIvAra lacchI // 9 // aha siribhadesara sUri gaNaharo AsI jassa cariena / kouttareNa avjavi romaMcijjati aMgAI // 10 // jAvajjIvaM egantaropavAsissa jassa ANAe / siriujjayaMta titthaM sajjagasaciveNa uddhariaM // 11 // athAjitasiMha sUriryathecchaM yena gRhItvA vratamudrAm / ghorA viSayapipAsApizAcikA suSThu nigrahitA // 5 // tadA vardhamAnamUriH sudurbharakSamAvahanadakSaH | dikuMjara iva guruka AsIt dizAprAptapratiSThaH // 6 // sthApitaM ca tena zrIdevacandracandraprameti sUriyugam / satpathaprakAzane ca sUryacandrAyitaM bhuvane // 7 teSAM ca mAnanIyo munivRSabhaH ziSyalabdhi saMpannaH / AsIt kulabhUSaNagaNirgacchadhurAdharaNadhaureyaH // 8 // yasyAtra padmahastaH kalpadrumapalavamiva yasya zirasi / jAtaH sarvamadhyAvakitagrIvayA lakSmyA // 9 // atha zrIbhadrezvarasUrirgaNadhara AsIdyasya caritena / lokottareNAdyApi romAnIyante'GgAni // 10 // yAvajjIvaM ekAntaropavAsino yasyAzayA / zrIubjayantatIrthaM sajjanasacivenoddhRtam // 11 // 2 bhUpA: ghAre fe
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 vastupAlanuM vidyAsaDaLa ane bIjA lekha jassa a AeseNaM saMtuyasaciveNa sajjaNeNaM ca / udaammi bihi savittharA garuA rahatA // 12 // tato pAliyatikkhakhaggadhArA saricchavayacario / siriajia siMhasUri jAo sabvAisAiguNo // 13 // avisaMgayAgamatthaM jeNaM AgAmiNaM suteNaM / va kassa citaM camakkiaM dukkuhassAvi // 14 // teli siribhaddesara sUrihiM pAvio niyapayammi | siriajayasiMha sUrihiM puNNa samasthANaM" asthANaM 6 // 15 // vAgaraNatakkasAhittachaMda siddhaMta joisAINaM / pAraM vacchalavaseNa laMbhio kaulamANeNa // 16 // sirideva [bhaddasUri ] saMjAo vidumuhAI / vihibhAI pagaraNAI jeNa jaNANuggAhaTThAe // 17 // yasya cAdezena zAntukasacivena sajjanena ca / vodaye vihitA savistarA gurukA rathayAtrA // 12 // tataH pAtitIkSNakhaGgadhArAsadRkSavrata cAritryaH | zrI ajita siMhasUrirjAtaH sarvAtizAryAguNaH / / 13 // avisaMgatAgamArthe yasyAgamikasya bhUyamANasya / bhuvane na kasya cittaM camaskRtamasahiSNorapi // 14 // taiH zrIbhadrezvarasUrIbhiH prApito nijapadeSu / zrIbhajitasiMhasUribhiH pUrNasamastAnAmarthAnAm // 15 // vyAkaraNatarkasAhityachandasiddhAntajyotiSAdInAm / pAraM vAtsalyavazena lambhitaH kAlamAnena // 16 // zrIdevabhadrasUriH saMjAtastattvabindupramukhAni / vItAni prakaraNAnyena janAnugrahArtham // 17 // 3 bhUNa pATha: jeNaM avisaMgAyagamatthaM 4 bhUNa thA: suNateNa bha bhUNa pATha: puNasamatthANa 9 bhUja pAha: atthANa
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka aitihAsika jaina prati Nimmavio vittehi jaNappamANapAsatako a / teNa chachaNacaMdujjalamahappaguNamaNinihANassa // 18 // ammatthaNAe sirisiddhaseNasArassa sissaraaNassa / bhattassa sirijiNesarasUrista a savvAvajjassa // 19 // aNahillavADayapure rai sejjaMsasAmiNo cariaM / sAhajjeNaM paMDiyajiNacaMdagaNissa sIsassa / / 20 // lihilaM ca paDhamameaM gaNiNA sisseNa vimalacaMdeNa / IhateNa asamANamattaNo puNNapa bhAraM // 21 // saM. 1470 mAgha badi 9 duSadine pustakaM maM. bhAdAkena lilekha // 7 // nirmito vRttajanapramANaprakAzatarkazca / tena kSaNacandrojjavalamAhAtmyaguNamANinidhAnasya // 18 // abhyarthanayA zrIsiddhasenasUreH ziSyaratnasya / bhaktasya bhIjinezvarasUrazca sarvavidaH // 19 // aNahillapATakapura racita zreyAMsasvAminazcaritam / sAhAyyena paNDitajinacandragaNe: ziSyassa // 20 // likhitaM ca prathamametad gaNinA ziSyeNa vimalacandreNa / IhamANenAsAmAnyamAtmana: puNyaprAgbhAram // 21 // bhASAntara caMdranI jema bhava(pakSe mahAdeva)ne nIco karanAra, uttama satvavALA RSio (pakSe uttama saptarSio)thI sahita, asapatna puNyathI bharele caMdragaccha ahIM che. 1 temAM sarionI paraMparAmAM vAdInA darpane daLI nAkhanAra, vAdI gaNadhara zrIabhayadevasUri utpanna thayA. corAzI vAdamAM vijaya vaDe jayapatAkA prApta karI hatI evA temaNe kIrtistaMbha samAna "vAimalA' anya nirmANa yo. 2-3
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe temanI pachI ghanezvarasUri thayA, jemaNe pote) nispRhI evA sAdhuonA prabhu hovA chatAM bhojarAjanI sabhAmAM vAdomAM jayalakSmIne grahaNa karI. 4 have, jemaNe vratamudrA dhAraNa karIne viSayapipAsArUpI ghora pizAcikAne sArI rIte nigrahamAM rAkhI hatI evA ajitasiMhasUri thayA. 5 pachI, durdhara evI kSamAne dhAraNa karavAmAM dakSa, dipakuMjara jevA guruka ane dizAomAM pratiSThA prApta karanArA vardhamAnasUri thayA. temaNe bhuvanamAM satpathane prakAza karavAmAM sUryacandra jevA devacandra ane candraprabha e be sUrione (pitAne sthAne) besADayA. 6-7 temanA mAnanIya munivRSabha, ziSyalabdhisaMpanna, gacchadhurA dhAraNa karavAmAM vRSabha jevA kulabhUSaNagaNi thayA, jemane kalpakumanA pallava jevo pavahasta jenA mAthA para mUkAto tene lakSmI varatI. * 8-9 - have bhadrezvarasUri thayA, jemanA lekAra caritrathI Aje paNa aMge romAMcita thAya che, AkhI jiMdagI sudhI ekAntara upavAsa karanAra jemanI AjJAthI sajjana sacive ujjayaMtatIrthane uddhAra karyo hato tathA jemanA AdezathI zAstuka sacive temaja sajajane vaDaudayamAM vistAravALI ane guruka rathayAtrA karAvI hatI. 10-12 pachI, tIkSNa khaDUgadhArA sarakhuM vratacAritrya pALanAra, sarvathI zreSTha guNovALA ajitasiMhasUri thayA; je Agamikano (saMbhaLAvelA) Agamana avisaMgata artha sAMbhaLatAM bhuvanamAM kyA asahiSNunuM citta paNa Azcarya pAmyuM nathI ? 13-14 * navamI AyAnA bIjA caraNane artha spaSTa samajAto nathI; ane tathI ja chAyA paNa aspaSTa rahevA pAmI che.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka etihAsika jaina, prati bhadrezvarasUri vaDe pitAnA pada upara (sariSada upara) mukAyelA ane ajitasiMhasUri vaDe pUrNa samasta arthone tathA vyAkaraNa, tarka, sAhitya, chaMda, siddhAnta, jyotiSAdine vAtsalyavazatAthI kAlAnusAra pAra pamADAyelA devabhasUri thayA, jemaNe manuSyo upara anugraha karavA mATe "tatvabindu' pramukha prakaraNo racyAM tathA " janapramANaprakAzataka' chadamAM racyo. temaNe (davibhadrasario pitAnA ziSyaratna, pUrNimAnA caMdra jevA ujjavaLa mAhAmyaguNamaNinidhAna siddhasenarinI tathA potAnA) bhakta sarvavid jinezvarasUrinI abhyarthanAthI aNahilapATakapuramAM zreyAMsa svAmInuM caritra (pitAnA ziSya paMDita jinacaMdragaNinI sahAyathI racyuM. 15-20 A caritra, asAmAnya puNyaprAmbhAra icchatA ziSya vimalacaMdragaNie prathamavAra lakhyuM. 21 TippaNa 2-3. A abhayadevasarinA gurunuM nAma pradyumnasUri hatuM. "nyAyavanasiMha" tathA "tapaMcAnane evAM temanAM biruda hatAM. prasiha sanmatitarka upara temaNe lakhelI pacIsa hajAra zlekapramANu TIkA "tattvabodhavidhAyinI" athavA "vAdamahArNava nAmathI oLakhAya che. jana dArzanika granthamAM te advitIya che. dazamI sadI sudhInA sarva bhAratIya dArzanika vAdonI temAM anekAnta dRSTie samartha paryAlacanA che. A pachI thayela, A viSaya para kalama calAvanAra lagabhaga sarva jaina granthakAre uparyukta TIkAgranthanA che. zreyAMsanAtha caritranA kartA vAdamahArNavIne abhayadevasUrinA uttama (kIrtistaMbha tarIke varNave che, emAM saheja paNa atizayokti nathI. 4. dhanezvarasUrie bhojarAjAnI sabhAmAM thayelA videzamAM jayalakSmI 1. vadhu mATe juo "sanmatitakanA pahelA bhAgamAM tenA saMpAdaka paM. becaradAsa ane paM. sukhalAlajInuM nivedana. 5
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vizALa ane bIjA lekhe grahaNa karI, ema prastuta prazasti noMdhe che; paraMtu prazastikAra devabhadrasarinA ja ziSya siddhasenasUrie racela "pravacanasAroddhAravRttimAM ___ tadanu dhanezvarasarija ya: prApa punnddraakaakhyH| nirmadhya vAdajalarSi jatriyaM muanRpapurataH // e pramANe muMjanI sabhAmAM dhanezvarasUrie vijaya meLavyo hovAnuM lakhyuM che. caMdragacchamAM ja thayelA mANikyacandra saM. 1276mAM racela "pArzvanAthacaritramAM paNa dhanezvarasUrie muMjanI sabhAmAM vAdIene parAjaya karyo hovAne ullekha che. Ama A be pachInA granthonA ullekha kudaratI rIte vadhu vizvasanIya mAnavA paDe tema che. saMbhava che ke muMjhavaNamAne badale mogatiSamA e pATha pAchaLathI bhUlathI zreyAMsanAthacaritramAM praveza pAmyo hoya. A dhanezvarasUrinI pachI ajitasiMhari thayA ane temanI pachI vardhamAnasUri thayA. vardhamAnasUrie saM. 1955mAM haribhadrakRta upadezapada upara TIkA lakhelI che. temane eka dhAtupratimAlekha zaka saM. 10(vi. saM. 1045)no paNa maLe che. have, muMjarAjA saM. 1050 ane 1054nI vacce avasAna pAmyo hato ema mAnavAnAM sabaLa aitihAsika kAraNo che. tenI pachI gAdIe AvelA bhejanA darabAramAM vitsabhAo bharAvA lAgI tyAM sudhI dhanezvarasUri jIvaMta hoya e asaMbhavita lAge che. eTale ke bhajanA nahIM, paraMtu muMjanA darabAramAM temaNe vAdIono parAjaya karyo hovAnI hakIkata vadhAre vAstavika kare che. dhanezvarasUri pUrvAvasthAmAM tribhuvanagirinA rAjA hatA. temaNe pradumrasUrinA upadezathI jainadharma grahaNa karyo hato, ema mANijyacandra "pArzvanAthacaritra mAM noMdhyuM che. teo AcAryapade AvyA bAda caMdragaccha rAjagaccha' evA nAmathI oLakhAyo hovAnuM prabhAcandrasUri prabhAvaka caritramAM jaNAve che. 6-7, vardhamAnasUrie saM. 1055mAM haribhadrasUrikRta 'upadezapada upara TIkA lakhI che. vaLI temaNe "upamitibhavaprapaMcanAmasamuccaya' 2. jana sAhityane saMkSipta itihAsa, pR. 17-98 3. ejana, 5. 207
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka aitihAsika jaina prazasti tathA 'upadezamAlAbRhadghatti' nAmanI kRti racI hAvAnu jaNAya che. temanuM avasAna sa. 1088mAM thayuM hatu.4 caMdragacchanA devendrasUrinA ziSya zrIca drasUrie sa. 1214mAM pATaNamAM prAkRta 'sanatkumAracaritra' A hajAra zlAkaxmANu lakhyu che, tenA AraMbhe temaNe devacandranI tathA devabhadranI kRtinuM smaraNa karyu" che.5 prazastinI sAtamI AryoMmAM jemanA ullekha karavAmAM AvelA che te devacandrasUri ane zrIcandrasUrie jenuM smaraNa karyuM che te devacandrasUri eka ja haze ke kema e prazna che. jo eka hoya te| devacandrasUrie anya kAI pragnyA racyA haze, evuM anumAna thai zake che. 11. siddharAjanA eka maMtrI sajjananu nAma tiDAsamAM prasiddha che. vanarAja cAvaDAnA zrImALI maMtrI jAba athavA cAMpAne te vaMzaja hatA. siddharAje tene saurASTranA daMDanAyaka nImyA hatA. teNe saurASTranI upaja kharcIne saM. 1185 mAM girinAra uparanAM jaina mandirAne jIrNodhAra karyAM hatA. sa. 1287 nI AsapAsa prAcIna gujarAtImAM lakhAyela revagira rAsa'mAM tathA prAkRta raivatakalpa'mAM A jIrNoddhAranuM vana maLe che. bhadrezvarasUrinI AjJAthI sajjane giranAra tInA uddhAra karAvyA hatA. evA prazastinA ullekha neAMdhapAtra che. : 12. zAntuka, sa`pakara athavA zAntu e siddharAjanA amAtya hatA. siddharAjanA pitA kahyunA vakhatamAM paNa te mahAmAtya hateA, ema' vikramAMkadevacarita' tathA caurapaMcAzikA'nA kartA temaja karyuM nA samakAlIna prasiddha kAzmIrI kavi bilhaNe racela 'kasundarI' nATikAmAM jaNAveluM che. 'kaNu sundarI' nATikA mahAmAtya sa`pakare pATaNamAM zrIzAntyatsavagrahamAM pravartAvelA AdinAthanA yAtrAmahotsava vakhate 4. ejata, pR. 207 5. 'jaina' sAptAhika, tA. 20-5-28, 5, lAlacaMdra gAMdhInA lekha 'siddharAja ane jane,' 6. zrI dalAlasa'pAdita - prAcIna gurjara kAvyasa Mgraha ( gA. e. sI. )mAM A banne kRtio chapAyelI che.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaDaLa ane bIjA lekhe bhajavAi heAvAne ullekha tenI prastAvanAmAM karavAmAM AvelA che. bilDaNe 'kasundarI'mAM zAntune vatsarAjanA mahAmAtya yaugadharAyaNa sAthe sarakhAvyeA che. tenI caturAi, dharmaprema ane zauyanI aneka vAtA ' prabandhacintAmaNi'e noMdhI che. bilDaNu brAhmaNa hovA chatAM A nATikAnA maMgalAcaraNamAM teNe jinezvaranI stuti karI che te zAntu taraphanA AzrayanuM pariNAma hoI zake. anya sakhyAdha aitihAsika temaja ardha aitihAsika prabandhAtmaka granthAmAM zAntu ma MtrI viSenA ullekhA ane hakIkatA maLI Ave che ane te uparathI tenI mahattA ane prAbhAvikatAnI kalpanA thaI zake che. hapurIyagacchIya abhayadevarinA AdezathI zAntue bharUcamAM samalikAvihAramAM senAnA kaLaze caDhAvyA hatA, evA ullekha zrIcaMdrasUriSkRta prAkRta * munisuvratacaritra'mAM maLI Ave che. zAntu temaja sajjane vaDauddayamAM vistRta rathayAtrA karAvI, evA ullekha prazastimAM che. A vaDaudaya te hAlanu vaDeAdarA hAya e savita che. 6 se 17. sa. 1214 mAM caMdragacchanA zrIcaMdrasUrie prAkRtamAM 'sanatakumAracaritra' racyuM che. tenA AraMbhe temaNe devabhadrasUrinI kRtionu smaraNa karyuM che. A devabhadrasUri te prastuta prazastimAM ullikhita zreyAMsanAthacaritra', ' pramANuprakAzataka', ' tattvabindu 'vagerenA kartA devabhadrasUri hAya ema jaNAya che. " 19. devabhadrasUrinA ziSya siddhasenasarie sa 1248mAM (athavA kadAcit 1278) mAM naimicandrakRta pravacanasAreAhAra' upara tattvajJAnavikAsinI' nAme vRtti racI che ane temAM temaNe potAnA anya granthA padmaprabhacaritra', 'sAmAcArI' vagerenA ullekha karyo che che. ''sundarI' nATikA, niNuM casAgara presanI AvRtti. 8. pITananA hAthapratAne lagatA ahevAla, sane 1892-25, pR. 10 9. pra. sA vRtti, pR. 187, 440, 442
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ saDaeNra : uttara gujarAtanuM eka aitihAsika gAmaDuM uttara gujarAtane pradeza gUjarAtanI prAcIna saMskRtinuM eka kendrasthAna hAi aneka aitihAsika ane itihAsaprasiddha sthAnethI bharapUra che. ASu, ArAsaNa, cadrAvatI, vaDanagara, meDherA ane aNuhilavADa jevAM savizruta sthAneAnI vAta javA daie to paNa jhIMjhuvADA, leATezvara, kATaca, vAyaDa, iDara, karNAvatI, delamAla, vAdhela, sUNuka, dadhisthalI, zrIsthaLa, vIsanagara, becarAjI, pAlanapura, tAra'gA, paMcAsara, mAMDaLa ityAdi aneka evAM sthaLeA tyAM AvelAM che, jyAMthI gujarAtanAM zilpa-sthApatya, itihAsa vagere viSe upayogI evI mAhitI ochAvattA pramANamAM prApta thAya che. AvAM sthAne paikI saMDera paNa eka che. gUjarAtanA prAcIna ke madhyakAlIna itihAsamAM tenuM sthAna bahu AgaLa tarI AvatuM nathI, chatAM uttara gujarAtanuM purAtattvaviSayaka avalAkana karatAM e sthAnanI avagaNunA thai zake tema teA nathI ja; ane e viSenI prakINu mAhitI paNa itihAsanA tANAvANA gAThavavAmAM theADelaNe aMze upayAgI thai paDe che. prApta sAdhanA parathI saMDera viSenI je hakIkatA maLI zake che te ahIM ApavAnA prayAsa karyo che. saDaranI prAcInatA gAyakavADa sarakAranA mahesANA prAntamAM pATaNathI agnikhUNe
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaDaLa ane bIjA lekhe Azare 10-11 mAila dUra ane pATaNa pAsenA maNuMdarA sTezanethI Azare aDhI mAIla dUra saMDera AveluM che. hAlamAM tyAM 3100 mANusanI varatI che. A sthaLa prAcIna heAvAnAM cihno sUkSma dRSTie avalAkana karanArane ThekANe ThekANe najare paDe che. prAcIna mUrtio, zilpAkRtio ane kAtaraNIvALA pattharA je te sthaLe rakhaDatAM athavA TrAika bhIMtAmAM caNAyelAM najare paDe che. gAmanA cArA uparanAM mUrti vagaranAM me prAcIna mandirA abhyAsadRSTie kAi paNa purAtattvavidanu dhyAna kheMcyA sivAya rahetAM nathI - ArkiyAlAjIkala sabjek nAdhana' gUjarAta ' e pustakanA lekhakA noMdhe che te pramANe, A me mandirA paikInuM nAnuM mandira, tA jenA samaya ThThI sadI jeTalA prAcIna hAvAnuM anumAna karavAmAM Ave che evAM erisAnAM mandirAne maLatuM Ave che. A anumAna jo vAstavika ja hAya tA, sa MDeranI aitihAsikatA ane prAcInatA uttaragujarAtanAM aitihAsika sthAnAmAM nAMdhapAtra gaNAvI joI e vaDanagara ane ANune bAjue rAkhIe tA, mADherAkSetra A pradezamAM kadAca prAcInatama che ane tenI prAcInatA Azare IsvIsananA pahelA agara khIjA saikA sudhInI anumAnavAmAM Ave che; ane ema paNu mAnavAmAM Ave che ke, atyAre meDherA tathA tenI AsapAsanA pradezAmAM puSkaLa khAra hAvAne kAraNe e samayamAM tyAM dariyA hovA joie ane meDherA eka baMdara hAvu joI e. vahANanAM laMgara nAkhavAnA mATeA patthara hajI paNa jhIMjhuvADAmAM che te uparathI eka samaye te baMdara hevu joIe ane hAlanA gUjarAta tathA kAThiyAvADanI vacce samudra hAvA joie, ane kaveTA dharatIkaMpa karatAMye meTA evA kAI dharatIkaMpa thatAM duniyAnA ghaNAye pradezAmAM banyuM che tema, jaLanA sthAne sthaLa thaI gayu. hAvu joie evu anumAna thaI zake che. jo ke moTerA e kALa jeTaluM ja prAcIna che ema kahevAnAM kAi vizvasanIya pramANeA ApaNI pAse nathI. meDherA " 1 zrI. maNilAla misrIkRta ' meDherA ' ( sacAjI khAlajJAnamALA, puSpa 128 su), pR. 14
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dera viSenA vizvasanIya ullekha tA prabhAcandrasUrinA prabhAvakacaritra 'mAM maLe che. te ullekha isavIsananI navamI sadInA AraMbhamAM meDherAnu astitva hAvAnu... ane tyAM meDharaka gacchanAM caityeA heAvAnuM sUcana kare che.ra parantu saIranA mandira khAkhatamAM Aki cAleAjIkala sabje 'nA kartAoe kareluM anumAna vajanadAra gaNIe tA sadairane samaya saheje mADherA karatAM ce. prAcIna dhAravA paDe. * . sahera viSenA bIjo eka ullekha bAramI sadImAM sAMpaDe che ane atyAre eka nAnA gAmaDAnI sthitimAM AveluM sthAna eka vakhate vistRta hatuM ema te uparathI kalpI zakAya che. siddharAjanA pitA kaNu deva sAlakInuM saM. 1148 nI sAlanuM eka tAmrapatra sUNukamAMthI maLeluM che, ane suNukanuM taLAva cAluM rAkhavA mATe, pAsenA DAbhI gAmanI keTalIka jamIna dAna apAyAnuM temAM jaNAvavAmAM AvyuM che. dAnamAM apAyelI jamInanA khUTa lakhatAM e tAmrapatramAM nIce pramANe lakhelu che asyAzca bhUmeH pUrvasyAM dizi bhaTTArikA kSetraM / tathA brAhmaNa rudra | nehA lAlAkSetraM ca / dakSiNasyAM mahivarAmakSetraM / pazcimAyAM saMDeragrAmasImA / iti caturAvATavakSitAM sUmi.........ItyAdi have, sUNuka gAma saMDerathI traNa gAu IzAna khUNe Avelu che. Aje saDaeNra ane suSukanI sIma, uparyuM`kata tAmrapatramAM jaNAvyuM che te pramANe ekabIjAne sparza karatI nathI; atyAre te temanI vacce khIjA gAme AvelAM che. vaLI saMDeranA atyAranA gAmaThANunI AjubAju ghaNe dUra sudhI jUnA pAyA najare paDe che; ane A uparathI e pura* vAra thAya che ke eka kALe saMDeranA vistAra atyAra karatAM ghaNA meTA hAvA joI e. " e prAcIna devAlayA AciAlAjIkala sabhye eka nAna gujarAta 'mAM, upara je 2. ejana, pR. 16
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ hara vastupAlanuM vidyAmaDaLa ane bIjA lekhe e prAcIna devAlayeAnA ullekha karyAM che, te viSe nIce pramANe noMdha che-- " hAvI gAmathI aDhI mAla pazcime ane suNakathI cArathI pAMca mAila naiRtya khUNA tarapha AvelA saMDeramAM e nAnAM, vaparAtAM adha thayelAM paNa rasaprada prAcIna devAlayeA che. A devAlayeAnI bAjue saDerI mAtA-sakhyAbaMdha zaktidevatAo paikInI ekanuM arvAcIna mandira che. jAnAM devAlaye| paikInuM mADhuM tenI yeAjanA ane bIjI vigatAmAM suNukanA nIlakaMTha mahAdevanA devAlaya sAthe maLatuM Ave che. phera mAtra eTalA ke tenI pUrva-pazcima laMbAi 28 1/2 rITa hAi te kaMika nAnuM che. A devAlayanuM pravezadvAra pUrva bAjue che ane tene nIcedrA bhAga lagabhaga e pIDha aeTale UMDe jamInamAM daTAyelA che. delamAlanA taLAva najIka AvelA devAlaya uparanI kAtaraNInI jema ahIMnI kAtaraNImAM paNa sapATI uparanAM alaMkaraNAnI paNu surekhatA ane UMDANu dhyAna dore tevAM che; ane sadIonAM tAnAmAMthI pasAra thayA chatAM, chAyA ane prakAzanA pradranArA te dRSTine khece che. devAlayanA pravezadvAranI uparanA AgaLa paDatA bhAga upara gaNezanI pratikRti kAtarelI che ane tenI upara brahmA, viSNu tathA ziva che. maMDapanA ghUmaTamAM ATha nRtya karatI strIe che, jyAre sUNunA mandiramAM AvI khAra strIo najare paDe che. bahAra devAlayanI pAchaLanI bAjue eTale ke pazcima taraphanA mukhya geAkhalAmAM zivanI eka mUrti che, temaja uttara bAjue viSNunI ane dakSiNe brahmAnI mUrtio che. khIjuM ane nAnuM devAlaya4 vadhu viziSTa prakAranuM che ane dekhAvamAM vadhu sundara che. TUMkuM ane jADu zikhara ApaNane erisAnAM e 3. A devAlayAnA phAMTAgrAphI paNa prastuta pustakamAM apAyA che. jIe pleTa naM. XIV, XCV 4 pleTa na, LXIII.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMDera devAlayonI yAda Ape che ke jemane samaya chaThThI sadI jeTaluM prAcIna anumAnavAmAM Avyo che. devAlayanA pravezadvAranI upara gaNezanI mUrti che. tenI uparanA bhAgamAM ApaNe navagraha katarelA joIe che ke je vaDanagaranA nAnA devAlayanA pravezadvAra para, kacchamAM aMjAranA prAcIna daravAjA upara tathA bIje sthaLe ApaNuM najare paDe che." eka aitihAsika jaina prati saMDeranA vatanI eka zrAvaka caMdrasiMhanA vaMzamAM thayelA parabata ane kAnhA nAme be vaNikee saM.1571 mAM seMkaDe gra lakhAvI eka mATe jJAnabhaMDAra sthApyo hato. temanA e kAryanI kIrti thanArI 33 zlokanI eka prazasti temaNe lakhAvelA dareka pustakane aMte lakhavAmAM AvelI che. atyAre paNa pUnA, bhAvanagara, pAlItANa, pATaNa vagere sthaLonA hastalikhita jaina pustaka bhaMDAremAM e bhAIoe lakhAvelAM pustako maLI Ave che.... pU. munizrI puNyavijayajIe purAtatva' vaimAsika (pu. 1, aMka 1) mAM e chapAvelI che. mAtra saMDeranA sthAnika ItihAsanI dRSTie ja nahIM, parantu vadhAre vyApaka daSTie jotAM paNa e prazasti ghaNuM upayogI hovAthI tene sArAMza ahIM utAruM chuM zrIvardhamAnasvAmInA mandirathI alaMkRta evA saMDeramAM piravADajJAtIya sumatizAhano AbhU nAme yazasvI ane rAjamAnya putra hato. tene putra AsaDa ane tene putra mekSa nAme hate. mekSane bhAI vardhamAna hatA. tene caMDasiMha nAme sadAcArI putra hatA. caMDasiMhane sAta putra hatA, jemAM sauthI maTe pethaDa nAme hato. pethaDane cha nAnA bhAI hatA ane temanAM nAma narasiMha, ratnasiMha, caturtha malla, muMjAla, vikramasiMha ane dharmaNa e pramANe hatAM. pethaDe aNuhilapuranI pAse 5. juo zrI jinavijayajInuM bhASaNa prAcIna gujarAtanA sAMskRtika ItihAsanI sAdhanasAmagrI, pR. 51
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ O vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe AvelA saMDeramAM pitAnA dhanavaDe pitAnI kuladevatA ane viraseza () nAme kSetrapALathI levAyela athavA rakSita moTuM caya-mandirada karAvyuM hatuM. potAnA nivAsasthAnanA svAmI sAthe tene koI kAraNathI kalaha. thayo ane tethI te sthAna cheDI bIjA nAmanA kSatriya vIra naranI sahAyathI teNe bIjApura nAme navuM gAma vasAvyuM. teNe bIjApuramAM suvarNa pratimAlaMkRta eka mandira karAvyuM, ane AbugirimAM amAtya vastupAle baMdhAvelA neminAthanA mandirane uddhAra karAvyo. pitAnA gotramAM thaI gayela bhImAzAhanI karAvatAM apUrNa rahela AdIzvaranI pratimAne suvarNathI daDha saMdhivALI karI (?). teNe mahAvIranI mUrti taiyAra karAvIne pitAnA gharamandiramAM sthApI hatI tathA saM. 1360 mAM jyAre pATaNamAM karaNaghele rAjya karato hato te vakhate e mUrtinI sthApanA karyA bAda teNe siddhAcaLa ane giranArane saMdha kADhyo tathA bIjI vakhata paNa saMdhapatipaNuM svIkArI saMghanI sAthe cha yAtrAo karI. saM. 1377 nA bhayaMkara duSkALa vakhate teNe aneka lokone anna vahe. cyuM hatuM. zrI satyasUrinA vacanathI teNe cAra jJAnabhaMDAra lakhAvyA. tathA nava kSetramAM anya dhanano vyaya karyo. pethaDane putra pathI, tene lADaNuM, tene AhaNasiMha ane tene maMDalika nAme putra hatuM. maMDalike giranAra-Abu vagere tIrthomAM cetyone uddhAra karAvyo tathA aneka gAmamAM dharmazALAo baMdhAvI. te aneka rAjAeno mAnItuM hatuM. saM. 1468 nA duSkALa vakhate lekene teNe anna. vaheMcyuM hatuM temaja 1477 mAM zatruMjayanI yAtrA karI hatI. jyA 6. Aje paNa saDeranA jaina manidaramAM khetarapALa che ane tyAM pATaNa uparAMta mahArASTra taraphanA keTalAka jaine pazu lagna pachI ghATI choDavA mATe Ave che. : A bIjApura te hAlanuM vIjApura hei zake. 8.saM. 1468nA tathA te pachI be varSa pahelA bIjA duSkALanInoMdha anyatra paNa maLe che- kASag iAyamanu amane saMpatti che -. chAvaNa ti ni jANI mA vagere, jana tAbAra kenpharansa hera9rDa, pu. 9, aMka 8-9, zrI. jinavijayajIne lekha.
