Book Title: Yogsar Part 02
Author(s): Ratnabodhivijay
Publisher: Jinshasan Aradhana Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022256/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KAUNO) pUrvamaharSiviracitaH yogasAra: padamIyavRtti-tadgurjarabhAvAnuvAda-vibhUSitaH / dvitIyo bhAgaH - prerakAH paramapUjya-vairAgyadezanAdakSa-AcAryadeva zrImadvijaya-hemacandrasUrIzvarAH / Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvamaharSiviracitaH / yogasAra: padmIyavRtti-tadgurjarabhAvAnuvAda-vibhUSitaH dvitIyo bhAga: prerakAH paramapUjya-vairAgyadezanAdakSa-AcAryadeva-zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarAH / MSCORCISISRO ROMORRORORSRO SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS mUlasaMzodhako vRttikAro bhAvAnuvAdakAra sampAdakazca paramapUjya-zrIsImandharajinopAsaka-AcAryadeva-zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarANAM ziSyANuH muniratnabodhivijayA prakAzakaH zrIjinazAsanaArAdhanATrasTaH mumbaI Xoxoxoxoxoxo$$OMEMOHOR Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAptisthAnam zrIjinazAsana ArAdhanATrasTa: * zrI candrakumArabhAI jarIvAlA dukAna kra. 6, badrikezvara sosAyaTI, marIna DrAIva 'i' roDa, netAjI subhASa roDa, mumbaI- 2 phona naM. 022-22818420, 22818390, mo. 9820837955 * zrI candrakAntabhAI esa. saGghavI 6 / bI, azokA kompalekSa, pahelA garanAlA pAse, pATaNa-384265, (uttara gujarAta ) phona naM. 02766-231603, mo. 9909468572 AvRttiH prathamA mUlyam : rU. 500-00 prakAzanasaMvatsaraH vI.saM. 2540, vi.saM. 2070, i.sa. 2014 - sA prataya: 300 , etadgranthasvAmitvaM zrIjaina zvetAmbaramUrttipUjakasaGghasyaiva / (c) zrIjinazAsana ArAdhanATrasTa asya grantharatnasya kasyA'pi aMzasya grahaNAtpUrvaM TIkAkArasampAdakaprakAzakalikhitA'numatirgrAhyA / idaM grantharatnaM jJAnadravyavyayena prakAzitam, ato gRhasthairjJAnanidhau mUlyArpaNenA'sya svAmitvaM kAryam / mudraka : bharata grAphiksa nyU mArkeTa, pAMjarApoLa, rilIpha roDa, ahamadAbAda- 380001. Ph.: 079-22134176, Mob.: 9925020106 E-mail : bharatgraphics1@gmail.com 1995 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ YOGSAR COMPOSED BY AN UNKNOWN SAINT OF THE PAST WITH 'PADMIYA' COMMENTARY AND ITS GUJARATI VERSION PART-II INSPIRATIONS REVEREND ACHARYADEV SHREEMADVIJAY HEMCHANDRASURISHWAR MAHARAJ CORRECTOR, COMMENTATOR, TRANSLATOR AND EDITOR A DISCIPLE OF REVEREND ACHARYADEV SHREEMADVIJAY HEMCHANDRASURISHWAR MAHARAJ, MUNI RATNABODHI VIJAY PUBLISHER SHREE JINSHASAN ARADHANA TRUST, MUMBAI Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * Published By SHREE JINSHASAN ARADHANA TRUST VIRA ERA 2540 * First Published. * VIKRAM ERA 2070 FIRST EDITION COPIES 300 Price Rs. 500.00 - * 2014 A.D. * AVAILABLE AT SHREE JINSHASAN ARADHANA TRUST SHREE CHANDRAKANT S. SANGHVI 6/B, Ashoka Complex, Near First Garnala, Patan-384265 (North Gujarat) Tel.: 02766-231603, Cell: 9909468572 SHREE CHANDRAKUMAR B. JARIWALA Shop No. 6, Badrikeshwar Society, Marine Drive, 'E' Road, Netaji Subhash Road, Mumbai-400 002. Tel.: 022-22818420, 22818390, Cell: 9820837955 