________________
શ્રી વિનયવિજયજી
શ્રી વિનયવિજયજીને ઉપાધ્યાય તરીકે આપણે ઓળખીએ છીએ. તેઓશ્રીનો ક્યારે અને ક્યાં જન્મ થયો હતો તેની અને દીક્ષા આદિ અન્ય હકીકતોની માહિતી બિલકુલ મળી શકતી નથી. અને તેમના સંબંધમાં જે કંઈ જાણવામાં કે કર્ણોપકર્ણ સાંભળવામાં આવ્યું છે, તે અતિશય અલ્પ છે.*
* આના સંબંધમાં તા. ૨૪-૭-૧૯૧૦ ના જૈન'માં ‘શ્રી વિનયવિજયજી ઉપાધ્યાય'ના મથાળાવાળું એક ચર્ચાપત્ર મેં આપ્યું હતું અને તેમાં આ ચરિત્રમાં આપેલા પહેલા પંદર પુસ્તકોની યાદી આપી નીચેના શબ્દોમાં વિનંતિ કરવામાં આવી હતી :
“આટલી કૃતિઓ જાણવામાં છે અને તેમાંથી શાંતસુધારસભાવના (કે જે પાટણના ભંડારમાં છે) તે સિવાય સર્વ છૂટી છવાયી મુદ્રાંતિ થઈ છે. આ સિવાય બીજી જે કંઈ અપ્રકટ હોય તે, અને ઉક્ત શાંતસુધારસભાવના વિષે જે કોઈ સાધુશ્રી અને શ્રાવક મહાશય જાણતા હોય તે કૃપા કરી લખાવી મોકલાવશે તો મોટો ઉપકાર થશે.”
“આ ઉપરાંત શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજ સંબંધી જે કંઈ દંતકથા, આખ્યાયિકા, ઇતિહાસ સાંભળવામાં કે વિચારવામાં આવ્યાં હોય તે સર્વ અથથી ઇતિ સુધી વિસ્તારપૂર્વક લખાવી મોકલાવવામાં આવશે તો જૈન સાહિત્ય પર અને મારા પર ઉપકાર થશે.”
આના સંબંધમાં હજુ સુધી કોઈએ લખી મોકલવાની કૃપા કરી નથી. ફક્ત એક મહાશય અમદાવાદમાં ૧૮૯૮માં રા. બાલાભાઈ ખુશાલ હાજીએ છપાવેલ ‘આત્મહિતોપદેશ’માં આવેલ ‘અધ્યાત્મ-ગીતા' કે જેની ગાથા ૨૪૨ અને શ્લોકસંખ્યા ૩૩૦ ની છે તે કૃતિઓની યાદીમાં ઉમેરવાનું લખે છે.
આ મહાશયનો ઉપકાર માની તે પુસ્તક ઉમેર્યું છે, પરંતુ તેને માટે જરા સંદેહરૂપે જણાવવાનું કે તે કૃતિ તપાસતાં પ્રશસ્તિની છેલ્લી ગાથા નીચે પ્રમાણે આપી છેઃ
એમ અધ્યાત્મ રમણ કરે, પરમાતમને ધ્યાય, ચેતન. વિનય વિવેક વિચારીને, જોતશું જોત મીલાય, ચેતન.
