________________
ઉપોદુઘાત
સર્વ પ્રકારના વિચારો-અપેક્ષાઓ કિંવા નયોનો સમાવેશ મુખ્ય બે વર્ગમાં કરવામાં આવ્યો છે. એક દ્રવ્યાર્થિક અને બીજો પર્યાયાર્થિક દ્રવ્ય એટલે પદાર્થ, અને પર્યાય એટલે પદાર્થની વિકૃતિ (ફેરફાર). દાખલા તરીકે જીવ એ દ્રવ્ય, અને નારક, તિર્યંચ, મનુષ્ય અને દેવ એ પર્યાય. આમાં જે નયો દ્રવ્ય અથવા પદાર્થ સંબંધી વિચાર ઉત્પન્ન કરે તે દ્રવ્યાર્થિક નય; તથા પદાર્થ-દ્રવ્યમાં થતા ફેરફારો વિષે જ્ઞાન આપે તે પર્યાયાર્થિક નય કહેવાય. કેટલાકોનું કહેવું એવું છે કે સાત નયો માંહેના પ્રથમ ત્રણ નયો દ્રવ્યાર્થિકનયમાં તથા છેલ્લા ચાર પર્યાયાર્થિક નયમાં આવી જાય છે. આ સિવાય કેટલાકનો એવો પણ મત છે કે પહેલા ચાર નયોનો દ્રવ્યાર્થિકનયમાં તથા બાકીના રહેલા ત્રણ નયોનો સમાવેશ પર્યાયાર્થિકનયમાં થઈ શકે છે. એટલે કે :
દ્રવ્યાર્થિક નયો. પર્યાયાર્થિક નયો. ૧. નૈગમનય.
૫. શબ્દનય. ૨. સંગ્રહનય.
૬. સમભિરૂઢનય. ૩. વ્યવહારનય. ૭. એવંભૂતનય. ૪. ઋજુસૂત્રનય.
નવીન અભ્યાસીઓને સૂચના નયના ઘણા પેટા વિભાગો છે, પણ હાલ તો આ સાત નયનું જ્ઞાન પરિપક્વ કર્યા પહેલાં આગળ વધવું સલાહકારક નથી, કેમકે એથી નવીન અભ્યાસીઓને કેટલોક ગૂંચવાડો ઊભો થવાનો સંભવ રહે છે. નયનો – ન્યાયનો અથવા પદાર્થવિચારનો વિષય જ એવો ગંભીર છે કે લેખક જેમ જેમ ઊંડો ઊતરતો જાય છે, તેમ તેમ તેની દૃષ્ટિએ અનેકાનેક ભેદો – ભાગો નજરે પડે છે. આપણા વિચારશીલ આચાર્યોએ કોઈ કોઈ
9. Substance. 2. Modification
