________________
જેને ઈતિહાસની ઝલક ઘણે મેટ ફાળો આપે છે અને તેવી રીતે જૈનધર્મો પણ ગુજરાતના વિકાસમાં ઘણે અગત્યનો ભાગ ભજવ્યો છે. ગુજરાતે જે જૈનધર્મને વિશિષ્ટ રક્ષણ અને પિષણ ન આપ્યું હોત તો જૈનધર્મની આજે છે તેના કરતાં તદ્દન જુદી જ પરિસ્થિતિ હેત; અને જે જૈનધર્મો પણ ગુજરાતના સંસ્કાર-વિકાસ માટે વિશિષ્ટ પ્રયત્ન ન કર્યા હતા તે ગુજરાતની સંસ્કૃતિ પણ જે આજે છે તેના કરતાં કેઈક જુદા જ પ્રકારની હોત. સંસ્કારિતા, સદાચાર અને વ્યાપારમાં ફાળે
જૈનધર્મે ગુર્જર પ્રજાને જે પ્રકારના અહિંસા, સંયમ અને તપના આદર્શ સંસ્કારે આપ્યા છે તેવા સંસ્કારે બીજા પ્રદેશને નથી મળ્યા અને તેથી ગુર્જર પ્રજામાં સંસ્કાર-સમૃદ્ધિની જે એક પ્રકારની વિશિષ્ટ પ્રભા આપણે જોઈ શકીએ છીએ તેવી બીજી પ્રજામાં નથી જોવાતી. મધ, માંસ, મૃગયા, પ્રાણુહિંસા અને વ્યભિચાર જેવા મહાદુર્ગુણોથી ગુર્જર પ્રજા જે અનેક અંશે આજે મુક્ત દેખાય છે અને એ સુસંસ્કારિતાની જે સુંદર છાપ, બીજા બધા દેશોની સરખામણીમાં, વધારે સારી રીતે પડેલી જોવાય છેતેમાં જૈનધર્મના જૂના વારસાને ઘણે મેટ અંશ રહે છે એમ આપણે માનવું જોઈએ.
હું એક જૈન છું અને તેથી જૈનધર્મનાં આ વધારે પડતાં વખાણ કરું છું એવું તે આપ ન જ માનશે એવી હું આશા રાખું છું. હું તે અહીં આપની આગળ મને મારા એતિહાસિક અવેલેકનમાં જે કાંઈ સત્ય જણાયું છે તે તટસ્થભાવે પ્રગટ કરવા ઇચ્છું છું.....
જેનેએ ગુજરાતના વાણિજ્ય-વ્યાપારમાં, રાજ્યકારભારમાં, કળા -કૌશલ્યમાં, જ્ઞાન-સંવર્ધનમાં અને સદાચાર–પ્રચારમાં—આમ પ્રજાકીય સંસ્કૃતિનાં સર્વે અંગમાં અનેક રીતે ઘણો મહત્વનો ફાળો આપે છે. ગુજરાતની વાણિજ્યશકિત અને વ્યાપારિક કુશળતા ઘણા પ્રાચીન કાળથી આખાય ભારતવર્ષમાં સુપ્રસિદ્ધ છે અને ગુજરાતના એ વ્યાપારી