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAMtamahodadhi pa.pU.AcAryazrIpremasUrIzvarajI mahArAjA nyAyavizArada pa.pU. AcAryazrIbhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA samatAsAgara pa.pU. pannyAsazrIpadmavijayajIgaNivarya kRpAvarSA siddhAntamahodadhi-saccAritracUDAmaNi-suvizAlagacchasarjaka-AcAryadevazrImadvijaya-premasUrIzvarAH nyAyavizArada-vardhamAnataponidhi-gacchAdhipati-AcAryadevazrImadvijaya-bhuvanabhAnusUrIzvarAH samatAsAgara-saMyamasamarpaNAdiguNagaNArNava-pannyAsapravarazrI-padmavijayagaNivarAH AjJAprasAda: siddhAntadivAkara-gItArthagacchAdhipati-AcAryadevazrImadvijaya-jayaghoSasUrIzvarAH preraNApIyUSam vairAgyadezanAdakSa-prAcInazrutoddhAraka-AcAryadevazrImadvijaya-hemacandrasUrIzvarAH Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 sukRtam! asya grantharatnasya prakAzane jJAnanidhidravyArpaNena sahAyIbhUtaH paramapUjya-adhyAtmayogi-AcAryadeva-zrImadvijaya kalApUrNasUrIzvara-paTTadharaparamapUjya-AcAryadeva-zrImadvijaya-kalAprabhasUrIzvaraparamapUjya-AcAryadeva-zrImadvijaya-kalpatarusUrIzvarANAM puNyapreraNayA zrI bharuDiyA vizA osavAla zve. mU. tapA. jaina saGghaH bharuDiyA-kacchastha: taM bhUri bhUri anumodayAmaH | Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya paddamIyA' vRtti ane tenA gurjara bhAvAnuvAdathI vibhUSita "yogasAra' nAmanA A grantharatnanane prakAzita karatAM Aje ame atyaMta AnaMda anubhavIe chIe. pUrvenA koI ajJAta mahApuruSe A mULagraMthanI racanA karI che. parama pUjya vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna munirAjazrI ratnabodhivijayajIe aneka hastalikhita pratonA AdhAre A mULagraMthanuM saMzodhana karyuM che tathA mULagraMthanA rahasyone pragaTa karanArI pamIyA vRtti nAmanI saraLa saMskRta TIkA racI che. munirAjazrIe pamIyA vRttino saraLa gujarAtI bhAvAnuvAda paNa lakhyo che. Ama A graMthanA abhyAsa dvArA yogasArano sAMgopAMga abhyAsa thAya che. apUrva zrutasevA karavA badala munirAjazrInI ame khUba khUba anumodanA karIe chIe. parama pUjya zrIsImanvarajinopAsaka AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA kRpA-preraNA-mArgadarzanathI amAruM TrasTa chellA pAMtrIsa varSathI jinazAsananA sAtakSetranI bhakti karI rahyuM che. temAM paNa zratoddhAranuM kArya vizeSa rIte thaI rahyuM che. Aja sudhImAM pAMcasothI vadhu zAstrono samuddhAra amArA TrasTa vaDe thayo che. AgaLa paNa uttarottara caDhiyAtI zrutasevA karI zakIe evI zrutAdhiSThAyikA sarasvatIdevIne prArthanA karIe chIe. A pustakanuM suMdara mudraNakArya karanAra bharata grAphiksavALA bharatabhAI ane mahendrabhAIne paNa A prasaMge dhanyavAda ApIe chIe. A pustakanuM AkarSaka TAITala taiyAra karanAra malTI grAphiksavALA mukezabhAIne paNa dhanyavAda ApIe chIe. A grantharatnanA abhyAsa dvArA sahu jIvo potAnI muktine nikaTa banAve e ja zubhAbhilASA. li. zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTanA TrasTIgaNa caMdrakumArabhAI bI. jarIvAlA lalItabhAI koThArI puMDarIkabhAI e. zAha vinayacaMda koThArI Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIyam pUrvamaharSiviracitaM padmIyavRtti-tadgurjarabhAvAnuvAda-vibhUSitaM