________________
લેખાંક
ભૌતિક અપેક્ષા હોવા માત્રથી અનુષ્ઠાન વિષ' નથી બનતું, પણ સચ્ચિત્તનું મારણ અને લઘુત્વનું આપાદન.. આ બે ઉત્તરહેતુઓ હોય
તો “વિષ' બને છે એ આપણે વિચારી રહ્યા છીએ. મોક્ષાત્મક મહાનફળને આપનાર હોવાથી અનુષ્ઠાન પણ મહાન છે. આવા મહાન અનુષ્ઠાનની અપેક્ષાએ અલ્પની પ્રાર્થના કરવી એ લઘુત્વનું આપાદન છે એમ કહ્યું.
શંકા : ચરમાવર્તમાં ભૌતિક અપેક્ષાથી થતું હોવા છતાં અનુષ્ઠાન “વિષ” બનતું નથી એવું પૂર્વે અનેક શાસ્ત્રવચનોના આધારે નિશ્ચિત થઈ ગયેલું છે. પણ ચરમાવર્તિમાં પણ, જેની ભૌતિક અપેક્ષા છે એ અર્થ-કામ મોક્ષની અપેક્ષાએ તો લઘુ જ હોવાથી લધુત્વ આપાદન થવાનું જ. એ વારવા લઘુત્વ આપાદાનની વ્યાખ્યા બદલવી ન જોઈએ ?
સમાધાન : તમારી વાત સાચી છે. અનુષ્ઠાન જો પરંપરાએ પણ મોક્ષનું કારણ ન બને તો જ લધુત્વનું આપાદન સમજવું. ભૌતિક અપેક્ષા હોવા છતાં, ચરમાવર્તમાં અનુષ્ઠાન તહેતુ બનતું હોવાથી મોક્ષાત્મક મહાનફળનું (ભલે પરંપરાએ) કારણ બને જ છે, માટે લઘુત્વ આપાદન નથી. અચરમાવર્તમાં એ પરંપરાએ પણ મોક્ષનું કારણ બનતું નથી, માત્ર અર્થ-કામ આપીને અટકી જાય છે, માટે લઘુત્વ આપાદન છે. માટે અનુષ્ઠાન “વિષ” થાય છે. આમ વિષાનુષ્ઠાનની વિચારણા પૂર્ણ થઈ.
હવે ગરાનુષ્ઠાન- ગર એ કુદ્રવ્યના સંયોગથી થયેલ એવા પ્રકારનું ઝેર છે જે કાળાન્તરે મોત કરે છે. એમ જે અનુષ્ઠાનમાં અબાધ્યકક્ષાની પરલોકસંબંધી ભૌતિક અપેક્ષા પડેલી હોય છે એ કાળાન્તરે સચ્ચિત્તનું મારણ કરતું હોવાથી “ગરાનુષ્ઠાન' કહેવાય છે.
