________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૬
સૂત્ર-૧૦
તદ્યથા ઇત્યાદિથી નિર્વર્તના ઇત્યાદિ ચાર ભેદોને સ્વરૂપથી કહે છેનિર્વર્તના, નિક્ષેપ, સંયોગ અને નિસર્ગ અજીવાધિકરણ છે. રૂતિ શબ્દનો પ્રયોગ મૂળભેદો આટલા જ છે એમ જણાવવા માટે છે. નિર્વર્તના વગેરે શબ્દોનું વ્યાખ્યાન પૂર્વે શબ્દનો ભેદ કરવા દ્વારા કર્યું છે.
૪૮
હવે આ શબ્દોનું સ્વરૂપ કહેવામાં આવે છે- ‘તંત્ર’ ફત્યાદ્રિ નિર્વર્તના વગેરે શબ્દોમાં નિર્વર્તના શબ્દનું વ્યાખ્યાન કરવામાં આવે છે- નિર્વર્તના એ જ અધિકરણ=નિર્વર્તનાધિકરણ. આ પ્રમાણે સમાનાધિકરણ છે. (અર્થાત્ કર્મધારય સમાસ છે.) સાધનપક્ષમાં નિર્વર્તનાયા અધિગમ્ એમ ષષ્ઠી તત્પુરુષ છે. આ પ્રમાણે બીજા શબ્દોમાં પણ યોજના કરવી.
નિર્વર્તનાધિકરણ મૂલગુણનિર્વર્તનાધિકરણ અને ઉત્તરગુણનિર્વર્તનાધિકરણ એમ બે પ્રકારનું છે. મૂલ એવો જે ગુણ તે મૂલગુણ. મૂલ એટલે આદ્ય. પ્રતિષ્ઠાસંસ્થાન નામનો ગુણ મૂળગુણ છે. મૂલગુણ એ જ નિર્વર્તનાધિક૨ણ છે. બનાવાયેલો મૂળગુણ કર્મબંધનું અધિકરણ થાય છે.
ઉત્તરગુણ એ જ નિર્વર્તનાધિકરણ છે. બે પ્રકારની નિર્વર્તનામાં પાંચ શરીર, વાણી, મન અને શ્વાસોશ્વાસ મૂલગુણનિર્વર્તના છે.
મૂલમુળનિવૃતના પદ્મ શરીરખિ એ સ્થળે લાઘવને ઇચ્છનારા ભાષ્યકારે અધિકરણ શબ્દ કહ્યો નથી. ન કહ્યો હોવા છતાં નજીકના સંબંધથી જાણી શકાય છે. આથી ઔદારિક વગેરે પાંચ શરીરો મૂળગુણનિર્વર્તનાધિકરણ છે. બીજા અધ્યાયમાં (૩૭મા સૂત્રમાં) કહેલા(=વર્ણન કરાયેલા) પાંચ શરીરો પ્રસ્તુત વિષયમાં યોજવામાં આવે છે. ઔદારિકશ૨ી૨વર્ગણાને પ્રાયોગ્ય દ્રવ્યોથી બનાવાયેલ ઔદારિકશરીરસંસ્થાન પ્રથમ સમયથી આરંભીને આત્માનું મૂલગુણનિર્વર્તનાધિકરણ થાય છે. કેમકે કર્મબંધમાં નિમિત્ત બને છે. ઔદારિકશરીરનાં અંગોપાંગની શુદ્ધિ, કર્ણવેધ, અવયવોની સ્થાપના વગેરે ઉત્તરગુણનિર્વર્તના છે. વૈક્રિયશ૨ી૨વર્ગણાને પ્રાયોગ્ય દ્રવ્યોથી બનાવાયેલ વૈક્રિયશરીરનું પણ સંસ્થાન પ્રથમ સમયથી
૧. નિવૃતના નિર્વર્યમાનપ્રયોગના ઇત્યાદિથી.
