________________
૨૭
સૂત્ર-૧૬ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાયजीवप्रदेशसमुदायं व्याप्नोतीति, अवगाहत इत्यर्थः । धर्माधर्माकाशजीवानां परस्परेण पुद्गलेषु च वृत्तिर्न विरुध्यते, अमूर्तत्वात् ।
अत्राह- सति प्रदेशसंहारविसर्गसंभवे कस्मादसङ्ख्येयभागादिषु जीवानामवगाहो भवति नैकप्रदेशादिष्विति । अत्रोच्यते- सयोगत्वात्संसारिणां चरमशरीरत्रिभागहीनावगाहित्वाच्च सिद्धानामिति ॥५-१६।।
ભાષ્યાર્થ– ઉત્તર-દીપકની જેમ જીવના પ્રદેશોમાં સંહાર અને વિસર્ગ ઈષ્ટ છે. તે આ પ્રમાણે- તેલવાળી વાટ અને અગ્નિના ગ્રહણથી વધેલો દીપક મોટી પણ કૂદાકારવાળી શાળાને અને નાની પણ શાળાને પ્રકાશિત કરે છે. માણિકાથી આવરાયેલો દીપક માણિકાને, દ્રોણથી આવરાયેલો દીપક દ્રોણને, આઢકથી આવરાયેલો દીપક આઢકને, પ્રસ્થથી આવરાયેલો દિપક પ્રસ્થને, પાણિથી(=હાથથી) આવરાયેલો દીપક પાણિને (હાથને) પ્રકાશિત કરે છે. એ જ પ્રમાણે પ્રદેશોના સંહારથી અને વિસર્ગથી જીવ મહાન કે નાના પાંચ પ્રકારના શરીર સ્કંધમાં, ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશ, પુદ્ગલ અને જીવના પ્રદેશ-સમુદાયમાં અવસ્થાનથી વ્યાપી જાય છે(=ફેલાઈ જાય છે). ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશ અને જીવોનું પરસ્પર અવસ્થાન અને પુદ્ગલોમાં અવસ્થાન વિરોધવાળું નથી, કેમ કે ધર્માસ્તિકાય વગેરે અરૂપી છે.
પ્રશ્ન– પ્રદેશોનો સંહાર અને વિસર્ગ થયે છતે જીવોનું અવસ્થાન અસંખ્યયભાગ આદિમાં કેમ થાય છે? સ્કંધની જેમ એક પ્રદેશાદિમાં કેમ થતો નથી?
ઉત્તર- સંસારી જીવો યોગસહિત હોવાથી અને સિદ્ધો અંતિમ શરીરના ત્રીજા ભાગથી ન્યૂન અવગાહનાવાળા હોવાથી જીવોનું અવસ્થાન એક પ્રદેશાદિમાં થતું નથી. (પ-૧૬)
टीका- अन्योऽन्यानुप्रवेशादिना प्रदीपवत्तुल्यत्वेऽप्यवगाहभेद इति सूत्रसमुदायार्थः । अवयवार्थं त्वाह-'जीवस्य ही'त्यादिना जीवस्य
