________________
મહા કવિ વિજયપાલ અને શ્રીપાલ
૧૫૫ આવી શકશે. એક જ દિવસમાં મહાપ્રબંધ રચનારની કવિત્વશક્તિ વિષે તે પૂછવું જ શું? આ મહાકવિએ કેટલા ગ્રંથે રહ્યા છે એની બરાબર માહિતી મળતી નથી, એટલું જ નહિ પરંતુ જે જે ગ્રંથને નામનિર્દેશ મળી આવે છે તેમાંથી પણ કેટલા હાલ ઉપલબ્ધ છે એની પણ ખબર નથી.
અમે એની માત્ર બે જ નાનકડી કૃતિઓ જોઈ છે. તેમાં એક તે જૈનધર્મના ૨૪ તીર્થકરની ૨૯ શ્લોકમાં કરેલી યમકમય સ્તુતિ છે. એ સ્તુતિની સમાપ્તિમાં આવું આશીર્વચન છે – “ત્તિ સુમનસ: શ્રીવાહવિચિતનુતઃ સમસ્તનનપતયઃ વિનાજ્ઞિજ્ઞાનદશ દ્રિરાસુ વ:” વિનશ્વર ચક્ષુના વિપાકને અનુભવ લેનાર આ સિવાય બીજું શું માગે ?..
એ સ્તુતિને આરંભ આવી રીતે થાય છે – भक्त्या सर्वजिनश्रेणिरसंसारमहामया। स्तोतुमारभ्यते बद्धरसं सारमहामया ॥
બીજી કૃતિ વડનગરપ્રાકારપ્રશસ્તિ છે, જે “પ્રાચીન લેખમાલામાં છપાયેલી છે. એમાં પણ ૨૯ કે છે. ગુજરાતના વડનગર નામના મહાસ્થાન–પ્રાચીન નામ આનન્દપુર–ની ચારે તરફ વિ. સં. ૧૨૦૮માં સિદ્ધરાજના ઉત્તરાધિકારી કુમારપાલે એક મજબૂત પ્રાકાર–કિલ્લે બંધાવ્યો હતો. એ પ્રકારના વર્ણન તથા સ્મરણ માટે એ રાયેલી છે. કવિના કવિત્વની પ્રસાદી આજ તો માત્ર આટલામાંથી જ આપણને મળી શકે છે. નમૂના દાખલ થોડાક શ્લેકે લઈએ –
यावत्पृथ्वी पृथुविरचिताशेषभूभृन्निवेशा यावत्कीर्तिः सगरनृपतेर्विद्यते सागरोऽयम् । तावन्नन्द्याद्विजवरमहास्थानरक्षानिदानं श्रीचौलुक्यक्षितिपतियशःकीर्तनं वप्र एषः ॥