yogasAraM saharSa prakAzayAmaH / ajJAtanAmadheyaiH pUrvamaharSibhiretadgrantharatnaM viracitam / paramapUjyavairAgyadezanAdakSa-AcAryadeva-zrImadvijaya-hemacandrasUrIzvarANAM ziSyaratnena munirAjazrIratnabodhivijayenA'neka-hastalikhitapratisAhAyyenaiSa mUlagranthaH saMzodhitaH / munivaryeNa mUlagranthagatarahasyodghATanArthaM 'padmIyA vRttiH' ityAkhyA saralasaMskRtavRttiviracitA / munivaryeNa padmIyavRtteH saralagurjarabhAvAnuvAdo'pi viracitaH / itthametadgrantharatnasyA'bhyAsena yogasArasya sAGgopAGgo'bhyAso jAyate / apUrvazrutasevAkartAraM munivaryaM bhUri bhUri anumodayAmaH / paramapUjya-zrIsImandharajinopAsaka-AcAryadeva-zrImadvijaya-hemacandrasUrIzvarANAM kRpA-preraNA-mArgadarzanairasmAkaM TrasTa: gatapaJcatriMzadvarSeH jinazAsanasya saptakSetrANAM zobhanAM bhaktiM karoti / tatrA'pi zrutoddhArakAryaM savizeSa bhavati / adyAvadhi paJcazatAdhikazAstrANAM samuddhAraH asmAkaM TrasTena vihitaH / agre'pi vayaM pravardhamAnAM zrutasevAM kartuM zaktA bhaviSyAma iti zrutAdhiSThAyikAM zrutadevatAM prArthayAmahe / asya grantharatnasya paThanena sarve jIvA muktiM prApnuvantviti abhilaSAmaH / li. zrI-jinazAsana-ArAdhanA-TrasTasya TrasTimahAzayAH candrakumArabhAi bI. jarIvAlA lalItabhAi koThArI puNDarIkabhAi e. zAha vinayacanda koThArI Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PTa, - aMtarmukhI mahezabhAI zAkamArkeTamAM gayA. tyAM zAka 1. G Maa (WEJvecanArA maNIbena mahezabhAIne kahyuM, "bhAI ! A che, sadA sukhI preraNAbena bhaNelA haze, nahIM ? mahezabhAI bolyA, 57 "mAsI, tamane enI kyAMthI khabara paDI?" maNIbena bolyA, "e bahene pahelA TameTAM kharIdyA, pachI saMtarA lIdhAM, tyArapachI dUdhI thelImAM nAkhI ane mAthe tarabUca mUkyuM che, eTale kahuM chuM !" A TucakAno sAra eTalo che ke gaNatara vinAnA bhaNataranI kazI kiMmata nathI. Adhunika zikSaNa lagabhaga gaNatara vinAnuM hoya che. vidyArthIo AgaLa vadhIne paisA kamAI zake e mATe bhaNe che. zikSaka paNa paisA mATe bhaNAve che. vidyArthIone bhaNAvAtAM viSayo paNa arthavihIna hoya che. tethI ja bhaNyA pachI paNa sAcuM jJAna temane maLatuM nathI. sAcuM zikSaNa to e kahevAya ke jenAthI AtmAmAM guNo vadhe. sAcuM jJAna paNa jIvanamAM pariNamavuM joIe. to ja e ApaNane AdhyAtmika mArge AgaLa vadhAre che. nahIMtara e mAtra bojArUpa banI jAya che. jJAna e to sAdhana che. tenAthI AtmAne ane enI guNasamRddhine oLakhIne te guNasamRddhinI prApti mATe puruSArtha karavAno che. jJAna meLavIne bahAra vadhavAnuM nathI paNa aMdaramAM vadhavAnuM che. jJAna jyAre AtmAmAM pariName che tyAre ApaNI dRSTi badalAI jAya che. bAhya duniyA e ja hovA chatAM jJAna pariNamyA pachI ApaNane e navI lAge che. eka sAdhake trIsa divasa bhItara UtaravAnI ghaniSTha sAdhanA karI. ekatrIsamA divase guru sAthe te nagaranI bahAra nIkaLyo. teNe gurune kahyuM, "AkhuM nagara badalAI gayeluM lAge che !" guru hasIne bolyA, "nagara to enuM e ja che, tuM badalAI gayo che !" jJAnI bAhya duniyAnA kAryomAM ro-pacyo na rahe. te aMdaramAM UtarI jAya. tethI ja duniyAne e navI dRSTithI juve. jIvanavyavahAra e ja rIte cAlato hovA chatAM jJAna pariNamyA pachI bhAva badalAI jAya che. jIvanamAM thatI kriyAone mAtra jovAnuM ane enA parathI AtmAne sudhAravAnuM thAya che. paNa e kriyAomAM bhaLavAnuM thatuM nathI. eka sAdhakane pUchavAmAM AvyuM, "pahelAM paNa tame khAtAM hatA, pItA hatAM, Aje paNa e badhuM cAle che. to pharaka zuM paDyo ?' sAdhake kahyuM, "pahelA e badhuM huM kartutvanA bhAvathI AsaktipUrvaka karato hato. Aje e badhuM thayA kare che ane huM joyA karuM chuM." Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 Ama, jJAna maLyA pachI bAhya bhAvothI nirlepa banIne adhyAtmamAM UtarI javuM joIe. adhyAtmajagatamAM UtaravAno mArga batAvanAro graMtha eTale ja 'yogasAra'. yoga eTale bhagavAne batAvelI, ApaNane mokSamAM laI janArI badhI ArAdhanAo. e ArAdhanAono sAra 'Atmavizuddhi pAmavI ane AtmAne paramAtmA banAvavo' e che. yogasAramAM yoganA A sAranI suMdara chaNAvaTa karAI che. A mULagraMtha pAMca prastAvomAM vaheMcAyelo che. pahelA prastAvamAM paramAtmAnA vAstavika svarUpano upadeza apAyo che. temAM 46 gAthAo che. bIjA prastAvamAM tattvonA sArarUpa dharmano upadeza apAyo che. temAM 38 gAthAo che. trIjA prastAvamAM samatAno upadeza apAyo che. temAM 31 gAthAo che. cothA prastAvamAM sattvano upadeza apAyo che. temAM 42 gAthAo che. pAMcamA prastAvamAM bhAvazuddhino upadeza apAyo che. temAM 49 gAthAo che. Ama A graMtha 206 gAthAno che. badhI gAthAo saMskRta bhASAmAM ane anuSTu chaMdamAM racAyelI che. graMthakAre te te prastAvamAM AvanArA viSayo dRSTAMto, tarko vagere dvArA khUba suMdara rIte samajAvyA che. gAthAonI racanA khUba ja saraLa zailImAM karAI che. tethI anvaya vinA paNa gAthAonA zabdArthano bodha sahelAIthI thaI zake che. satata bAhyabhAvomAM magna rahetAM ApaNA AtmAne aMtarmukha banAvavA A graMtha khUba upayogI che. A graMtha koIka ajJAta pUrvAcAryae racela che. teo atyaMta niHspRhI hatA. tethI ja graMthamAM temaNe kyAMya paNa potAnA nAmano ullekha karyo nathI. teo khUba UMcA ane aMda2mAM UtarelA sAdhaka hatA. temaNe ghaNA zAstronuM adhyayana karI potAnA jIvananA anubhavono nicoDa A graMthamAM ThAlavI dIdho che. A graMtha racI temaNe ApaNA jevA pAmara jIvo upara bahu moTo upakAra karyo che. A graMthamAM kyAMya paNa temaNe racanAsamaya paNa lakhyo nathI. tethI teo kyAreya thayA ane A graMtha kyAre racAyo te jANavuM zakya nathI. badhI gAthAo saraLa lAge che, paNa temanI pAchaLa ghaNuM UMDuM rahasya raheluM che. ciMtananA mahAsAgaramAM DUbakI lagAvanArane te rahasyaratno hAtha lAge che. 'yogasAra' mULagraMthanuM meM ghaNI hastalikhita pratonA AdhAre saMzodhana karyuM che. badhI hastalikhita ane mudrita pratonI saMkalanA karI yogya pATha meM mULagAthAmAM joDyo che ane pAThAMtaro nIce TIppaNamAM ApyA che. A hastalikhita prato ane mudrita pratono paricaya A mujaba che - - A B - - A prata pATaNanA zrIhemacandrAcAryajJAnamaMdiranI che. tenI upara lekhanasaMvata lakhela nathI. A prata pATaNanA zrIhemacandrAcAryajJAnamaMdiranI che. tenI upara lekhanasaMvata lakhela nathI. A prata ghaNI azuddha che. