________________
૧૨
જૈન ઇતિહાસની ઝલક
તેમના તરફથી એક નાનું સરખું ( દિગંબર સંપ્રદાયનું ) નવીન મંદિર પણ ખંડિગિર ઉપર બનાવવામાં આવેલુ છે પરંતુ તે બધુ... પરદેશીય છે. એ દુકાનદાર જૈતા દક્ષિણમાંથી વ્યાપારાર્થે જઈ ને ત્યાં વસેલા છે. ઓરીસ્સાના મૂળ વતનીઓમાંથી કાઈ પણ જૈનધર્માંને ઓળખતા નથી. એરીસ્સાને ઇતિહાસ - યથાર્થ રીતે હજી સુધી ઉપલબ્ધ થયે નથી, તેથી એ જાણી શકાતું નથી કે એ પ્રદેશમાં જૈનધર્મે કેટલી પ્રગતિ કરી હતી ? તાપણુ આ ગુફાઓ અને લેખા ઉપરથી વિદ્વાને અનુમાન કરે છે કે ઘણાક સમય સુધી જૈનધર્માં એ પ્રદેશમાં રાજ્યધર્મ તરીકે પળાતા રહ્યો છે. જૈન અને બૌદ્ધધર્મ બન્ને સાથે સાથે જ આ પ્રદેશ ઉપર ખીલ્યા હાય એમ જણાય છે, અને તેમની અસર બ્રાહ્મણુધર્મો ઉપર પણ કેટલીક રીતે સજ્જડ થયેલી મનાય છે. આ વિષયમાં બાબૂ મનેામેાહન લખે છે કે
ઈસવી સનની શરૂઆત પહેલાં અહીં જૈનધમ તથા બૌદ્ધધર્મી પ્રવતા હતા, અને તેમની અસર હિંદુધર્માં અથવા, ખરી રીતે કહીએ તેા, બ્રહ્મધમ ઉપર થઈ હતી....... એરીસ્સા ઈ. સ. પૂર્વે ૩૭થી ઈ. સ. ની ૮મી અગર ૯મી સદી સુધી જૈન અને બૌદ્ધધર્મનુ મુખ્ય સ્થાન હતું, એ માનવાને આપણી પાસે ખાસ કારણેા છે. ઈ. સ. પૂર્વે ૨૬૨માં મહાન મૌય રાજા અશોકે કલિંગ જ઼્યા ત્યારથી બૌદ્ધધર્મીની અસર થવા લાગી.... હાથીગુઢ્ઢા લેખમાં પંડિત ભગવાનલાલ ઇંદ્રજીએ વાંચ્યું તે પ્રમાણે તેની મિતિ ઈ. સ. પૂર્વે ખીજા સૈકાની વચમાં છે, અને તેના કર્તા કલિંગને રાજા અને જૈનધર્મના ઉત્તેજક ખારવેલ છે..... જૈનધમે કલિ ગદેશમાં એવાં સજ્જડ મૂળ ઘાલ્યાં હતાં કે જેની અસર આપણે ઈ. સ. ના ૧૬મા સૈકામાં પણ જોઈ શકતા હતા. સૂ`વંશી રાજા એરીસ્સાના અધિપતિ પ્રતાપદ્રદેવને જૈનધમ વિષે ઘણી મમતા હતી. ધી રેવર્ન્ડ લાંગે તેને જૈન ઠરાવ્યેા છે. ખ`ગિરિ ઉપરની
66
