SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 209
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ अलङ्कार- विन्यास १८९ यहाँ सूर्पणखा की कामावस्था (उपमेय) और परिश्रम से होने वाली अवस्था (उपमान) के सादृश्य की सम्भावना की गयी है, अतः उत्प्रेक्षा अलङ्कार है । इसी प्रकार नृणामसीनां वसुनन्दकानां पार्श्वोपरोधं स्फुरतां प्रवाहाः । स्विन्दारुणानां विरराजिरेऽमी द्रुता इव त्रापुषजातुषौघाः ॥ १ यहाँ सैनिकों की श्वेत तलवारों तथा उनके लाल हाथों की कान्ति के प्रवाह एवं शीशा और लाह के प्रवाह में सादृश्य की सम्भावना की गयी है, अत: उत्प्रेक्षा अलङ्कार है । ६. अतिशयोक्ति जब उपमान के द्वारा उपमेय का ज्ञान हो या उपमान उपमेय का निगरण कर उसके साथ अभेद-स्थापन करे, तो वहाँ अतिशयोक्ति अलङ्कार होता है । २ अभिप्राय यह है कि उपमान के साथ उपमेय का अभेदत्व या अभिन्नता ही अतिशयोक्ति अलङ्कार में अतिशय कथन है । द्विसन्धान में अतिशयोक्ति अलंकार का विन्यास निम्न प्रकार से हुआ है— कुसुमं धनुर्मधुलिहोऽस्य गुणः शुककूजितं समरतूर्यरवः । मदनस्य साधनमिदं प्रचुरं सुलभं न साध्यमिह तद्विपि ॥ ३ यहाँ कामोत्तेजक सामग्री - पुष्पराशि, भ्रमरपंक्ति तथा शुक आदि की कूज युद्ध सामग्री धनुष, ज्या तथा युद्ध-भेरियों की ध्वनि का निवारण कर उसके साथ अभेद स्थापित किया है, अत: अतिशयोक्ति अलङ्कार है । इसी प्रकार - - भुवस्तलं प्रतपति संभ्रमन् रविः शशी चरन् स्वयमभिनन्दयत्ययम् । चरैः स्थितः पुरि सचराचरं जगत् परीक्ष्य यः स्म तपति सन्धिनोति च ॥ ४ द्विस, ५.४० १. २. ‘सिद्धत्वेऽध्यवसायस्यातिशयोक्तिर्निगद्यते ॥', सा.द., १०.४६ ३. ४. द्विस., १२.२७ वही, २.१५
SR No.022619
Book TitleDhananjay Ki Kavya Chetna
Original Sutra AuthorN/A
AuthorBishanswarup Rustagi
PublisherEastern Book Linkers
Publication Year2001
Total Pages328
LanguageHindi
ClassificationBook_Devnagari
File Size18 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy