________________
પ્રતાના
ચુંબક છે. એને અંગ્રેજીમાં lode-stone તેમજ magne કહે છે. આને અંગે પૃ. ૧૩માં કહ્યું છે કે લેહચુંબક લેતાને ખેંચે પણ પિત્તળ વગેરેને ન ખેંચે. •
ન્યાયાચાર્ય વિજયગણિત ગષભનિસ્તવનમાં નીચેની છઠ્ઠી કહીમાં “ચમકપાષાણ છે –
“ચમક્ષાષાણ જિમ લેહને ખેંચશે
મુકિતને સહજ તુજ, ભક્તિ વૈરાગો” આ ગણવિરે “રાજનગરમંડન શ્રી મહાવીરજિન સ્તવન”ની ચોથી કડીમાં પણ ચમક પાષાણું' શબ્દ વાપર્યો છે. પ્રસ્તુત પંકિત નીચે પ્રમાણે છે –
ચમકપાષાણ ખંચયે સંચસે લેહને રે કે સંચસે. તિમ તુજ ભગતિ મુગતિનિખંચસે મહિને રે કે મંચસેં ૩
રત્નમંડનગણિએ સુકૃતસાગર (પત્ર ૧૮અ)માં અને મલયગિરિસૂરિએ આવસ્મય ઉપરની વૃત્તિ (પત્ર ૨૫ અ)માં લેહચુંબકીના અર્થમાં “અયસ્કાન્ત’ શબ્દ વાપર્યો છે
હરિભદ્રસુરિએ ધમ્મસંગહણિ (ગા. ૩૭૨)માં આ અર્થમાં લેહેવલ' શબ્દ વાપર્યો છે, અને એની શકિત પણ દર્શાવી છે. આ રહી એ ગાથા:-- "लोहावलस्स सत्ती आयत्था चेव भिन्नदेस पि । लोहं आगरिसंती दीसह इह कज्जपच्चक्खा ॥३७२४।।" ૧ જીઓ ન્યાયવિશારદ ન્યાયાચાર્ય શ્રીમદ્ વિજય ઉપાધ્યાય વિરચિત ૨ સાહિત્ય સંગ્રહ (પ્રથમ વિભાગ, પૃ, ૧૪૬). ૨ એજન, પૃ. ૧૦૮.
૩ કાલિદાસે આ શબ્દ રધુવંશ (સ. ૧૭, . ૬૩)માં તેમજ કુમારસંભવ (સ. ૨, લે. ૫૯)માં વાપર્યો છે.
૪ “ચમકપાષાણુ અને એના પર્યાયોના ઉલ્લેખો” નામના લેખમાં મેં આ હકીકત વિસ્તારથી વિચારી છે.