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ saDera naMdasUrinA upadezathI pustakalekhana, sadegdhapUjA vagere dhama kRtyo teNe karyAM hatAM. ma`Dalikane vijita nAme putra hatA tathA tenA pata, DuMgara ane nada nAme traNa putra hatA. paryaMtane sahasravIra ane DuMgarane kAntA nAme putra hatA. parvata tathA DuMgare pote karAvela mUrtinI pratiSThA karAvIne saM. 1559 mAM sthApanamahAtsava karyAM hatA. sa. 1560 mAM temaNe jIrApallI, Akhu vagere tIrthInI yAtrA karI hatI. bharUca pAse Avela gAMdhAramAM dareka upAzrayamAM temaNe kalpasatranI prati apa`Nu karI hatI ane AgamagacchIya vivekaratnanA upadezathI catutha vrata (brahmacaya)ne Adara karyAM hatA. AgamagacchanA zrI yAnasUrinA kramathI thayela vivekaratnasUrinA upadezathI saM. 1571 mAM samasta Agama lakhAvatAM, sukRtaiSI vyavahArI pata-kAnhAe amuka pustaka lakhAvyu` che, evA ullekha prazastinA aMte maLe che. gUjarAtanA ItihAsa mATe upayeAgI evI sakhyAmadha sAle zrA prazastimAMthI maLe che, e noMdhavA jevuM che. pethaDarAsa " AgaLanI prazastimAM je pethaDazeThanA ullekha che. teNe kADhelA saMghanuM varNana karatuM pethaDarAsa ' nAme eka TUMkuM apabhraMza kAvya tenA samakAlIna kAI maMDalika nAme kavie lakhyu che.10 A tatkAlIna itihAsa temaja gujarAtanI prAcIna bhaMgALa tathA bhASAnI dRSTie paNa upayeAgI che phAvya 9. gAndhAra e prAcIna gujarAtanu` mATu' `ra hatuM. A zAie vyApArArthe tyAM rahetA heca ane tethI temaNe tyAM dhama kRtyA karyAM hoya e banavAjoga che, 10. prAcIna gurjara kAvyasaMgraha( gA. e, sI. ) nA pariziSTamAM A rAsa chapAyA che.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe piravADa jJAtinA jana vardhamAnanA kulamAM siMha jevA pethaDa Adi bhAIo avataryA. pethaDa sarvamAM vizeSa pratApI hati. lakSmIne lAhavo levAnI IcchAthI zatruMjaya-giranAra vagere tIrthonI yAtrA karI AvavAne vicAra teNe pitAnA bhAIone jaNAvyo. bhAIo A sAthe saMmata thayA ane saMdha kADhavA mATenI taiyArIo karavA mAMDI. pATaNamAM te vakhate rAjA karNadeva rAjya karato hato. tenI pAse jaIne yAtrA karavA mATe dezapaTa meLavyuM. rastAmAM cAra-dhADapADano trAsa na thAya mATe karNa rAjAe bilDaNanA vaMzamAM janmelA deda nAme subhaTa saMghanI sAthe mokalyo. ziyALo utaryA bAda phAgaNa suda pAMcamanA divase saMghe prayANa karyuM ane pahelo mukAma pIluANuM gAme karyo. rastAmAM DAbhalapura, mayagalapura, nAgalapura, pathAvADA, jaMbu, bhaDaku, rANapura, lolIANA, pIMpalAI vagere gAmomAM paDAva nAMkhato saMdha pAlItANe pahoMcyA. pethAvADAnA adhipati maMDaNadeva, jaMbunA jhAlAe ane gohIlakhaMDanA rANuM vageree saMghane AdarasatkAra karyo. pAlItANe yAtrA karI amarelI thaI saMgha giranAra gayo. tyAMthI somanAtha ane prabhAsamAM caMdraprabhunI yAtrA karI hemakhema pAcho svasthAnake Avyo. AgaLa ApavAmAM AvelI jana prazastimAM jaNAveluM ke pethaDe sAta vAra zatru jayano saMgha kADhayo hate. "pethaDarAsa mAM je saMdhanuM varNana karavAmAM AvyuM che te tene pahelA saMdha hoI zake. prazasti uparathI ema jaNAya che ke e pahele saMdha kAvyo te vakhate saM. 1360nI sAlamAM pATaNamAM laghukarNadeva rAjya karatA hatA. pethaDarAsa'mAM paNa karNadeva pAsethI dezapada lIdho hovAne ullekha maLe che. have, saM. 1360 e karNadevanA rAjyakALanuM chelluM ja varSa che. eTale pethaDarAsa'mAM jenuM varNana karavAmAM AvyuM che te pathaDane pahele ja saMdha, ema samajI zakAya che. vaLI prastuta prazastimAM e paNa ullekha maLe che ke-pethaDe AbugirimAM maMtrI vastupAle baMdhAvelA neminAthanA mandirane uddhAra
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ saDe karAvyo hato. A ullekhanuM samarthana karatI hakIkato anya granthomAMthI maLI Ave che. jinaprabhasUrikRta "vividha tIrthakalpa' nAme grantha je saM. 1349 nI AsapAsa racAvo zarU thayo hato ane saM. 1784 nI AsapAsa samApta thayo hato temAMnA "abdakalpamAM Abu uparanAM "vimalavasahI " ane "lUNigavasahI ' nAmathI oLakhAtAM be tIrtho viSe jaNAveluM che ke, muslimee e mandirane toDI nAkhavAthI11 zaka saM. 1243(saM. 1378)mAM vimalavasahIne uddhAra lalla ane vIjaDa nAme pitrAI bhAIoe tathA luNigavasahIne uddhAra caMDasiMhanA putra pethaDe karAvyo hatoH tIrthadvaye'pi bhagna'smin daivAnmlecchaiH pracakratuH / aghoraM dro rAjA vanittama (22) I tatrAvatIrthasyoddhartA lalo mahaNasiMhabhUH / pIthaDastvirasyAbhUd vyavahRcaMDasihajaH // lUsigavasahI 'nA raMgamaMDapamAM eka staMbha upara nIce pramANe lekha katarela che: om AcandrArka nandatAdeSa saMghAdhIzaH bhImAn pethaDaH saMghayuktaH / jINoMdAraM vastupAkasya caitye tene yenehA'cudAdau svasAraiH // arthAta-saMdhapati pethaDa saMghasahita yAvacaMdradivAkara jIvita rahe, jeNe pitAnA dravyavaDe Abu parvata uparanA A vastupAlanA caityane jIrNoddhAra karyo. 11 kayA muslima ane kyAre A madiro toDayAM e viSe cokkasapaNe kahevAnAM kAMI sAdhana nathI, paNa paM. gaurIzaMkara ojhA anumAna kare che ke alAuddIna khilajInA lakare jhAleranA rAjA kAnhaDadeva upara saM. 1766 nI AsapAsa humale karyo tyAre A mandira toDaDyAM haze. (sirohI rAjya kA itihAsa, pR. 70 ). 12. zrI jinavijayajasaMpAdita 'prAcIna jaina lekhasaMgraha, bhAga 2, avalokana pR. 143
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlatu vivAmiDaLa ane bIjA lekhe prakIrNa vigate saMDeranA jaina daherAsaramAMnI mahAvIra svAmInI mUrti nIce saM. 1332 nI mAgha zuda 15 no eka zilAlekha katarela che. hArIja gacchanA eka zrAvake jinacaMdrasUrinA ziSya guNabhadrasUrinA upadezathI mahAvIrasvAmInI mUrti karAvI levAnI hakIkata temAM che. kharataragacchIya jinezvarasUrinA ziSya caMdratilaka saM. 1312 mAM "abhayakumAracarita" racyuM che temAM temaNe guNabhadrasUrine ullekha potAne "paMcikA" bhaNAvanAra tarIke karyo che, tathA prabodhacaMdragaNie saM. 1320-1 mAM racela "saMdelAvalI mAM paNa guNabhadrasurine e rIte ullekha che.13 A uparAMta, bIjI be mUrtionA pabAsaNa upara lekho che e joI zakAya che, paraMtu plAsTaramAM DhaMkAI gayelA hovAthI vAMcI zakAtA nathI. Aja daherAsaramAM saM. 1564, saM. 1484, saM. 1527, saM. 1521, saM. 1533 ane saM. 1507 e pramANe sAlavALA che dhAtupratimA lekho che, jemAMnA pahelA pAMca meM chapAvelA che.14 saM. 1826 nuM eka cakra che tathA saM. 1855 mAM pratiSThita thayelI paM. bhAvavijayanI pAdukAo che. AmAM koI sthaLe saMDeranA nAmano ullekha mAlUma paDatuM nathI tema upara jaNAvelI prazastimAMnAM kAI nAmo paNa najare paDatAM nathI. saM. 1521 nA dhAtupratimAlekhamAM unAvA gAmano ullekha maLe che. ekaMdare, aitihAsika dRSTie noMdhavA jevI keI khAsa hakIkata A lekhamAMthI maLI AvatI nathI. gAmanA IzAna khUNe siddhanAtha mahAdevanA khetara najIkanA kUvA AgaLa eka pALiyA che. khAre patthara hovAthI akSare kharI gayA che, paraMtu sAla vAMcI zakAya che ane te vikramanI ogaNIsamI sadInI chellI pacIsInI hovAnuM jaNAya che. gAmanI uttara taraphanI bhAgoLe koI satIno hAtha che. 13. jaina sAhityane saMkSipta itihAsa, pR. 411-12 14, AtmAnaMda prakAza, pu. 21, aMka 8. keTalAka dhAtupratimA lekha e zIrSaka lekha.
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ saDera * gAmanA IzAna khUNe eka jUnI vAvanI jagA heAvAnuM batAvavAmAM Ave che ane te vAvate samaravAva 'kahevAmAM Ave che. jo ke atyAre te tenAM kAI avazeSeA tyAM jAtAM nathI. e ja pramANe gAmanI pazcima taraphanI bhAgoLe ' samaravA ' e nAmanI jagA batAvavAmAM Ave che. cAmAsAmAM gAmanA pAdare thaI vahetA vaheLA paNa samaravatI nadI ' tarIke oLakhAya che. A nAmeA kAi viziSTa vyaktine anulakSIne ApavAmAM AvelAM hAi dhyAna kheMce che. . gAmamAM nAgadevatAnA sthAnakanI bhIMtamAM caNI lIdhelI sakhyAbaMdha khaDita prAcIna mUrtie kAI paNu abhyAsInuM pahelI ja najare dhyAna kheMce tema che. uttara krizAe nizALanI sAme AvelA devasthAna AgaLa zilAlekhavALA eka patthara agAu hatA, parantu have te guma thai gayeA jaNAya che. gAmanI pazcime siddhanAtha mahAdevanuM mandira che. te mandira ghaNuM prAcIna hAvAnu kahevAya che ane pATaNanA rAjA siddharAjanI sAthe tene saMbaMdha joDIne keTalIka leAkeAktie kahevAmAM Ave che, parantu AMdhakAmanI dRSTie siddhanAtha mahAdevanuM atyAranuM mandira 200-300 vathI vadhAre jUnu hoya tema lAgatuM nathI; ane leAkeAktie saMbaMdhamAM kAI vajanadAra pramANeA ApaNI pAse nathI. saDaeNramAM leuA pATIdArAnI vastI meATI che ane temanAM Azare 500 dhara che. teo pAMcaseA varSoM upara carAtara bAjuthI tyAM AvelA ema vahIvaMcAo jaNAve che.15 pATaNamAM leuA pATIdAra kAmane eka vibhAga 'sAMDesarA' nAmathI eLakhAya che. e nAma saMDera uparathI paDayuM haze ema keTalAka mAne che te barAbara nathI. pATaNanI naiRtye 'sAMDesara' gAmanAM khaMDerA che. te gAma cheDIne pATaNamAM AvelA lokeA sAMDesarA' nAmathI oLakhAyA heAvA joie. 15. atyAre paNa pATaNavADAmAM sAmAnya rIte paherAtI evI amadAvAdI pAdhaDI nahIM, paNa caretarI pAghaDI tee pahere che, e vastu A aiti hAsika ghaTanAnI sUcaka che.
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ "" " kakSAanya viddhati nace 'bilDaNapaMcAzikA' athavA 'caura'pacAzikA' nAmanA suprasiddha saMskRta praNayakAvya sAthe jenuM nAma joDAyeluM che te kAzmIrI kavi bilDaNu vikramanA bAramA sakAnA pUrvAdhamAM, siddharAjanA pitA kahyu sAlaMkInA rAjyakALa daramiyAna gUjarAtamAM AvyA hatA, ane pATaNamAM zAnta mahetAnA Azraye rahyo hatA. kaNa ane mayaNallAnA prayaprasaMganuM garbhita rIte nirUpaNa karatuM 'kasundarI' nAmanuM nATaka teNe pATaNamAM rahIne lakhyu hatuM ane zAnta mahetAnI AjJAthI eka jaina mandiramAM utsava prasa Mge te bhaja vAyu hatu. tyArapachI bilDaNu kAi kAraNathI khinna thai pATaNa cheDI gayA hatA. ane seAmanAthanI yAtrA karI tyAMthI samudramArge dakSiNa tarapha gayeA hateA. prAcIna kALanA paMDitAnI rIti mujaba, ane dezamAM pravAsa karatA ane aneka rAjadarabAreAnI mulAkAtA letA chevaTe te kalyANanA rAjA tribhuvanamala athavA vikramAdityanA Azraye jaine rahyo hatA. tyAM khilhaNe e rAjAnuM kalpanArasyuM jIvana varNavatu. 'vikramAMkadevacarita" nAmanuM kAvya lakhyuM. e kAvyanA chellA eTale ke 18 mA samAM bilhaNe peAtAnA AtmavRttAnta Alekhyo che. e sanA, temAMnI gUrjaranindAne kAraNe ThIka ThIka jANItA thayelA evA, cha mA zlAka nIce pramANe cheH-- kakSAbandhaM vidadhati na ye savardavAvizuddhAstad bhASante kimapi bhajate yajjugupsAspadatvam / teSAM mArge paricayavazAdarjitaM garjaNAM
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ "kakSAbadhaM vidadhati na ce" yaH santApaM zithilamakarotsomanAthaM vIlokyauM / arthAta jeo kAchaDI bAMdhatA nathI, sarvada avizuddha rahe che tathA jugupsAjanaka bhASA bole che evA gUjaronA paricayane kAraNe mArga mAM thayele kheda meM emanAthanA darzanathI TALyo. - A zlokamAM varSa viSati the e zabdo khAsa dhyAna kheMce che. zuM e kALanA gUjare kAchaDI nahIM bAMdhatA heya? athavA zuM prajAne eka moTo bhAga e prakArano paheraveza paherato haze, jethI bilDaNa gUjaronI nindA karavA mATe AvuM eka sAmAnya vidhAna karI zakyo ? gUjarAtI kalAnA prAcIna namUnAomAM puruSane kAchaDI dekhAtI nathI, paraMtu luMgInI mAphaka kamaranI AsapAsa vastra vIMTAneluM hoya che tathA gAMThamAMthI AgaLa pATalInI mAphaka cheDe laTaka rahe che. jo ke A vastranI aMdara caDDI athavA kaTibaMdha jevuM pahereluM keTalIka vAra jaNAya che kharuM. "jaina citrakalpadruma' jevA gujarAtI citrakaLAnA pratinidhirUpa saMgrahamAMnAM sauthI jUnAM citro tathA bAramA -teramA saikAnAM mAnavazilpa (Portrait-sculpture) jevAthI Ane kaMIka khyAla Avaze. bilpaNanA spaSTArthadarza vidhAna tathA prAcIna kalAnA namUnAo uparathI karavAmAM Avela A taka che. bilDaNanuM kathana ema paNa sUcave che ke uttara hindu ane kAzmIramAM e vakhate kAchaDI bAMdhavAne rivAja sAmAnya rIte hato. dakSiNane pradeza ke jyAM rahIne bihaNe * "vikamAMkadevacarita'nA saMpAdaka Do. buhare gUjarAtIonA kahevAtA azuddha saMskRta uccAre pratye A zloka uparathI dhyAna kheMcyuM che. (prastAvanA, pR. 19), tathA IsavI sananA agIAramA saikAnA uttarArdhamAM gujarAtamAM belAtI bhASA viSe eka paraprAntIya kavi zuM dhArato hato e batAvavA mATe zrI. narasiMharAva diveTiyAe Gujarati language and literature, Vol. 11 nA pahelA ja upara A zloka utAya che.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe potAnuM kAvya racyuM hatuM tyAM e vakhate puruSone paheraveza gUjarAtathI kayA prakAre bhinna haze, e mATe ekadama sAmAnya vidhAna bAMdhavAnuM mukela che. gUjarAtI paheravezamAM kAchaDI bAMdhavAnuM kayArathI zarU thayuM haze ? tathA rAjasthAnane dakSiNa tathA pazcimane pradeza je vAstavika rIte jemAM prAcIna gujarAtane ja eka bhAga che tyAM kachoTe paNa pAchaLathI dAkhala thayo haze? atyAre to betiyAno kachoTe e mAravADI paheravezanI ja viziSTatA che. prAcIna citra ane zilpamAM dekhAtI gUjarAtI vezabhUSAno abhyAsa karavA jevo che, evA sucana sAthe atyAre te mAtra eka ja daSTi:binduthI lakhAyelI A nedha pUrI karuM chuM.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ keTalAka aitihAsika zilAlekha pATaNamAM vastupAlanA dAdA semane zilAlekha pATaNamAM De. paMDyA abhyAsagRhanA prAcIna kalA saMgrahasthAnamAM ArasapahANanI eka vizALa khaMbhI paDelI che. e khubhInI cAre bAjue be paMktiomAM A lekha katarelo che. AraMbhamAM saM. 1284nI sAla ApelI che, ane pachI traNa ke Ave che, jemAM pahelA e zArdUlavikrIDita ane trIje anuSyapa che. paMktivAra e lekha nIce pramANe che - [2] nA saM. rara84 varSe . vizvAnaMda: kA judALamUtaLI dadhau / somazcArupavitracitravikasadevezadharmonnatiH / cake mArgaNapANizuktikAra(re) ya: svAtivRSTivajairmuktimauktikanimalaM zuciyazo dikAminImaNDanam ||1||yukN...somsriva: 70.1 ki si- [ 2] anRr(s) vijaya surata va ra vajidinuM I ()makacchdbhrH bhIsamapadmaM kimu / soDAsAya vihAya bhAskaramahastejo'ntaraM vAmchati // 2 // paryANaSIdasau sItAmavizvAmitrasaMgataH / abhUt tri(?)tamahAmakAyo rAghavo'paraH // 3 // [bhAvArtha-saM. 1284 varSa. vizvane AnaMda ApanAra, hamezAM guru pratye prema rAkhanAra tathA meghanA jevI lIlAne dhAraNa karanAra sema ke jenI dharmonnati vikAsa pAmatI jAya che tathA mAgaNenA hAtharUpI chIpamAM dAnarUpI svAtivRSTi karI hovAne kAraNe jeno yaza dizAorUpI strIonuM maMDana karanAra matInA jevo nirmaLa ane pavitra che;
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe ...te soma saciva caMdra jevA zubhra guNethI yukta hatA; teNe siddharAjane mUkIne bIjA koIne pitAne vAmI banAvyo nahelakSmInA nivAsasthAna rUpa kamaLa pitAne ulasata karavA mATe bhAskara sivAya bIjA koI tejano vAMchanA zuM kare che kharuM? teNe some) mahAdharma pALyo hato, tethI te bIjA rAghava jevo lAgatA hatA tathA vizvAmitranI saMgati sivAya te sItA sAthe paraNyo hato.] A lekha uparathI tema ja anya aneka prazastio ane grantho uparathI ApaNe jANI zakIe ke sema e siddharAjane matrI hato tathA tenI strInuM nAma sItA hatuM. gujarAtanA mahAmaMtrI vastupAlanA pUrvajonI vaMzAvali ApatAM prazastio Adi jaNAve che ke prAgvATa vaNika caMDapano putra caMDaprasAda, tene putra sema, tene AzArAja ane tenA putra vastupAla-tejapAla hatA. Ama sama e vastupAlatejapAlane pitAmaha hato. arthAta sema siddharAjane samakAlIna che. siddharAjanuM maraNa saM. 1199 mAM thayuM, paraMtu A lekhanA AraMbhamAM te saM. 1284 nI sAla ApI che ke jyAre gUjarAta upara bhImadeva bIje rAjya karate hato. sArAMza ke A lekha sAme pote chetarAvyo hoya, e asaMbhavita che. temanA vaMrAjee ja pitAnA mahAlayamAM pAchaLathI e lekha kotarAvyA haze. mArA A anumAnane Teke ApanAra eka majabUta -pramANu Akasmika rIte maLI AvyuM che. pATaNamAM ja kALakA mAtAnA maMdiramAM be ArasanA thAMbhalAo upara nIce pramANe be lekhe katarelA che-- (1) ||d0|| saM. 1284 varSe zrImatpattanavAstavya prAgvATa Tha0 zrIcaMDaprasAdasuta Tha0 zrIsomaH // (2) . 284. varSa thImapattanavAstavya 80 pUinahita 40 AruNadevikukSibhUH Tha0 pethaDa: // banne lekhAmAM saM. 1284nI sAla che, chatAM pahelAmAM vastupAlanA baMdA temanuM nAma che, jyAre bIjAmAM vastupAlanA bhAI maladevanA putra
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ keTalAka atihAsika zilAlekha pUrNasiMhanA putra pethaDanuM nAma che. A banne lekhe tathA De. paMDyA abhyAsagRhamAMnA lekhenA akSare abhuta rIte maLatA Ave che ane eka ja salATanA hAthe eka ja vakhate ketarAyA heya ema jaNAI Ave che. ATalA uparathI ApaNe sahaja anumAna kheMcI zakIzuM ke Do. paMDyA abhyAsagRhamAMnI khuzI tathA kALakA mAtAnA maMdiramAMnA upayukta be staMbhe eka kALe varatupAla-tejapAlanA pATaNamAMnA vizALa mahAlayanA hovA joIe. e mahAlayanA judA judA rataMbha upara e maMtrIoe potAnA pUrvajonI TUMka prazastio tathA hayAta vyaktionAM nAma kotarAvyAM haze. ane ApelA traNe lekhanA AraMbhe saM. 1284 nI sAla che, te uparathI mahAlaya paNa eja sAlamAM baMdhAye haze. gujarAtanAM etihAsika khaMDeremAM aneka rathaLe pattharo upara ApaNe vyaktionA nAma kotarelAM joIe chIe. makAnamAM kuTuMbIjanonAM nAma kotaravAnI prathA te kALe pracalita hovI joIe-ane temAMye vastupAlane te pitAnAM svajanone zilAlekhe ane mUrtio dvArA ciraMjIva banAvavAne rItasara zokha hato, ema Abu upara teNe kotarAvelI prazastio ane pratiSThita karAvelI mUtio uparathI jaNAI Ave che. somanA zilAlekhamAMnA traNa ke paikI pahelo zleka DAka pAThaphera sAthe udayaprabhasUrikRta "sukRtakIrtAikallolinI'mAM maLe che. bAkInA be zleke paNa koI kAvya agara prazastimAMthI levAmAM AvyA haze, ema lAge che, paraMtu kyI prazasti agara kAvyamAMthI te levAyA haze, e hajI jANuM zakAyuM nathI. 1. juo malladevasacivasya nandanaH pUrNasiMha iti lIlukAsutaH / tasya naMdati suto'yamaddalaNAdovabhUH sukRtavezma pethaDaH // -Abu upara lavasahInI prazasti, zloka 58 (prA. je. le. saM., pR. 83) 2. udayaprabhasUri e vastupAlanA guru vijayasenasUrinA ziSya hatA. temanuM "sutakIrtikAlinI' kAvya vastupAla-tejapAlanAM satkRtyanI prazasti
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ vapAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe. kumArapAlanA rAjyakALa prabhAsapATaNanA zilAlekha * A zilAlekha jUnAgaDhanA myujhiyamamAMthI maLe che. lekha khaMDita che. je kALA ArasanI zilA upara te karela che te kaDhaMgI rIte tUTI gayelI che. zilAnA dekhAva uparathI huM anumAna karuM chuM tema, Akheye lekha Azare trIsa paMktine have joIe, jemAMthI khaMDita ane akhaMDita sarve maLIne mAtra sAra paMktio ApaNI pAse che. e sattara paMktiomAM paNa mAtra sAta ja aNuzuddha che. lekha kumArapAlanA rAjyakALane che. zarUAtamAM caulukaya rAjAonI vaMzAvaLI ApavAmAM AvI che. AdibhAganA mULarAja viSenA zlokano nAza thaI gayo che. tyAra pachI cAmuMDarAja-vallabharAja-durlabharAjabhImadeva-karNadeva-jayasihadeva-kumArapAla, e nAme Ave che. kumArapAle prabhAsapATaNamAM kakakanA putra gUmadevane hAkema na hate. gUmadeve prabhAsamAM eka mandira baMdhAvyuM hatuM. mandira kyA devanuM hatuM, e lekha atyaMta khaMDita hovAthI spaSTapaNe jANI zakAtuM nathI. paNa caudamI paMkitamAM AvatA. gharmAvikRta vivAra.. e pramANenA ulekha uparathI ema anumAna thaI zake che ke e mandira dharmAditya nAmanA sUryanuM hoya. A anumAna vAjabI hevAnuM eka vizvAsapAtra rUpe, saM 1277mAM vastupAla zatruMjayanI yAtrA karI te prasaMge racAyuM hovAnuM anumAna thAya che. zilAlekhamAne pahelo loka temAM nIce pramANe che vizvAnandakaraH sadA gururucijImUtapUtonnatiH somaH ko'pi pavitracitravikasadevezadharmonnatiH / cake mArgaNapANi zuktikuhare ya: svAtivRSTibaje muktamauktikanirmalaM zaciyazodikkAminIbhUSaNam / / -zloka 105 (gA. e. sI.mAM chapAyela "hamIramadamananuM pariziSTa) 1. sUrya devatAonAM nAma AgaLa "Aditya' zabda lagADavAmAM Avate, e suprasiddha che. dA. ta. rASTrakUTa rana gevinda prabhUtavarSanA zAka saM. 749nA dAnapatramAM jayAditya nAmanA sUryanA mandirane dAna apAyAne (gUjarAtanA aiti
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ keTalAka aitihAsika zilAlekhe pramANa maLI Ave che. ahIM rajU karavAmAM Avele lekha aprasiddha che, paNa tenI TUMka noMdha A "trimAsika" nA gatAMkamAM pR. 86 upara zrI. harizaMkara zAstrIe parama mAhezvara rAjA kumArapAla" e nAmanA pitAnA lekhamAM lIdhI che. temAM teo jaNAve che ke jUnAgaDhanI ArkiyolojIkala sosAITInA daphataramAM seMdhAyA pramANe, A lekha prabhAsathI IzAna khUNe 10-11 mAIla dUra AvelA bhImanA devaLamAMthI lAvavAmAM Avela che. bhImanuM devaLa agAu sUryamandira hovAnI pracalita mAnyatA che, ane te mAnyatA pavityakRte e ullekhanI sAthe barAbara baMdha besI jAya che. A nUtana pramANunA TekA sivAya e mULa ullekha aspaSTa ja rahyo heta. arthAta gUmadeve baMdhAveluM mandira kayA devanuM hatuM, e paratve zilAlekhamAMthI maLatI mAhitI pUratI spaSTa nathI, te paNa A hakIkatanA AdhAre ApaNe nirNaya karI zakIe ke e mandira sUryanuM hovuM joIe. mandira kyI sAlamAM baMdhAyuM haze ene paNa nirNaya thaI zake ema nathI, kAraNa ke lekhanI chevaTanI paMktio sAva khaMDita che. chatAM eTaluM te cokkasa ke saM. 1199 ane saM. 1229e kumArapAlanA rAjyakALanAM varSo daramyAna te baneluM hovuM joIe. e. varSo daramyAna eka kALe karjakane puraNa gUmadeva prabhAsane hAkema hato ane te gUmadeve AbhIrane harAvyA hatA (..calAddatamItipAtarAmArI: cita ) ema A lekha ApaNane jaNAve che. A AbhIro keNa te spaSTa rIte jANI zakAtuM nathI. kumArapAlanA rAjyakALa daramyAna saurASTra dezanA rAjA suMvara ke sausara (ArAzarya hAsika lekho, naM. 126) tathA unAmAMthI maLelAM anukrame vi. saM. 956 ane 950nAM tAmrapamAM cAlukya vaMzanA avanivarmAe tathA tenA putra balavarmAe taruNAditya nAmanA sUryanA mandirane dAna ApyAno (Epigraphia Indica, Vol. IX, pages 6-10) ullekha che. A jotAM prabhAsamAM paNa dhamAdityanuM sUryamaMdira baMdhAyuM hoya, ema uparanA ullekha uparathI mAnavuM yogya che.
