________________
૬૦૦
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે છે એ વાત ખરી. તેમ છતાં કયા દર્શનમાં આ અહિંસા વગેરે મુખ્યવૃત્તિએ-અનુપચરિત રીતે ઘટે છે અને કયા દર્શનમાં એ રીતે નથી ઘટતા તે, ધર્મની વિચારણા કરવામાં જેઓ નિષ્ણાત હોય તેવા પ્રાજ્ઞોએ વિચારવું જોઈએ. વળી આ વિચારણા પણ અવ્યગ્ર મનથી કરવી. એટલે કે સ્વશાસ્ત્રનીતિના પ્રણિધાનથી કરવી. આશય એ છે કે જે દર્શનમાં જેવા હિંસા વગેરે પ્રરૂપાયેલા હોય તેવા, તે જ દર્શનના સિદ્ધાન્તોથી ઘટે છે કે નહીં એની વિચારણાનું પ્રણિધાન રાખવું. એક શાસ્ત્રોક્ત અહિંસાદિની વિચારણામાં અન્ય શાસ્ત્રોક્ત સિદ્ધાન્તોને ઘુસાડવા એ વ્યગ્રતા છે, તે ન જોઈએ, કેમકે અન્ય શાસ્ત્રમાન્ય સિદ્ધાન્તોથી અન્યશાસ્ત્રમાં કહેવા પ્રકારવાળી અહિંસા વગેરે ન ઘટી શકે એ તો સ્પષ્ટ જ છે. એટલે સ્વશાસ્ત્રનીતિના પ્રણિધાનથી જ વિષયવ્યવસ્થાનો વિચાર કરવો એ સફળ બને છે. આમ તે તે શાસ્ત્રમાં કહેલ અહિંસા વગેરેનો તે તે શાસ્ત્રના સિદ્ધાન્તોથી વિચાર કરવો જોઈએ એ નક્કી થયું, અન્ય કોઈ બાબતનો વિચાર નહીં, કેમકે એમાં ધર્મવાદનો અભાવ રહે છે.
આ અંગેની વિશેષ વાત આગામી લેખમાં કરીશું. પણ આ લેખમાં જે કહ્યું છે કે ““ઉત્સર્ગમાર્ગે તો ધર્મવાદ જ કરવો જોઈએ. પણ અપવાદપદે દેશ-કાળાદિની અપેક્ષાએ શુકવાદ કે વિવાદ પણ કરવો જોઈએ.” એના પર થોડો વિસ્તાર જરૂરી છે. શ્રી સંઘમાં વર્તમાનમાં તિથિ- નવાંગી ગુરુપૂજન વગેરે જે વિષયો અંગે અલગઅલગ વિચારધારા ચાલે છે તેના પુરસ્કર્તાઓ પોતપોતાની રીતે શાસ્ત્રપાઠ આપે છે ને એના અર્થઘટન કરે છે... આમાંથી કયું અર્થઘટન યોગ્ય છે એનો નિર્ણય સંવિગ્નગીતાર્થ સિવાય અન્ય કોણ કરી શકે ? શબ્દોની- વાકયોની અર્થબોધ કરાવવામાં ઘણી ઘણી મર્યાદાઓ હોય છે. સંદર્ભ બદલાય... બોલવાની ઢબ બદલાય... તો એના એ જ શબ્દોનો અર્થ સાવ વિપરીત થઈ જતો હોય એવું પણ શકય હોય છે. પ્રસ્તુત શાસ્ત્રવચન સિવાયના શાસ્ત્રવચનો શું
