________________
ગુજરાતને જૈનધર્મ ,
૫૫ રૂઢ ધાર્મિક સંસ્કારોથી જકડાયેલ ન હતો તેમ જ જાતિ અને વર્ણની સંકીર્ણતાના વર્તુળમાં ઘેરાયેલું ન હતું. એવા સમયમાં જૈનધર્મો ગુજરાતની ભૂમિમાં પદાર્પણ કર્યું હતું. જૈનધર્મના નિષ્પરિગ્રહી, નિર્લોભી, નિર્ભય અને તપસ્વી ઉપદેશકોનાં દાન, શીલ, તપ અને ભાવનાં પિષક સતત પ્રવચનોએ ગુજરાતનાં એ હજારે પ્રજાજનોમાં જૈનધર્મ પ્રત્યે વિશિષ્ટ શ્રદ્ધા ઉત્પન્ન કરી. ધીમે ધીમે ક્ષત્રિય, વૈશ્ય અને કૃષિકારનાં અનેક કુટુંબે જૈનધર્મને સ્વીકાર કરતા ગયા અને જે જાતિ કે વર્ણમાં માંસાહાર અને મદ્યપાનને પ્રચાર હતો તેને તેઓ ત્યાગ કરી સમાનધમી કુટુંબની જુદી ગણીઓના રૂપમાં સંગઠિત થતા ગયા. દરેક ગામના આવા સંગઠિત થયેલા જન ગેબ્રિકાએ પિતપોતાના સ્થાનમાં જૈન મંદિર બંધાવવા માંડ્યાં અને તેમાં તેઓ પિતાની સર્વ ધર્મક્રિયાઓ કરવા લાગ્યા. લાટ, આનર્ત, સૌરાષ્ટ્ર અને માળવાના પ્રદેશમાં જ્યારે ક્ષત્રપની સત્તા પ્રવર્તતી હતી ત્યારે જૈનધર્મને આ રીતે એ પ્રદેશમાં ધીમો પણ સ્થાયી પ્રચાર શરૂ થયો હતો. ગુર્જર સંસ્કૃતિ અને સત્તાનું કેન્દ્ર ભિલમાળ
એ પછી થોડા જ સમયમાં હૂણ અને ગુર્જર લેકેને એક પરાક્રમશાલી જનસમૂહ પંજાબ તરફથી દક્ષિણ-પૂર્વ ભાગમાં આગળ ધ ને દિલ્લી-આગ્રા-અજમેરના પ્રદેશોમાં થતા તે અબુદાચલની પશ્ચિમે આવેલા મરુ પ્રદેશમાં આવીને થે. સિંધ, કચ્છ અને ભરુ ભૂમિના સીમાડા ઉપર આવેલા ભિલમાળ નામના સ્થાનને તેમણે પિતાની રાજધાની બનાવી. તેની આસપાસનો બધે પ્રદેશ હૂણ અને ગુર્જર લેકેથી આબાદ બને. ગુર્જરેની સંખ્યાબહુલતાના લીધે એ પ્રદેશની ગુર્જર દેશ તરીકે અભિનવ ખ્યાતિ થઈ અને એ રીતે આપણું ગુજરાતને નૂતન જન્મ થયે. અણહિલપુરના ઉદય પહેલા ગુર્જર સંસ્કૃતિ અને સત્તાનું કેન્દ્ર ભિલમાલ હતું. ગુર્જરના પરાક્રમ અને પુરુષાર્થના બળે એ સ્થાન શ્રી અને સમૃદ્ધિથી ઊભરાવા લાગ્યું અને