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vicAmaDaLa ane bIjA lekhe kuMvaranAmAna) sAthe kumArapAlanA lazkarane yuddha thayuM hatuM. temAM "prabadhacintAmaNikAranA jaNAvyA pramANe, senAnAyaka udayana maraNatola ghAyala tha hato ane kumArapAlacarita'kAranA kathana mujaba, udayane suMvarane mArIne tenA putrane gAdIe besADyo hato. kumArapAlanA saurASTramAMnA vigrahano A ekamAtra ullekha ApaNane prabandhAmAMthI maLe che, paraMtu te A zilAlekhamAM vivakSita nathI; kemake somanAtha ane tenI AjubAjune pradeza to te pUrve ghaNe samaya thayAM aNahilavADanA pUrNa Adhipatya nIce hato. suMvara saurASTranA kayA pradezane rAjA hato te viSe prabandhAmAM kaMI spaSTatA nathI, paraMtu dakSiNa kAThiyAvADa eTale ke somanAthanI AjubAjunA pradezane te rAjA hoya, e banavA joga nathI. keTalAka anumAna kare che tema te gohilavADano kaI mera saradAra hoya. to pachI A zilAlekhamAM jemane ullekha karavAmAM Avyo che te AbhIre kANa? "prabaMdhacintAmaNimAM eka sthaLe nAgaDhanA rA' navaghaNane "AbhIrano rANuM che. * ApaNe zilAlekha paNa jUnAgaDha najadIkana-soraThano che. eTale temAM batAvela AbhIro e soraThanI ardhasaMskRta laDAyaka kAma AhIra haze. e lekene ekAda nAnakaDo baLavo prabhAsanA hAkema gUmadeve zamAvI dIdho haze, jene ahIM ullekha karavAmAM Avyo che. prabandhAmAM koI sthaLe AnuM sUcana nathI tathA sthAnika hAkeme ja te dAbI dIdhe hato e jotAM A jhaghaDe aitihAsika agatya ApavA jevuM nahIM hoya. chatAM tenI noMdha prabhAsanA sthAnika ItihAsanI ekAda kaDI sAMdhavAmAM madadagAra thAya kharI. zilAlekhanI je paMktio khaMDita athavA akhaMDita svarUpamAM jaLavAI rahI che te sarva zArdUlavikrIDitamAM che. paMktivAra lekha nIce mujaba che [1] gayaH sa... [2] =batAranfIvavA. * "pra. ciM" (bhASAntara), pR. 134
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ keTalAka aitihAsika zilAlekha [2] nAmuMDAno gunaH tamAma(ga)... [] TurtamAna sthAni: zrI(mI)mastita.... [1] idunaH kALagrasamAvile harita manmatha ggy(s ) [67 karNadevo nRpaH / tatsUnurjayasiMhadeva iti ca pratyarthipRthvIbhujAmu[...] tatta zukravAsa (DAmarisar0AmaLa: mA tami [8] itapattanavadhUnetrAtithau satyabhUrImAnatra kumaarpaalnRptirdu[1] karavA 21caklenAvavAnapuFagaovAtakRti:[10] ghAtapvadhe hinA nAte vAlaH jo tena kamAvatinA - [11] yujyata mudA nirvyAjavIryorjitasphArau DhavilAsamandiramasau [12] zrIkakakasyAtmajaH / zrIsomezvarapattanAvanavidhau zrIgUmadevo b[13] [ rahAdatamItikatAnIravI: sthita 6 tenAtha.... [8] ...nijhamanasASaottaOM ghanatA vamaviyazno trirA(jaM).. [15] ---ko taraphUgAvita: lava manu saMgAthate (vAMjhi). [16] . 2 varataH sarca muhUmade A mUrti.. [1] ...mena kuLomA.. ( 3 ) mahammadazAha trIjAne pATaNane saM. 1594 ne zilAlekha pATaNamAM che. paMDyA abhyAsagRhanA prAcIna kalAsaMgrahasthAnamAMnI ArasanI eka nAnI takatI upara A lekha kotaravAmAM Avelo che.lekhanI bhASA saMskRta che, lipi devanAgarI che tathA lekhamAM bAra paMktio che. saM. 1594 mAM amadAvAdanA sulatAna mahammadazAhanA rAjyamAM pATaNano sube zigIrAmIkhAna hato te vakhate dariyAkhAnanA AdezathI malIka rakunala (rUkanuddIna ) nAme amaladAre pATaNamAM dharmazALA karAvI hatI, evo ulalekha temAM che. prastuta mahammadazAha te mahammadazAha trIje hoI zake, ema ItihAsa uparathI jaNAya che. I. sa. 1536 (saM. 1592) mAM te gAdIe Avyo tyAre agiyAra varSano hato. AthI dariyAkhAna ane imAdubhulka
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 vApAlanuM vighAmaDaLa ane bIjA lekhe nAme be mAthAbhAre amIre sarva rAjyakArabhAra calAvatA hatA ane sagIra sulatAnane sakhta jAsAmAM rAkhatA hatA. sattAlebhI dariyAkhAne kAvatarAM karI imAdubhulkane nasADyo. A vijayathI te ezaArAmI thaI gayo hato. A takano lAbha laIne sulatAna mahammadazAha dariyAkhAnanA jAptAmAMthI mukta thaI dhaMdhukAmAM AvelI AlamakhAna lodInI jAgIramAM gayo. dariyAkhAne lazkaranI madadathI dhaMdhukA lIdhuM ane sulatAna ne nasADI mUkyo. paNa tenuM ja lakara tenI sAme thayuM ane chevaTe te burAnapura tarapha nAsI gayo. Ama gUjarAtanI sulatAnazAhInA patanakAla A zilAlekha che. saM. 1594 mAM pAdazAha mAtra tera varSane hei dariyAkhAna sarvasattAdhArI hato ema tenA hukamathI dharmazALA baMdhAvI hovAno ullekha parathI samajI zakAya che. pATaNamAM kayA sthaLe A dharmazALA bAMdhavAmAM AvI haze te kaheviAnAM koI sAdhana ApaNI pAse nathI. lekhanI takatI te dharmazALAnI bhIMtamAM besADavAmAM AvI haze, ema kalpI zakAya che. muslima rAjyakALamAM musilama sattAdhArIoe baMdhAvelI dharmazALAne A lekha saMskRta bhASAmAM che te noMdhapAtra che. muslima rAjyakALamAM paNa saMskRta bhASAmAM lakhAyelAM khatapatro, daratAvejo vagere mAnya rAkhavAmAM AvatAM e te jANItI vAta che, paraMtu muslima hAkema pote thaine saMskRtamAM lekhe kotarAvatA e dhyAna kheMce che. saMbhava che ke baMdhAvavAmAM AvelI dharmazALA khAsa karIne hindu prajAjano mATe haze. A uparAMta muslima sulatAnanA nAma AgaLa alakSajagadIzavaralabdharAjyalakSmIsvayaMvaramAlAlaMkRtakaMThakaMdala", "ripuvanadahanadAvAnala," "anyAyAMdhakAramArtaDa, yAcakajanacintAmaNi ityAdi vizeSaNe lagADavAmAM AvelAM che te paNa seMdha mAgI le che. jo ke te uparathI je te sulatAnanI vyaktigata kArakirdI viSe anumAna karavA besavuM e to sAhasa ja gaNAya, kemake hindu tema ja muslima rAjya
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ keTalAka aitihAsika zilAlekha kALanA saMskRta dastAvejo temaja zilAlekhamAM rAjyakartAonAM nAma AgaLa evAM ja vizeSaNe eka niyama tarIke lagADelAM hoya che. arthAta evAM vizeSaNe lagADavAnI pracalita rUDhi hatI. A zilAlekhamAMthI sthAnika hAkemo vagerenAM nAma maLe che. anuvAdAtmaka pramANe tarIke AvA lekho ghaNIvAra mahatvanA thaI paDe che. lekhanI bhASA saMskRta dastAvejonI bhASA jevI zithila che. vyAkaraNa tathA joDaNanI paNa keTalIka bhUlo che. bAramI paMktimAM ruma mAne badale guma mavahu najare paDe che, te ketaranAra salATanI bhUla hevI joIe. mULa lekha paMktivAra nIce pramANe che. [1] hRAA svAritI saMvata 1524 varSe za 14 pravarta [2] ghamANe cANe sUtIyA purI zrImaLApura[3] pattane alakSajagadIzavaralabdharAjyalakSmIsvayaMvaramAlA[ ] saMtarara ripuvanadanarAvAna acANavA[5] ramatiDa nyAyaikanijamandira sekujanasadAphala(da) da[ 6 ] (2)gudA()vighaTana yAjananavikatAmaff(zi) vAtavAda [7] zrIzrIbIbIbI nirivAyAvikarAze [8] rANI Z) zrImaddAvale rAka luti | sAmuLA niyuche [9] zrIpattane dIvAnadIpake mukta majalazigirAmISAna zrI [10] darIyASAna mAdezato malikazrI rakunala malika sN[1] che ane amuLA dharmazA ni:vArikA nA vi riir IT [12] zrIetu vALamaDu jue avagu() zrI jI jA che zrI ( 4 ) zrI zreyAMsanAthanA biMba nIcene saM. 1300ne zilAlekha A zilAlekha paNa DaoN. paMDyA abhyAsagRhanA prAcIna kalA saMgrahasthAnano che. temAM jaNAveluM che te pramANe, jaina tIrthakara
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vighAmaDaLa ane bIjA lekhe zreyAMsanAthanI mUrtinA pabAsaNa upara te kotarelo hovo joIe, paraMtu sUtine patto hAla maLato nathI; saMgrahasthAnamAM to mAtra zilAlekhavALuM pabAsaNa ane te uparanI keTalIka kotaraNI ja jaLavAI rahelI che. matinI kaI anya sthAne pratiSThA thayelI haze athavA saMjogavazAta te naSTa thaI haze. lekha traNa paMktine che. saM. 1300 mAM gUrjara bhInamAla (zrImAlI) jJAtinA zAha abhayakumAranA putra zAha hemAe potAnA bhAI...... (akSaro jhAMkhA ane ghasAI gayelA hovAthI nAma vaMcAtuM nathI) nA (zreya) arthe zrIzreyAMsanAthanuM biMba karAvyuM, jenI pratiSThA drapalIya gacchanA zrIabhayadevasUrinA paTTadhara zrIdevabhadrasUrie karI hatI. A devabhadrasUrinA bIjA paNa keTalAka zilAlekhe maLI Ave che. Abu upara saM. 1302 nI sAlavALA be zilAlekhe che, jemAM anukrame zrI neminAtha ane AdinAthanAM biMbanI pratiSThA temaNe karI hevAnuM jaNAveluM che. devabhadrasUrinA ziSya zrItilaka upAdhyAye vikramanA caudamA zatakanA uttarArdhamAM gautamapRcchA upara vRtti lakhI hovAnI hakIkata maLe che. upara jaNAvela lekha paMktivAra nIce pramANe che [1] saMvat / 1300 varSe mAgha zudi 14 gujarabhIlamAlanyAtIya sA0 vIrasuta sA. kauDi tadA [2] (s) tA0 amathakumAra zAtra sArA hRmAna prAi...3 () zevarSi - [ ] 8 tidita zIkapaNI zrImamavavide zrI devama- amaH | giranAranI pAjanA jIrNoddhArano saM. 1683 ne zilAlekha giranAra para caDhatAM rAjA bhartuharinI guphAthI theDeka AgaLa 1. zrI jinavijayajIH prAcIna jaina lekhasaMgraha, bhAga 2, lekhAMka 209-10 2. zrI mehanalAla da. desAIH jana sAhityano saMkSipta ItihAsa, pR. 433
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ keTalAka aitihAsika zilAlekha 3 pahADamAM jamaNI bAjue A lekha kAtarelA che. lekhanI bhASA gUja-rAtI che, paNa lipi devanAgarI che. temAM jaNAvelu` che ke sa`. 1683mAM giranAranI pUrva taraphanI pAja pagathiyAM )nA chA~hAra dIvanA sadhe karAvyeA hateA. lekhanI chevaTanI traNa paMktionA atha zithila vAkayaracanAne kAraNe kaMIka saMdigdha rahe che, parantu A chauhAramAM mukhya phALA mAsi%0jI meghajIe ApyA hatA evA arthe tyAM ApaNe lai zakIe. pativAra lekha nIce pramANe che --- [1] svastizrI saMvata [2] ti lome| zrIziranArIthe [] nI pUrvanI pAnano khuddAra zrI 3 [4] rIvanA baMnne puchya (dharma) nimite zrI[5] mAlajJAtIya mAsiMghajI [8] meghagINa kAra kALo 1683 varSe kArtika ( 6 ) vijayadAnasarinI pAdukA uparanA zilAlekha pATaNanI pazcime AvelA anAvADA gAmanI pAse khIjaDiyA vIranuM sthAnaka che. tyAM eka daherI pAse A pAdukA che. tenA upara gUjarAtI bhASAmAM A pramANe lekha cheH saMvat 1621 varSe vaizAkha sadi 12 garu vaDakImadhe maTAraka zrI babaidAnasUrinUM naravANa havUM tathA padikamala pUjA kari tathA naravANa ANi tehani zrI jamadAnasUra vAdAnI AkhaDI mukAma (1) zrIvaMjaidAnasUri garUgarUbhyo namta tapAgacchamAM mahAvIranI pachI sattAvanamA gaNadhara vijayadAnasUri thayA. temaneA janma saM. 1557mAM himmatanagaranI pAse AvelA jAmalA 3. pahelAM mukhya zabda kAtarI pachIthI te upara dharma zabda kAta/ hAya tevu' vaheMcAya che.
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ vasatupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekho gAmamAM thayo hato. temanuM mULa nAma lamaNa hatuM. saM. 1562mAM temane dAnaharSe dIkSA ApI; ane temane yogya jANune AcArya AnaMdavimalasUrie saM. 1587 mAM sirAhImAM AcAryapade sthApyA, ane vijayadAnasUri nAma rAkhyuM. temane ravargavAsa saM. 1621 mAM pATaNa pAse AvelA vaDalI gAmamAM thayo hato. temanI pATe hIravijayasUri saM. 1610 mAM beThA. uparyukta pAdukA kyAM che te sthAnathI cheDe dUra pazcime vaDalI gAma AveluM che. vijayadAnasUrinA vakhatamAM jainadharma mAnanArA judA judA phirakAo kharataragaccha, tapAgaccha, sthAnakavAsI vagere vacce khUba vikhavAda macI rahyo hato. te zamAvavA mATe temaNe prayatno karyA hatA. A ja uddezathI temaNe upAdhyAya dharmasAgararacita sumatirAti graMtha pANImAM bolAvI dIdho hato, ane zAnti sthApavA "sAta bola" e nAmathI oLakhAtI sAta AjJAo bahAra pADI hatI. prastuta lekhamAM Ama kahevAmAM AvyuM che. saMvat 1621 varSe vaizAkha sudi 12 ne guruvAre vaDalImAM bhadAraka vijayadAnasarinuM nirvANa thayuM. temanI pAdukAnI pUjA thAya che, ane darzana karavAnI bAdhA rakhAya che. A lekha ane pAdukA prathama vaDalI gAmamAM haze, paraMtu pAchaLathI koIe lAvIne uparyukta sthaLe rAkhela haze. 1. De. kalATe (Ind. Ant. V..XI September) tathA mehanalAla desAie jana gUrjara vio, bhAga 2) saM. 1622 nI sAla ApI che te barAbara nathI. 2. cAra varSa upara vaDalI gAmamAM thayela khodakAmane pariNAme paMdaramA, soLamA ane sattaramA saikAnI saMkhyAbaMdha jana mUrtio maLI AvI che, te uparathI vijayadAnasUrinA jIvanakALa daramyAna e gAma janenI sArI vastI dharAvatuM haze ema lAge che. atyAre te tyAM jenanuM eka paNuM ghara nathI. khodakAmamAMthI nIkaLelI matio meTA samAra bharvaka pATaNamAM lAvIne rAkhavAmAM AvI che. koi rAjakIya AtakanA samaye e matio bhayamAM bhaMDAravAmAM AvI haze, ema anumAna thAya che.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ keTalAka aitihAsika zilAlekhe pATaNamAM vADIpArzvanAthanA mandirane zilAlekha pATaNamAM jhaverIvADAmAM vADIpArzvanAthanuM bhavya maMdira AveluM che. te saM. 165ra mAM kharataragacchanA bhImamaMtrInA vaMzaja kuMvarajIe baMdhAvyuM hatuM.e daherAsaranuM vigatavAra ane sarasa varNana Archaeological survey of Northern Gujarat mAM ApeluM che. e daherAsaramAM mUlanAyakanI sAmenI bhIMta upara 16 12 iMca pahoLI ane 28 IMca lAMbI ArasanI eka takatI che. tenA upara bAvana lITIne eka lAMbo lekha jhINu akSare kAtarelo che. temAM prathama kharataragacchanI paTTAvalI ane chevaTe baMdhAvanAra kuMvarajInI vaMzAvaLI ApelI che. lekha saMskRta bhASAmAM che, paraMtu temAM keTaleka ThekANe joDaNInI ane vyAkaraNanI azuddhio jovAmAM Ave che. vADIpArzvanAthanA daherAsara viSe ema kahevAya che ke pATaNa pAsenA vADIpura gAmamAM e mUrti hatI; paraMtu zrAvakenI vastI tyAM ghasAI jatAM e mUrtinI pATaNamAM pratiSThA karavAmAM AvI. vADIpura gAmamAMthI lAvela hevAthI te "vADIpura pArzvanAtha" athavA "vADIpArzvanAtha" kahevAya che. pATaNanI eka jUnI cityaparipATImAM vADIpura gAma tathA temAMnA mandirano ullekha che, tethI A kRtaparaMparAnuM samarthana thAya che. jo ke A lekhamAM paNa mandiranA mULanAyakane "vADIpura pArzvanAtha" temaja "vADIpArzvanAtha' kahyA che. mULa lekhane yathAvata pATha ahIM Apyo che- . (2) varita dIvAlIpurA dina-vaMcivADA mA lakSmIudayaM zreyaH / (2) pacanasaMstha: karotu sadA // mIvATIpurapArthanApa catya mIbRhat kharataragurupaTTAvakI (3) likhanapUrva prazastilikhyate // he navA // pAtisAhi zrIakabararAjye movikramanRpasama (4) yAtIsaMvate 1651 mArgazIrSa hara navani somavAre pUrvamadrapadranakSane majA() mAri bAja: w zAsanAdhIzazrI mahAvIrasvAmIpaTTAvicchinnaparaMparayA udyAnavihArobo(6 ti zrI udyotnsuuriH|| tatpaprabhAkara pravaravimaladaNDanAyakakAritArbudAcavasatipratiSThApaka
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vighAmaDaLa ane bIjA lekhe (7) zrIsImandharasvAmizodhitarimantrArASaka zrIvardhamAnasari // tatpaprabhAkara aNahilapattanAdhIzadurlabharAjasaMsaccaityavAsipakSAvakSepA'zItyadhikadazazatasaMvatsaraprAptakharataravi (9) ruda bhojinezvarasari // tatpaTTa0 / zrIjinacandrasUri // tatpaTTa / zAsanadevyupadezaprakaTita (10) duSTakuSTapramAthahetustambhanapAzvanAtha navANi vRtyAyanekazAsakaraNaprAptapratiSTha mI (11) abhayadevasUri // tatpaTTa0 lekharUpadazakulakapreSaNapratibodhitavAgaDadezIyadazasahasrazrAvaka suvihitakaThinakriyAkaraNa piNDavizukSyAdiprakaraNaprarUpaNa jinazAsana(13)prabhAvaka bhIjinavallabhasUri // tatpaTTa / svazaktivazIkRtacatuHSaSTiyoginIcakradipamcA(14)zadIrasindhudezIyapIra ambaDayAvakaralikhitasvarNAkSaravAcanAvibhUtayugapradhA (15) napadavIsamalaMkRta pacanadIsAdhakamIjinadattasUri // tatpa0 / bhImAlauzavAlAdipradhAna (16) bhImahatIyANaprAvidheika naramaNimaNDitamAlasthala mIjinacandrapari // tatpa0 / bhaNDArIne( 17)micandraparIkSitaprabodhodayAdigandharUpaSatriMzadAdazoSitavidhipakSamIjinapatisUri // (18) tatpa0 / lADaulavijApurapratiSThitamIzAntivIraviSicaityamojinezvarasUri // tatpa0 / (19) bhIjinaprabodhasUri // taspaTTa / rAjacatudhyapratibodhodabudarAjagacchasaMcAzobhita (20) zrIjinacandrasUri // tatpa0 / bhI ajayamaNDanakharataravasatipratiSThApaka vikhyAtA (21) tizayalakSa zrIjinakuzaka. sari // tatpa0 / cIjinapathasari // tatpaha0 / mojinalamdhisU (22) ri| tatpa0 mIjinacandrasUri // tatpa0 / devAzanAvasaravAsaprakSepoditasaMghapatipadA (23) budaya mIbinodayasari. // tatpa0 / mojinarAjasAre / tatpa0 / svAnasthAnasthApita (24) sAraNAnabhANDAgAramojinabhadrasari // tatpa0 / zrI jinacandrasari // tatpaTTa paJca (25) yakSasApaka viziSTakriya zrIjinasamudrasUri // vatpa0 // tapodhyAna vidhAnacamatka (26) tamIsikaMdarapAtisAhipaMcazatabaMdimocanasammAnita mIbinahaMsasUri / tarapaTTa0(27) pananadIsAdhakAdhikadhyAnavalazakalAkRtayabanopadravAtizayavirAjamAna bhI (28) jimamANikyasUri / / tatpaTTAlaMkAra sAradubAravAdivijayalakSmIzaraNa pUrvAka (29) yAsamukharaNa sthAnasthAnaprAptajaya pratidinavarSamAnodaya sadayasamaya tribhuvana(30) banavazIkaraNapravaNapraNavadhyAnopAcAmitapavitrasUrimantra vijitamaya dU (31) rIkRtasakakavAdismaya nijapAdavihArapAvivAvanitaLa anukrameNa saMvat (32) 1648 zrI stammatIrthacartumAsakasthAnasamudbha. vAmitamahimamavaNadarzanotkaM (33) ThitajalAladInaprabhupAtisAhizrImadakammarasamA. kAraNamina svaguNagaNa (34) tanmanonuracana samAzvAsitasakalabhUtahAkhilajantumukhakAri ASADhATAhi (35) kAmAripharamANa bhIstambhatIryasamudramInarakSaNakaramANa
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ keTalAka aitihAsika zilAlekhe tatpradattasattama mIyu(36)gapradhAnapadadhAraka tavacanena ca nayanazararasarasA mitasaMvati (1652) mASasitadA(37)dazIzubhatithau apUrvapUrvagumniAyasApitapaJcanaprakaTIkRtapaJcapIraprAptapa (38) ramavara tadAdivizeSa zrIsaMghonnatikAraka vijayamAna guruyugapradhAna zrI 108 (39) zrIjinacandrasUrIzvarANAM zrIpAtisAhisamakSa svahastasthApita AcArya (4. ) zrIjinasiMhasUrisaparikarANAmupadezena mosavAlazAtIya mantribhIma santAne (41) maM0 cAMpAbhAryA sahavade, tatputramaM0 mahipati tadbhAryA amarI tatputramaM0 vastapAla (42) tadbhAryA siriyAde; tatputramaM0 tejapAla tamAryA zrI. bhAnU tatkukSisarAmarAka a (43) rthijanamanomimatapUraNade. vasAla devaguruparamabhakta vizeSato jinadharmAnurakasvAM (44) ta akezavaMzamaNDaNa sAha amaradatta bhArthA ratanAde: tatputraratna kuMarajI tadbhAryA sobhAgade, vahini bAI vAchI; pul bAI jIvaNI pramukha. putrapautrAdisAraparivArayutena (45) tena zrIaNahallapurapattanazrRMgArasArasuranaramanonurajana suragirisamAnacaturmukha (47) virAjamAna vidhicaitya kAritam / / zrIpASadhazAlA pATakamadhye // tadanukara (48) karaNakAyakupranita (1) saMvat achaI 41 vaSa vaizAkha vadi dvAdazI vAsare guru (49) vAre revatInakSatre zubhavelAyAM mahAmahaHpUrva pratimA zrIvADIpArzvanAthasya sthA (50) pitA / / etatsarva devagurugotrajadevIprasAdena vaMdyamAnaM pUjyamAnaM / samasta bhosa (51)dhena sahitena ciraM jIyAt || kalyANamastu / eSA paTTikA paM0 udayasAgaragaNinA lipI (52) kRtaa| paM0 lakSmIpramodamuniAdareNa / koritA gajadharagalAkena / zubhaM bhavatu nityam // [bhASAntara-zrI pArIpAzvanAtha saMgharnu, mane yetya mAMdhanAnu kalyANa kare! pATaNamAM rahelA zrIvADapura pArzvanAtha lakSmI, udaya ane zreya kare ! cityamAM zrI bRhat kharataragacchanI gurnAvalInA lekhanapUrvaka prazasti lakhIe chIe. ahaMtane namaskAra ! pAdazAha zrIakabaranA rAjyamAM vikrama saMvata 1651nA mAgazara suda navamI ane somavAranA divase pUrvabhAdrapada nakSatramAM zubha muhUrtamAM (caitya bAMdhavAno) AraMbha karavAmAM AvyuM. (gurvAvalI-) zAsanAdhIza zrImahAvI22vAbhAnI avichinna 52 parAthI cAlI AvatI pATe udyotanasUri thayA. 1.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe * temanI pATe vimala daMDanAyake abudAcala upara baMdhAvelI vasatinA pratiSThApaka, ane sImaMdharasvAmIe zodhelA sUrimaMtranA ArAdhaka vardhamAnasUri thayA. 2. te temanI pATe aNahillapattanAdhIza durlabharAjanA darabAramAM cityavAsIonA pakSane parAjya karIne saM. 1080 mAM "kharatara" biruda prApta karanAra jinezvarasUri thayA. 3. - temanI pATe jinacaMdrasUri thayA. 4 temanI pATe, zAsanadevInA upadezathI kehanA pramAtha hetu staMbhana pArzvanAthane prakaTa karanAra, tathA navAMgIvRtti Adi aneka zAstra racIne pratiSThA prApta karanAra abhayadevasUri thayA. 5. temanI pATe daza kulakavALA lekhathI vAgaDadezanA daza hajAra zrAvakane pratibaMdha pamADanAra, kaThina kriyAo karanAra, ane "piNavizuddhi" Adi prakaraNanA racanAra prabhAvaka jinavallabhasUri thayA.6. temanI pATe cesaTha jogaNI, bAvana vIra, ane siMdha dezanA pIrane vaza karanAra, aMbaDa zrAvake lakhelA svarNAkSaranI vAcanAthI "yugapradhAna" pada meLavanAra, ane paMcanadI sAdhaka jinadattasUri thayA. 7. temanI pATe, zrImAla, esavAla Adi mahAjana jAtionA pratibaMdhaka naramaNimaMDita kapAlavALA zrIjinacaMdrasUri thayA. 8. temanI pATe, bhaMDArI nemicaMdra parIkSelA pradhadayAdi graMtharUpa chatrIsa vAdathI vidhipakSane zodhanAra-zuddha karanAra jinapatisUri thayA. 9 temanI pATe, lADola-vIjApuramAM zAnti-vIra vidhicatyanI pratiSThA karanAra jinezvarasUri thayA. 10. - temanI pATe, cAra rAjAone pratibaMdha pamADIne "rAjagaccha" evI saMjJAthI kharataragacchane alaMkRta karanAra jinacaMdrasUri thayA. 11. temanI pATe, zatruMjayamaMDana kharataravasati-pratiSThApaka ane atizaya vikhyAta jinakuzalasUri thayA. 12 temanI pAse, jinapadmasurika temanI pATe jinalabdhisari; temanI
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ keTalAka aitihAsika zilAlekha pATe jinacaMdrasUri, ane temanI pATe saMghapatipada Adi udayane prApta karanAra jinadayasUri thayA. 16. temanI pATe, jinarAjasUri thayA. 17. temanI pATe sthaLe sthaLe jJAnabhAskAra sthApita karanAra jinasUri thayA. 18. temanI pATe, jinacaMdrasUri thayA. 19 temanI pATe, pAMca yakSa sAdhanAra, viziSTa kriyAo karanAra, jinasamudrasUri thayA. 20. temanI pATe, tapanA vidhAnathI sikaMdara pAdazAhane Azcarya pamADanAra ane jemanuM sikaMdara pAdazAhe pAMca kedIo choDI mUkIne sanmAna karyuM hatuM evA jinahaMsasuri thayA. 21. temanI paTe, paMcanadIsAdhaka, adhika dhyAnabalavaDe yavanenA upadrava nAza karanAra ane atizaya virAjamAna jinamANikayari thayA. rara. temanI pATe, vAdInA vijayarUpI lakSmInA zaraNarUpa, pUrva kriyAuddhAraka, sthAne sthAne jaya prApta karanAra, jemane udaya ane satraya divase divase udaya pAmato jAya che evA, traNe bhuvananA lokonuM mana vaza karI lenAra, bhayane jItanAra, badhA vAdIonA abhimAnane nirmaLa karanAra, pitAnA paganA vihAravaDe avanItalane pavitra karanAra, saMvata 1648 mAM staMbhatIrtha(khaMbhAta)mAM cAturmAsa karyo te vakhate amita mahimAnA zravaNathI darzana karavAne utkaMThita thayelA akabara pAdazAhe jemane maLavA bolAvyA hatA evA, tathA pitAnA guNasamudAyavaDe tenA mananuM raMjana karanAra, AkhA bhUtalane jeNe AzvAsana ApeluM che evA sarva jaMtuone sukhakArI, asADa mahinAnI aSTahikAe amAripharamAna tathA khaMbhAtanA samudramAMthI mAchalAMnuM rakSaNa karavAnuM pharamAna kaDhAvanAra, teNe (pAdazAhe) ApeluM ucca evuM "yugapradhAna pada dhAraNa karanAra, tathA tenA vacanathI saM. 165ra mAM mAva suda bArasanI zubha tithie pUrvanA gurusamUhe nahIM kareluM addabhUta karma
