________________
૧૫૨
જૈન ઇતિહાસની ઝલક
પ્રકરણુ, કુમારપાલપ્રબન્ધ વગેરે અનેક ગ્રંથામાં એનું વન તેમ જ નામેાલ્લેખ છે. ગુજરાતના મહામાત્ય વસ્તુપાલ, રાજપુરાહિત સામેશ્વર, ઠકકુર અરિસિ ંહ વગેરે જે ઉત્તમ ગૃહસ્થ-કવિ થઈ ગયા છે, તે સૌમાં એનું સ્થાન ઉચ્ચ હતુ. ગુર્જરેશ્વર સિદ્ધરાજ જયસિંહના એ ખાલમિત્ર હતા : સિદ્ધરાજ એને હમેશાં “ ભાઈ ” કહી ખેલાવતા. સામપ્રસાચાયે એના યશનું વન સુમતિનાથરિત્ર તથા કુમારપાલપ્રતિાધની અંતિમ પ્રશસ્તિમાં કરેલુ છે......
::
અણહિલપુરના તે વખતના મહાન તથા પ્રતાપી જૈન શ્વેતામ્બર સંધના એ એક અગ્રણી હતા. સ્યાદ્વાદરત્નાકર જેવા વિશાળ તથા પ્રભાવશાળી તર્ક પ્રથાના રચયિતા દેવસૂરિ તથા વિશ્વવિશ્રુત આચાય હેમચન્દ્રના એ અનન્ય અનુરાગી હતા. વિ. સં. ૧૧૮૧ની વૈશાખી પૂર્ણિમાને દિવસે સિદ્ધરાજની અધ્યક્ષતા નીચે જૈનધર્મ'ની શ્વેતામ્બર તથા દિગમ્બર નામની એ મુખ્ય શાખાએ વચ્ચે એક ચિરસ્મરણીય તથા વિશેષ પરિણામજનક પ્રચંડ વિવાદ થયા હતા. એ વિવાદમાં કર્ણાટકીય દિગમ્બરાચાર્ય કુમુદ્ર વાદી તથા ગુર્જરીય શ્વેતામ્બરસૂરિ દેવાચાય પ્રતિવાદી હતા. શ્રીપાલે આ વિવાદમાં આગળ પડતા ભાગ લીધા હતા. દેવસૂરિના પક્ષને એ પ્રતાપી સમર્થીક હતા. કવિ યશશ્ચન્દ્રે એ વિવાદ ઉપર મુદ્રિતકુમુદચંદ્ર નામનુ એક નાટક રચ્યું છે, તેમાં એને વિસ્તૃત વૃત્તાન્ત છે. પ્રભાચંદ્રરચિત પ્રભાવકચરિતના દેવસૂરિનામક પ્રશ્નધમાં પણ એ વાત છે.
સરસ્વતી તથા લક્ષ્મી જેવી બને પરસ્પર અહિષ્ણુ દેવીએની આ કવિ પર સંપૂર્ણ કૃપા હોવા છતાં પ્રકૃતિ દેવીની એના ઉપર અકૃપા હતી: કવિ પ્રજ્ઞાચક્ષુ હતા......
તે સમયે ગુર દેશ ઉન્નતિના ઉચ્ચતમ શિખરે હતા; માલવેશ શું કે કાંકણેશ શુ, પડેાશના બધા રાજા ગુરેશ્વરથી ડરતા. ગુજ. રાતની પ્રતિષ્ઠા અને પ્રભુતાની વાત દૂર દૂર સુધી પહેાંચી ગઈ હતી.
