________________
કલિંગમાં જૈનધર્મ
૧૩ નવમુનિ ગુહામના એક લેખમાં જૈન શ્રમણ શુભચંદ્રનું નામ જેવામાં આવે છે. આવી છૂટી છૂટી વિગત ઉપરથી આપણે નિર્ણય ઉપર આવી શકીએ કે અહીંયાં કેટલેક વખત જૈનધર્મનું જેર હતું, અને તે રાજ્યધર્મ હતે..........ઇ. સ. ૮મા સૈકાની મધ્યમાં રાષ્ટ્રકૂટના રાજા દંતિદુર્ગે કલિંગદેશ છો; પુનઃ ઈ. સ. ૯મા સૈકામાં જૈનધર્મના પિષક અકાલ વર્ષે તે .”.
કલિંગના આ સંક્ષિપ્ત ઇતિહાસ ઉપરથી જણાશે કે તે દેશમાં એક વખત જૈનધર્મે ઘણી ઊંચી સત્તા મેળવી હતી. આવી ઉન્નત દશાએ પહોંચેલે જૈનધર્મ તે દેશમાંથી પાછળથી એટલે સુધી વિલુપ્ત થઈ ગયે કે તેનું નામ કે નિશાન પણ આજે ત્યાં જણાતું નથી, એ એક ખરેખર આશ્ચર્યકારક બનાવ કહી શકાય. બૌદ્ધધર્મ લુપ્ત થાય તેનાં તે અનેક કારણે છે. અને તે કારણોને લઈને તે એકલા કલિં. ગમાંથી જ નહીં પરંતુ આખા ભારતવર્ષમાંથી પણ લુપ્ત થયું છે; પરંતુ જૈનધર્મના ઇતિહાસમાં આવાં કશા કારણે જાણતા નથી; તેમ જ તે અવાવધિ આર્યાવર્તને અનેક પ્રદેશમાં પિતાના અસ્તિત્વને ઉત્તમ રીતે ટકાવી પણ રહ્યો છે. કલિંગમાંથી જૈનધર્મ આવી રીતે ક્યારે અને કયાં કારણોને લઈને લુપ્ત થયું છે તે અદ્યાપિ અજ્ઞાત છે. ઉપર આપેલ ઇતિહાસથી એમ જણાય છે કે ઈ. સ. ના ૧૧મા સૈકા સુધી તે તે પ્રદેશમાં જેનધર્મ પ્રચલિત હતો............... કલિંગમાંથી જૈનધમ અદશ્ય થવાનું સંભવિત કારણ
મારા ધારવા પ્રમાણે ઈ. સ.ના ૧૨મા સૈકા પછી ત્યાંથી જૈનધર્મ અદશ્ય થયે હોવો જોઈએ. કારણ કે એ સમય પછી વૈષ્ણનું જોર વધવા માંડયું હતું, અને દક્ષિણ અને કર્ણાટકના જે રાજવંશ જૈનધર્મ પ્રતિ સદ્દભાવ ધરાવતા હતા તે પણ (રામાનુજાચાર્યના સંપ્રદાયના પ્રાદુર્ભાવ અને પ્રભાવના લીધે) આ સમયમાં જૈનધર્મથી પરાભુખ થવા લાગ્યા હતા. આથી કરીને ઘણી રીતે સંભવિત છે.