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ varastupAlanuM vighAmaDaLa ane bIjA lekhe karanAra-paMcanadI sAdhanAra, tathA te dvArA paMca pIra pAsethI parama varadAna prApta karanAra, tathA saMghonnatikAraka, vijayamAna, yugapradhAna guru 108 zrI jinacaMdrasUrinA, pita-svahaste pAdazAha samakSa AcArya sthAne sthApela AcAryazrI jinasiMharine sAthe rAkhI ApelA upadezathI-esavAla jJAtinA maMtrI bhImanA vaMzamAM maMtrI cAMpA, strI suhavade; tene putra maMtrI mahIpati, strI amarI; tene putra maMtrI vastupAla, strI siriyAde; tene putra maMtrI tejapAla, strI bhAna, tenA kukSisarovaramAM haMsa jeva, arthijananA manoratha pUravAmAM kalpavRkSa jeva, devaguruno paramabhakta ane vizeSe karIne jinadharmAnurakta hadayavALo, Ukeza vaMzamAM mukhya zAha amaradatta tho; tenI strInuM nAma ratanAde hatuM. tenA putraratna kuMvarajIe potAnI strI sabhAgade, bahena bAI vAchI tathA putrI bAI jIvaNI vagere parivArane sAthe rAkhIne aNahilapurapATaNanA zRMgArarUpa, devonA mananuM paNa raMjana karanAra, suragirine peThe caturmukha virAjamAna vidhicaitya baMdhAvyuM; tathA mahallAnI madhyamAM pauSadhazALA baMdhAvI. ilAhI saMvata 41 (vikrama saMvata 165ra) varSe vaizAkha vada 15 ne guruvAre, revatI nakSatramAM zubha muhUrtI vADI pArzvanAthanI pratimA sthApavAmAM AvI. A badhuM gotrajadevI ane devagurunA prasAdathI vaMdhamAna ane pUjyamAna che. samasta zrI saMgha sahita ghaNuM che. kalyANamastu. che. A padrikA 5. udayasAgara gaNie lakhI. 5. lakSmIprada muninA kahevAthI gajadhara galAke katarI. zu Avatu nitya | 1. Ind. Aft. xx. P. 14 akabara hindu prajamAM bahu lokapriya hatuM, tene A eka vadhu purAve che. eka jaina devasthAnamAM vikrama saMvatane sthAne akabare calAvele IlAhI sana lakhele hoya e ja tenI lokapriyatA - batAvI Ape che,
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATaNanA jaina ItihAsanI keTalIka sAmagrI guMgaDI taLAvanI prAcInatA pATaNanA pUrva cheDe AveluM guMgaDI taLAva kayAre ane koNe khodAvyuM, e viSe etihAsika daSTie vizvasanIya evI koI mAhitI upalabdha nathI, evI mArI samaja che. hajIye e Akho viSaya aMdhArAmAM ja che, paNa guMgaDI taLAvanI prAcInatA viSe tAjetaramAM eka mahattvano ullekha prApta thayo hoI te ahIM rajU karavAnI taka lauM chuM. | muMbaInA bhAratIya vidyAbhavananA hiMdI-gujarAtI mukhapatra "bhAratIya vidyA' nA prathama varSanA bIjA aMkamAM jana sAhityanA suprasiddha abhyAsI zrI. mehanalAla dalIcaMda desAIno "padyAnukArI gUjarAtI gadyamaya gurnAvalI" nAmano eka lekha chapAyo che. jinavardhanagaNi nAme jaina sAdhue saM. 1482mAM tatkAlIna gujarAtI bhASAmAM lakhelI-jainenA aneka gaccha, samUho paikInA eka mukhya samUha-tapAgacchanI paTTAvalI temaNe emAM saMpAdita karI ApI che. prastuta paTTAvalI-gurnAvalImAM chellA tIrthakara zrI mahAvIrasvAmIthI mAMDI temanI paTTaparaMparArUpe, kartAnA samakAlIna saM. 1482 mAM vidyamAna 50 mA paTTadhara semasuMdarasUri sudhInA AcAryonI TUMka nedha che. emAM 49mA paTTadhara devasuMdarasUri viSenI noMdha kaMIka vistRta ane alaMkArayukta che. dezavidezamAM prasarelI AcAryanI kIrtinuM varNana
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10ra varakupAlanuM vighAmaDaLa ane bIjA lekhe karyA bAda lekhaka temanA mAhAbhyane eka prasaMga harigIta chaMdanI eka kaDImAM nIce pramANe varNave che: jogI udAyI pAi pATaNi gUgaDoya sarovare, bahu loya pekhati jassa paNamiya pAyapauma maNohare / tau lobha pUcchati jogi jaMpati esa purisa juguttamo, girinAri kaNayarI siddhi kahiu teNa kAraNi huM namo / / arthAta jemanA (devasuMdarasUrinA) manahara pAdapadmamAM pATaNamAM guMgaDI taLAva pAse udAyI nAmane yogI paDyo. aneka lokoe e viSayamAM prazna karatAM yogIe jaNAvyuM ke, A te yugottama puruSa che; (temaNe) giranAramAM kaNayarIsiddhi(?) kahI che te kAraNe meM namaskAra karyo. ahIM varNavela prasaMga karatAM temAM Avato guMgaDI taLAva viSe ullekha aitihAsika dRSTie vizeSa mUlyavAna che. e ja padAvalImAM devasuMdarasarinuM janmavarSa saM. 1397, dIkSA saM. 1404, AcAryapada saM. 1420 ane svargavAsa saM. 1468 e pramANe varSo ApyAM che. upara varNavela saMga devasuMdarasUri AcAryapade hatA te daramyAna eTale ke saM. 1420 ane 1468 vacce banelo, ema paTTAvalInA lekhakane uddiSTa che, e spaSTa che. arthAta guMgaDI taLAva pahela prathama kayAre banyuM ene samaya ApaNe cakkasapaNe AMkI zakatA nathI, paraMtu tenI uttaramaryAdA te A uparathI nakkI thaI zake che. sArAMza ke e taLAva kheAdAyAno samaya saM. 1468thI A taraphane to nathI ja. enI pUrve enI prAcInatA game teTalI hoya; pUrvamaryAdA nakkI karavAmAM koI sAdhane ApaNuM pAse nathI. gujarAtanA Isamagra tihAsamAM AvI vigatanuM sthAna bahu mahatvanuM nathI; paraMtu jyAre pATaNane vistRta sthAnika itihAsa AlekhavAne prasaMga Avaze tyAre AvA ullekha paNa zakya teTalA pramANamAM ekatra karavA paDaze e dekhItuM che.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATaNanA jaina itihAsanI keTalIka sAmagrI pATaNavADA saMbaMdhI keTalAka etihAsika ullekha "zrI AtmAnaMda zatAbdI smAraka graMthamAM munizrI jayaMtavijayajIe "zrImALI jJAtinA eka prAcIna kuLanI vaMzAvalI" chapAvI che. A vaMzAvalI koI vahIvaMcAnI vahI uparathI lakhavAmAM AvI heya ema jaNAya che. bhinnamAlanivAsI zrImALI zeTha toDAnA vaMzanI lagabhaga 50 peDhIonI emAM hakIkata che. saM. 7lpa thI zarU thaI Azare sa. 1600 sudhInI hakIkata emAMthI maLe che. kuLanA judA judA puruSoe kyAM gAmamAM vAsa karyo ane zAM mahatvanAM kAme karyAM, enI vigata emAM ApelI che. emAM pATaNavADAnAM gAmo paikI moDherA, gAMbhU, pATaNa, cANasmA, neratA vagereno ullekha che. emAMthI moDherA, gAMbhU tathA pATaNanI aitihAsikatA A pahelAM bIjA sAdhanothI siddha thaI cUkelI hovAthI e bAbata ahIM vistAra karyo nathI. paraMtu pATa nA phephaLiyAvADAno ullekha prastuta vaMzAvaLImAM che, te agatyane gaNAya. A uparAMta cANuramA ane neratA viSe paNa temAM keTalIka hakIkata che, jenI ahIM neMdha karI che. phophaLiyAvADa-patani vAta vAraM saMvata 1229 varSe jovAvaaddi sAraMga bhA. nAriMgade. arthAta sAraMge potAnI patnI sAthe saM. 1225 mAM pATaNamAM pitAnA sAsare kephiLiyAvADAmAM AvIne vAsa karyo. saM. 1225 eTale kumArapALane rAjyakALa. AthI upara jaNAvela phaLiyAvADa jUnA pATaNana hovo joIe. A uparathI eka anumAna avazya kheMcI zakAya che ke jUnuM pATaNa bhAMgyA pachI navuM pATaNa baMdhAtAM temAM paNa aneka mahollAonAM nAma jUnA pATaNamAM hatAM te pramANe ja rAkhavAmAM AvyAM haze, kemake hAlanA pATaNamAM paNa phephaLiyAvADe che. pATaNanA mahAlAo saMbaMdhI keTalIka sArI aitihAsika vigate hamaNuM bahAra AvI che, (juo abhyAsagRhapatrikA,
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 varastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe phAgaNa-vaizAkha saM. 1995 mAM mAre lekha aitihAsika daSTie pATazunI poLo') te sAthe A vastu paNa dhyAnamAM rAkhavA jevI gaNAya. - cANasmA:- mana mAruM nAtA karI vALa vAratA sAsarAmAhiM tava zrIbhaTTevA zrIpArzvanAtha caityaM kArApitaM saM 1335 varSe zrIaMcalagacche bhajitasiMhasUrINAmupedazana pratiSThitaM / arthAta vardhamAnanA bhAI jayatAe ucALA bharI potAnA sasarAnA gAma cANasmAmAM nivAsa karyo. tyAM teNe saM. 1335 mAM zrIbhaTevA pArzvanAthanuM maMdira baMdhAvyuM ane ajitasiMhasUrinA upadezathI saM. 1335 mAM tenI pratiSThA karAvI. mArA jANavA pramANe, cANasmA saMbaMdhI A jUnAmAM jUne ullekha che. "rAsamALAmAM eka sthaLe vastupAlanA vRttAntanA saMdarbhamAM AvatA "candronmAnapurane cANasmA tarIke oLakhAvyuM che, te barAbara nathI. candronmAnapura e hArIja pAsenuM hAlanuM caMdumANa che. prastuta vaMzAvalImAM cANasmAmAM bhaTevA pArzvanAthanuM maMdira baMdhAvyAnuM lakhyuM che. jUnI gUjarAtImAM lakhAyeluM eka gIta mane maLeluM che (juo muni bhAvaratnakRta "bhaTevA pArzvanAthanI utpattinuM stavana, jaina satya prakAza, navembara 1942) temAM paNa IDarathI bhaTevA pArzvanAthane cANa smA lAvI tyAM temanI pratiSThA karAvyAnI hakIkata che. A rIte vaMzAvalImAMnI vigatone svataMtra pramANano Teko maLe che. noratA-purva mahuyA caturtha putra guvA mA. vAMLiH pu. zomAM laMcahnnN kRtaM norate vAstavyaH sAMprati pattani vAstavyaH saMvat 1441 varSe laghu. zAlI vamavA. arthAta mahuyAno ceAthe putra cuthA, patnI cAMhaNide tathA putra zobhA sAthe noratAmAM raheto hato. te pAchaLathI pATaNa rahevA AvyA. te saM. 1441 mAM laghuzAkhI-dazAzrImALI thayo. A ullekha pramANe, pATaNa pAsenuM noratA gAma saM. 1441 pahelAM astitvamAM hatuM, ema puravAra thAya che.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATaNanA jana itihAsanI keTalIka sAmagrI 15 AvA ullekhe sthAnika itihAsa ukelavAmAM ghaNu madadagAra thAya che. pATaNa tathA AsapAsanA pradezane sthAnika itihAsa lakhavAne prasaMga Avaze tyAre AvI mAhitInI cokkasa agatya mAlUma paDaze. (3) yuvarAjavADe navA pATaNanA mahelAo saMbaMdhI etihAsika mAhitI anukrame vikramanA sattaramA tathA arADhamA saikAmAM lakhAyelI be cityaparipATIemAMthI maLI Ave che. tenuM vigatavAra saMkalana abhyAsagRhapatrikAmAM agAu mArA tathA zrI kanaiyAlAla davenA lekhamAM ApavAmAM AveluM che. paNa jUnA pATaNa-selaMkI ane vAghelAnA pATaNanA mahollA viSe AvI koI vigatavAra mAhitI maLatI nathI. sTaka Taka ullekhAmAMthI kaMika mAhitI maLe kharI, paNa evA ullekho atyAra sudhImAM mAtra jUja maLI AvyA che. mArA jANavAmAM je be ullekho AvyA che te ahIM rajU karyA che. te uparathI jaNAya che ke jUnA pATaNamAM "yuvarAjavATaka-yuvarAjavADA nAmane mahele hato. (1) pATaNamAM saMghavInA pADAnA tADapatrIya pustaka bhaMDAramAMnI mAladhArI hemasUrikRta "upadezamAlA'nI saM. 1329mAM lakhAyelI haratalikhita pratanI puSpikA nIce pramANe cheH saM 2329 varSe azvina sudi 12 budhe ayeha yuvarAjavATake likhitA arthAta A prata saM. 1329 mAM pATaNamAM yuvarAjavADAmAM lakhAI che. (2) eja pramANe, phephaLiyAvADAmAM AvelA saMdhanA bhaMDAramAMnI kalikAlasarvajJa hemacaMdrakRta "triSaSTizalAkapuSacaritra"nA AThamA parvanI saM. 1424mAM lakhAyelI hAthapratanI puSpikA nIce pramANe che - saMvata 1424 varSe mArga. sudi 7 saptamyAM tithau bhayeha yuvarAjavATake
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 vapAlanuM vizALa ane bIjA lekhe puraskarSa jIneminAtha triA arthAta A prata paNa saM. 1424 mAM yuvarAjavADAmAM lakhAI che. AmAM saM. 1329 ne ullekha vAghelAnA samayane che, jyAre saM. 1424 no ullekha musilama rAjyakALa pachIno che. e batAve che ke gUjarAtanA muslima vijaya samaye jUnA pATaNane nAza thaI gayelo, evI mAnyatA keTalAka vidvAno dharAve che, e barAbara nathI. , vaLI "yuvarAjavADo" e nAma sAthe pATaNanA hiMdu rAjakuLanA kaI yuvarAjane saMbaMdha heya e saMbhavita che. atyAre paNa ghaNuM lattAonAM nAma rAjyakuTuMbanAM athavA amaladAronAM nAma uparathI rAkhavAmAM Ave che. "yuvarAjavADo' kyAM Avelo hato, e nakkI karavAnAM keAI sAdhana nathI. jUnA pATaNanA ghaNA mahelAonAM nAma navA pATaNamAM kAyama rAkhavAmAM AvyA hatAM, ema mAnavAne kAraNa che (jema pATaNanA lattAonAM nAma amadAvAdamAM kAyama rakhAyAM hatAM), paNa hAlanA pATaNamAM A nAmane koI latto nathI " rAjakAvADa' A "yuvarAjavADA"nuM saMkSipta apabhraSTarUpa kadAca heya. je ke "rAjakAvADo' e rAyakAvADe' ( rabArIone mahello) heya e vadhu saMbhavita che. javala viSenA be atihAsika ulekho pATaNanI uttare vAgaDeda TapAmAM AveluM ja gharAla eka prAcIna gAma che. je kALamAM pATaNa gujarAtanuM sAMskRtika ane rAjakIya kendrasthAna hatuM te kALamAM pATaNanI AsapAsa AvelAM caMdumANuM, hArIja, vAdhela, cANasmA, saMDera, cArUpa vagere gAmonI jema dharAla paNuM AbAda sthitimAM hovuM joIe, enA purAvAo maLe che. AvA purAvAo je te gAmanA sthAnika itihAsanI daSTie jema agatyanA che tema pATaNanI AsapAsanA pradezanA sAMskRtika-sAmAjika abhyAsa mATe paNa mahatvanA che. aMdharAlane lagatA evA be ullekho prApta thayA cheH
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATaNanA jaina ItihAsanI keTalIka sAmagrI (1) saM. 1367 mAM aMdharAlanA vatanI AvaDa vagere zrAvake keI kuTuMbIjana( jenuM nAma maLatuM nathI)nA zreya arthe AvazyakacUrNinI navI tADapatrIya hAthaprata (saMbhavataH keI sAdhu-sAdhvIne bheTa ApavA mATe) kharIdI hatI. A hAthaprata hAlamAM pATaNamAM saMghavInA pADAnA bhaMDAramAM che. mULa ullekha A pramANe che: AvassaganijjutticuNNI * samattA / maMgalamastu / saMvata 23 6 7 varSe poSa suri (tithi nathI) to gaMgAnArAM . AvaDapramRtibhi..........zreyase bhaSTAdazasahasrapramANamAvazyakacUrNipustakaM (2) jaMgharAkane bIjo ullekha saM. 1395 ne che. e varSamAM jegharAlavAsI audicya brAhmaNa kezavane naiSadha mahAkAvyanI tADapatrIya hAthaprata maLI hatI. mULa ullekha A pramANe che: saMvat 1395 varSe kArtika zudi 10 zukra zrIbhAratIprasAdena aMdharAlavAstavya udIcyajJAtIya rA. dUdAsuta rA. kesava mahAkAmamaiSadhapustikA prAptA / A hAthaprata paNa saghavInA pADAnA bhaMDAramAM che. uparyukta ullekha gUjarAtanA sAMskRtika itihAsanI dRSTie paNa kAmane che. naiSadha ane naiSadhIyacarita e asAdhAraNa kAvyapratibhA ane vyutpanna pAMDityathI maMDita evuM eka suprasiddha mahAkAvya che ane saMskRta paMcakAvyamAM tenI gaNanA thAya che. ene kartA zrIharSa vikramanA teramA saikAmAM thaI gaye. kanAjanA rAjAno e Azrita hato. zrIharSanA vaMzamAM thayelo harihara nAmane paMDita e kAvyanI hAthaprata teramA saikAnA uttarArdhamAM dhoLakAmAM viradhavalanA darabAramAM lAvyo hato, ane tyAM maMtrI vastupAle gupta rIte tenI nakala karAvI lIdhI hatI. tyAra pachI gUjarAtamAM e mahAkAvyane bahoLo pracAra thayuM. rAjA vIsaladevanA bhAratI bhAMDAgAra-pustakAlayamAM paNa tenI nakala hatI naSadha uparanI jUnI TIkAo gUjarAtamAM ja lakhAyelI che ane tenI sauthI jUnI hAtha
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe (jemAM upara noMdhelI pratane samAveza thAya che) paNa gUjarAtamAMja maLe che. naiSadha viauSadhama (naiSadha e vidvAnone garva utAravAnuM auSadha che) evI ukti saMskRtamAM eka kahevatarUpa banelI che. zrIharSa pote paNa kahe che ke pitAne prAjJa mAnatA khalapuruSone parAjaya karavA mATe meM A kAvyane IrAdApUrvaka jaTila banAvyuM che. paraMtu bhASAnI asAmAnya kaThinatA hovA chatAM sAcA kavitvane viccheda temAM kayAMye thayo nathI. AvA apUrva kAvyanI hAthaprata jagharAnA eka brAhmaNa pAse hatI e ghaNuM sUcaka che. dharAla viSenA je be ullekha ApaNane maLyA che te saMvata 1360 mAM pATaNamAM muslima rAjyasattA sthapAI tyAra pachInA che; paraMtu tethI A lekhanA prAraMbhamAM karelA vidhAnane koI prakArane bAdha Avato nathI-UlaTuM, Teke maLe che. jaMgharAlamAM cAmuMDA mAtAnA mandiramAM saM. 1247 no-muslima rAjakALa pUrveno eka zilAlekha che, te paNa e vidhAnanuM samarthana kare che. vADIpura pATaNamAM jhaverIvADAmAM vADI pArzvanAthanuM maMdira AveluM che. e maMdira saM. 165ra mAM baMdhAyeluM che. emAMnA mUlanAyakanI pratimA vADIpura gAmamAMthI lAvavAmAM AvI hatI evI janazruti che. maMdiramAM bAvana paMktino eka lAMbo zilAlekha che, temAM paNa mUlanAyakane mATe zrIvADIpura-pArzvanAtha" e ullekha che. eTale vADIpuramAMthI pratimA lAvavAmAM AvI hatI evI paraMparAnI vAstavikatA viSe kaMI zaMkA rahetI nathI. paraMtu pATaNanI AsapAsa hAlamAM vADIpura nAme koI gAma nathI, eTale vADIpura kaye sthaLe AveluM haze evo svAbhAvika prazna thAya che. AcArya lalitaprabhasUrie saM. 1648 nA Aso vada 4ne ravivArane divase racelI "pATaNa citya paripATImAM taLa pATaNanAM jaina
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATaNanA jaina itihAsanI keTalIka sAmagrI 109 maMdironAM varNana bAda AjubAjunAM gAmonAM maMdironuM paNa varNana kareluM che. emAM 20mI DhALamAM pATaNanAM maMdiro pUrNa thayA bAda tarataja 21 mI DhALamAM vADIpuranuM tathA tyAMnAM jaina maMdironuM varNana Ave che: "vADIpura-vara-maMDaNau e, praNamIya 2 amIjharau pAsa tu; Asa pUraI sayala taNuM e, pUchaI 2 ANuM bhAva tu; vADIpura-vara-maMDaNa e, vADI-maMDaNa vAmAnaMdana, salabhuvanaI dIpae, namaI amara-nariMda AvI, sayala durajana chapae." arthAta saM. 1648 mAM pATaNa pAse vADIpura gAmamAM eka jaina maMdira hatuM, ane temAMnI pratimA "amIjharA pArzvanAtha" nAmanI eLakhAtI hatI. caityaparipATImAM vADIpura pachI anukrame dolatapura, kamaragiri, vAvaDI ane vaDalInAM maMdironuM varNana che. delatapura ane kumaragiri viSe cokkasa mAhitI maLatI nathI,(kumAragiri' e nAma kumArapAle baMdhAvelA koI maMdira ke prAsAda sAthe saMbaddha hoya e saMbhavita che. keTalAMka jUne stavane uparathI, A sthaLa te pATaNathI naiRtya khUNe AveluM hAlanuM kuNaghera hoya ema anumAna thAya che.) paNa vAvaDI ane vaDalI gAmo hAla mojuda che te uparathI anumAna thaI zake che ke vADIpura paNa pATaNathI mAtra thoDe dUra dakSiNe athavA pazcime AveluM hovuM joIe. varNanano anukrama jotAM te pATaNathI ghaNu ochA aMtare AveluM hovuM joIe. paMdaramA ane soLamA zatakanA zilAlekhovALI pratimAo thoDA ja samaya upara vaDalImAMthI daTAyelI maLI AvI hatI e jANItuM che. pATaNanI AjubAjunAM saMkhyAbaMdha jUnAM parAMonI bAbatamAM banyuM che tema, vADIpura gAma paNa bhAMgI javAthI tyAMnI pratimAne pATaNamAM lAvavAmAM AvI haze. uparyukta "caityaparipATI'mAM jeno ullekha che te "amIjharA pArzvanAthanI pratimA ja jhaverIvADAvALA
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe maMdiramAM heya, ane vADIpuramAMthI lAvavAmAM AvI hovAne kAraNe te tenA mULa nAmane badale "vADIpura pArzvanAtha" athavA "vADIpArzvanAtha " nAme oLakhAI hoya evuM sahaja anumAna thAya che. saM. 1648 vALI "caityaparipATI'mAM vADIpurano ullekha judA gAma tarIke ja che ane taLa pATaNamAM vADI pArzvanAthanuM nAma nathI; jyAre saM. 1729 mAM racAyelI paMDita harSavijayakRta "caityaparipATI" mAM taLa pATaNamAM kaMsAravADA tathA zAhanA pADA pachI turata ja "vADIpAsa taNe mahimA che ati ghaNe re? e pramANe vADI pArzvanAthano ullekha che te paNa uparanA anumAnane Take Ape che. TUMkamAM(1) pATaNanI dakSiNe athavA pazcime thoDeka dUra vADIpura nAme paruM AveluM hatuM. (2) tyAM saM. 1648 mAM amIjharA pArzvanAthanuM maMdira hatuM. (3) tyAMnI pratimAne pATaNamAM pratiSThita karI saM. 16para mAM maMdira bAMdhavAmAM AvyuM hatuM, je vADI pArzvanAthanA maMdira tarIke oLakhAya che. pATaNanA sthAnika ItihAsanA AvA bIjA keTalAka prazno paNa tapAsa mAgI le che. gajhanImAM paTaNuM vepArI arvAcIna kALamAM pATaNanA zAha sedAgaro dezaparadezamAM vepAra kheDe che te prAcIna kALanI vANijya paraMparAnuM sAtatya ja che. jyAre tAra, TapAla ane vAhanavyavahAranAM adyatana sAdhane astitvamAM nahotAM tyAre paNa pATaNanA vepArIo mAtra hiMdustAnanA judA judA bhAgomAM ja nahi, paNa paradezomAM paNa bahALe vepAra kheDatA. evo eka keTayAdhIza paTaNuM vepArI vikramanA teramA sikAmAM zAhabuddIna ghorInA pATanagara gajhanImAM paNa vasato hato. enA viSene eka rasika kisso
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATaNanA jaina itihAsanI keTalIka sAmagrI : IsavIsananA teramA saikAmAM racAyelA eka aprasiha phArasI itihAsagraMtha jAme ula hikAyata mAMthI ApaNane maLe che. e kissAno sArAMza A pramANe cheH saM. 1229mAM kumArapAlanuM mRtyu thayA pachI tenA bhAI mahIpAlane putra ajayapAla gAdIe Avyo, ane saM. 1232 mAM ajayapAlanuM mRtyu thatAM tene putra mULarAja bIjo (bAla mUlarAja) gAdIe Avyo. enA rAjyakALamAM gajhanInA sulatAna zAhabuddIna gherIe moTA sanya sAthe gUjarAta upara hallo karyo. mularAja te bAlyAvasthAmAM hato, paNa tenI mAtAe sanya ekatra karI ghaNA parAkramathI duzmana lazkarane nasADI mUchyuM. e yuddhamAM zAhabuddInane bhAre nukasAna thayuM. hAra khAIne te pAcho gajhanI AvyuM. - "have gajhanImAM eka dhanADhaya paTaNuM vepArI raheto hato. enI pAse eTalI milakata hatI ke yuhanuM badhuM ja nukasAna enI ekalAnI pAsethI visala thaI zake. AthI zAhabuddInanA keTalAka darabArIoe tene kahyuM ke "A vepArIne lUMTI le, tethI yuddhanuM badhuM nukasAna bharapAI thaI jaze." paraMtu zAhabuddIne ema karavAnI nA pADI ane uttara Apyo ke "AvI rIte je huM paradezI vepArIone lUMTI laIza te mArA rAjyamAM vepAra karavA mATe kANuM Avaze? yudhdhanuM nukazAna te jyAM thayuM che tyAMthI ja huM vasUla karIza." gajhanI jevA paradezI pATanagaramAM dhanADhya gujarAtI vepArIo hatA ema A kissA uparathI siddha thAya che te sAthe keTalAka dharmAdha ane jhanUnI rAjyakartAo paNa potAnA pradezamAM vasatA duzmana rAjyanA prajAjanonA jAnamAlanI salAmatI mATe keTalI kALajI rAkhatA e paNa jaNAI Ave che.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ "gUjarAtanAM zAhI mugala pharamAno" eka daSTipAta pro. ema. esa. kemIsarIeTa gUjarAtanA muslima itihAsanA eka pIDha abhyAsI che. "sTaDIjha ina hisTarI opha gujarAta bahAra pADIne gUjarAtanA muslIma itihAsanI eka vistRta samagradarzI AlecanA temaNe karI che, paraMtu e sivAya paNa vakhate vakhate teo maulika saMzodhanalekhe dvArA A viSayamAM pitAno phALo ApyAM kare che. ekavIsa pharamAnane saMgraha bombe yunivarsiTI jarnalanA julAI 1940 nA aMkamAM "gUjaRadi 218 yule $281AL ( Imperial Mughal Farmans of Gujarat) e nAmane temano vistRta lekha prasiddha thayo che temaja judI pustikArUpe paNa te bahAra paDyo che. e lekhamAM che. kAmIsarIe. jahAMgIra, zAhajahAM ane auraMgajhebanAM gujarAta khAtenAM ekavIsa pharamAnenA tarajumA jarUrI TIkA temaja mAhitI pUrNa prastA vanA sAthe prasiddha karyA che, tathA e sarvenI asala nakalenA bleka chApIne lekhanI upayogitAmAM vadhAro karyo che. A ekavIsa pharamAna paikInAM ghaNuMkharAM amadAvAdanA pahelA nagarazeTha zAMtidAsa jhaverInA viSayamAM amadAvAdanA sUbAo uparanA zAhI hukama tarIke kADhavAmAM AvelAM che. e pikInAM dasa khAsa atihAsika agatyanAM che, sAta zAtidAsanA zAhI jhaverI tarIkenA dhaMdhAne
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 gujarAtanAM zAhI sucala pharamAne lagatAM che ane cAra paracuraNa che. A saMgrahamAM apAyelAM pharamAne paikI keTalAMka atyAra pahelAM ja munizrI vidyAvijayajIkRta "sUrIzvara ane samrAmAM tathA zatru jayanA jhaghaDA vakhate zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhIe hindI vajIra samakSa rajU karelA nivedanamAM chapAI gayelAM che, tathA keTalAMka "mirAte ahamadI'nA kartAe te kALanAM daphataromAMthI uddhata karelAM che; temaja A saMgrahamAM nathI tevAM gujarAtanAM vIsa mugala pharamAne anya sthaLoe chapAyelAM che; parantu zAhI pharamAna jevAM agatyanAM ane vizvAsapAtra etihAsika sAdhanono Avo ekatrita saMgraha to ahIM pahelI ja vAra prasiddha thayela che. zilAlekhe, tAmrapatro, sikakAo, dastAvejo, pharamAne, daphatare e badhI ItihAsanI sAmagrI che, ItihAsa nathI. e sAmagrI uparathI itihAsakAre ItihAsa lakhe che, temaja pratyeka saMzodhaka potapotAnA dRSTibindu anusAra madhukaravRttivaDe temAMthI joItI vastu meLave che. eTale e saMbaMdhI kaMI, sarvagrAhI ke samagradazI lakhavAne dAvo na karatAM uparyukta pharamAnanA tarajumA tathA te uparanI TIkA vAMcIne upajelA keTalAka vicAro mAtra ahIM noMdhyA che. upAdhyAya vivekaharSa ane pAdazAha jahAMgIra pharamAna naM. 1. A pharamAna I. sa. 1616 nuM che. pAdazAha jahAMgIre jaina sAdhuone saMpUrNa dhArmika svAtaMtrya ApavAnI te dvArA AjJA karI hatI. tapAgacchanA paMDita harSANuMdanA ziSya upAdhyAya vivekaharSe pitAnA upadezathI pAdazAhane prasanna karI te pharamAna meLavyuM hatuM, A sthaLe e yAda karavAnI jarUra che ke jahAMgIranA pitA akabare to jaina uparAMta puSTimArgIya vaiSNava, pArasIo ane jesyuITa pAdarIene paNa saMpUrNa dhArmika svAtaMtrya bakSatAM pharamAna bahAra pADyAM hatAM, je paikI vaiSNane lagatAM pharamAne dI. bA. kRSNalAla jhaverIe, pArasIonAM DaoN. jIvaNajI modIe tathA jesyuITanAM phAdhara phelikase prasiddha karela che.
