________________
જેને ઈતિહાસની ઝલક
હાથીગા એક નૈસર્ગિક ગુફા છે. તેના ઉપર ઘણી જ થોડી કારીગરી કરવામાં આવી છે; અને જેકે શિલ્પીની નજરથી તે બહુ ઉપયોગી નથી તે પણ ત્યાંની સર્વ ગુફાઓ કરતાં તે ઘણું જ મહત્વની છે. કારણ કે તેમાં એક મેટો લેખ છે, જેમાં કલિંગના એક રાજાનું સ્વવૃત્તાંત લખેલું છે. ડાકટર ભગવાનલાલના વાંચ્યા પહેલાં આ લેખ હિંદુસ્તાનમાં જૂનામાં જૂનો ગણત, અને, જોકે હાલ તે પ્રમાણે મનાતું નથી તે પણ, આ ગુહાની ઉપયોગિતા જરા પણ ઓછી થઈ નથી........ પ્રીન્સેપ તથા ડો. રાજેન્દ્રલાલ મિત્રને મત એ છે કે એ લેખ કલિંગના રાજા રને હતું, જે રાજા મૂળ રાજ્ય પચાવી પડ્યો હતો અને જેણે ઘણું દાન કર્યું, તળાવો ખોદાવ્યાં અને આવાં જ બીજાં જનહિતનાં કામ કરીને લેકેને માનીતે થ. પ્રીન્સેપના મત પ્રમાણે એ લેખ ઈ. સ. પૂર્વે ૨૦૦ વર્ષથી જૂને નથી. “કરપસ ઇન્ક્રીનમ ઇપીકરમ (Corpus Inscriptionum Indicarum hal di Yol 341-21441208 મળે છે અને ધારે છે કે એ લેખ અશોકના લેખોથી જૂન નહીં હે ઈ. સ. પૂર્વે બીજા સૈકાનાં છેલ્લાં પચીસ વર્ષમાં થયેલ છે; “ કારણ કે કોઈ પણ અક્ષર ઉપર માથું કે માત્રા દરેલાં નથી.' પરંતુ ડાકટર મિત્ર એ લેખને ઇ. સ. પૂર્વે ૪૬ ને ૩૧૬ ની વચ્ચેને ગણે છે................. પ્રીસેપ અને મિત્રના મત પ્રમાણે આ ગુહા બની છે. કારણ કે એના લેખમાં, બીનાં ચિહ્નો નજરે પડે છે. પરંતુ ડાકટર ભગવાનલાલ ઇંદ્રજીએ તે જૈનની છે, એમ પુરવાર કર્યું છે અને તે ખારવેલની બનાવેલી છે એમ કહ્યું છે. આ લેખની ૧૭મી લીટીમાં ખારવેલનું નામ આવે છે. ભગવાનલાલના મત પ્રમાણે આ લેખની મિતિ મૌર્ય સન ૧૬૫ અગર ઈ. સ. પૂર્વે ૧૫૭ છે. મૌર્ય સન ઈ. સ. પૂર્વે ૩૨૧ થી શરૂ થાય છે, તેથી ગુફાને વધારેમાં વધારે
