________________
૫૪
જૈન ઇતિહાસની ઝલક
ચયની તે માટે આપણે મીમાંસા કરવી જોઈએ. અને તે ઉપરાંત ગુજરાતનાં રાજકીય પરિવનાની અને ભૌગાલિક પરિસ્થિતિઓની પણ વિસ્તૃત વિચારણા કરવી જોઈ એ.
જેમ દરેક વ્યક્તિ કે જાતિની કાઈ ખાસ પ્રકૃતિ હેાય છે, તેમ દરેક ધર્મોની પણ ખાસ અમુક પ્રકારની પ્રકૃતિ હોય છે. બ્રાહ્મણ, બૌદ્ધ, શૈવ, વૈષ્ણવ, જૈન આદિ દરેક ધર્મની તેવી ખાસ ખાસ પ્રતિઓ છે. જેમ અમુક પ્રકારની પ્રકૃતિવાળા મનુષ્યને અમુક પ્રદેશની આખાડવા વિશેષ અનુકૂળ કે પ્રતિકૂળ થઈ પડે છે, તેમ ધર્મ માટે પણ કેટલુંક પ્રાદેશિક વાતાવરણ અનુકૂળ-પ્રતિકૂળ થઈ જાય છે. જૈનધર્મની અહિ ંસાપ્રધાન પ્રકૃતિને ગુજરાત અને તેની આસપાસના પ્રદેશની સામાજિક, રાજકીય અને ભૌગાલિક બધી જાતની પરિસ્થિતિ વિશેષ અનુકૂળ થઈ પડી અને તેથી એ ધર્મ આ પ્રદેશમાં સારી પેઠે જામ્યા અને વિકાસ પામ્યા એટલુ જ હું અહી નિર્દેશરૂપે જણાવવા ઇચ્છું છું. ગુજરાતની ભૌગોલિક પરિસ્થિતિની વિશેષતાને લીધે આ ભૂમિમાં ઠેઠ પ્રાચીન કાળથી અનેક જાતિના જનસમૂહ અહીં આવીને વસતા ગયા છે, અને અનેક જાતની બીજી પ્રજા સાથે આ ભૂમિમાં વસનારાઓને સતત સમાગમ ત્થા કર્યાં છે. આ અને અના, વૈદિક અને અવૈદિક, ગ્રીક અને રામન, ઇજિશ્ચિયન અને પર્શિયન, સિથિયન અને પાર્થિયન, ણુ અને અરબ, ઇરાનીઅન અને મગાલીઅન —આમ વિવિધ જાતના લેાકેા અને વિદેશવાસી, ભિન્ન ભિન્ન સમયે, નાની-મેટી સ ંખ્યામાં, આ ભૂમિમાં આવીને વસ્યા છે અને તેમાંના ઘણાખરા ધીમે ધીમે પેાતપેાતાનુ જાતિપા કય છેાડી દઈ એક મહાહિં દુતિના રૂપમાં મિશ્રિત થયા છે. જૈનધમ ના ગુજરાતમાં પ્રચાર
ઇસ્લામના ઉદય પહેલાં, આ ભૂમિમાં આવી વસનારા એવા અનેક ભિન્નજાતીય જનાના અદ્ભૂત સ ંમિશ્રણવાળા ગુજરાતને એ પ્રાચીન હિંદુસમાજ હતા. એ સમાજ ત્યારે કાઈ વિશિષ્ટ પ્રકારના