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 * vahupAlanuM vidyAma DaLa ane bIjA lekhe jainAcArya hIravijayasUrie akabaranA jIvana upara UMDI asara karI hatI, ane pariNAme jaina dhArmika tahevAronA divasoe pazuhiMsAno pratibaMdha pharamAvatA hukamo pAdazAhe bahAra pADyA hatA. atrenuM pharamAna batAve che ke dhArmika samabhAvane paitRka vAraso jahAMgIrane paNa maLyo hato. naM. 6 vALuM pharamAna zAhajahAMnA rAjyAbhiSekanI varSagAMThanA divasane mATe UMcA prakAranuM jhaverAta zAntidAsa tathA bIjA jhaverIo pAsethI meLavavA mATe gujarAtanA sUbA muIjha-ula-muka upara kADhavAmAM AveluM che (I. sa. 1644). emAM eka nedhapAtra hakIkata e che ke porTugIjha pAsethI pIparanuM athANuM meLavIne mokalavAnuM paNa pAdazAhe pharamAveluM che. sthAnakavAsI ane mUrtipUjakano jhagaDe naM. 7 vALuM pharamAna sAmAjika paristhitine abhyAsanI daSTie agatyanuM che. saM. 1508 mAM "sthAnakavAsI'no-luMpaka mata jaina - tAMbara mUrtipUjaka saMpradAyathI alaga paDyo ane tyArathI e banne saMpradAyo vacce eka prakArano visaMvAda satata cAlyA karato hato. jUnA vicAranA jaine A navA saMpradAya sAthe beTIvyavahAra karavAthI ja nahIM, paraMtu temanI sAthe jamavAthI paNa viruddha hatA. AthI huM paka matavALAoe A pratibaMdho dUra karAvavA mATe zAhajahAMne vinaMti karI hatI. e vinaMtInA nirNayarUpe ja A pharamAna gUjarAtanA tatkAlIna sUbA zAhajAdA dArA upara mokalavAmAM AveluM che. emAM jaNAveluM che ke sahabhejana karavuM athavA sagapaNa saMbaMdha bAMdhavo e vastu banne pakSanI saMmati upara avalaMbe che, eTale e mATe kaIne pharaja pADI zakAya nahIM; chatAM A viSayamAM koI prakAranI azAnti jaNAya to sakhta hAthe kAma levuM. A pharamAna I. sa. 1644 eTale ke huM paka matanI sthApanAthI lagabhaga doDhaso varSa pachInuM che. doDha varSamAM paNa bane pakSe pitAnA prAraMbhika visaMvAdane bhUlI zakayA nahatA, e vastu te kALanA dhArmika jIvana upara prakAza pADe che temaja zAhajahAMno nirNaya
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanAM zAhI sugala pharamAne 115 paNa Akhanamuslima krameAnA dhArmika-sAmAjika jIvanamAM dakhala nahIM karavAnI nItinA sUcaka che. jo ke khuda zAhajahAMnA rAjyakALa daramyAna e nItinA bhaMganA ane hindu mandirAnA vinAzanA eka karatAM vadhu dAkhalAo paNa banelA che. cintAmaNi pArzvanAtha mandira naM. 9 vALuM pharamAna zAhI darabAramAM zAntidAsa jhaverInI keTalI lAgavaga hatI ane tene prasanna rAkhavA mATe khuda zahenazAha paNa keTalA Atura hatA, e batAve che. zAntidAse khIkhIpura-hAlanA sarasapuramAM lAkhA rUpiyAnA kharce cintAmaNi pArzvanAthanu* bhavya mandira badhAvyu hatuM. dharmAMndha zAhajAdA auraMgajhebe 1645 mAM peAtAnI TUMkI sUkhAgIrI daramyAna e mandiramAM gauhatyA karAvI te bhraSTa karyuM hatuM ane temAM maherAe caNAvI masjIdanA rUpamAM pheravI dIdhu` hatu`. A sAme zAhajahAMne 1948 mAM pharamAna kADhIne, maherAJa tathA mandiranI vacce bhIMta caNAvI devAnu, mandiramAM aDDo nAMkhIne paDelA phakIrAne hAMkI kADhavAnu, keTalAka vaheArAe temAMthI aneka vastu ceArI gayelA te temanI pAsethI pAchI meLavavAnu' athavA te na maLe tA-enI kiMmata vasUla karIne zAntidAsane ApavAnuM pharamAna gujarAtanA sakhA dvArAnA amadAvAda khAtenA nAyaba dharAtakhAnane jaNAvyuM hatuM. alakhata, Ama chatAMye traNa varSa sudhI bhraSTa ane apUjya sthitimAM paDI rahelA mandira tarapha upAsakA pharIvAra teA na ja vaLyA, paNu zAhajAdAe thApeluM pAdazAha pAse ja ukheDAvavA mATe zAntidAse zuM zuM karyuM haze tenI tA mAtra kalpanA ja karavAnI rahe che. jaina tIrthAnI sAMpaNI naM. 13, 14 ane 20 vALAM pharamAne viziSTa aitihAsika agatyanAM che. naM. 13 nA pharamAnArA zAntidAsa jhaverIne gujarAtanA jaina saMdhanA pratinidhi tarIke mujapura pAse jaineAnA tItha dhAma zaMkhezvara gAmane IjArA vArSika rUA. 1050 mAM ApavAmAM AvyeA hateA ( 4. sa.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe 1656). naM. 14 mAM e ja ijArA saMbaMdhI keTalIka vizeSa hakIkato che. naM. 20nuM pharamAna Aja prakAranuM, paNa mukAbale suprasiddha che. naM. 13-14 vALA pharamAne zAhajahAMnAM che, jyAre A pharamAna auraMgajhebanuM che. e pharamAna dvArA zAntidAsa jhaverInI sevAonA badalAmAM zatruMjaya, giranAra ane AbunAM jana tIrthonI sepaNuM temane alabata, jaina saMghanA pratinidhi tarIke karavAmAM AvI hatI (I. sa. 1660). A pradezamAM kaI mAMDalika rAjAo zAntidAsanA kAryamAM harakato UbhI karaze to teo rAjadaMDane pAtra thaze evI paNa emAM spaSTatA karavAmAM AvI che. auraMgajheba jevA custa ane dharmAdha muslima sulatAnanI kArakirdImAM paNa AvuM mahattvanuM pharamAna nIkaLyuM te rAjyakArebAramAM zAntidAsano je prabhAva hato tenuM sUcaka che. zahenazAha ane sedAgara Aja daSTie naM. 15, 16, 17, 18 vALAM pharamAna khAsa nedha mAgI le che. zAhajAdo murAdAbakSa gujarAtane sUbo hato. zAhajahAnI gaMbhIra mAMdagInA samAcAra maLatAM ja amadAvAda mukAme teNe potAne pAdazAha tarIke jAhera karyo, paraMtu dhArelAM kAmo pAra pADavA mATe tene nANunI sakhta jarUra hatI. A mATe teNe zAntidAsanA putra mANekacaMda pAsethI sADApAMca lAkha rUpiyA lIdhA (naM. 15; 22 juna, I. sa. 1658). naM. 16 nuM pharamAna darzAve che ke A rakama bharapAI karavA mATe pUratI jogavAI karavAmAM AvI hatI, paraMtu A lakhANo thayA pachI thoDA ja divasamAM murAda tenA kAvAbAja bhAI auraMgajhebanA hAthe keda pakaDAyo, ane tenAM uparyukta pharamAnonI kaDInI paNa kiMmata rahI nahIM. paraMtu zAntidAsa hiMmata hAryo nahIM, ane auraMgajhebane paNa zAntidAsa jevA e kALanA sauthI moTA zarApha ane jana jevI samRddhizALI ThemanA sarvamAnya AgevAnanI sahAya ane sahAnubhUtinI agatya, potAnI kArakirdInA AraMbhanAM varSonI anizcita avasthAmAM samajAI hazepariNAme pitAnA duzmana murAdane AvI gaMjAvara Arthika
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanAM zAhI mugala pharamAne sahAya ApanArane e rakama paikInA rUpiyA eka lAkha tatkALa pAchA ApavAnuM pharamAna teNe kADhayuM (naM. 17, 10 oNgasTa 1658), zAntidAsane amadAvAda pAchA pharavAnI anujJA ApI ane nyAyIpaNe prajApAlana karavAnI potAnI AkAMkSA sarva mahAjane, vepArIo ane samasta prajA vargamAM jAhera karavAnI sUcanA karI (naM. 18). tyAra pachI zAntidAsanI Arthika sahAya auraMgajhebane khUba upayogI thaI paDI haze, ane naM. 20 vALA pharamAnamAM to zAntidAse ApelA puravaThAthI lazkarI kUcamAM khUba madada maLI hatI evo spaSTa ekarAra che. enA badalAmAM ja jaina tIrthasthAnane lagatA pradezanI tene soMpaNuM thaI lAge che. vikramanA caudamA saikAmAM paNa alAuddIna khilajI jevA bhayaMkara mRti bhaMjakanA senApati alaphakhAnanI AvI ja kaI rIte anujJA meLavIne zatruMjaya uparanAM jaina mandirano punaruddhAra saMghavI samarasiMhe karAvyo hato (juo prAcIna gUrjara kAvyasaMgrahamAM "samarArAsa"). A pramANe A saMgrahamAMnAM lagabhaga badhAM ja pharamAno amadAvAdanA temaja jaina samAjanA itihAsanI dRSTie agatyanAM che, ane tethI ja e pharamAneno kaMIka savistara AlocanA karavAnuM ucita mAnyuM che jo ke A pharamAnemAMthI ApaNane je kaMI vigata maLe che te atyAra pahelAM anya sAdhano dvArA suprApa hatI; chatAM zAhI pharamAna jevAM saMpUrNapaNe taTastha ane sauthI vadhu vizvAsapAtra sAdhana prasiddhimAM mUkIne pro. komIsarIe. gUjarAtanA ItihAsa-sAhityanI je sevA bajAvI che te badala temane abhinaMdana ghaTe che. traNa navAM pharamAne pro. kemIsarIeTe prasiddha karelA saMgrahamAM zAhI mugalonAM gUjarAta khAtenAM 21 pharamAne che. atyAra agAu bIjA 20 pharamAne anyatra chapAyelAM che. A sivAya bIjA traNa pharamAno mane sarasapuranA zrI. nAnazA trIkamalAla pAsethI mArA mitra zrI. hiMmatalAla paTela mAraphata maLyAM hatAM. maulavI siyada abu jhaphara nadavIe te vAMcIne tene
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 varakupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe jarUrI sAra mane ApavA kRpA karI hatI. e traNa pharamAne pikI pahelAM be zAhajahAMnA rAjyakALanAM anukrame hi. 1056 I. sa. 1646) tathA hi. 1066 (I. sa. 1656) nAM che. trIjuM pharamAna auraMgajhebanA rAjyakALanuM hi. 1073 (I. sa. 1663)nuM che. traNena majakura eka ja che, ane amuka samaya jatAM pharamAnanI navI nakala meLavavAnA niyamane kAraNe tenI traNa no bhegI thaI haze ema mAnavA kAraNa che. amadAvAda pAse asAravAmAM jAdavajIne tathA harajI( jAdavajIne bhAI haze?)nI patnIne teo saltanatanA kalyANa mATe duA kare teTalA khAtara dasa. vIghAM jamIna InAma ApavAmAM AvI hatI, tathA e jamInanuM mahesUla mApha karavAmAM AvyuM hatuM, evI hakIkata emAMthI maLe che. jAdavajI ane haracha koNa haze e jaNAtuM nathI, paNa saMbhavataH koI saMtapuruSo haze, ke jemane prasaMgopAta AvI bheTa ApavAnI prathA hatI. A traNa pharamAnene dhyAnamAM letAM, atyAra sudhI maLelAM gUjarAtane lagatAM zAhI mugala pharamAnonI kula saMkhyA 4ja nI thAya che.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ sobhAgyapaMcamI kathA (jUnI gUjarAtI gadya ) [kArtika zudi pAMcama-jJAnapaMcamI athavA saubhAgya paMcamInuM mAhAbhya varNavatI varadatta ane guNamaMjarInI kathA jaina sAhityamAM suprasiddha che, e tithine ghaNe mahimA jaina zAstromAM kahelo che. te divase pustakonI yathAvidhi pUjA karIne jJAnanuM ArAdhana karavAmAM Ave che. saMskRta, prAkRta ane apabhraMzamAM tathA gujarAtI vagere prAdezika bhASAomAM paNa jJAnapaMcamInuM mAhAbhya varNavatI nAnImoTI kathAo temaja stavanAdi racAyelAM che. jJAnanI AzAtanA karavAthI kevuM durbhAgya, ane jJAnanI ArAdhanA karavAthI kevuM saubhAgya prApta thAya che te temAM varNaveluM che. e ja kAraNathI jJAnapaMcamI saubhAgya paMcamI paNa kahevAya che. e viSe kaheluM che jAyate'dhikasaubhAgyaM pazcamyArAdhanAt nRNAm / ityasyA bhabhidhA jajJe loke saubhAgyapaJcamI / / vikramanA sattaramA zatakamAM thaI gayelA tapAgacchIya kanakakuzale saM. 1655 mAM saMskRtamAM saMkSipta paMcamIthA racelI che. e kathAne e samayanI bhASAmAM bAlAvabodha arthAta gadyAnuvAda temaNe pote ja racele che. e gallAnuvAdanI saM. 1780 mAM lakhAyelI hAthaprata mane
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe pravartI ke zrIkAntivijayajI mahArAja pAsethI maLI hatI. mane maLelI hAthapratamAM kartA tarIke kanakakuzalanuM nAma nathI, parantu svaracita pa'camI kathA uparanA temane khAlAvamedha suprasiddha che. temaja anyatra paNa e viSenI noMdha maLe che (lIMbaDI jJAnabhaMDAranuM sUcipatra, pR. 64, tathA jaina sAhityane saMkSipta itihAsa, pR. 591 tathA 604), eTale tene kanakakuzalanI kRti mAnavAmAM kAI pratyavAya nathI. prAcIna gUjarAtI gadyanA eka ziSTa namUnA tarIke prastuta khAlAvamedha ahIM prasiddha karavAnI taka huM lauM chuM, ane AzA rAkhu chuM ke abhyAsIone te kaika upayAgI thai paDaze. sAmAnya vAcakeAnI anukULatA mATe jUnA gUjarAtI gadyane arvocIna gujarAtImAM, ane tyAM sudhI zabdazaH anuvAda paNa ApyA che. kanakakuzalanI anya racanAmAM saskRtamAM dAnaprakAza (saM. 1656), rohiNIkathA, dIpAlikAkalpa, catuvi zati jinastAtravRtta, bhakatAmara stAtravRtti, tathA jUnI gUjarAtImAM harizcandra rAjAnA rAsa ityAdi prApta thAya che. ] bhUla thA " haiM0 || zrIvItarAya * namaH || zrI zaMkhezvara pArzvanAthai praNAma pharInaiM, bhavya jIvanA upagAranaIM kAjai kAtI zudI pAMcamanA mahimA kahuM chuM, jima pUrvAcArya iM zAstramAMhi~ kahyo tima. sakala saMsAra mAMhi jJAna te parama AdhAra iM, paMcama gatidAyaka iM, te mATi pramAda mukInai vidhisu jJAna ArAdhavuM, jima varadatta rAjakumAra ane guNamajarIdyuM ArAdhyu. tehanI pari'. tehanI kathA kahiSNu IM. jamuddIpanA bharakSetranai viSaSTha padmapura nAmA nagara iM, zAbhAi karI devatAnA nagarane jIta chai. tihAM ajItasena rAjA thayA, tehanI yaza
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ saubhAgyapaMcamI kathA 121 matI rANI, sakala kalAnI jANa hatI. tene putra varadatta rUpalAvaNya zobhita ATha varasano thayo. pitAI paMDita pAse bhaNavA mokalyo-udyama karaI-bhaNAvaI paNi abbara mAtra mukheM na caDhaI, te zAstranI vAta vegalI rahI. anukramaI yauvanAvasthA pAmyo. pAchilA karmanA udayathI kehaI gaI zarIra viNaThuM. kihAI sAtA na pAmaI. havaI tehaja nagaranaI viSaI jinadharmarAgI saptakeDisuvarNasvAmI, siMhadAsa nAmA seThi vasate ha. tehanI strI kapuratilakA nAmaI zIlavatI, rUpavatI, saubhAgyavatI hatI. tenI putrI guNamaMjarI nAmaI, addabhuta vinayavatI, paNi karmo karI rogaI upadravI; ane valI mUMgIbolI na sakaI. pitAI aneka upAya dIdhA, paNi roga zamaI nahIM. kaI vivAha paNi na karai. sola varasanI thai. tehanaI dukhaI karI samasta kuTuMba dukhIuM thayuM. havaI te nagarane viSe eka samaI cAra jJAnadharaNahAra zrIvijayasenasUri AvyA. sarva nagaranA leka, putra sahita rAjA, kuTuMba sahita siMhadAsa seThi vAMdavAnaI arthe jAtA havA. triNa pradakSiNa leI vidhipUrvaka vAMdI yathAyogya ThAmaI sahu beThA. AcAryo dezanA dIdhI, tilAM jJAna-ArAdhana vaSANuM-"je jJAnane manAI karI virAdhaI, te Agali bhavi zUnyamana athavA asaMniyA thAI, valI jJAnane vacane virAdhaI te mugA-mukharegI thAI, valI je jJAna kAI karI virAdhaI tehane duSTa kuSTAdika roga thAI; ane trividha prakAraI virAdhaI tehane parabhAvi putra, mitra, kalatra, dhana, dhAnya, saubhAgyAdi sarva nAza thAi." Ima dezanA sAMbhalI siMhadAsa seThi bolyA:-"he bhagavana, kuNu karmaI mArI putrInAM zarIra rAga thayA ? " guru havA lAgA-"are mahAbhAga, sarva zubhAzubha karmothI nIpajaI, te mATe ene pUrvabhava sAMbhalo. dhAtakIkhaMDanA bharatanaI viSaI kheTaka nAmA nagara. tihAM jinadeva seka chaI tehanI suMdarI nAmA strI chaInAma ane rU5I paNi. tehanA
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe 5 putra AsapAla, tejapAla, guNapAla, dharmapAla, dharmasAra nAmaI, valI. tehanaI 4 putrI chaI,-lIlAvatI, zIlAvatI, raMgAvatI, maMgAvatI ehavaI nAmaI. anukramaI jinadevaI 5 putra pati pAse vidyA zISavA mUkyA. te pAMca bhelA milI capalAI karaI, jimatima belaI, bhaNavuM na karaI; tivAraI paMDita tehanaI zikSA ApaI, kAMbaDI pramukha te mAraI. tivAraI retA thakAM te ghari Avi, mAtA Agavi dukha kahaI, tivArI mAtA kahaI "he putre, bhaNavAnuM suM prayojana che? je mATi bhaNyA maraI chaI, abhaNyA maraI chaI. te mATi bihunaI maraNanuM duHkha samAna dezInaI kaMThazeSa kuNa karaI ? te mArTi mUrNapaNuM bhalU." ema kahI putranaI bhaNutA vAryA; pATI, pithI, jJAnepagaraNa bAlyAM, paMDitanaI paNi. ulabha dIdhe. putranaI sISavA. "je kihAI adhyArU sAhama milAI, bhaNavAnuM kahaI to patthara haNo." Ima sISavyA. * ti vAta seThaI sAMbhalI, tivAraI strInaI kahevA lAge, "are subhage, mUkha putranaI kanyAM kuNa ApayaI? vyavasAya kima karasthaI ? pune na bhaNAvyA tehanA mAtapitA vayarI jANavAM, paMDita-rAjahaMsanI sabhAmAMhi te mUkhaM-bagalAM na zobhaI. " Ima seThinAM vacana sAMbhaLI seThANuM belI, " tumeja kAMI nathI bhaNAvatA? mAro deSa kaI nathI. lekapaNi Imaja kahaI cha6. "vaDa tehavA Teya, bApa tehavA beTA, jeho kuMbha tehavI ThIkarI, mAtA tehavI dIkarI " evuM kahetAM thakA seThine rIsa caDhIH "pApiNi, pithI bAlI. putra mUrva rASyA, valI mAhare vAMka kADhaI che?" seThANuM kahavA. lAgI, "tAro bApa pApI, jiNi eha sISavyo." Ima kalahaI seThinaI mahArIsa caDhI tivAra mAthA madhye pAhagI AhaNa. marmasthAnakaI lAge. te strI mArIne tAharI putrI thai, jJAnanI AzAtanA kIdhI mATi mUMgI rogavaMta thaI. ti mATa kRta-karmane laya. vigara bhogavyAM na thAI." ehavI vAta sAMbhalI gurumukhathakI, jAtIsmaraNuI pitAno bhava.
