________________
ન્દ્રિય જી ઈચ્છા મુજબ ગતિ કરતા હોવાથી લબ્ધિસ ગણાય છે.
- પંચેનિદ્રયાણિ (૧૫) દ્વિવિધાનિ (૧૬) નિર્ણત્યુપકરણે દ્રનિદ્રયમ (૧૭) લયુપગ ભાવેન્દ્રિયમ (૧૮) ઉપગઃ સ્પશદિપુ (૧૯) સ્પર્શ નરસનઘાણચક્ષક શ્રોત્રાણિ, (૨૯) સ્પર્શરસ ગંધવર્ણ શબ્દાતેવામર્થો (૨૧) શ્રુતમનિદ્રિયસ્થ, (૨૨) ઈન્દ્રિયે પાંચ છે. તે દ્રવ્ય અને ભાવ એમ બે પ્રકારે છે.
નિવૃત્તિ એટલે બાહ્યરચના અને ઉપકરણ એટલે જ્ઞાન ઉત્પન્ન કરનાર પદગલિક શક્તિ એ બન્ને દ્રવ્યેન્દ્રિય છે. કર્મોને પશમ આત્મિક પરિણામ તે લબ્ધિ અને નિવૃત્તિ ઉપકરણ અને લબ્ધિ એ ત્રણેનો સમન્વય થતાં સામાન્ય અને વિશેષ જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ તે ઉપયોગ. એમ લબ્ધિને ઉપગ બને ભાવેન્દ્રિય છે.
જ્ઞાન મેળવવાનું બાહ્ય સાધન ઈદ્રિય છે, મન અંતરંગ સાધન છે. ઈન્દ્રિયે માત્ર રૂપી પદાર્થ અને તેના મર્યાદિત પર્યાયે ગ્રહણ કરે છે. પરંતુ મન વિચારણા દ્વારા રૂપી અરૂપી પદાર્થ અને તેના મર્યાદિત પર્યાય ગ્રહણ કરે છે. અર્શાદિ વિષયમાં ઉપયોગ થાય છે.
છે ઈન્દ્રિયો પાંચ છે તેમાં સ્પર્શેન્દ્રિયના આઠ વિષય છે. શીતને ઉષ્ણુ, ગુરુ અને લઘુ, સ્નિગ્ધ ને રુક્ષ, મૃદુ અને ખર (ટાઢ, ઉને, હળ, ભારે, ચીકણોને લુ, કેળા
