________________
લેખાંક
શાન્ત-ઉદાત્ત યોગી ખેદાદિ દોષ રહિતપણે જે ધ્યાન ધરે છે તે કુશલાનુબંધી હોય છે આ વાત ગયા લેખમાં છેલ્લે આવેલી. આનો અર્થ
સમજીએ. જે વિષય-કષાયથી અબાધિત હોય તે શાન્ત છે ને જે ઉદાર આશયવાળો છે તે ઉદાત્ત છે. પૂર્વે ૧૪મી અપુનર્બન્ધક દ્વાáિશિકાની સાતમી ગાથામાં શાન્તાદાત્તની વાત આવેલી. ત્યાં, “ઇન્દ્રિય અને કષાયોના એવા પ્રકારના વિકારો કે જે ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ કરાવી શકે, આવા વિષય-કષાયોની બાધા જેને ન હોય એ શાન્ત” આવી વિવક્ષા હતી. અહીં તો, અધ્યાત્મ, ભાવના ક્રમે ધ્યાનયોગની વાત ચાલે છે. અને એ વ્રતધારીને જ હોય છે. એટલે “વિષય અને કષાયોના એવા પ્રકારના વિકારો કે જે અપ્રત્યાખ્યાનાવરણ કે પ્રત્યાખ્યાનાવરણ કક્ષાના રાગ-દ્વેષરૂપ હોય, આવા વિષય-કષાયોની બાધા જેને ન હોય તે શાન્ત” એવી અહીં વિવક્ષા જાણવી, એમ “ઉચ્ચ-ઉચ્ચતર વગેરે શુભ આચરણોમાં બદ્ધચિત્તતા એ ઉદાર આશય-એ ઉદાત્તત્વ” એવો અભિપ્રાય હોવાથી ત્યાં અપુનર્બન્ધકની ભૂમિકાને ઉચિત ઉચ્ચ-ઉચ્ચતર શુભઆચરણોની વાત હતી, અહીં દેશવિરતિ-સર્વવિરતિ સંબંધી તે જાણવા. આવા શાન્ત-ઉદાત્ત યોગી વડે ખેદાદિદોષોથી રહિતપણે થતું ધ્યાન હિતકર બને છે = કુશલઅનુબંધી બને છે – ઉત્તરોત્તર શુભ-શુભતર ધ્યાનની પરંપરા ચાલે એવું બને છે.
ધ્યાનના જાણકારો ધ્યાનના ત્રણ ફળ જણાવે છે - (૧) સર્વત્ર વશિતા = આત્માયત્તતા. એટલે કે દરેક કાર્યોમાં આત્મા સ્વાધીન હોય છે. વિષય-કષાયથી રંગાયેલી ચિત્તવૃત્તિઓની કે કમની આધીનતા હવે નથી. અર્થાત્ વિષય (ઇન્દ્રિય) કે ક્રોધમોહનીયકર્મ વગેરે જે રીતે પ્રેરે એ રીતે પ્રવર્તી આવી વિષયાદિની કે ક્રોધાદિની