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ c - A prata pATaNanA bhAbhAnA pADAnA jJAnabhaMDAranI che. tenI upara lekhanasaMvata lakhela nathI. A pratamAM trIjA prastAvanI gAthAonA kramamAM thoDo pheraphAra che ane cothA-pAMcamA prastAvonI amuka gAthAo trIjA prastAvamAM mUkelI che. D - A prata pATaNanA zrI hemacandrAcAryajJAnamaMdiranI che. tenI upara lekhanasaMvata lakhela nathI. E - A prata pATaNanA zrI hemacandrAcAryajJAnamaMdiranI che. tenI upara lekhanasaMvata lakhela nathI. E - A prata pATaNanA zrIhemacandrAcAryajJAnamaMdiranI che. tenI upara lekhanasaMvata lakhela nathI. G - A prata pATaNanA zrI hemacandrAcAryajJAnamaMdiranI che. tenI upara lekhanasaMvata lakhela nathI. H - A prata pATaNanA zrIhemacandrAcAryajJAnamaMdiranI che. tenI upara lekhanasaMvata lakhelA nathI. A pratamAM yogasAranI mAtra 62 gAthAo ja che. - A prata pATaNanA zrI hemacandrAcAryajJAnamaMdiranI che. tenI upara lekhanasaMvata lakhela nathI. A pratamAM paNa yogasAranI mAtra 62 gAthAo ja che. . - A prata pATaNanA zrI hemacandrAcAryajJAnamaMdiranI che. te vikrama saMvata 1724, mAgazara suda 2, zukravAre rAjanagaramAM lakhAI che. K - A prata pATaNanA zrI hemacandrAcAryajJAnamaMdiranI che. tenI upara lekhanasaMvata lakhela nathI. L - A prata pATaNanA zrI hemacandrAcAryajJAnamaMdiranI che. tenI upara lekhanasaMvata lakhela nathI. M - A pustaka mudrita yogasAranuM che. tenuM saMpAdana paMDitavarya haragoviMdadAsa trIkamacaMda zeThe karela che. te vArANasInI jaina vividha sAhitya zAstramAlA taraphathI vikrama saMvata 1976 mAM prakAzita thayela che. Ama bAra hastalikhita prato ane eka mudrita pustakanA AdhAre yogasAranuM saMzodhana karela che. A badhI hastalikhita pratonI phoTokopI ApanAra te te jJAnabhaMDAronA vyavasthApakono huM khUba khUba AbhAra mAnuM chuM. pUjya munirAjazrI jaMbUvijayajI mahArAja Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ane pUjya gurudevazrInI preraNAthI pATaNanA ghaNA hastalikhita bhaMDAronI hastalikhita pratonuM skeniMga thayela. mane uparanI phoTokopIo temAMthI maLela che. mane A phoTokopIo munirAjazrI kRpAratnavijayajI mahArAje meLavI ApI che. A prasaMge banne pUchyono ane munirAjazrIno khUba khUba AbhAra mAnuM chuM. munirAjazrI, pUjya gurudevazrInA zrutasamuddhAranA kAryamAM koIpaNa jAtanA nAmanI spRhA vinA paDadA pAchaLa rahIne rAta-divasa athAga parizrama karI rahyA che. temanI advitIya gurubhakti ane zrutabhaktine dhanyavAda ApuM chuM. yogasAranI TIkA lakhavAnuM sUcana ghaNA varSo pUrve mane munirAjazrI kRtapuNyavijayajIe karela. tyAre to meM yogasAra mULagraMtha joyo ke vAMcyo paNa na hato. tyAre mArAmAM TIkA lakhavAnI yogyatA ke bhAvanA na hatI. paNa munirAjazrInuM sUcana eka bIjArUpe aMdara paDyuM hatuM. avasara Avyo ane saMyogo maLyA eTale te bIjamAMthI A TIkAvRkSanuM sarjana thayuM. sUcana karavA badala munirAjazrIno khUba khUba AbhAra mAnuM chuM. jo ke, mArAmAM A mahAna graMthanI TIkA racavAnI yogyatA nathI, chatAM mULagraMtha vAMcyA pachI mane khUba gamI gayo ane enI gAthAo para ciMtana karatAM karatAM mane je sphUryuM te meM TIkAmAM lakhyuM che. A TIkA saraLa saMskRta bhASAmAM lakhI che. te vidvattAnuM pradarzana karavA mATe nahIM, paNa A