________________
સૂત્ર-૧૦
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૬
૪૭
પૂર્વપક્ષ— સૂત્રમાં પરમ્ એ પ્રમાણે પરવચન(=૫૨શબ્દનો પ્રયોગ) નિરર્થક છે. કારણ કે પૂર્વના સૂત્રમાં આદ્ય એ પ્રમાણે વચન છે. અથવા પરમ્ એ વચન હોય તો આદ્યમ્ એ વચન નિરર્થક છે. કારણ કે અર્થાપત્તિથી સિદ્ધ થઇ જાય છે. (પૂર્વસૂત્રમાં આદ્યમ્ લખવાથી આ સૂત્રમાં પરમ્ સિદ્ધ થઇ જાય છે. આ સૂત્રમાં પરમ્ લખવાથી પૂર્વસૂત્રમાં આદ્યમ્ સિદ્ધ થઇ જાય છે.)
ઉત્તરપક્ષ– નિરર્થક નથી. આદ્ય શબ્દ અંતરંગતાનું(=અત્યંતર કારણતાનું) પ્રતિપાદન કરવા માટે છે. પર્ શબ્દ બહિરંગતાનું (=બાહ્યકારણતાનું) પ્રતિપાદન કરવા માટે છે. વિશિષ્ટ અર્થના બોધનું કારણ હોવાથી બંનેનો પ્રયોગ યોગ્ય છે. આ જ અર્થને ભાષ્યથી સ્પષ્ટ કરે છે- “પરમિતિસૂત્રમપ્રામાખ્યાવનીવાધિષ્ઠરમા' હત્યાવિ સૂત્રનો ક્રમ પ્રમાણ હોવાથી પરમ્ એવા પદથી અજીવાધિકરણને કહે છે. પરમ્ એટલે બાહ્યકારણ. કૃતિ શબ્દનો પ્રયોગ શબ્દપદના પ્રયોજનવાળો છે, અર્થાત્ પરમ્ એવા શબ્દપદને જણાવનારો છે. વિશિષ્ટપુરુષે રચેલો સૂત્રક્રમ પ્રમાણ હોવાથી પરમ્ એવા વચનથી બાહ્ય–અપ્રધાન કારણને કહે છે. જીવપરિણામ અત્યંતર કારણ છે. કેમકે કર્મબંધ જીવપરિણામને આધીન છે. અજીવાધિકરણ નિમિત્તમાત્ર હોવાથી કર્મબંધનું બાહ્યકારણ છે. અથવા પ૨ શબ્દ ઇષ્ટ અર્થને કહેનારો છે.
નિર્વર્તના પ્રાયોગિક કે વૈગ્નસા(=સ્વાભાવિક થનારી) જાણવી.
પહેલું અધિકરણ જીવ સંબંધી હોવાથી ભાવઅધિકરણ કહ્યું છે. કેમકે તે કર્મબંધનું મુખ્ય કારણ છે. આ(=નિર્વર્તના વગેરે) દ્રવ્યઅધિકરણ કહેવાય છે. પરમ્ એટલે અમુખ્ય. અમુખ્ય(=ગૌણ) એટલા માટે છે કે કર્મબંધમાં માત્ર નિમિત્ત છે.
અજીવાધિકરણ સંક્ષેપથી ચાર પ્રકારનું છે. ‘સમાસ' એવા શબ્દનું ગ્રહણ કરવાથી મૂલગુણ-ઉત્તરગુણ ભેદરૂપ શરીર વગેરે અને શસ્ત્રસમૂહ કે જે સૂક્ષ્મપ્રભેદરૂપ વિસ્તાર છે તે પ્રકાશિત(=ગ્રહણ) કરેલો થાય છે.
