________________
૧૧૪૪
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮ પ્રાયઃ કરીને તો પ્રત્યપાય થાય છે. પણ કોઈક સબંધક જીવોને એનાથી અર્થ = લાભ પણ થાય છે. એની બાદબાકી માટે પ્રાયઃ શબ્દ છે. એટલે જ ચૌદમી અપુનબંધક ધાત્રિશિકાની ચોથી ગાથામાં અને એની વૃત્તિમાં આવા ભાવનું જણાવ્યું છે કે – ઘટાદિકાર્યથી એના પરિણામી કારણ એવા મૃત્પિપાદિમાં સર્વથા ભિન્નતા હોતી નથી, એમ અપુનબંધક કરતાં સબંધકાદિમાં સર્વથા ભિન્નતા હોતી નથી. એટલે કે સકૃબંધક એ અપુનબંધક અવસ્થાનું પરિણામી કારણ છે અને તેથી અપુનબંધકની જો તાત્ત્વિક પૂર્વ સેવા છે તો સબંધકની પૂર્વસેવા એના કારણભૂત હોવાથી કારણમાં કાર્યનો ઉપચાર કરીને એને ઉપચરિત પૂર્વસેવા માનવી જોઈએ. આ પૂર્વસેવાનું અપુનર્બન્ધકની તાત્ત્વિક પૂર્વસેવા એ ફળ હોવાથી, પ્રત્યપાયભૂત ફળ નથી, પણ આત્માને લાભકર્તા ફળ છે. એટલે એનો વ્યવચ્છેદ કરવા આ “પ્રાયઃ' શબ્દ છે.
ઉત્તરપક્ષ : તમારી વાત શ્રદ્ધેય જણાતી નથી. એમાં ઘણાં કારણો છે.
(૧) એ જ ગાથામાં ત્યાં અન્ય આચાર્યોના મતે સકૃબંધકાદિની પૂર્વસેવામાં ભવસ્વરૂપનો નિર્ણય કરાવનાર ઊહાપોહ વગેરેના અભાવરૂપ અનાલોચનથી ગર્ભિત હોવાથી અનાલોચનદ્વારા અમુખ્ય ઉપચાર કહેલો છે. એટલે કે એને અપુનબંધકની તાત્ત્વિક પૂર્વસેવાના કારણ તરીકે સ્વીકારી નથી. માત્ર બાહ્ય દૃષ્ટિએ બન્ને સરખી દેખાતી હોવાથી અમુખ્ય ઉપચાર સ્વીકાર્યો છે.
(૨) વળી ખુદ ગ્રન્થકારે ત્યાં જ આગળના અધિકારમાં અન્ય આચાર્યના આ મતને યુક્ત ઠેરવ્યો છે. ને એમાં કારણ આપ્યું છે કે સમૃદ્ધધકાદિને કર્મબંધની યોગ્યતારૂપ મલ તીવ્ર અત્યંત ઉત્કટ હોવાથી ભવાભિધ્વંગ ઓછો થયો હોતો નથી. વળી ત્યાં આગળ જણાવ્યું છે કે ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ કરાવનાર અતિતીવ્રસંક્લેશ જેને
