________________
શ્રી વિનયવિજયજી
૪૭
જેમ કર્તા પ્રશસ્તિમાં કહે છે તેમ વિનિશ્ચિતતત્ત્વ vલીપોપને વાગે એટલે તે એવું કાવ્ય છે કે જેમાં જગતનાં તત્ત્વો નિર્ણાત કરવામાં આવ્યાં છે. અને જે પ્રકર્ષે કરીને ઝગઝગતા દીવા સમાન છે. આ ગ્રંથ સંસ્કૃતમાં શ્લોકબદ્ધ છે. કમલની ગણતરી યંત્રવાર આપેલી છે. આમાં સૂત્રાદિ ગ્રંથોની શાખો ૭૫૦ કરતાં પણ વધુ થાય છે. અને તે દરેક પાદસહિત આપેલ છે. આ ગ્રંથોનો ઘણો થોડો ભાગ જામનગરના શ્રાવક હીરાલાલ હંસરાજે પ્રગટ કર્યો છે. આખો ગ્રંથ પ્રકાશમાં સત્વર લાવવા તેઓ હાલ છાપે છે. આ ગ્રંથની પ્રશસ્તિથી કર્તાના સંસારદશાના માતપિતાનાં નામ મળી આવે છે. પૂર્ણ કર્યાની સાલ તથા જગ્યા છેલ્લા શ્લોકોમાં એક શ્લોક દર્શાવે છે. वसुखास्वेंदु प्रमिते, १७०८ वर्षे हर्षेण जीर्णदुर्गपुरे । राधोज्वलपंचम्यां, ग्रंथः पूर्णोऽयमजनेष्ट ॥३९॥
આ ગ્રંથને સર્વ શાસ્ત્રમાં નિપુણ એવા સં. ૧૯૭૯માં શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર પર વૃત્તિ રચનાર શ્રી ભાવવિજય ઉપાધ્યાય અને શ્રી જિનવિજય (કે જેણે સંવત ૧૭૧૦માં એટલે આ ગ્રંથ રચાયા પછી કલ્યાણ મંદિર સ્તોત્ર' પર વૃત્તિ રચી છે) તે બંનેએ શોધ્યો છે, એવું પ્રશસ્તિમાં લખેલ છે.
૩. હૈમલઘુપ્રક્રિયા કલિકાલસર્વજ્ઞ એ બિરુદ ધરાવનાર શ્રીમદ્ હેમચંદ્રાચાર્યે જૈનેન્દ્ર વ્યાકરણને આધારે શબ્દાનુશાસન નામે વ્યાકરણ કે જેને હૈમવ્યાકરણ, સિદ્ધહેમ, સિદ્ધહેમ શબ્દાનુશાસન એવાં નામોથી ઓળખવામાં આવે છે તે રચ્યું છે. અને તે વ્યાકરણ ઉપર હજારો શ્લોક પ્રમાણ ટીકાઓ, વૃત્તિઓ, અવચૂરિ આદિ પોતે તેમજ અન્ય કર્તાઓએ લખેલ છે. તે પૈકીમાંની આ પ્રક્રિયા તેનાં મૂલસૂત્રોને અનુસરી રચાયેલી છે. આ પર ૩૪૦૦૦ શ્લોકના પૂરવાળી સ્વપજ્ઞ (પોતાની-વિનયવિજયજીની કરેલી) ટીકા છે.
આ વ્યાકરણ વ્યુત્પત્તિ મેળવવાને ઇચ્છનારા જનોને સુખેથી બોધ કરનાર અને થોડા વિસ્તારવાળું છે. તેની રચના એવી છે કે પ્રથમ