mahAna graMthanA rahasyo sva-para ubhayanA hRdayamAM pratiSThita karavA racI che. A TIkAmAM meM koI nyAyanI zailIno ke vyAkaraNanA sUtrono upayoga karyo nathI. TIkA eTalI saraLa che ke saMskRtanI be buka karyA pachI paNa vAMcavAmAM Ave to bodha sahelAIthI thAya. TIkAmAM prathama dareka gAthAnI avataraNikA lakhI che. pachI mULagAthA lakhI teno anvaya karyo che. pachI anvayanA AdhAre zabdono sAmAnya artha karyo che. tyAra pachI vizeSa vivecana karyuM che. aneka zAstrapATho dvArA te te padArthone samajAvavAno ane siddha karavAno prayatna karela che. A TIkAne 144 graMthonA 401 zAstrapATho dvArA vibhUSita karI che. graMthonA nAma ane zAstrapATho bolDa TAIpamAM ApyA che jethI temanI tarapha tarata dhyAna jAya. TIkAmAM AvatAM suvAkyo paNa bolDa TAIpamAM lIdhA che. A suvAkyo jIvanamAM utArIe to aneka prakAre lAbha thAya. TIkAmAM jarUra paDe tyAM zaMkAo uThAvIne tenA samAdhAno paNa karyA che. jarUra paDe tyAM dRSTAMto paNa TAMkyA che. dareka gAthAnI vRttine aMte TUMkamAM sAra paNa lakhyo che. vikrama saMvata 2066 varSe pUjya gurudevazrInI nizrAmAM rAjasthAnamAM siroDInagaramAM kevalabAgatIrthamAM upadhAnatapanI ArAdhanA thaI. te vakhate tyAMnA suMdara ane zAMta vAtAvaraNamAM zrImunisuvratasvAmInI chatrachAyAmAM pUjya gurudevazrInI kRpAthI A TIkAnuM sarjana thayuM. kensara jevI bhayaMkara bImArImAM paNa samatApUrvaka mAsakSamaNa jevA ugra taponI Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 sAdhanA karanAra ajoDa sAdhaka, parama pUjaya nyAyavizArada AcAryadeva zrImadvijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnA prathama ziSyaratna ane laghubaMdhu, mArA dAdAgurudeva, parama pUjya samatAsAgara paMnyAsapravarazrI padmavijayajI mahArAjAnA nAma parathI A TIkAnuM nAma "pamIyA vRtti' rAkhyuM che. parama pUjaya siddhAMtadivAkara, gItArthagacchAdhipati AcAryadeva zrImadvijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA ane paramapUjya vairAgyadezanAdakSa, gurudevazrI AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAe A grantharatnane prakAzita karavAnI anumati ApI te badala te.pUjayono khUba khUba AbhAra mAnuM chuM ane kRtajJabhAve temane vaMduM chuM. A saMpUrNa TIkAnuM saMzodhana saMzodhananI duniyAmAM prakhyAta amArA samudAyanA eka vidvadharma mahatmAe karela che. paNa saMzodhaka tarIke potAnuM nAma lakhavAnI temanI IcchA na hovAthI ahIM temanuM nAma lakhyuM nathI. temano AbhAra mAnavA sAthe temane dhanyavAda ApuM chuM. A TIkA racatAM racatAM ane mupho jotAM jotAM mane to khUba ja lAbha thayo che. vAcakone paNa saTIka A granthanA pArAyaNa dvArA khUba lAbha thaze emAM bemata nathI. saTIka A grantha ekavAra vAMcIne pUro karavA mATe nathI. paNa vAraMvAra A granthanuM paThana, ciMtana, manana karIne enA padArtho jIvanamAM utAravAnA che. A granthano jo barAbara abhyAsa karavAmAM Ave ane ene jIvanamAM utAravAmAM Ave to jIvanaparivartana thayA vinA na rahe, bahAranI duniyAmAMthI nivRtti laI aMdaranI duniyAmAM viharavAnuM mana thAya, doSo dUra thAya ane guNo pragaTe, aMdaramAM rahelA paramAtmA pragaTa thAya, tAtvika dharmanI ArAdhanA thAya, samatA ane