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ saubhAgyapaMcamI kathA 1ra0 dIThe, (guNamaMjarI) mUcha pAmI. svastha thaI kahevA lAgI, bahe bhagavana, tuhmA vacana satya, moTuM jJAnamahimA." tivAri seTha kahavA lAgA-"he gurUrAja, ehanA zarIrathI rAga jAI te upAya kaho." tivAra jJAna-ArAdhana vidhi devADo, "ajUAlI pAMcami dine cauvihAra, pasaha upavAsa karaI, sAthio Agali bharai, pAMca vATino dhRtamaya dIvo arSa karaI, mevA, pakavAna phala pAMca pAMca jAtinA sarva Ali heI, pUrva diza tathA uttara dizi sAme besI namo nAgaraNa e pada sahastra sahastra gaNuI, pavitra thaI pUjA trisaMye kara; je pasaha kI hoya to te dinaI etale. vidhi na karI sakaI to bijaI dini pAraNuM karaI te vidhi sAcavInaI karaI. pAMca varasa ane pAMca mAsa e riti karaI, je mAsaI mAsa na karI sakaI to kArtika zudi pAMcama yAjajIva ArAdhaI jJAna zarIranI nIrogatA pAvai; devaloka, anukramiM mekSasukha pAmaI. pachI ujamaNuI 5 prAsAda, 5 jinabiMba, 5 pATI, 5 prati, 5 ThavaNI, 5 nokaravAlI, 5 romAla ItyAdika pAMca pAMca vastunI vidhe ujamaNuM karaI " ehavuM sAMbhaLI te tapa guNamaMjarII Adaryo. bhalA vidyAnuM kahika vacana jIvitavyanI AzAvaMta puruSa mAnai tima mAnIne AdariuM. - havaI ehavA avasaranaI viSaI rAjAI sAdhu-puraMdara pUjyA, svAmina, mAhare putra varadatta, tehanaI mUrNapaNuM, kuSTaroga, kise karma thayo te kRpA karI kahe." tivAre tehane pAchalo bhava guru kahevA lAgyAH eha jaMbudIpa bhAratane viSaI zrIpura nAmA nagara chaI, tihAM vasu nAmA seThi vasaI chaI, mahaddhika chaI, tehanA putra be; vasudeva anaI vasusAra. ekadA samayeM krIDA karavA vanamAM gayA chaI. tihAM munisundarasUri jJAnI guru vAMdA. tihAM yogya jANI desanA sAMbhalI, je prabhAti ti madhyAhna nahI, je madhyAhane te saMdhyA nahI. je
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe savAraI saMsaryuM dhAnya te sAMjhaI viNasthaI, te tenA rasathI nIpanI kAyA viNasaI te mAhi zuM kahavuM ? dharma vinA manuSyane bhava te kUtarAnA pUcha sariSa; jima kUtarAnuM pUcha daMsa masA rASavA samartha nahI, guhya kAmi rASavA samartha nahI tima jANavuM." ama dezanA sAMbhalI mAtApitAne pUchI be bhAI vrata letA havA. anukrame lahuDAI vasudevaI buddhirUpa nAI karI siddhAMtasAgara avagA. anukamaI AcAryapada dIdhuM, pAMcasaya sAdhunaI vAcanA ApaI. ekadA samaye saMthAraI sUtAM eka sAdhu pada pUchavA AvyA, te pUchI va etalaI bIje Avyo. Ima vAraMvAra pUchatAM nidrA karavA na pAmyo. arati upanI. te kahevA lAgo je "dhanya mAhare bhAI mUkhe sUI chaI. mUrkha mAhi ghaNuM guNa chaI, te mATi kahyo chaI. suI niciMta, bhojana bahu karaI', nilaja, anisi nidrA dharaI, kArya-akArya vicAraI nahI, mAna-apamAna guNa jANaI nahI. evuM mUrNapaNuM mujhane heya te vAruM. havaI pAchiluM bhaNuM visArU, navuM na bhaNu, pUche tene na kaE." Ima ciMtavI mauna kIdhuM te bAra dina lagaI. ArtadhyAne te pApa aNuloyaI marIne tAro putra thayo. te jJAnanI AzAtanA thake mUrNapaNuM pAme, duSTAgAkrAMta thayo. AcAryane vaDere bhAI mAnasarovarane viSaI hasabAlaka thayo. karmanI vicitra gati chaI." - ehavAM gunAM vacana sAMbhalI jAtismaraNaI (varadattaI) pitAno bhava dITho, mUcha pAmI svastha thayo. kahivA lAge "svAmina, satya tuhmA vacana, vizvaprakAzaka jJAna che." tivAre rAjA kahevA lAgI, "he bhagavana, ehanA zarIrathI rega kima jAI? ane amane samAdhi kima thAI ?" ti vAraI karUNAsamudra AcArya ehaja kArtika zukala pAMcamino prabhAva pADyo te sarva pAchili kahiu te riti pAlivAnuM. guru praNamInaI sarva svasthAnake gayA.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ saubhAgyapaMcamI sthA 125 te pradhAna tapa karatA varadattanaI sakala rega rIsAvIne gayA. anukramaI svayaMvaramaMDapa hajAra kanyAnAM prANigrahaNa kIdhAM, azeSa kalA zISI. anukramaI varadattanaI rAjya ApI pitAI guru pAse cAritra leI sugati pAmyA. havaI varadattarAjA cirakAla lagaI rAja bhogavI, prati varSoI pAMcamI tapa vidhipUrvaka ArAdhIne pitAnA putrane rAjya thApIne pitaI dIkSA letA havA havaI guNamaMjarI paNa te tapanA mahimA thakI nIroga thaI. tivAre jinacaMdra seThi paraNuM, pitAI karamocana velAI bahudhana ApyuM. anukramaI gRhavAsanA sukha bhegavI, vidhaI tapa ArAdhI dIkSA svIkArI. te behu jANuM niraMtara cAra cAritra pAlI, kAla karI vijayavimAne devatA thayA. havi tihAMthI cavI varadattano jIva jaMbUdIpanA mahAvidehaI puSkalAvatI vijaya, puMDarIkiNuM (nagarI), amarasena rAjA, guNavatI strI, tehanI kRSinaI viSe AvI upane. krameM guNa, sulakSaNa putra prasa, sUrasena nAma ApyuM. anukramaI rU5lAvaNya-maMdira bAra varasa thayo. pitAI zata kanyAnuM pANigrahaNa karAvyuM. rAjya ApI pitA paraleka hitA. ekadA samayaI sImaMdhara svAmI samosaryA; tihAM paNi pAMcami ArAdhavAne vidhi kahatAM varadattano daSTAMta dekhADyo. tivAre rAjA bolyA, "varadatta je tame kahyo te kuNa?" tihAM prabhu sarva sarva vRttAMta kahiuM. jehavAM arihaMtanAM vacana sAMbhalI ghaNuM bhavya chavaI pAMcami tapa Adaryo. rAjAI paNa vizeSathI tapaI sAvadhAna thayo. daza hajAra varasa rAjya pAlI, putranaI rAjya ApI, tIrthaMkara pAse dIkSA lIdhI. daza hajAra varasanuM rAjya RSi cAritra pAlI, kevalajJAna pAmI mokharukhya pAmyA. havaI guNamaMjarIne jIva vijayavimAnathI cavI, jaMbuddIpa videhaI ramaNIya vijaI zubhA nAma nagarI. tihAM amarasena rAjAna, amaravatI rANa, tehanI kuSinaI viSaI upane. anukamai prasava thaye. sugrIva
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe nAma thApanA kIdhI. anukamaI vasamaI vasaI je... jANe pitAI rAjya ApI, pitAI dIkSA grahI paraleka sA. havaI sugrIva rAjAI bahu kanyAnuM pANigrahaNa kIdhuM, cerAsI hajAra putra thayA. anukrama putranaI rAjya ApI pitaI dIkSA letA hatA. anukramaI kevalajJAna upAcha, ghaNuM jIvana pratibodhI, eka pUrva lakSa cAritra pAlI, sarve karma kSaya karI mokSa pahatA. te mATe adhika saubhAgya-saubhAgya paMcamI nAma thayuM. ima bIjaI prANII paNi ehanI pari pAMcamanuM tapa ArAdha. vApIvA saMpUrNam // saMvat 1780 varSe kArtika zudi 2 ravau Aryo rahI vAcanArtham / / arvAcIna gujarAtI anuvAda zrIzaMkhezvara pArzvanAthane praNAma karIne bhavya jIvanA upakArane kAje kArtika sudi pAMcamane mahimA, pUrvAcAryoe zAstramAM kahyo che te pramANe, kahuM chuM. sakala saMsAramAM jJAna e parama AdhAra che, paMcama gatidAyaka che, mATe pramAda mUkIne, varadattakumAra ane guNamaMjarInI jema, vidhipUrvaka jJAnanI ArAdhanA karavI temanI (varadattakumAra ane guNamaMjarInI) kathA kahIe chIe. jaMbudvIpanA bharatakSetramAM padmapura nAme nagara che, te zobhAe karIne devatAnA nagarane jIte che. tyAM ajitasena rAjA thayo. tenI yazomatI rANu sakala kalAnI khANa hatI. tene rUpalAvaNyathI zabhita putra varadatta ATha varasano thayo. pitAe paMDita pAse bhaNavA mokalyo. paMDita udyama karavA lAgyo, bhaNAvavA lAgyo, paNa akSara mAtra tene mukhe caDhata nahoto, te zAstranI vAta to dUra ja rahI. anukrame varadatta yuvAvasthAmAM AvyuM. pUrvakarmanA udayathI tenuM zarIra kADhathI vikRta thayuM. kAI sthaLe te zAtA pAmato nahote. have, te ja nagarane viSe jinadharmAnurAgI, sapta ke2i suvarNa svAmI siMha nAme zreNI vasato. hatuM. tenI karatilakA nAme strI
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ saubhAgya casI kathA 127 zIlavatI, rUpavatI ane saubhAgyavatI hatI. tenI guNuvatI nAme putrI addabhuta vinayavatI hatI, paNu krame karIne rAgathI pIDAtI hatI. vaLI mUgI hevAthI melI zakatI naheAtI. pitAe aneka upAya karyAM, paNa rAga zamatA naheAtA. kAI tenI sAthe vivAha paNa karatuM nahetuM. ema karatAM te seALa varasanI thai. tenA du:khe karIne samasta kuTuba duHkhI thayuM. 61 have, te nagarate viSe eka samaye cAra jJAna dhAraNa karanAra zrI vijayasenasUri AvyA. nagaranA sarve leAkeA, putra sahita rAjA tathA kuTuMba sahita siMhadAsa zreSThI teone vAMdavAne mATe gayA. traNa pradakSiNA karI vidhipUrvaka vAMdI yathAyeAgya sthAne sau beThA. AcAye dezanA ApI, ane temAM jJAnanI ArAdhanAne vakhANI- je jJAnane manI virAdhe che te AgalA bhavamAM zUnyamana athavA asanI thAya che, je jJAnane vacanathI virAdhe che te mUgA-mukharAgI thAya che, je kAyA vaDe jJAnane virAdhe che tene kADha vagere duSTa rAgA thAya che, ane trividha prakAre virAdhe tene parabhavamAM putra, mitra, strI, dhanya, dhAnya, saubhAgyAdi sarvanA nAza thAya che." A pramANe dezanA sAMbhaLIne siMhadAsa zreSThI melyA, " he bhagavan ! kayA kathI mArI putrInA zarIramAM rAga thayA che? " guru kahevA lAgyA, " he mahAbhAga ! save zubhAzubha vastu kamathI utpanna thAya che, mATe enA pUrvabhava sAMbhaLeA-- dhAtakIkhaMDanA bharatane viSe kheTaka nAme nagara che. tyAM jinadeva nAme zeTha hatA, tene sundarI nAme patnI hatI. te nAmamAM temaja rUpamAM kharekhara sundarI hatI. tenA pAMca putra AsapAla, tejapAla, guNapAla dhama pAla ane dhama sAra nAme hatA, tathA cAra putrI lIlAvatI, zIlAvatI, raMgAvatI ane maMgAvatI evAM nAme hatI. jinadeve anukrame pAMca putra pati pAse vidyA bhaNavA mUkyA. te pAMce bhegA maLI cApalya karatA, jema tema kheAlatA, paNa bhaNutA nahi. e samaye paMDita temane zikSA karatA, seTI vagere temane mAratA. eTale rAtA
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe zatA teo ghera AvIne mAtA AgaLa duHkha kahetA. e samaye mAtA kahetI, "he putro! bhaNavAnuM zuM prayeAjana che? jeo bhaNyA che teo mare che ane nathI bhaNyA teo paNa mare che, mATe bannene maraNanuM duHkha samAna hoIne bhaNune kaMTha koNa sukAve ? mATe mUrNapaNuM sAru" ema kahIne mAtAe putrane bhaNatA vAryo, ane pATI, pithI vagere jJAnanAM upakaraNa bALI nAkhyAM. paMDitane paNa Thapako Apyo. putrane zIkhavyuM, "je kayAMya paMDita sAme maLe ane bhaNavAnuM kahe to patthara mAravo." A vAta zeThe sAMbhaLI, eTale te strIne kahevA lAgyo, "he subhAge! mUkha putrane kanyA koNa Apaze? te vepAra zI rIte karaze ? jemaNe putrone nathI bhaNAvyA e mAbApa punAM verI jANavAM. paMDitarUpI rAjahaMsanI sabhAmAM e mUrkha bagalAM zobhatAM nathI. A pramANe zeThanAM vacana sAMbhaLIne zeThANuM bolI, "tame temane zuM kAma bhaNAvatA nathI ? emAM mAro kaMI doSa nathI. joke paNa ema ja kahe che. vaDa tevA TeTA ane bApa tevA beTA. jevo kuMbha tevI ThIkarI ane mA tevI dIkarI." teNe Ama kahyuM eTale zeThane rIsa caDI, ane te bolyo, "pApiNi! pithI bALIne putrane mUrkha rAkhyA, ane have mAro vAMka kADhe che?" zeThANuM kahevA lAgI, "jeNe tamane AvuM zIkhavyuM e tamAre bApa pApI." A pramANe kalaha thatAM zeThane ghaNI rIsa caDhI. e samaye teNe strInA mAthe patthara mAryo, te marmasthAnamAM vAge, eTale te strI marIne tArI putrI thaI. pUrva janmamAM jJAnanI AzAtanA karI hatI, tethI mUgI ane rogiSTha thaI. mATe kRtakamano kSaya te bhagavyA vinA thato nathI." gurunA mukhethI AvI vAta sAMbhaLIne guNamaMjarIe jAtismaraNathI pitAne pUrvabhava joyo ane te mUccha pAmI. pachI mUcchI vaLatAM svastha thaIne kahevA lAgI, "he bhagavan! tamAruM vacana satya che, jJAnano mahimA maTe che." e samaye zeTha kahevA lAgyA, "gururAja ! enA zarIramAMthI roga jAya e upAya kaho." eTale gue jJAnaArAdhanane vidhi banAvyo, " ajavALI pAMcamane divase manuSya cevi
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ saubhAgya paMcamI kathA 129 hAra, pauSadha upavAsa kare, AgaLa sAthiyA bhare, pAMca vATane ghIne dIvo akhaMDa rAkhe, pAMca jAtanA mevA, pakavAna ane phaLa AgaLa dhare, pUrva dizA tathA uttara dizA sAme besIne dUta no nALaka e padane hajAra hajAra vAra jApa kare, pavitra thaIne traNa saMdhyAe pUjA kare. je pauSadha karyo hoya ane te divase eTale vidhi na karI zake to bIje divase pAraNuM kare te vidhi sAcavIne kare. pAMca varasa ane pAMca mAsa sudhI e vidhi kare. je pratyeka mAse A pramANe na karI zake to kArtika sudi pAMcamanA divase A pramANe ArAdhanA jIvana paryata kare jJAnanI ArAdhanAthI manuSya nIrogatA pAme che, devaleka tathA anukrame mekSasukha pAme che. pachI UjamaNAmAM 1 prAsAda, 5 jinabiMba, 5 pATI prati, 5 ThavaNuM, 5 nAkaravALI, 5 rUmAla ityAdi pAMca pAMca vastunI vidhie UjamaNuM kare." e sAMbhaLIne guNamaMjarIe e tapa AdaryuM. jIvavAnI AzA rAkhato manuSya uttama vaidyanuM kaheluM vacana mAne tema mAnIne teNe e tapa AdaryuM. have e avasare rAjAe sAdhupuraMdara zrIvijayasenasUrine pUchyuM, "svAmI ! mArA putra varadattane mUrNapaNuM ane koDha kyA karmathI utpanna thayAM te kRpA karIne kahe." e samaye guru tene pAchale bhava kahevA lAgyA A jaMbudvIpanA bharatane viSe zrIpura nAme narAra che. tyAM mahAdivALe vasu nAme zeTha vasato hato. tene be putra vasudeva ane vasusAra nAme hatA. eka vAra teo banne upavanamAM kIDA karavA mATe gayA hatA. tyAM rahelA jJAnI guru munisundarasUrine temaNe vaMdana karyuM. tyAM munie temane vega jANuMne dezanA ApI, "je prabhAte che te madhyA ne nathI, je madhyAhUne che te saMdhyAe nathI. savAre rAMdheluM dhAnya sAMje bagaDI jAya che to e dhAnyanA rasathI nIpajelI kAyA nAza pAme
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane majA lekhA emAM zu' kahevu ? dharma vinA manuSyane bhava kUtarAnI pUMchaDI jevA jANavA. jema kUtarAnI pUMchaDI DAMsa ke maccharane UrADI zakatI nathI temaja guhya sthAnane DhAMkavA samartha nathI, tema A viSayamAM pazu samajavuM." A pramANe dezanA sAMbhaLIne mAtApitAne pUchIne banne bhAioe dIkSA lIdhI. anukrame nAnA bhAi vasudeve buddhirUpa:nAvavaDe karIne siddhAMtasAgaranuM avagAhana karyu. anukrame AcAryapada lIdhuM. pAMcaso sAdhune vAcanA ApavA lAgyA. eka vAra te saMthArA upara sUvA jatA hatA tyAM eka sAdhu pada pUchavA AvyA. te pUchIne gayA, eTale bIjo AvyA. ema pramANe sAdhuoe vAraMvAra pachyu', eTale te nidrA karI zakA niha. tene aNugamA utpanna thayA. te kahevA lAgyA ke " mArA bhAine dhanya che, je mUkha hAvAthI sUI zake che. mUkhamAM ghaNA guNa che, ethI kahyuM che ke-- sUi cita, bhojana bahu kara, niralaja aAnisika nidrA dharai; kAya-akAya vicArag nahI, mAna-apamAna guNa jANui nahI. (nizciMta sUe che, dhaNu` bhAjana kare che, nirlajja hoya che, rAta dahADA nidrA kare che, kAryAMkA vicAratA nathI tathA mAna-apamAnanA guNu jANatA nathI.) evuM mUkha paNuM mane hAya te| sAruM. have pUrve bhaNela bhUlI jAuM. navu na bhaNuM, ane pUche tene na kahu" ema citavIne mauna karyuM". khAra divase te pApanI AlocanA karyAM sivAya marIne tArA putra thayA. jJAnanI AzAtanAne lIdhe te mUkha paNuM pAmyA ane duSTa rAgathI pIDAvA lAgyA. AcAya nA meATA bhAi mAnasarAvaramAM haMsabAlaka thayeA. kramanI gati vicitra che. "" A pramANe gurunAM vacana sAMbhaLI varadatta jAtismaraNathI peAtAnA bhava dIThe. mUrchA pAmyA pachI te svastha thayA ane kahevA lAgyA, " svAmI ! tamAruM vacana satya che. jJAna e vizvaprakAzaka che.' pachI
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ saubhAgya paMcamI kathA rAjA kahevA lAgyA, "bhagavana ! enA zarIramAMthI roga zI rIte jAya ane amane zAMti zI rIte thAya?" e samaye karuNAsamudra AcAryuM e ja kArtika zudi pAMcamane prabhAva batAvyo. e sarva agAu batAvyuM te rIte pALavA. gurune praNAma karIne sarva pitAne sthAnake gayA. e mujaba tapa karatAM varadattanA sarva roga jANe ke rIsAIne cAlyA gayA. pachI svayaMvaramaMDapamAM teNe hajAra kanyAonAM pANigrahaNa karyA. sarva kalAo zIkhyo. anukrame varadattane rAjya ApIne pitA guru pAse cAritra laIne sugati pAmyA. have, varadatta rAjAe ghaNu samaya sudhI rAjya bhogavIne, prativarSe paMcamInA tapanuM vidhipUrvaka ArAdhana karIne, pitAnA putrane rAjagAdI upara sthApana karIne dIkSA lIdhI. have, guNamaMjarI paNa te tapanA prabhAvathI nIrogI thaI, eTale jinacaMdra zreSThI sAthe tenuM lagna karavAmAM AvyuM. kocana vakhate pitAe ghaNuM dhana ApyuM. anukrame gRhavAsanAM sukha bhogavI, vidhipUrvaka tapa karIne teNe dIkSA lIdhI. te banne jaNAM niraMtara cAritra pALI, kALa karIne vijaya vimAnamAM devatA thayA. have, tyAMthI cyavIne varadattano jIva jaMbuddIpanA mahAvidehamAM puSkalAvatI vijaya, puMDarIkiNa nagarI, amarasena rAjA, guNavatI rANuM- tenI kukSimAM AvyA. anukrame uttama guNa ane lakSaNavALo putra prasavyo. surasena tenuM nAma pADayuM. rU5 ane lAvaNyanA dhAmarUpa te anukrame bAra varasane thayo. pitAe tene se kanyAnuM pANigrahaNa karAvyuM. rAjya ApIne pitA paralokamAM gayA. eka vAra sImaMdhara svAmI te nagaramAM samasayAM. tyAM paNa paMcamI ArAdhavAno vidhi kahetAM varadattanuM daSTAMta kahyuM. e samaye rAjA bolyA, "tame je varadatta kahyo te kezu?" tyAM prabhue sarva vRttAnta kahyo. arihaMtanAM evAM vacana sAMbhaLIne ghaNuM bhavya jIvoe paMcamInuM tapa AdaryuM.
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ " vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekho rAjA paNa vizeSa prakAre tapane viSe sAvadhAna thayo. daza hajAra varSa sudhI rAjya karIne, putrane rAjya ApIne teNe tIrthaMkara pAse dIkSA lIdhI. daza hajAra varSa sudhI rAjarSi tarIkenuM cAritra pALI, kevalajJAna pAmIne tema mekSasukha pAmyA. have guNamaMjarIne jIva vijaya vimAnathI cavIne jaMbUdIpanA videhamAM ramaNIya vijyamAM zubhA nAme nagarI, tyAM amarasena rAjA, amaravatI rANI-tenI kukSiAmAM utpanna thayo. anukrame prasava thayo. sugrIva evuM tenuM nAma pADavAmAM AvyuM. vIsame varSe pitAe tene yogya jANIne rAjya ApyuM, ane pote dIkSA grahaNa karIne paraloka sA. - have, sugrIva rAjAe ghaNI kanyAonuM pANigrahaNa karyuM. tene rAjAzA hajAra putra thayA. putrane rAjya ApIne sugrIva rAjAe dIkSA lIdhI. anukrame kevalajJAna prApta karI, ghaNu jIvane pratibaMdha pamADI, eka pUrvalakSa cAritra pALI, sarva karmane kSaya karI teo mekSe gayA. e kAraNe adhika saubhAgyakArI levAthI A tithinuM saubhAgyapaMcamI evuM nAma thayuM. ema bIjA chae paNa emanI jema paMcamInA tapanuM ArAdhana karavuM.
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtamAM naiSadhIyacaritane pracAra tathA te upara lakhAyelI TIkAo naLa-damayaMtInA suprasiddha purANukta praNayaprasaMganuM layamadhura, artha garbha ane vilakSaNa pAMDityapUrNa vANImAM nirUpaNa karatuM zrIharSakRta mahAkAvya naiSadhIyacarita saMskRta paMcakAmAM mahatvanuM sthAna bhogave che, naivayaM vinauSadha e ukti saMskRta sAhityanA rasikomAM kahevatarUpa che. ane- sAhitye sukumAravastuni dRDhanyAyagrahapranthile tarke vA mayi saMvidhAtari sama lIlAyate bhaartii| zayyA vAstu mRdUttaracchadavatI darbhAGkurairAstRtA bhUmirvA hRdayaMgamo yadi patistulyA ratiyoSitAm // e rAjazekharata "prabandhazanA zrIharSaprabaMdhamAM zrIharSanA mukhamAM ' mukAyela zloka kadAca tene na hoya to paNa pAMDitya ane kavitAno soga sAdhavAne saMskRta sAhityamAM abhUtapUrva evo je praga zrIharSa karyo che tene nidarzaka che. niSadhane pite IrAdApUrvaka khAsa urezathI kaThina banAvyuM hovAno dAvo kavi 22 mA sarganA aMtamAM kare che pranthapranthiriha kvacitkvacidapi nyAsi prayatnAnmayA prArzamanyamanA haThena paThitI mAsmin khala: khelatu / zraddhArAddhagurulathIkRtadRDhaprandhiH samAsAdaya
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 . varapAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe svatatkAbyarasonimajjanasukhavyAsajjanaM sjnH||' A adabhuta pAMDityapUrNa kAvyagranthanA kartA zrIharSanA jIvanakALa viSe vidvAnamAM ghaNA samaya sudhI matabheda pravartelo hato. paraMtu rAjazekharakRta "prabadhakezInA AdhAre e vastu te have nizcita thaI cUkI che ke zrIharSa e vikramanA teramA saikAmAM thaI gayelA kane ja ane banArasanA rAja vijayacaMdranA putra jayaMtacaMdraka (je sAmAnya rIte itihAsamAM jyacaMdra nAmathI oLakhAya che tene Azrita hato. jayaMtacaMdrane rAjatvakALa saM. 1224 thI saM. 125ne nakkI thayela che. tenA lekho paNa saM. 1225 ane saM. 1243nA maLelA che. I. sa. 1194 (eTale ke saM. 1250) mAM musalamAnone hAthe jayaMtacaMdrane parAjaya thayo hato e itihAsa prasiddha che. eTale zrIharSanuM A mahAkAvya tyAra pahelAM-vikramanI teramI zatAbdInA pUrvArdhamAM racAyuM hatuM ema nizcita thAya che. prabaMdhakoza'mAM varNavAyelI vigatene AdhAre paM. zivadatta e kAvya I. sa. 1174(arthAta saM. 1230)nI kaMika pUrve racAyuM hovAnuM mAne che. 1. A zlokane paNa, keTalAka vidvAne prakSipta mAne che, juo ema, kRSNa1121127242&c Classical Sanskrit Literature, p. 180. 2. A matabhedanA ullekho mATe juo Classical Sanskrit Literature, p. 178-79, pAdaTippaNa tathA niSadha'nI nirNacasAgaranI AvRttimAM 5. zivadattanI prastAvanA, pU. 9-17 3. juo "prabandhakezane zrIharSaprabandha. zrIharSanA jIvananI keTalIka jANavA jevI hakIkta emAMthI maLe che. 4. rAjazekhare jayaMtacaMdrane vArANasInA rAjA gevinacaMdrano putra batAvela che, paNa tAmrapAne AdhAre nakkI thayuM che ke te geviMdacandrane nahIM paNa gevidacaMdranA putra vijayacaMdrane putra hatA. neSadhanA pAMcamA sarganA aMtima zvemAM zrIha tasya bhIvijayaprazastiracanAtAtasya namye mahAkAvye cAruNi naiSadhIyacarite jamarUzcama che e pramANe potAne "vijayaprazaritanA kartA tarIke oLakhAve che A kRti atyAre maLatI nathI, paNa temAM jayaMtIndranA pitA vijayacandranI prazasti haze e lagabhaga niHzaMka che.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtamAM niSadhIyacaritAno pracAra niSadhIyacaritanA gujarAtamAM pracAra Ama naiSadhIyacarita' e paMca mahAkAvyomAM sauthI chelle lakhAyeluM che. chatAM tenI aMtargata viziSTatAone kAraNe thoDA ja kALamAM saMskRtanA abhyAsIomAM e kAvye mAnabharyuM sthAna prApta karI lIdhuM. e kAvyane gUjarAtamAM pracAra ghaNo vahele-enI racanA pachI ahIM sadInI aMdara ja thaI cUkyo hato. "naiSadhInI sauthI prAcIna TIkAo gujarAtamAM ja racAyelI che, tathA tenI sauthI jUnI hAthaute paNa gUjarAtamAM ja maLe che, e banne vastuo e rIte sUcaka che.. zrIharSanA vaMzamAM ja thayela harihara nAmane paMDita banaiSadhIyacarita'nI hAthaprata pahelaprathama gUjarAtamAM lAvyo hato, eno ullekha rAjazekharakRta prabandhaza'nA "hariharaprabaMdhamAM maLe che. e samRddhizALI paMDita gauDa dezamAMthI 200 ghoDAo, 50 UMTa ane 500 mANasane rasAle pitAnI sAthe laI mokaLe hAthe annadAna de de gUjarAtamAM dhoLakAmAM rANuM viradhavalanA darabAramAM kevI rIte pravezyo, tyAM varadhavalanA mannI vastupAle tene satkAra karyo chatAM "kIrtikaumudI, suratsava" vagerenA suprasiddha kartA purahita semezvare ISyane kAraNe tenA tarapha kema udAsInatA batAvI, hariharanI yuktithI somezvarane kevI rIte mAnabhaMga thaye tathA chevaTe vastupAla ane varadhavalanA prayatnathI semezvara ane hariharanI kevI rIte maitrI thaI vagere prasaMga temAM varNavela che. naiSadhanI hAthaprata saMbaMdhI hakIkta e pachI Ave che. harihara paMDita zrIharSane vaMzaja heI naiSadha' kAvya tene saMpUrNa rIte avagata hatuM. prabandhakAra lakhe che semezvara ane harihara vacce rAja iSTagoSTi thavA lAgI. harihara paMDita naiSadhamAMnAM kAvya samayAnusAra bolato. AthI vastupAla khuza thato ke-"ahe! A kAvyo aAtapUrva che. ekadA teNe harihara paMDitane pUchayuM-"A ko grantha che? paMDita kahyuM-auSadhI. vastupAle kahyuM-"kavi kezu che? zrIharSa. vastupAle kahyuM. tene
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekho Adarza (mULa prati) mane batAvo ' paMDite kahyuM- anyatra A grantha nathI, mATe cAra praharane mATe ja huM tamane pustikA ApIza." ema kahI teNe pustikA ApI. vastupAle rAtre lekhakene rekIne navI pustikA lakhAvI lIdhI. jINuM derIvaDe bAMdhI ane vAsanA nyAsa vaDe sara karIne mUkI rAkhI. savAramAM paMDitane pustikA pAchI ApI- A tamAruM niSadha.' paMDita pustikA lIdhI. mantrIe kahyuM-"amArA bhaMDAramAM paNa A zAstra che evuM amane smaraNa thAya che, mATe bhaMDAra juo." vilaMbapUrvaka pelI navIna prati khoLI kADhavAmAM AvI ane jue che to navI cAya hitirakSiAH kathAH ityAdithI zarU thatuM naiSadha nIkaLyuM. A joIne paMDita harihare kahyuM-"mannI, tamArI A mAyA che, kemake AvAM kAryomAM anyanI mati cAlI zake nahIM. tame pratipakSIone gya rIte daMDyA che. jaina, vaiSNava ane ziva zAsana sthApyAM che; svAmInA vaMzane uddhAra karyo che, jenI prajJA AvI prakAze che (tene mATe zuM bAkI rahe ?" A uparathI jaNAya che ke-vastupAlanA samayamAM harihara paMDita naiSadhanI pahelI hAthaprata gujarAtamAM lAvyo hato ane te uparathI vastupAle nakala karAvI lIdhI hatI. e kAvyane tyAra pachI ja bahALo pracAra thaye haze. varatupAla-tejapAle rANA varadhavalanA mastrIpadane saM, 1276 AsapAsamAM svIkAra karyo hato ane saM. 1295 athavA 1296mAM vastupAlanuM avasAna thayuM hatuM, eTale saM. 1276 ane 1295 vaccenAM varSomAM kayAreka harihara paMDita gUjarAtamAM Avyo haze. e pahelAM niSadha' hindanA bIjA bhAgamAM paNa jhAjhI prasiddhi nahIM pAmyuM heya e cekasa che. viradhavalanA darabAramAM ane vastupAlanA Azrita tarIke hindanA judA judA pradezonA paMDita AvatA hatA, varatupAla pite tathA purohita somezvara saMskRta bhASAnA sArA kavio hatA, e kALanuM gUjarAta saMskRta kAvyasAhityanA adhyayana-adhyApana vaDe zabdAyamAna hatuM ane navAM kAvyo paNa moTA pramANamAM racAtAM
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtamAM "auSadhIyacarita ane pracAra hatAM, siddharAjanA kALathI rAjakIya granthabhaMDAro sthApavAmAM AvatA hatA ane vastupAle paNa lAkhanA kharce navA granthabhaMDAra sthApyA hatA. AvI sthitimAM je "naiSadha" jevuM kAvya ThIka ThIka prasiddhi pAmyuM heta to tenI prato gUjarAta sudhI ane temAMye vastupAla jevAnA jhanyabhaMDAramAM AvyA sivAya rahe e lagabhaga asaMbhavita hatuM. eTale harihara paMDitanI prata ahIM AvyA pachI "naiSadhane bahALo pracAra karavAnuM tathA te durgama kAvya u5ra TIkAo lakhI tenA adhyApanane vega ApavAnuM mAna gUjarAtanA sAhityarasike ane paMDitone ghaTe che. gujarAtamAM "naiSadhIyacarita'nI tADapatrI prato vikramanA teramA zatakanA aMtamAM "naiSadhIyacarita'nI pothI harihara paMDita gUjarAtamAM lAvyuM ane te uparathI vastupAle nakala karAvI lIdhI tyAra bAda e kAvyanI nakale gujarAtamAM moTA pramANamAM thaI hevI joIe ema atyAre maLatI tADapatrIya hAthaprata uparathI jaNAya che. naiSadhanI jUnAmAM jUnI hAthamato gUjarAtamAM ja maLe che e paNa khAsa beMdhapAtra che. vastupAle "naiSadhanI nakala karAvI te pachI rAjakIya pustakAlayamAM paNa enI nakala mukAI hoya ema e kAvyanI "sAhityavilAdharI' TIkAnI eka hAthapratamAM maLatA nIcenA ullekha uparathI jaNAya che- tyikALuna- canha/mani-rAjAyaortvatA-mugavata mAhArAgAghiraaj-shriimdviisldevsy bhAratIbhANDAgAre naiSadhasya ekAdazamo'dhyAyaH / 5 athata viradhavalanA putra vIsaladevanA bhAratIbhaDAgAramAM niSadha'nuM pustaka hatuM ane "sAhityavidyAdharI' TIkA e pustakanA pAThane anusaratI hovI joIe. e pustakane atyAre koI sthaLe patto nathI, paNa 5. bhAMDArakara insTITayuTanA saMgrahamAM saM. 1442 mAM lakhAyelI "sAhityavidyAdharInI hAthaprata che. temAM A ullekha maLe che, eTale e hAthaprata athavA tenuM mULa pratIka vIsaladevanA bhAratIbhAMDAgAramAMnA Adarza uparathI utArela haze.
