________________
४६६
कीदृशी भाषा न वक्तव्या ? योगसारः ५/९ र्थमित्थमुपदिष्टमध्यात्मकल्पद्रुमे - ‘वचोऽप्रवृत्तिमात्रेण, मौनं के के न बिभ्रति ? निरवद्यं वचो येषाम्, वचोगुप्तांस्तु तान् स्तुवे ॥१४/६॥ निरवद्यं वचो ब्रूहि, सावधवचनैर्यतः प्रयाता नरकं घोरं, वसुराजादयो द्रुतम् ॥१४/७॥'
अयमत्र सक्षेप:-मुनिना स्वपरसन्तापकृद्भाषा न वक्तव्या ॥८॥
अवतरणिका - कीदृशं वचनं वक्तव्यमिति प्रतिपाद्याऽधुना कीदृशी भाषा न वक्तव्येत्येतदेव दर्शयति - मूलम् - कोमलाऽपि 'सुसाम्याऽपि, वाणी भवति कर्कशा ।
अप्राञ्जलास्फुटात्यर्थं, 'विदग्धा चर्विताक्षरा ॥९॥ अन्वयः - कोमलाऽपि सुसाम्याऽपि वाणी कर्कशाऽप्राञ्जलाऽस्फुटाऽत्यर्थं विदग्धा चविताक्षरा भवति ॥९॥
पद्मीया वृत्तिः - कोमला - मृद्वी, अपिशब्दो - अन्या तु कर्कशादिरूपा भवत्येव कोमलाऽपि कर्कशादिरूपा भवतीति द्योतयति, सुसाम्या - अतिसमतायुक्ता, अपिशब्दो अन्या तु कर्कशादिरूपा भवत्येव सुसाम्याऽपि कर्कशादिरूपा भवतीति द्योतयति, वाणी નથી. અધ્યાત્મકલ્પદ્રુમમાં વચનગુપ્તિ માટે આ રીતે ઉપદેશ આપ્યો છે, “વચનની અપ્રવૃત્તિમાત્રથી કોણ કોણ મૌન ધારણ કરતું નથી? જેમનું વચન નિરવઘ છે તે વચનગુપ્તિવાળા જીવોની હું સ્તવના કરું છું. તું નિરવદ્ય વચન બોલ, કેમકે સાવદ્ય वयनोथी वसु२५% वगैरे शीघ मयं5२ न२5म या. (१४/६,१४/७)'
અહીં ટૂંકો અર્થ આ પ્રમાણે છે - મુનિએ પોતાને અને બીજાને સંતાપ થાય તેવી (भाषा बोसवी. (८)
અવતરણિકા - કેવું વચન બોલવું? એ કહીને હવે કેવી ભાષા ન બોલવી એ ४ तावे छ -
શબ્દાર્થ - કોમળ એવી પણ અને ઘણી સમતાવાળી પણ વાણી કર્કશ, માયાવાળી, अस्पष्ट, भतिशय होशियारी मरेदी भने पुनरतिवाणी होय छे. () १. सुसौम्यापि - KI २. ... त्या - C, E, F, G| ३. विदग्धचविताक्षरा - CI ४. चर्बिताक्षरा - A, B,
D, E, F, G, J, K, LI
