________________
૮૪૯
બત્રીશી-૧૩, લેખાંક-૭૯ અહીં પણ વિષાનુષ્ઠાનની જેમ જ સચ્ચિત્તનું મારણ તથા લઘુત્વનું આપાદન.. આ બંને ઉત્તરહેતુઓ જાણવા, જે ચરમાવર્તમાં સંભવિત હોતા નથી. તેથી વિષની જેમ “ગર'ની પણ ચરમાવર્તમાં સંભાવના હોતી નથી.
શંકાઃ જે અચરમાવર્તવર્તી જીવને આલોકમાં વૈભવાદિ જોઈએ છે અને પરલોકમાં પણ દિવ્યભોગ જોઈએ છે. આવી બંને ઇચ્છાથી એ જે ધર્માનુષ્ઠાન કરશે એનો વિષમાં સમાવેશ નહીં થાય, કારણ કે પરલોકની ઇચ્છા પડેલી છે. એમ ગરમાં પણ સમાવેશ નહીં થાય, કારણ કે આલોક સંબંધી ઇચ્છા રહેલી છે. એટલે એને પાંચ કરતાં ભિન્ન છઠ્ઠા અનુષ્ઠાન તરીકે ગણવું પડશે.
સમાધાન ? ના, આ રીતે એને અલગ અનુષ્ઠાન તરીકે ગણવાની જરૂર નથી. પણ બંને ઇચ્છામાંથી જો આલોકની ઇચ્છા બળવાન હોય તો “વિષ' ગણવું અને પરલોકની ઇચ્છા બળવાન હોય તો “ગર' ગણવું, આવું અમને સમજાય છે.
શંકાઃ ચરમાવર્તવર્તી જીવને આ રીતે ઉભયલોક સંબંધી ઇચ્છા હોય તો કર્યું અનુષ્ઠાન ગણવું?
સમાધાનઃ એને તહેતુ અનુષ્ઠાન જ ગણવું, કારણ કે એમાં આલોક-પરલોકના ભેદની વિવક્ષા નથી. આશય એ છે કે ભૌતિક ફળાપેક્ષાથી વિષ-ગર થાય છે એમ કહ્યા પછી ભૌતિકફળાપેક્ષાથી તહેતુ અનુષ્ઠાન થાય છે એમ કહેવામાં સંદેહ ઊભો થાય કે અનુષ્ઠાન વિષ-ગર હશે કે તહેતુ ? એટલે વિષગરના કારણ તરીકે ભવાભિવૃંગ=આલોક-પરલોક સંબંધી ભૌતિક ફળાપેક્ષા કરી અને તહેતુના કારણ તરીકે સદનુષ્ઠાનરાગ કહ્યો. ચરમાવર્તમાં મુક્તિઅષના પ્રભાવે, સચ્ચિત્તનું મારણ થતું જ નથી, એટલે પછી એ તત્કાળ થયું કે કાળાન્તરે? આ પ્રશ્ન જ રહેતો નથી. વળી મુક્તિદ્વેષ
૧૦