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ vasatupAlanuM vizALa ane bIna tela SidhanI bIjI keTalIka tADapatrIya prata gUjarAtamAM lakhAyelI maLe che. pATaNamAM saMghavInA pADAnA bhaMDAramAM saM. 1304mAM eTale saladeva vAghelAnA rAjyakALamAM lakhAyelI naiSadha'nI eka prata che, jemAM 11 thI 22 sudhInA sarga maLe che. enI pupikA nIce pramANe che zazAMkasaMkIrtanaM nAma / saMvat 1304 zrA0 zu0 3 zuke Tha0 mUMghena auSadhamatte iin 1 jesalameranA baDA bhaMDAramAM niSadha'nI eka tADapatranI hAthaprata che, jemAM saM. 1378 mAM jinakuzalasUrinA upadezathI temanA anuyAyI eka zrAvake mUlya ApIne te kharIdI hovAne ulekha che. arthAta saM. 178 pahelAM te lakhAyelI hovI joIe. enI puSmikA nIce pramANe che saMvat 1378 varSe zrIzrImAlakulottaMsazrIjinazAsanaprabhAvanAkaraNapravINena sA0 devAputraratnena sA0 AnAsuzrAvakeNa satputra udAracarita sA0 rAjadeva sA0 chajjala sA0 jayaMtasiMha sA0 azvarAjapramukhaparivAra-parivRtena yugapravarAgama zrIjinakuzalasUrisugurUpadezena naiSadhasUtrapustikA mUlyena gRhiitaa| pATaNanA saMghavInA pADAnA bhaMDAramAM niSadhanI bIjI eka tADapatrIya prata che, je saM. 1395 mAM pATaNanI uttare AvelA aMdharAla gAmanA brAhmaNa kezave koI sthaLethI prApta karelI che, eTale mULa prata to e pahelAM lakhAyelI hovI joIe. niSadha'nA 1 thI 14 sagaemAM lakhelA che. enI puSpika nIce pramANe che___ saMvat 1395 varSe kArtikazudi 10 zukra zrIbhAratIprasAdena jaMgharAla. . $. Descriptive Catalogue of Manuscripts of the Jain Bhandars at Pattan (G. O.'S.), p. 64. 7. jesalameranA bhaMDAranI jUnI hAthaprato mULa pATaNamAMthI tyAM gayelI che. eTale e badhI ja gujarAtamAM lakhAyelI che, jesalameranI hAthapratAnI aMtima pablikAomAM meTe bhAge gujarAtanAM ja gAmane nirdeza che. c. Catalogue of Mss. in Jesalmere Bhandar (G. O.S.). p. 14
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtamAM benaSadhIyacaritane pracAra vAstavya udIcyajJAtIya rA0 dUdAsuta rA0 kesava mahAkAvyanaiSadhapustikA dAtA maiA avatu 9 A sivAya saMghavInA pApAnA bharaDAramAM naiSadhanI trIjI tADapatrIya prata paNa che, paraMtu emAM lakhyA saMvata nathI. jesalameramAM paNa upara noMdhelI saM. 125 vALI hAthaprata uparAMta "naiSadhanI bIjI traNa tADapatrIya prato che, emAMnI be pratimAM te " sAhityavidyAdharI " TIkA paNa lakhelI che. A traNa pikI eke pratamAM lakhyA sAla nathI. paraMtu e sarve prato tAtro upara lakhAyelI che, ane sAmAnya rIte vikramanI paMdaramI sadInA aMta pachI tADapatro upara lakhAyelA mantha maLatA nathI. 12 e jotAM emAMnI kaI paNa prata paMdaramI sadIthI avAMcIna hoI zake nahIM. lipinA mareDanI daSTie parIkSA karavAmAM Ave to ethI ghaNuM jUnI paNa mAluma paDe. naiSadhanI janAmAM jUnI hAthauto Ama gUjarAte sAcavI che, e vatu paNa gujarAtanA vidvAnamAM "naiSadhane je pracAra thayo hato tenI sucaka che. saMskRta sAhityanA A amUlya ratnanAM ATalAM prAcIna ane vizvarata pratIke bIje kayAMya maLatA hoya ema mArA jANavAmAM nathI, gajarAtamAM lakhAyelI niSadhaMnI TIkAe naiSadhInu vyavasthita adhyayana-adhyApana pramANamAM gUjarAtamAM ja paheluM thayuM hoya ema tenI sauthI prAcIna-tathA sauthI vidvattApUrNa .: E. Descriptive Catalogue of M88, of the Jain Bhandar at Pattan, p. 113. 10. Ibid, p. 170. 11. Catalogue of Mss. in Jesalmere Bhandar, p. 13-16-37. 12. juo-" amAro anubhava che tyAM sudhI paMdaramI sadInA aMta sudhI tADapatra upara lakhavAnuM cAlu rahyuM che. paMdaramI sadInA asta sAthe tADapatra UparanuM lekhana paNa AthamI gayuM che."-purAvida muni puNyavijyajIta " bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA, ' pR. 26
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe -TIkAo gUjarAtanA vidvAnoe lakhI che te uparathI lAge che.13 gujarAtamAM lakhAyelI "naiSadhanI nIce pramANe cha TIkAo atyAra sudhImAM jANavAmAM AvelI che.14 vidyAdhara5-vilAdharakRta sAhityavilAdharI TIkA e zrIharSanA 13, niSadhanA be pahelA TIkAkAre vidyAdhara ane caMdu paMDita brAhmaNa hatA. bAkInI TIkAo janene hAthe lakhAyelI che. gujarAtanA janamAM naiSadhanuM parizIlana sArA pramANamAM thatuM hatuM. paMdaramA saikAmAM thai gayela "zAntinAthacarita'nA tAM munibhadrasUri pitAnA e mahAkAvyamAM "zrIharSanA amRtasUktivALA naiSadha mahAkAvyano ullekha kare che. sattaramAM sikAmAM thaI gayelA, jene vizvavidyA [Cosmology)ne suprasiddha ganyA lakjhakAza tathA "kalpasUtra' upara " subAdhikA ' nAmanI TIkA lakhanAra pratibhAzALI vidvAna upAdhyAya vinayavijayajIe naiSadhAdi mahAkAvyone abhyAsa karyo hato ane temanA pitAnA hAthe saM. 1684 nA caitra vadi 10 zukrane dine lakhAyelI naiSadhanI bAramA sarga sudhInI rAmacandra zeSanI TIkA sA. zenI prata maLe che. arADhamA zatakamAM thayelA meghavijaya upAdhyAye naSadhIyasamasyA" nAmathI zAtinAthanuM caritra lakhyuM che, te pAdapUtine eka jabare prayatna che. naiSadhanA pratIkano eka pAda laI potAnA navA traNa pAda umerI che sargamAM e kAvya temaNe lakhyuM che. munibhadrasUrie pitAnA uparyukta zAtinAthacaritramAM jaNAvyuM che tema "netaree racelAM paMrAmahAkAvyo jenAcAryo prathamAbhyAsIone vyutpattinI prApti arthe. satata bhaNAvatA hatA. 14. naiSadhanI 34 TIkAo Classical Sanskrit Literature (pR. 182-83)mAM kRSNamAcArIare noMdhI che, jemAMnI ra3nAM nAma Catalogue Catalogorum mAM che. e 34 mAM nahIM neMdhAyelI ratnacaka ane municaMdranI be TIkAo umeratAM naiSadhanI TIkAonI kula saMkhyA 36 thAya, jemAMnI 6 gajarAtamAM lakhAyelI che. 15, vidyAdhara ane caMDu paMDitanI TIkAo viSenI mAhitI niSadhanA aMgrejI anuvAdanI prastAvanAmAM che. kRSNakAMta hiMdIkIe ApelI vigatone AdhAre saMkalita karavAmAM AvI che, e vastunI sAbhAra noMdha lauM chuM.
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtamAM "PSadhIyacarita ane pracAra kaThina kAvyanI sarvaprathama TIkA hovAnuM mAna khATI jAya che. sAhityavidyAdharInI hAthaprato uparathI jaNAya che ke vidyAdhara e rAmacandra nAme vaidyano putra hatA ane tenI mAtAnuM nAma sItA hatuM. saM. 1353 mAM niSadha upara TIkA lakhanAra caMDa paMDita vilAdharanI TIkAne ulekha kare che eTaluM ja nahIM paNa vidyAdharanI TIkA anusAranAM pAThAntaro paNa keTaleka sthaLa neMdhe che, eTale vidyAdhara saM. 1353 pUrve thaI gayA che e te nizcita che. ApaNe AgaLa joyuM tema, vidyAdhara pitAnI TIkAmAM vasaladeva vAghelAnA bhAratI-bhAMDAgAramAMnA auSadhIyacarita' nA pratIkanA pAThane anusaryo che, eTale te visaladevano samakAlIna hoya e saMbhavita che. TIkAnI hAthapratamAM vIsaladevane "mahArAjAdhirAja" kahyo che. have, vIsaladeva dhoLakAne rANe maTIne saM. 1300 mAM pATaNano mahArAjAdhirAja thaye. tene rAjatvakALa saM 1300thI 1318 sudhIno che, eTale uparanuM anumAna je sAcuM hoya to "sAhityavidyAdharI" vikamanA caudamA saikAnA pUrvArdhamAM racAyelI che, ema nizcita thAya. "sAhityavilAdharI' jo ke caMDu paMDitanI TIkA jevI pAMDityapravaNa nathI, paNa naiSadhanI te pahelI ja TIkA hAI pAchaLanA TIkAkAroe tene sAro upayoga karyo che. te kALanA gujarAtamAM saMskRtanA abhyAsIomAM kAta- vyAkaraNanuM parizIlana vyApaka hatuM, ane vidyAdhare paNa kAta-no havAle Ape che. 2-40 nI TIkAmAM teNe kuntakanA vakroktichavita'no tathA 21-126 tathA 128 nI TIkAmAM "saMgItacUDAmaNi tathA "saMgItasAgara' e be saMgItane lagatA anyane ullekha karyo che. 2-24 nI TIkAmAM "pratApamADa mAMthI avataraNa ApyuM che. caMDa paMDita-caMDa paMDita pitAnI TIkA saM. 1353 lakhI che ema TIkAnA aMtamAM teNe karelI noMdha uparathI jaNAya che. caMDuM paMDita pitAne viSe ThIka ThIka mAhitI temAM Ape che. te dhoLakAne
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1ra vasatupAla vihAmaMDaLa ane bIjA lekhe vatanI nAgara brAhmaNa hato, enA pitAnuM nAma AliMga pati ane mAtAnuM nAma gaurIdevI hatuM. enA gurunuM nAma vaidyanAtha hatuM, paNa teNe naiSadha'ne abhyAsa munideva pAse ane "mahAbhAratane abhyAsa narasiMha paMDita- pAse karyo hato. nyAsa sAthe kAzikAno abhyAsa paNa teNe karyo hato. sAraMga (sAraMgadeva vAghele) jyAre gujarAtano rAjA hato ane mAdhava nAme tene mahAmAnya hato tyAre A TIkA pUrNa thaI hovAnuM temAM jaNAveluM che. saM. 1353 esAraMgadeva vAghelAnA rAjyakALanuM chelluM ja varSa che. Ama chatAM enI pachI gAdIe AvanAra kaNadeva vAghelAnI samayanI keTalIka hakIkta paNa emAM maLe che. emAM jaNAveluM che ke sAraMgadevanA avasAna pachI mahAmAtya mAdhavadeve kaI udayarAjane rAjyagAdIe lAvavAno prayatna karatAM bairAjyane kAraNe gujarAtamAM bhAre aMdhAdhUdhI cAlI hatI. karNa vAghelAnA samayamAM gujarAta upara musalamAnee caDhAI karI teno ullekha paNa TIkAmAM che. pahelA sargane aMte TIkAmAM jaNAveluM che ke " svecchAe karelA upadravane kAraNe TIkAnuM pratIka baLI gayuM hatuM, tethI tenI ucita pUrti caMDu paMDitanA vidvAna baMdhu TAlaNe karI hatI.'(tterachopattijAtigatI TImamAM pUragati >> saT)saM. 1353 mAM caMDu paMDite TIkA pUrI karI ane e ja varSamAM sAraMgadevanuM avasAna thayuM hatuM. te samaya pachInA je ulekhe TIkAmAM dAkhala thayA che te caMDa paMDitanA bhAInA hAthe * dAkhala thayA haze ema mAnavuM samucita che. caMDa paMDita Tveda upara eka TIkA lakhI hovAnuM jaNAya che. 9 mA sarganI TIkAmAM A Rgvada-TIkAmAMthI eka vistRta avataraNa teNe ApyuM che. sAyaNAcArya karatAM caMdu paMDita ardhI sadI eTale jane che, eTale A TIkA ghaNuM mahattvanI gaNAya, paraMtu atyAre te 16 yathA idAnIM mahAmAtya zrImAdhavadevena AudayarAje rAjani kartumArabdhe sati mahArAjazrIkarNadevasya bhUmau gurjaraparizyA sarvatra savaijanAnAM vitte'pahiyamANe DherAyAva jo vivAranA (9-57 uparanI TIkAmAMthI)
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtamAM naiSadhIyacarita tA pracAra C43 upalabdha nathI. caMDupati vaizvika kama kAMDhanA niSNAta hatA ane saMskRta kAvyAnA te ekamAtra TIkAkAra evA che, je vAraMvAra zrautasUtrAnA havAlA Ape che. teNe seAmasatrA tathA dvAdazAha ane agnicayana yajJA karyAM hatA. vAjapeya yajJa tathA bRhaspatisava karIne teNe anukrame 'samrATra' ane 'sthapati'nI padavI dhAraNa karI hatI.17 A ullekhA batAve che ke caDu paDita bhAre samRddhizALI hovA joIe. khIjuM e paNa jANuvA maLe che ke vikramanA caudamA sakAmAM gujarAtamAM vaizvika yajJA thatA hatA. ca u paDita peAtAnA purAgAmI vidyAdharanI TIkAnA nIce pramANe ullekha karyo che- TIkAM yadyapi sopapattiracanAM vidyAdharo nirmame zrIharSasya tathApi na syajati sA gambhIratAM bhAratI / dikUlakayAM gatairjaladharadgRhyamANaM muhuH pArAvAramapAramambu kimiha syAjjAnudadhnaM kavit // naiSadha' upara teA zu paNa bIjA koI paNa saMskRta kAvya upara ca u paoNMDitanA jeTalI vidvattApaNuM TIkA bIjI eka pazu lakhAi nathI. naiSadha jevA pAMDityapUrNa kAvyanA vivecakre pAtAnI TIkAmAM ApaNI paraparAgata vidyAnA pratyeka kSetranA granthAmAMthI savistara avataraNA ApyAM che athavA prastuta ullekhA karyAM che; eTalu ja nahIM paNa te te sthaLe teNe je mUlagAmI vivecana karyuM che te batAve che ke caDu paMDita nyAya, vyAkaraNa ane sAhityane prAM pati hateA. " ca u paMDitanI TIkAmAM dArzanika granthAmAM prazastapAdabhASya, zrIdharanI nyAyakanjalI', kumArilanuM kSAkavAti', bhAsananA 'nyAyasAra,' AnaodhikRta nyAyamakaraMda', tathA 'sAMkhyakArikA' ane mImAMsAtrAnA - ullekhA che. vaidika sAhityamAM bRhaddevatA', yAkanu 'nirukata' tathA te 17, bAvIsamA saganI TIkAne aMte yo vAjapeyajanena babhUva samrAT kRtvA bRhaspatisavaM sthapatitvamApa / yo dvAdazAiya(ja)ne'gnicidapyabhUt saH zrIcaNDu paNDita imAM vitatAna TIkAm //
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vizALa ane bIjA lekhe upara durgAcAryanI TIkA, kAtyAyanazrotasatra, "zAkhAnazrautasatra zAkhAyanagRhasatra, "anukramaNi' tathA chogya upaniSanA ullekha che. ramAtuM sAhityamAM yAjJavalkaya uparanI vijJAnezvaranI TIkA tathA vizvarU5,18 govindarAjA ane varasvAmI20 nAme AcAryono ullekha che. purANomAM viSNupurANuta thA "bhAgavata'nA ullekho che. kezagranthAmAM pratApamArtaDa," dhanvantarIya nighaMTu hemacandra, halAyudha ane kSIrasvAmInA ullekha che. kAvyanATaka sAhityamAM kAlidAsa, mAgha, bhAravi, mayurakRta "suryazataka' murAriphata "anarAghava" tathA AnandavardhanakRta "ajunacarita' (atyAre anupalabdha)nA ullekha che. alaMkAragranthamAM mammaTa, rudra, ruka, bhajurAja, dazarUpaka, "zRMgAratilaka tathA vAmanakRta "kAvyAlaMkAranA ullekha che. piMgalagranthamAM "vRtaratnAkara' tathA piMgalasUtra uparanI hatyAyudhanI TIkAnA ulekho che. kAmazAstramAM vAtsyAyana "kAmasatra' tayA te uparanI jayamaMgalA TIkA ane "ratirahasya'nA ulekho che. vyAkaraNamAM caM paMDita pANini temaja kAta- bannemAMthI avataraNa Ape che. kAtyAyanavArtika, kAzikA' tathA "padamaMjarIne tathA "gaNakAra' nAme kAI graMthane paNa te ullekha kare che. caMDa paMDitanI "naiSadha'nI TIkA e gujarAtanA saMskRta sAhityanuM amUlya ratna che. durbhAgye e TIkA hajI akhaMDita svarUpamAM prApta thai nathI. pro. kRSNakAnA hindIkIe naiSadhanA aMgrejI anuvAdanAM TippaNamAM emAMthI keTalAMka avataraNo ApyAM che, paraMtu naiSadhanA mUlagAmI abhyAsanI daSTie e TIkAne maLyo che teTalo bhAga paNa prasiddha thavAnI jarUra che. 18. viAnezvara mitAkSarIkAmAM pitAnA purogAmI tarIke vizvarUpane ullekha karyo che. 19, "manusmRtinA TIkAkAra. * 20. A harasvAmI tathA "zatapathabrAhmaNanA TIkAkAra harisvAmI abhinna hoya ema saMbhave che.
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtamAM vaiSadhIyacarita ne pracAra 145 cAritravardhana-A jaina TIkAkAra kharataragacchAcAya jinaprabhasarisa'tAne kalyANarAjanA ziSya hatA. temaNe sa 1511mAM naiSadha'nI TIkA lakhelI che, tenI hAthaprata khIkAnera sTeTa lAyabrerImAM che.ra1 cAritravana eka jANItA jaina TIkAkAra che, temaNe 'raghuvaMza,' 'kumArasaMbhava', 'sevadUta', 'zizupAlavadha' tathA 'rAdhavapAMDavIya' upara paNa TIkAo lakhI che. cAritravananI naiSadha'TIkA chapAi gaI che ema zrI agaracaMda nAhaTA jaNAve che, parantu te mArA jovAmAM Avela nathI tethI e sabaMdhI vizeSa ahIM lakhI zakayA nathI. jinarAjasUri-jinarAjasUri kharataragacchanA AcAya hatA. temane janma sa.1647 mAM thayA hatA tathA temaNe dIkSA sa. 1656mAM lIdhI hatI. sa. 1668 mAM AsAvalamAM jinacaMdrasUrie temane vAcakada tathA sa. 1674 mAM meDatAmAM AcArya pada Apyu hatuM. kharataragacchanA A eka prabhAvazALI AcAya gaNAya che. temaNe saM. 1675 mAM amadAvAdanA vatanI pAravADa jJAtinA saMdhavI seAmajIputra rUpajIe rAvelI RSabhAdi jinAnI 501 pratimAonI zatru Mjaya upara pratiSThA karAvI hatI tathA bhANavaDa gAmamAM zAha cAMpazIe karAvelA devagRhamAM amRtajharA pArzvanAtha pramukha 80. khammAnI paNa pratiSThA karAvI hatI. A pramANe amadAvAda vagere nagarAmAM paNa pratiSThA karAvI hatI.22 temaNe 'naiSadha' upara vRtti tathA bIjA keTalAka navIna granthA racyA hatA evA ullekha paNa pardAvalIomAM maLe che.23 21. jIe bhAratIya vidyA' bhAga 2, azva 3mAM zrI. agaracaM nAhaTAne lekha jainetara graMthA para jaina vidvAnoM kI TIkAye, 22. zrIjinavijayajI sa'pAdita kharataragaccha paTTAvalI sa'graha,' pU. 5-6 23. evaMvidhAH jinamate nitikArakAH xxx samastatarka vyAkaraNa chadA kaMkAra kozakAvyAdiviviSazAstrapAriNA naiSadhIya kAvya saMbaMdhI jinarAjavRttyAmane kanavInagranthavidhAyakA: zrIbRhadakharataragacchanAyakAH zrIjinarAjasUrayaH saM. 1699 ASADha su0 ke pane mAgaH |-eja 10
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ vapAlanuM zilAmaDaLa ane bIjA lekhe jinarAjanI naiSadha TIkA "khAvabodhA' nAmathI oLakhAya che. tenI saM. 1748 mAM lakhAyelI hAthaprata bhAMDArakara inTITaTamAM che. jinarAjasUrinI TIkA paNa eka vidvattApUrNa granya che ane niSadanI TIkAomAM tenuM eka viziSTa sthAna che. jinarAje bhojI dIkSitakRta maneramA'nAM avataraNo ApyAM che tathA hemacandranA vyAkaraNa tathA abhidhAnacittAmaNine havAle paNa te vAraMvAra Ape che. zrIdhara nAme kezakArane paNa eka sthaLe temaNe karyo che. zrIharSanA vedAntajhanya khaMDanakhaMDakhAla' upara "khaMDanaprakAza' nAme TIkA lakhanAra vardhamAnamizranA matanuM paNa temaNe eka sthaLe khaMDana karyuM che. arthanI bAbatamAM jinarAja meTe bhAge vidyArthIomAM suprasiddha nArAyaNa bhadanI TIkAne anusare che eTaluM ja nahIM paNa temAM ucita sudhArAvadhArA kare che. paraMtu vAcanA to teNe prAyazaH gujarAtanA jUnA TIkAkAro vidyAdhara ane caMDa paMDitanI svIkArI che e yogya che, kemake "naiSadhInI sauthI jUnI-ane tethI vizvAsapAtra-vAcanA e TIkAemAM jaLavAyela che. anicaMdra-municaMdrakRta naSadhaTIkA atyAre upalabdha nathI, paNa kaI jUnA granthabhaMDAranI sUcimAM teno ullekha che. e sUcimAM mULa niSadha tathA te uparanI pAMca TIkAonI nIce pramANe noMdha che, jemAM | municaMdrakRta TIkAno paNa ullekha Ave che -pharSakRta viSawAM 400 -saTIga vAMkI 2000 84-tathA kIrSanA cha mAthe 10000 '8-tathA vaizAvI rahyA 2000 .86-zrImunicandasUrikRnaTIkA 12000 80-mAra 10 rASatA 12000
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtamAM naiSadhIyacazti nA pracAra =myA avi pATIdAH deza-paradezajJaliAitaMtra pati 4 municandra nAmanA aneka jaina vidvAnA ane granthakArA thai gayA che,2 temAMthI kayA municande naiSadha'nI TIkA lakhI te kahevu" muzkela che. khAd (vaDa) gacchamAM municadrasUri nAme eka suprasiddha granthakAra thayA che, paraMtu temanA svargIvAsa sa. 1178 mAM thayA hatA, jyAre naiSadhanI racanA : vikramanA teramA saikAnA pUrvI mAM thai che, eTale chA TIkA temanI teA na ja hoI zake. uparyukta sUcinI prastAvanAmAM zrIjinavijayajIe dhyAna dAyu che ke vikramanA paMdaramA sakA pUrve lakhAyelA granthAnAM nAma ja e sUcimAM che. arthAt sUci meADAmAM meADI pa'daramA saikAmAM lakhAyelI haze. A jotAM muniyandrasUrinI 'vaiSa'TIkAnA samaya pazu tyAra pahelAMnA mAnave joie. 14 1 ratnacand-vikramanA sattaramA saikAmAM thayelA suprasiddha jaina vidvAna 'kRpArasakAza'kAra zAntiyadranA ziSya ratnacaMdre naiSadha'upara TIkA lakhI che. A TIkAnI hAthaprata jANavAmAM AvI nathI, pazu tenA ullekha ratnacaMdre peAtAnI 'raghuvaMza'TIkAmAM karyAM che27 eTalI ja mAhitI tenA viSe maLe che. ratnacaMdra eka vidvAna granthakAra ane TIkAkAra hatA. temaNe saM. 1671 mAM prAmnacarita' mahAkAvya, saM. 1674 mAM munisundara 24. 'purAtattva,' pu. 2, aMka 4nA vIjatavijayajInA lekha, saMsA bhASAnA vyAkaraNu, kAya, chaMda, kAvya ane avakArAviviSayaka keTalAka pradhAna graMthenI eka TUMkI yAdI', upara ApelA avataraNamAM caMDu paDita tathA vidyAdharanI TIkAonI netra che. kIDA nA pAtra kamalAkaraguptanu bhaSma upa labdha nathI, paNa ne tenuM zlokapramaGga sAcu hAya tA e TIkAgraMtha vistRta haze enI kalpanA karavI paNa kaThina che, 25. jaina sAhityanA sakSipta itihAsa, pR. 863 26. eja, pu. 241-43 27 eja, pR. 57
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekha sarikRta adhyAtmakalpakuma" upara kalpalatA nAmanI TIkA, saM. 167mAM samyakavasatikA' upara gUjarAtI bAlAvabodha tathA saM. 1679 mAM dharmasAgara upAdhyAyanA matanA khaMDanarUpe mumatAhiviSa-jaguli' nAme graMtha racyo che. A sivAya temaNe potAnA gunA kRpArasakAza" upara tamAM keTalAka stA upara paNa TIkAo lakhelI che. 29 28. eja, pR. 597-98
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayanirdeza 1. vastupAlanuM vidyAma`DaLa....gujarAta sAhityasabhA ceAjita itihAsa sa'melanamAM rA thayelA nibaMdha, amadAvAda, Disembara 1944 ( mudrita prajAma' sAptAhikanA tA. 30-9-45 thI tA. 28-10-45 sudhInA akAmAM ) 'buddhiprakAza,' AkaTobara-Disembara 1945 eka pakSI...16mA gUjarAtI sAhitya saMmelanamAM rajU thayelA nibaMdha, rAjakeTa, AkaTAbara 1946 ( mudritaH 'prajAma gUjarAta samAcAra, dIpAtsavI "ka, sa. 2002) 2. sAranAtha..... 7. bhAruMDa: leAkakalpanAnuM ...... 4. 'prabandhakAza'nA muijhuddIna kANu ?...gUjarAtI,' dIpeAtsavI a'ka, sa. 1990 5. eka aitiDAsika jaina prazasti...kAsa gUjarAtI sabhA traimAsika' AkaTAbara -Disembara 1937 6. saMDeraH uttara gujarAtanuM eka aiti'Asika gAmaDu...zAradA' phebruArI 1937 7. jJAnamAM nivrutti na ce....'prajA madhu-gUjarAta samAcAra,' dIpeAtsavI aMka, sa. 1996
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ varakupAlanu vilAmaDaLa ane bIjA lekhe 8. kalAka etihAsika zilAlekhe.naM. 1 thI 5 phArbasa gUjarAta sabhA saimAsikamAM julAI-sapTembara 1939 mAM, tathA naM. 6 ane 7 "gujarAtI" dIpotsavI aMka saM. 1987 mAM mukita. 9 pATaNanA jaina itihAsanI keTalIka sAmagrI...ahIM ApelI che nadhi pATaNa vidyArthImaMDaLanI mAsika abhyAsagraha patrikAnA anukrame vizAkhA saM. 196, zrAvaNa saM. 1997, vaizAkha sa. 1999, kArataka saM. 2002, vaizAkha saM. 2000 ane varSa 20, aMka 3 e . akAmAM chapAyela che. 10. gujarAtanAM zAhI mugala pharamAne... prajAbaMdhu' sAptAhika, tA. 10 navembara 1940 11. saubhAgya paMcamI kathA.. "AtmAnaMda prakAza, mAgazara saM. 1988 12. gujarAtamAM niSadhIyacaritane pracAra tathA te upara lakhAyelI TIkAo.... paMdaramA gUjarAtI sAhitya saMmelanamAM rajU thayelo nibaMdha, vaDodarA, Disembara 1943 (mudritaH bhAratIya vilA' bhAga 3, siMdhI smRti aMka)
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ saNi abara ha7, 9, 100, 113 " amAvA 89, 115, 11, 14, agaracaMda nAhaTA 145 15 aciyana ca 143 amaracaMdasUri , 14, 15, ja ajayapAla 111 10, 18 ajitasiMhasari64, 15, 6, 104 amara 100 ajatA 30 amArI 76 aNahilapura 5, 7, 24, 4, para, asI hara 15 arisiMha3,15,16,17, 46, para aNahilapattana 97 "arebiyana nAisa , 42, adhyAtmA5kuma" 140 anayati 14 ' anagArika dharmapAla 37 - a Teva 55 "anartharAiva' nATaka 21, 144 aAja 5, 15 anAvADA gAma ha3 "ara5' 7 anukramaNi 144 aSTAyala 98 aparAjita kavi 23, 24 alaphakhAna 117 abu jhaphara navI 117 alAulIna khilajI 77, 100 abhayakumAracarita' o8 alaMkAraprabodha' 16, 22 abhayadevasUri 59,60, 65, 68, 92 "alakAramahAladhi' 1 abhidhAnacitAmaNi 146 alatamaya 26, 51, 12, 54, 55, "abhidhAnappalIpikA 42 * 56, 50, 58 abhinavagupta 28 avanivarmA 87 abhinava siddharAja che azoka 36 -ne dharmAjika sta abhyAgRhapatrikA 105 36 -ne siMhadbhAga 6
