________________
અને કઠણ) સ્પશેન્દ્રિય એટલે ચામડી તે ઉપરના આઠ વિષયોને જાણે છે. રસનેન્દ્રિયના પાંચ વિષયે. તિક્ત એટલે કડવો, કટુ એટલે તીખા, કષાય એટલે તુર, આલ્ફ એટલે ખાટો, મધુર એટલે મીઠે. ધ્રાણેન્દ્રિયના બે વિષયે સુગંધ અને દુર્ગધ છે.
ચક્ષુરિન્દ્રયના પાંચ વિષયે કૃષ્ણ એટલે કાળે, નીલ એટલે લીલે, રક્ત એટલે રાતે, પીત એટલે પીળો અને શુકલ એટલો ધોળે-ઉજ્જવળ. આ સિવાય ચક્ષુથી આકારે પણ પારખી શકાય છે. શ્રોત્રેન્દ્રિયના ત્રણ વિષય છે સચિત અચિત અને મિશ્ર અથવા પ્રાગજ અને વૈઋસિક, જીવના પ્રયોગથી ઉદ્દભવે તે શબ્દના છ પ્રકાર છે. ભાષા, તત, એટલે ચામડાથી લપેટેલ વાદ્યનો અવાજ વિતત એટલે તારવાવાળા વાદ્યને અવાજ, ઘન એટલો ઘંટ વગેરેને અવાજ, શુષિર એટલો કુંક મારી વગાડાતા વાદ્યનો અવાજ, સંઘર્ષ એટલો એકબીજાની અથડામણથી થતે શબ્દ, વૈઋસિક એટલે કેઈપણ પ્રકારના પ્રયત્ન વિના થતે અવાજ, મેઘગર્જના વગેરે
વાવતા નામેકમ (૨૩) કૃમિપિપીલિકા શ્રમરમનુષ્યાદી નામે કંકવૃદ્ધાનિ (૨૪) સંઝિન સમનસ્કાર (૨૫)
વાયુકાય સુધીના એટલે પૃથ્વી, અપ, વનસ્પતિ, તેજે ને વાયુ એ પાંચને એક જ શરીર ઈન્દ્રિય હોય છે. શંખ, કોડા, કૃમિ, જળ અળશીયાં, લાળીયા જીવ વાશી અન્નમાં થતા, પોરા, લાકડામાં થતા, ઘુણ, પેટમાં થતા કરમીયા, વગેરે શરીરને જીભ એ બેઈન્દ્રિયવાળા છે. કાનખજુરા,
