________________
શ્રી વિનયવિજયજી
આ રીતે શ્રીમદ્ યશોવિજયજી અને વિનયવિજયજી બને સમકાલીન હતા. એટલું જ નહિ પરંતુ બન્નેએ કાશીમાં જઈ અન્ય સર્વ દર્શનનો અભ્યાસ સાથે કર્યો હતો. તે સંબંધે નીચેની દંતકથાઓ છે, અને તેથી તે પર સત્યતાનું કેટલું પ્રમાણ મૂકવું તે તોલન-શક્તિવાળા વાચકોને શિરે છે.
૧. બંનેએ જૈનદર્શનનો અભ્યાસ પોતપોતાના ગુરુ પાસે પૂર્ણ કર્યા પછી કાશીમાં જઈ ત્યાંના બ્રાહ્મણ પંડિતો પાસેથી અન્ય સર્વ દર્શનનો અભ્યાસ કરવાનો નિશ્ચય કર્યો. સ્વગુરુ પાસેથી આજ્ઞા લીધી અને પાદવિહારે કાશીમાં ગયા. આ સમયે પણ બ્રાહ્મણો જૈનદર્શન પ્રત્યે અતિશય તીવ્ર વિરોધ ધરાવતા હતા. અને તેથી તેઓ જૈનધર્મીઓને જ્ઞાન આપવાનું કલ્પાંતકાળે પણ સ્વીકારે તેમ ન હતું. બન્નેએ વિચાર્યું કે જૈન સાધુવેષનો અભ્યાસદશા સુધી પરિહાર કરી જૈન તરીકે બહાર ન પડાય તો જ ઈષ્ટ કાર્ય સાધી શકાય તેમ છે. તેથી ત્યાંની એક જૈન પેઢી પર પોતાનાં સાધુવસ્ત્ર રાખી અન્ય વસ્ત્રનું પરિધાન કર્યું. જશુલાલ અને વિનયલાલ એવાં બનારસી નામો પોતાના નામ ઉપરથી ઉપજાવી ધારણ કર્યા. ઉત્તમમાં ઉત્તમ ગણાતા એક ન્યાયવિદ્ વૃદ્ધ બ્રાહ્મણ ગુરુના વિદ્યા અર્થે શિષ્ય થયા. બંનેએ અભ્યાસ પૂર્ણ થયા પહેલાં ગુરુને જાણવા ન દીધું કે પોતે જૈન છે. બંને ગુરુનું બહુમાન અને શુશ્રુષા કરી તેમને સંતોષ પમાડતા; આથી તેમની પ્રીતિ સંપાદન કરી, અને તેમની પાસેથી સર્વ દર્શનોનું જ્ઞાન મેળવ્યું. એવું કહેવાય છે કે કુલક્રમાગત એક ૧૨૦૦ શ્લોકના ગ્રંથનું જ્ઞાન ગુરુએ તેમને આપ્યું નહિ. આથી બન્નેએ વિચાર્યું કે જ્યાં સુધી તે ગ્રંથનું જ્ઞાન મેળવવું બાકી રહે છે ત્યાં સુધી તેઓએ ગુર પાસેથી સંપૂર્ણ જ્ઞાન સંપાદન કર્યું કહેવાય નહિ, અને નિશ્ચય કર્યો કે તેનું જ્ઞાન અવશ્ય મેળવવું. ગુરુ તે ગ્રંથનું જ્ઞાન કુલાચાર પ્રમાણે પોતાના પુત્રને શીખવતા હતા, ત્યારે જશુલાલ ત્યાં બેઠા હતા. ગુરુએ અમુકનો અમુક અર્થ કર્યો, ત્યારે જશુલાલ તેનો બીજો અર્થ કરી એકદમ વિનયપૂર્વક બોલી ઊઠ્યા કે “મહારાજ ! તેનો આ અર્થ ન થઈ શકે ?' ગુરુ તે અર્થ સાંભળી દિંગ થઈ ગયા અને જગુલાલને ધન્યવાદ આપી કહ્યું કે “તું હમેશાં મારી પાસે જ્યારે હું આ ગ્રંથ શીખવું ત્યારે બેસજે; હું તને તે શીખવીશ.” ત્યારે