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 asAravA 118 antara 72 akhikAztAtra' 2 Agama gaccha 75 ANujI pheMcANujInI peDhI 113 AtmAna'prakAza' 78 AtmAnaHzatAbdI mArakagraMtha'101 Ana medha 143 Anadana 144 Ana'vimalasUri 94 AjI 5, 14, 31, 44, 50, 55, 69, 70, 73, 75, 77, 81, 92, 116 Anuprazasti' 2 'AzurAsa' 31 Abh 72 'Ara'bhasiddhi' 20 ArAsaNa 69 A AleAla sanhe Ak nena gujarAta' 70, 71, 95 AlamakhAna lAdI 90 Aliga maMDita 142 AlpsaDIph Do. jara Avazyaka kathA' 39 vastupAlanuM vidhAmaMDaLa ane bIjA lekhe inDIana enTIverI' 49, 52, 98, 100 indramaDapa 20 imAdumukSma 89, 20 ilAhI saMvata 100 ilIaDha 49, 50 i.sapatana 34 Avazyaka cUrNi' 107 AzArAja 84 * Asara kara AsaDa kavi 25 AsAvala 145 mAMbara 20 IDara 55, 69, 104 IzvarIprasAda 51 ujjayinI 8 ujjayaMta tItha 64 'uttarAdhyayanasUtra' 39, 43,-nI pAia TIkA, 39 ucaprabhasUri 3, 18, 19, 20, 21, 29, 31, 85 uyarAja 142 U~casAgaragaNuM 100 usi'huM 14, 57 udayasUri 24 udAyI yAgI 101 udbhaTa 28 uddAtanasUri 97 unA 27 upadezaka dalI' 25 'upadezataraMgiNI' 14, 17 upadezapada' 66 'upadezamAlA' 20, 105
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUci 'upadezamAlA karNikA' 20 'upadezamAlA bRhad vRtti' 67 upaniSad-sAhitya 33 'upamitibhavaprapa`cAnAma samuccaya' 66 udAdharAdhava 1, 2, 5 'uvavAia' 39 UMca 54 'Rgveda' 142 Rgveda TIkA' 142 RSipattana 34, 35, 36 epIgrAsI IMntikA 87 ema. esa. kAmIsarIeTa 112 117 auraMgajheba 111, 115, 116, 17, 118 33 87 'kathAratnAkara' 21 nakuzala 119, 120 nAja 35, 107, 134 malAkara gupta 147malAditya 31 raNadhelA 74 'karuNAvajAyudha' 25 * deva 46, 55, 76, 87 deva vAdhelA 14 'kaNa sundarI' nATikA 67, 38, 80 zu seAla'kI 48, 71, 80 "vatI 69 karnala mekensI 36 4 stava' 20 'klAkalApa' 16 'kalpasUtra' 38, 39, 43, 75, 1406 -nI sukhAdhikA TIkA 39, 140 kalyANa 80 kalyANarAja 145 'kavizikSAvRtti' 16 'kAkutsyakeli' 22, 23 153 'kAtaMtra' vyAkaraNa 13, 141, 144 'kAtyAyana vAtika' 144 kAtyAyana zrautasUtra 144 kAntivijayajI pravartaka 120 kAnhaDade 56, 57 'kAnhaDade prabandha' 55, 56 kAnhA 73, 75 kApinnula gAtra 13 kAmamahAvana 35 'kAmasUtra' 144;-nI jayama gavATIkA 144 kAliTvAsa 6, 7, 17, 24, 37, 144 'kAvyakapalatA' 16, 17 kA0cakapalatAparimala'16 'kAvyaprakAza' 5, 28 kAvyaprakAza samruta' 28, 30 kAvyaza pa 'kAvyAla kAra' 144 'kAzikA' 142, 144
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAlanuM vizALa ane bIjA kema kAzI 2, 34, kapa lAsikalasaMrakata ricara 14, 140 mIrA : . vInsa paheja 39 jAti maulA' 5, 6, 8, 9, 12, 14 racavAmI 144 8, 24, 25, 40, kha, para. 5), 15 kuvara gAma 100 kharatara ga7 78, 94, 5, 98, kulhana 35, 9, 10, , 15 kantaka 141 kharataragaccha pAvalI saMgraha' 145 kamatAhiviSakanaguli 147. kharatara" birA 98 'kumatikAla 94 khaparakhAna 22 kamaragiri 109 kharIpha 26 kumAradevI 35 ' khaMDanakhaMkhAva 146 kumArapAla 4, 86, 87, 8, 12, khaMhanaprakAza' 146 19, 12. khaMbhAta 3, 10, 20, 26, 29, kumArapAlacarita mahAkAvya 27, 88 53, 54, 58, 9 kumAramAM 4 - kumArasaMbhava" 145 kumArila 143 gAdhara gahalAka 100 kulabhaSaNagaNa 64 ganI 50, 110, 111 kuMvara , 100 gaNukAra' 144 kRpArasarA 147, 148 gAdhAra 146 kaNakAna hinIkI 140, 14 gAyakavAha4 erIenTala sirIjha 67, HNanagara 1 kRSNamAcArIara 134, 15 gAMdhAra 75 gulAla jhaverI 113 gAMla 102 giranAra 5, 6, 8, 19, 20, 59, keTalAsa gema 144 S 10, 4, 75, 2, 9, 102, 116 koka pakSa4 vistAramaMDana neminAtha rastava 2 kAya , guNabhadrasUri 78 kAMbI 34 : cazIla jAna 34 karAyA 54 . . : : kavi
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUci gulecA gAtra 4 gugaDhI taLAva 101, 102 gujarAtanA aitihAsika lekhA' 86 gujarAta varnAkyulara sAsAyaTI 33 'gajarAtI le'ja enDa lITarecara 81 gumadeva 81, 87 gAGgaha 44 gAvina 13 gAvinacandra 35, 134 gAvina prabhUtavaSa 86 geAvintarAja 144 gAlIyakhaDa 76 gADha 0 8, 11 6 gautamapRcchA ' 92 gautama buddha 33, garIza'kara AvA 57, 58, 77 kula 44 dharAtakhAna 115 : dhArI Iph 20, 57 ! catuvi"zati jinastatra' 21, 120 catuvi tiprabandha '- 2, 5, 14, " 15, 16, 17, 44, 46 candraprabhasUri kara candrAvataraNa caitra 34 candronmAnapura 104 5 84 caprasAda 94 yAti 03, 70 4 ca u paDita 190, 141, 142, 143, 144, 143, 147 caMdragaccha 23, pa, 60, 11, 17, 19 catilaka 08 caMdrAvatI ka cakumANA 104, 106 sapI 34 cAcariyAka 31 cANamAM 102, 103; 106 cAmuMDa 4 cAmuMDarAja 86 cAstrivana 145 mArUpa 106 cAMpazI 145 aa 60 cintAmaNi pArzvanAthanuM mandira 115 cimanalAla dalAla 48, 67 cetasIMga 36 caityavAsI 98 caitravaza 6 * caurapa cAzikA ' 67, 80 * indoranAvalI 144 chAndogya upaniSada' r avA nAThaka 12 jagAha 50 jagataSa 36 janapramANamAsa' 60, 65 *
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe 'janmasamudra' 21 jinavadhana gaNi 101 jayadeva 31 jinavallabhasUri 98 jayamaMgalA" TIkA 144 jinavijayajI muni 20, 73, 74, jayasiMhadeva 86 76, 77, 92, 145, 147'. ' jayasiMhasUri 3, 17, 26, 27, 26 jinasamudrasUri 9 jayaMtacaMdra 134 jinasiMhasUri 100 jayaMtadeva 31 jinaharSa 2 jayaMtasiMha 6, 7, 20, 24, 26, jinahaMsasUri 99 29, 52, 13, 58 jinendracarita" 11 jayAdityanuM sUryamandira 86 jinezvarasUri 65, 78, 99 jayAnaMdasUri 74, 75 jinadayasUri 99 halakuM 2, 15 jIvaNajI medI 113 jahAMgIra 112, 113 jIva vasUri 15 ja dharAla gAma 106 107, 108, 148 jIvanarAja 49 ja 76 jUnAgaDha 86, 87, 88-nI jAtaka kathA 34 AkI olejIkala sosAyaTI 87 * jAdavajI 118 . jetavana 34 "name kula hikAyata" 111 jesalamera 138, 139-bhaMDAra 58 jaba 67 jesalamera bhaMDAra sUci" 138, 139 jinakuzalasUri 98, 138 "jina" 67 jinacandramaNi 65 jinacandrasUri 8, 98, 100, 145 jaina gurjara kavio' 94 jinadattasUri 16. 98 | jaina granthAvali' 30 jinapatisUri 98 jaitrasiMha 24, 3 jinaparasUri 98 jaina citrakalpama' 81 jinaprabhasUri 77, 145 jaina zvetAMbara kAnphara heraDa"74 jinabhadra 20, 29 , jaina satyaprakAza 104 jinabhadrasUri 99 jaina sAhityanA saMkSipta itihAsa" jinamANakarasUri hae 66, 78, 92, 147, 148 jinaratnakaza" 30. " jJAtAdharmakathA" 38 jinarAjasUri 9, 145, 146 tiSa praznacatuvi zika" 12 jinaladhisUri 98 ' ti sAra" rA
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUci jAlora 14, 55, 26, 57 jhIMjhuvADA 69, 70. zeravAda 35 TaMkaNuM loke 40TAlaNa 142 hAsalapura 75. DAbhI gAma 71 phagara 75 he, kalATa 94 De. 5DayA abhyAsaha 83, 84. 89, hA The. buhara 81 dattAtreya Diskalakara 46 dadhisthalI 69 - dariyAkhAna 89, 90 . dazarUSaka 144 daMDI 28 dAnaprakAza" 120 * dAnaha 94 dAmodara 35 ghArA 115 dilahI 44, 45, 7, 50. 51, 54, 56 'dIpAlikAkalpa' 120 dIva 93 hagasiMha 31 cArya 144 durgAzaMkara zAstrI 46, 58 halabharAja 4, 8698 'dUtAMgada chAyAnATaka 12 * tavajJAnavikAsinI '68 tabi " 60, 65, 68 tavadhavidhAyinI" 65 tapAgaca7 93, 94, 113, 118 taraNadityanuM sUryamaMdira 87. 'tavArIkhe phariztA" 55 tAraMgA 19 li 27, 45, 50, 5 tejapAla maMtrI (bI) 100 toDA zeTha 107. tribhuvanagiri 6 trabhuvanapAla 12 trabhuvanamala 80 izalAkApuruSa caritra" 15 devaka 5 devacasUri 14, 67 devapattana 31 devaprabhasUri 21 devabhadrasUri 59, 60, 65, 66, 17, devasunArasUri 101, 12 desari 29, 67 delamAle 69, 72 dehA 5 devImAhA" 6
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ ana rAvatapura 109 kAvyAha pakSa 143 dvArakA cha kAmaya 5 47 * vastupAlanuM vidhAmaMDaLa ane bIjA lekho narendraprabhasUri 1, 2, 3, 22, 23 navaNa 89 naharavAlA 50, 55 naya 35 napAla 48 dhanezvarasUri 59, 14, 65, 66 * dhanvantarIya niSaduM' 144 dharAdeva 23 dharmacakra 37 : dhama cArjinavihAra 75 dharmapravatana 35 dharmadAsaNa 20 dharmamukha stUpa 36 dhamasAgara upAdhyAya 94, 148 dharmAdityanu sUrya mandira 86, 83 * dharmAlyudaya ' kAvya 3, 18, 19, 21 babrukA 90 dhAmeka stUpa 36 * dhArAvarSa 44, 54, 55 56, 57 dhoLakA 3, 5, 9, 20, 11, 13, 55, 26, 44, 49, 107, 131, namacandrasUri 16 nacandrasUri 7. 22. 50 12. 30, 31, naranArAyaNAnaM 42 2, 6, 25 nAsi huM 5 hita 142 narasiharAva diveTiyA 81 nAgapura 45, 46, 51 nAgalapura 76 nAgendragaccha 18 nAgAra 45 nAnAka pa Dita 3, 13, 14 * nAracandra nyAti:sAra ' 21 nArAyaNa bhaTTa 146 143 nAsiIna mahammada 50 'niSkRta - nesiya laDArI. 98 * neminAtha stAtra'2 naiSadhIyacarita ' 8, 9, 10, 107, 108, 133, 134, 135, 136, 137, 138, 13, 149, 141, 143, 147, 144, 143, 146, 147 nAtA gAma 102 nyAyaka dalI ' 21, 143 * * nyukilI pajiyA 22, 23 * nyAyamA 143 nyAyasAra 1Y8 * * * * padamaMjarI ' 14 padma 16 * padmaprabhacaritra ' 68 pAditya raja pAnada kAvya parabata 73, 75 *
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcatatra' 8, 42, che : pIpalAI 76 paMcamI kathA' 119, 120 puNyavijayajI muni 60, 2, 19 paMcAsara 69 'purAtatva trimAsika 23, 7, 140 paMcikA' . purAtana prabandhasaMgraha" 1, 14, 15, pATaNa 3, 12, 16, 20, 42, 60, 17, 29 ka7, 69, 70, 73, 4, 5, 45, 46, 7, 5, 54, 8 7, 80,80,84,85, 89, 90, panA 93, 94, 5, 98, 101, 102, pUjaka jaitya 77 103, 104, 15, 11, 100, paEsaMha 85 108 109 110, 138, 14- paDa 73.74, 75, 76, 7, 85 na kALakA mAtAnuM maMdira 84, be parAsa" 5, 26 85ne bhaMDAra 19-ne saMdhane pethAvADA 76 * bhaDAra 105, 139no saMpatrInA pADAno bhaMDAra 15, 107, pATI 114 138 ' 'pratApanA" 8 : "pATaNa atyaparipATI 18, 9. , 'pratApamA " 141, 144 110 "pradyumanacarita' 147 pATaNa bhaMDAra sUci', 18, 9 prava--sari 23, 5, 66 pANini 144 prabodha ' 44, 7, 9, 8. pAmanAtha 3 54,55, 26, 58, 12, 134 135 'pAnAthacaritra" 28, 30, , 66 'prabaMdhacintAmaNi 2, 4, 55, pAlanapura 69 - 68 9 pAli sAhitya 4, 35 prabodhacanagaraNa 8 * - pAlItANuM 73, 76 prabhAcanari 66, 71 | " pATaNa 1 prabhAvacarata' 16, 'pAMDavacaritra' mahAkAvya 1 - prabhAsapATaNa 13, 5, cha, 86, piTarsana De. 68 'piMgalaso" 144 'pramANuprakAzataka' 18 'piMDavizuddhi" prakaraNa 18 * pravacanasArAvAra 68 pIra kadI 27 'pravacanasa rahAra vRtti' 66, 68 pIra radI 27 prazastapadamASya : 10 pIlumaNuka * prAdhyAkaraNa : 8
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ vasatupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe * prakSazataka' 21 bInapura 74 IkRta prabodha' 21 bIje kSatriya 74 'prAcIna gurjara kAvyasaMgraha' 48, bIbIpura 115 67, 75 167 bIbI premakalA 45, 51 prAcIna kena lekhasaMgraha 77, buddha 34, 35, 37 85, 92 buddhagayA 34 prAmya vidyApariSada 03 "buddhiprakAza' 56 premakalA 45. 51 burAnapura 90 . " bruhaskayA' 39 " bruha kharataragaccha 97 phAdhara phelikasa 113 'bRhathripanika' 30 phArbasa gujarAtI sabhA 46 nuM mA- " bruhadevatA " 13 sika 87. bRhaspatisava 143 phAhiyAna 34, 35 becaradAsa paMDita 65 phephaLiyAvADI 102, 105 becarAjI 69 phersa 50 badhisarava kAzyapa 33 * bAmbe gejheTiyara' 48, 55 bee yunivarsiTI janala' 112 bagadAda 26 bee saMskRta sirIjha 38 banArasa 134 banArasa hindu yunivarsiTI 33 balavarmA 87 'bhatAmara stotra vRti" 120 baMkherapura 47, 51 bhaTevA pArzvanAtha 104 bhANa 11 devarAja, 144 bAlacandra 19 24, 25, 26 bhaTTajI dIkSita 146 * bAlabhArata 16, 17 bhaDake gAma 76 bAla malarAja 1, 49, 111 bha varasari 59, 14 15, 67 bAlahasuri 17 bharUca 3, 17, 24, 26, 27, 18, 75 bilahaNa kavi 10, 18, 80, 81 bhavabhUti 12 bihaNapaMcAzikA' 80 bhaMDIra udyAna 34 bihaNa subhaTa 76 'bhAgavata 144
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhANavaDa 145 bhAmaha 28 bhAratIya sena zramaNa saMskRti ane lekhanakalA" 139 bhAratIya vidyA 10, 101, 145 bhAratIya vidyAbhavana 101 bhAravi 144 bhAcuMDa pakSI 38, 30, 40, 41, 42, 43 bhAvarana 104 bhAvavijaya 78 bhAsarvajJa 143 bhAMDArakara insTITayUTa 137. 146 bhImadeva pahelo 86. bhImadeva bIje 1, 4, 5, 6, 7, 15, 24, 49, 50, 52, 53 lIma maMtrI 95, 100 bhImAzAha 73 bhImezvaradeva 26, 58 bhAjadeva 8, 28, 19, 64, 65, 66 mammANa khANuM 5,46 macagalapura 76 macaNahalA 80 mayura 144 mAladhArI hemacandra 105 malika rakunala 89 maladeva 84 makala vAdI 17. mahamada gajhanavI 35, 48 mahammada ghorI 48, 49, 54, 56 mahamadazAha 8. mahAdeva 4 mahAbhArata 142 mahAvIra 33, 8, 93, 97, 101 mahIpati 100 mahIpAla 111 mahIsura 39 mahesANA 69 maMDaNadeva 76 maMDalika 74, 75 mAgha 2, 6, 17, 144 mANasA 42 mANikacacandra 3,14,28,29,30,31,66 mANekacaMda 116 mAdhava 142 mArkaDeyapurANa mALavA 48 mAMDaLa 45, 69 "mitAkSarA 144 "minArAja-usa-sirAja 50, 55 makkA 45 , maNilAla mistrI 70 maNuMda rADa 70 mathurA 34 madana 11 "manusmRti 14 manAramA' 146 mamaTa 28, 144
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sii 9 16ra vastupAlanuM vicAmaDaLa ane bIjA lekhe mirAte ahamadI' 113 mekSa 73 mihirakula 35 majadIna 44,49, 50,51,56, 8 mImAMsA sUtra 143 meheraka ga7 71 mIpura khAsa 37 me 23, 69,70,102 mIlIkAra ra6, ra7, 57 mehera 70 muijha-ula-muka 114 mehanalAla dalIcaMdadesAI 92,94, 11 muijhI amIre 54 muijhuddIna 44, 45,47,48,49, 50, 51, 12, 13, 24, 56 cAvIra 3, 14, 15, ra9, 35 muMkula 28 yAjJavaka 144 municandra 140, 146, 147, cAtrAmaetsava 25, 58,60 municandrasUri 147 yuvarAjanATaka 105, 106 munideva 142 yuvarAjavADA 105 munibhadrasUri 140 yaugadharAcaNa 68 munisunadarasUri 147 munisuvratacarita' 68 munisuvrata catya 17, 26 raghuvaMza 23, 145 muralIdharanuM madira 56 "raghuvaMza'TIkA 147 murAdAbakSa 116 raNachAruMbhAI udayarAma 50 murAri 21, 144 ratirahasya' 144 : muMja 4, 66 ratnacaMdra 140, 143, 147, muMjapura 115 rathayAtrA 59, 64 muMjAla 23 rAghavapaDavIca" 15 mUlagandhakuTIvihAra 37 rAjaga7 28, 66, 98 malarAja 4, 5, 15, 24,48,49,86 rAjagRha 34 mularAja bIje 111 rAjapUtAne kA ItihAsa pa7, 58 agAva 34, 35, 37 rAjazekhara 2, 12, 133, 134, 135 medhadUta 145 rAjazekharasUri rara, 46, 47,48, 49 meSavijaya upAdhyAya 140 50, 51, para meDatA 15 rANapura 76 mestuga 2, 46 rAmacaMdra vedya 141 A che !
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ saci rAmacaMdra zeSa 140 rAmadeva 55 rAmazataka' 5. 7 rAsamALA' 50, 53, 55, 104 2kaTa 28, 144 drapaTalIya gaccha 92 ayaka 144 25cha 145 rUhAvI gAma 7ra revaMtagiri rAsu" 18, 19,48, ke revatakalpa" 67 reka pakSI 41 hiNakathA 120 lakSmaNa 94 lakSamIprada muni 100 lalitaprabhasUri 108 lala 77 lalazarmA 4 lavaNaprasAda 1, 44, 4, 50, 5ra, 53, 54, 55, 58 lavaNasiMha 15 lADela 98 lAlacaMdra gAMdhI 67 lIMbaDI bhaMDAra sUcipatra' 1ra0 luNavasahI 5, 77, 85 lokaprakAra" 140 leTezvara 69 lolIANA 71 vakroktichavita' 141 vaTakU5 29 vaDaudaya 59,64, 68 vaDanagara 4, 69, 70, 73 vaDanagaraprazasti' 47 vaDalI gAma 94, 109 vaDavA gAma ra9 vaDodarA 18 vaDhavANa 46 vatsarAja 68 vanarAja 15. vanarAja cAvaDA 67 vardhamAna 73, 76 vardhamAna mizra 146 vardhamAnasUri 64, 66, 98 valabhI rAjyakALa 17 vallabhajI haridatta AcArya 47, 50 vallabharAja 86 vasantapAla 24 vasaMtavilAsa' mahAkAvya 24 vasudeva-hiMdaDI 40, 41, 43 vastupAla 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, * 9, 10, 11, 12,14, 15,16,17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, - 25, 26, 29, 30, 31, 44, 45. 46,47, 49, 50, 51, 2, 53, 54,56, 57, 58, 73, 76, 77, 84, 85, 86, 104, 107, 135, 136, 137 vastupAla (bIjo) 100 "vastupAlacarita' 2, 17, 29, 30
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekhe vastupAla-tejapAla 1, 5, 18, 20, vijita 75 24, 84, 85, 136 vijJAnezvara 144 "vastupAla-tejapaliprazasti 27 vidyAdhara 10, 147, 143, 143, vastupAlaprabandha' 44, 47 146, 147 vastupAlaprazasti 21, 23 vidyAvijayajI muni 113 vaMthaLI 13 vita 23. vAgaDa deza 98 vinayavijaya upAdhyAya 140 vAgaDoda 106 vimalacandra gaNi 65 vAghela 9, 106 vimala daMDanAyaka 98 vAjapeya yajJa 143 vimalavasahI 77 vADI pArzvanAtha 5, 97, 100, vividha tIrthakalpa' 77 108, 110 vivekakalikA' 23 vADapura gAma 5, 108, 109, 110 "vivekSAda5" 23 vADIpura pArzvanAtha 5, 7, 110 * vivekamaMjarI" 25 vAsyAyana 144 vivekamaMjarI" TIkA 19 vAdamahArNava 59, 63, 65 vivekaranasUri 75 vAdI devasUri 24 'vivekavilAsa' 16 vAmana 28, 144 vivekaharSa upAdhyAya 113 vAmanasthalI 31 vivarUpa 144 vAyaDa 69 'viSNupurANa 144 vAcaDa ga7 15, 16. vIjaDa 77 vArANasI 33, 34, 35, 134 vIjApura 73, 99 vAvaDI gAma 109 vIradhavala 1, 4, 5, 9, 11, vikala 31 24, 26, 44, 45, 46,47, 49, vikramAditya 80 para, 54, 55, 26, 27, 100, 'vikamAMkadevacarita' 67, 80, 81 135, 136, 137 vijaya 4. vIranArAyaNa prAsAda 5, 8 vijayacandra 134 vIrasUri 17, 26 vijayadAnasUri 93, 94 vIsanagara 69 'vijayaprazasti kAvya 134 vIsaladeva 1, 4, 7, 10, 13, vijayasenasUri 12, 18, 19, 21, 85 14, 15, 16, 17, 27, 28, 51,
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUci 15. 55, 137, 138, 141;-ne bhAratI ' zakhAyana gRhyasUtra' 148 bhAMDAgAra 107, 137, 141 "zAkhAcana zrautasUtra" 144 vRttaratnAkara" 144 zigIrAmIkhAna 89 velaNakara pro 30 zivadatta paDita 134 dilma rIti 24, 25 "zizupAlavadha 2, 145 vaidyanAtha 142 zaMgAratilaka" 144 vairisiMha 31 zrAvastI 34 zrI candrasUri 67, 68 zrIdhara 21, 143, 146 zakunikAvihAra 27 zrIsthaLa 69 zatruMjaya 6, 19 20, 25, 45, zrIharSa 8, 10, 11, 107, 108, 46, 51, 58,74,76, 86, 113, 133, 134, 135, 147, 14, 116, 117 147. * zatapatha brAhmaNa" 144 zreyAMsanAtha caritra" 59, 65, zatruMjaya 145 * zatruMjayamaMDana AdinAtha stotram 2 zrauta sUtra 143 zabdabrahmollAsa" 19 * zlokavArtika' 143 * zaMkarasvAmI 31 zveta huNa 35 zaMkha 5, 24, 44 zaMkhezvara 115 zAhe dhara 2 vaDazIti" 20 * zArDadharapaddhati' 2 zAnticandra 147 zAtidAsa jhaverI 112, 114, 115, ke sausara 87 116, 117 sajana maMtrI 59, 64, 67, 68 zAtinAtha caritra" 28, 140 "satyapuramaMDana mahAvIretsAha' 48 zAstuka saciva 64, 67, 68 80 satyasUri 74 zAtyutsavagraha 67 sanakumAra caritra 67, 68 zAhajahAM 12, 114, 115, 116, sanmatitika 65 - 118 zAhabuddIna ghorI 35, 49, 56, samaravatI nadI 79 110, 111 samaravAva 79
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAlanuM vidyA maMDaLa ane bIjA lekho samarasiMha 117 samarAditya saMkSepa23 samalikAvihAra 68 samyakatvasatikA 147 "samrATa 143 * sara alekajhAnDara kaniMgahAma 36 sarasapura 115, 117 sarasvatIkaMThAbharaNaprAsAda 8 sarasvatI sadanaprazasti19 sarvadeva 4 sarvAdhikArI pa3, 58 sahastravIra 75 "saMta" 29, 31 saMgItacUDAmaNi 141 saMgItasAgara" 141 saMgrAmasiMha raka. saMdhadAsa gaNi 39 "saMdhapaticaritra" 19 saMDera 69, 70, 71, 72, 73, 74, 78, 9, 107 saMDerI mAtA 72 "saMdehadalAvalI 78 sAgaracandrasUri 28 "sAta bela 95 sAnta 59 sAmaMtasiMha 15, 56 sAmAcArI 68. sAyaNAcArya 142 sAranAtha 33, 24, 35, 36, 37 zAraMga 142 sAraMgadeva 13, 55 sAraMganAtha 34 "sAhitya 46 sAhitya pariSada 46 sAhityavidyAdharI 137, 139, 147, 141 "sAMkarikA" 143 sikaMdara pAdazAha 99 siddharAja 4, 27, 47, 67, 18, 71, 79 80, 84, 137 siddhasenasUri 65, 66, 18 siddhAcaLa 74 sirohI rAjaya kA itihAsa 77 siMha 7 siMhaNuM 26, 27, sItA 84 "sukRtasaMkIrtana 15, 17, 47, 48, para, 53. sutakIrti kallolinI' 20, 85 sukhalAlajI paMDita 65, 68 supArzvanAtha 33 subAdhikA" 39, 141 "subhaTa 3, 12 sumatizAha 73 suratha rAna 6, 53 "suratsava' mahAkAvya 4, 5, 6, 7, - 19, 12, 13, 135 suMvara 87, 88 "sUtAvalI 16 sUtimuktAvalI 2 sUNu gAma 69, 71, 72 sUrIzvara ane samrATe 113
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ suci sUryazataka 144 sema 4 sema saciva 83, 84, 85 seminAtha 31, 76, 80, 81, 88 sema satra 143 semasiMhadeva 55 semasundarasUri 101 samAditya 31 semezvara 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 12, 24, 31, 46, 52, 13, 135, 136 "sTaDijha ina hisTarI opha gujarAta 112 staMbhana pArzvanAtha catya 10 sthapati' 143 sthAnakavAsI 95, 114 sthAnAMgasUtra' 39 "svAdizabdasamuccaya" 16 hathiliMga pakSI 42 "hamIramadamana' nATaka 26, 27, 56, 57 58, 86 hamIra mahAkAvya" 16 harajI 118 harasvAmI 144 haribhadrasUri 18, 23, 66 harizaMkara zAstrI 87 'harizcandra rAjane rAsa 120 harisvAmI 144 harihara 3, 8, 9, 10, 11, 12, 24, 107, 135, 136, 17 harSapurIya ga7 21, 44, 8 harSavijaya 110 harSANaMda 113 halAyudha 144 hArIja 104, 106 hArIja ga7 78 hiMmatanagara 93 hisTarI opha inDiyA (ilIaDha) 50. hisTarI opha muslima phela ina inDiyA" 51, 54 hIravijayasUri ha4, 114 hemacandra 105, 148, 146 hyuenasaMga 35
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhipatraka mudraNamAM keTaleka sthaLe anuravAra UThayA nathI ane akSara uparanI e mAtrAo kavacit UDI gayela che; tathA pahelAM 32 zabdomAM 'da'ne bdule kavacita 'ghdha' chapAyela e e sivAyanI khIjI bhUlA nIce pramANe che-- pAna mAM 'uSkRta ' jevA te sudhArI vAMcavuM, pRSTha pati 14 20 15 16 va 18 24 30 * 36 99 re 50 54 55 57 61 63 >> 193 75 20 1 17 18 ra 17 5 19 rA 14 23 16 19 34 25 1 298 16 15 10 2 azuddha ...velena... kavi mandiramAM hatA bhAti ala kAramAdha ama jIra mahAtmya bahaTTipatikA thayelAM tenA ghaTanAnA bhojada thayA mantra prapajayantaH 'nigrahitA ziSyasta cadrasiMhanA jayAna dasUrinA cAra paMcAzikA bIlAkya zuddha ..tevave... vi hatA mandiramAM mAti ala'kArapramAdha ema maMjIra mAhAtmya zrRhaTTipanikA thayelA ( tenA ghaTanAna modIna thayA mantra prapaMcayantaH nigRhItA ziSyasya caDasiMhanA jayAna dasUrinA cArapa cAzikA vileAkya
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhipatraka 95 23 caitye vizudyAdi bAvakakara pratibodhaka catya vizuddhayAdi ghAvakara pratibAdhaka gandha pravaNapraNava syaguNa bhArthA prakhya , che ? ? pravaNa praNava svaguNa bhAryA vaSa vo 102 105 107. sava Isamagra tihAsamAM ula alAkha atihAsika digya ane vALA prasaMgopAta dIdhA gurUrAja prANigrahaNa sarva sI. sarva samagra itihAsamAM ulekhe alekhi aitihAsika dicca athavA vALAM prasaMge pAna kIdhA gururAja pANigrahaNa 111 118 121 123 125 sane havA mukha 128 130 mukha 136 17 tADapatrI tADapatrIya grajo uparanuM mIudayarAje bAjapeyayajanena 25 UpanuM pIudanarAje vAjapeyabanena 142 143
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena patranA prakAzano zrI zrI pALI zrI tIrthakara caritra zrI zAhavidhi dharmadezanA zrI ahaM nIti satI AdarzajIvanamALA zrI zatruMjaya mahAsya dharmajijJAsu akabara harivikrama caritra jaina lekha saMgraha strIone sAthI jaina darzana pradyumna caritra vimala maMtrI vijaya giranAra mahAsya bhAgyavidhAyaka bhAmAzAha vyAkhyAna saMgraha gurjarezvara kumArapALa dharmabindu vIraziromaNuM vastupALa bhA. 1 hiTaDI darabAra aNahIlapurane Athamato sUrya jena citramALA zrI ratnamALA mahilA mahedaya bhA. 1 jaina tIrthayAtrA varNana punarAvatAra mArI yAtrA navI duniyA :: maLatA graMtho :: nava smaraNu (sacitra) 2-0-0 mahilA mahAdaya bhA. 2 2-0-0 vIraziromaNuM vastupALa , mahilA mahAdaya bhA. 3 2-0-0 bhA. 2 - bismisAra 2-0-0 mahAvIra tatvaprakAza 2- ekathA 2-0-0 zatruMjayaprakAza mahetA bhA. 1 le 2-0-0 (sacitra pUrva) no , sA ra je 2-0-0 savuM jayaprakAza * . 3 je 2-0-0 (sacitra) uttarArdha raNa pratApI pUrvaje puSpa. 1luM 2-0-0 arpaNa 2 , puSya raju ra-0-0 hemacaMdrAcArya 2000 rane vipAka 2-0-0 parANu puSpa 20-0 kSAzramaNa. 2-0-0 jena patranI ophisa-bhAvanagara.
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
_