sattva AtmasAt thAya ane AtmAnI vizuddhi thAya. zaktizALI AtmAoe to A mULagraMtha kaMThastha karI tene AtmasAta karavA jevo che. saTIka A granthanuM vAMcana karyA pachI anekane enA vAMcana mATe preraNA karavI. kharekhara, A eka avala koTIno graMtha che. adhyAtma jagatanA zikharo sara karavA mATe A grantha pagathiyAnuM kAma karI ApaNane UMce caDhAvaze. A granthane khUba cAvIcAvIne vAMcavo, eTale ke khUba ciMtana-mananapUrvaka vAMcavo. saMskRta bhASAne nahIM jANanArA jIvo paNa A mahAna granthanA abhyAsathI vaMcita na rahI jAya ane A grantha AbAla-gopAla sarvatra prasiddha bane ane lokabhogya bane e uddezyathI A saTIka graMthano gujarAtI bhASAmAM bhAvAnuvAda paNa meM lakhyo che. bhAvAnuvAdamAM TIkAnI ja vAto saraLa gujarAtI bhASAmAM rajU karI che. tethI bALajIvo paNa A granthanA marmane samajavA bhAgyazALI banaze. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 TIkA ane bhAvAnuvAda sahita A grantha ghaNo vizALakAya banI javAthI A granthane be bhAgomAM vibhAjita karyo che. pahelA bhAgamAM pahelA, bIjA ane trIjA prastAvono samAveza karyo che. cothA ane pAMcamA prastAvono samAveza bIjA bhAgamAM karyo che. granthanI zarUAta thatAM pahelA vistRta viSayAnukrama mUkela che. tenAthI granthanA viSayono sAmAnya bodha thaze. granthanA viSayono vizeSa ane vizada bodha to granthasAgaramAM DUbakI lagAvyA pachI ja thaze. granthanI pUrNAhuti bAda granthanI zobhAmAM abhivRddhi karanAra cha pariziSTo mUkyA che. pahelA pariziSTamAM yogasAranI mULagAthAo mUkI che. tethI kaMThastha karanArane saraLatA paDe. bIjA pariziSTamAM yogasAranI mULagAthAonI akArAdikrame sUci ApI che. trIjA pariziSTamAM padmIyAvRttimAM sAkSI tarIke batAvelA granthonI sUci che. cothA pariziSTamAM padmIyAvRttimAM batAvelA zAstrapAThonI sUci che. pAMcamA pariziSTamAM yogasAra mULamAM ane padmIyA vRttimAM batAvelA dRSTAMtonI sUci che. chaThThA pariziSTamAM padmIyAvRttimAM TAMkelA sUktaratnonI sUci che. parama kRpALu paramAtmA ane parama pUjya bhImabhavodadhitAraka gurudevazrI vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA kRpA, preraNA ane mArgadarzana vaDe ja A saMzodhana, sarjana ane saMpAdana zakya banyuM che. e pUjyonA caraNomAM kRtajJabhAve anaMtazaH vaMdanA. granthakAra eka mahAna sAdhakapuruSa hatA. jyAre huM alpabuddhivALo chuM. meM mArA kSayopazama anusAra granthakAranA Azayane pragaTa karavAno prayAsa karyo che. chatAM matimaMdatAnA kAraNe kyAMya granthakAranA Azaya viruddha nirUpaNa karyuM hoya ane TIkAmAM bIjI koIpaNa jAtanI kSati rahI gaI hoya ke jinAjJAviruddha nirUpaNa thayuM hoya to te badhAnI trividhe trividhe kSamA yAcuM chuM ane bahuzruta vidvAnone te sudhAravAnI prArthanA karuM chuM. ghaNA phUlono rasa nicovyA pachI thoDuM attara maLe che. te attaranuM TIpuM paNa manane ane zarIrane tarabatara karI de che. hA, attaranI zIzIne khIssAmAM rAkhI mUkavA mAtrathI tenI sugaMdha maLatI nathI. te zIzIne khIssAmAMthI kADhI tenuM DhAMkaNuM kholI, hAtha para attara laIne nAkathI sUMghavAthI sugaMdha maLe che. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 ghaNA zAstronuM avagAhana karyA pachI yogano je sAra maLyo te granthakAre ApaNane A granthamAM pIrasyo che. thoDo paNa sAra ApaNA jIvanane ArAdhanAthI tarabatara karI deze. hA, A grantha mAtra vAMcI javAthI ArAdhanAnI sugaMdha nahIM maLe. vAMcyA pachI enA para ciMtana-manana karI ene jIvanamAM utAravAthI jIvana ArAdhanAthI maghamaghAyamAna banaze. A granthanA zabdo mAtra granthastha na rahetAM hRdayastha, jIvanastha ane Atmastha bane e ja zubhAbhilASA. saTIka A granthanA abhyAsa dvArA sarve jIvo aMtarmukha banI zIghra paramapadane sanmukha bane e ja abhyarthanA. piMDavADA (rAjasthAna) vi.saM. 2069 aSADha suda-6 (prabhuvIracyavanakalyANakadina) parama pUjya vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjano ziSyANu muni ratnabodhivijaya Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariNatiM vinA jJAnaM bahUpayogi na bhavati / pariNataM jJAnamadhyAtmamArge pravarttayati / zuSkaM jJAnaM bhArarUpaM bhavati / jJAnaM khalu sAdhanam / tenA''tmaguNasamRddhi pratyabhijJAya tatprAptyarthaM prayatanIyam / jJAnena bahi: na pravardhanIyaM parantvantaH pravardhanIyam / jJAnI sAMsArikakAryeSu na nimajjati / sa svAtmani nimajjati / tata eva sa vizvaM nUtanadRSTyA pazyati / ato jJAnaprAptyanantaraM bahirbhAveSu nirlepIbhUyA'dhyAtmamArge pravarttanIyam / adhyAtmamArge pravarttako grantho 'yogasAraH ' / mokSaprApikAH sarvA ArAdhanA yogarUpAH / sarvAsAmArAdhanAnAM sAraH AtmavizuddhiM kRtvA paramAtmatvaprAptiH / yogasAre'yaM sAraH suSThu vivecitaH / jJAnasiddho na lipyate ayaM mUlagranthaH paJcaprastAvAtmakaH / SaTcatvAriMzadvRttAtmake prathame prastAve paramAtmano yathAvasthitaM svarUpamupadiSTam / aSTatriMzavRttAtmake dvitIye prastAve tattvasArarUpo dharma upadiSTaH / ekatriMzadvRttAtmake tRtIye prastAve samatopadiSTA / dvicatvAriMzadvRttAtmake caturthe prastAve sattvamupadiSTam / ekonapaJcAzadvRttAtmake paJcame prastAve bhAvazuddhirupadiSTA / itthamayaM granthaH SaDadhikadvizatavRttapramANaH / saMskRtabhASAnibaddhe'nuSTubvRttagumphite'smingranthe granthakAreNa tattatprastAvagataviSayA dRSTAntatarkAdipurassaraM suSThu prajJApitAH / saralapaddhatyA racitAnAM vRttAnAM zabdArthabodha: sugamaH / satataM bAhyabhAveSu nimagnasyA''tmano'ntarmukhIkaraNArthamayaM grantho'tIvopayogI / ajJAtanAmadheyaiH pUrvAcAryairayaM granthaH sandRbdhaH / niHspRhasattamaistairgranthe kvA'pi svanAmollekho na kRtaH / sAdhakapraSThaistairanekazAstrANyavagAhya svAnubhavanavanItamasmingranthe bhRtam / asya granthasya viracanena tairvayaM bahUpakRtAH / granthe kvA'pi racanAsaMvatsarasyA'nupalabdhyA te kadA mahimaNDala - malaJcakruH kadA ca tairayaM grantho viracita iti na jJAyate / granthag2atavRttAni saralAni parantu rahasyArthabhRtAni / te rahasyArthAzcintanagamyAH / anekahastalikhitapratisAhAyyena mayA'yaM mUlagranthaH saMzodhitaH / upalabdhahastalikhitamudritapratInAM saGkalanAM kRtvA mayocittaH pATho mUlavRtteSu nibaddha: pAThAntarANi ca TippaNyAM nyastAni / saMzodhanopayuktahastalikhitamudritapratInAM paricaya evaM jJeyaH pattanasthazrIhemacandrAcAryajJAnamandirasatkAyAmasyAM pratyAM lekhanasaMvatsaro nopalabhyate / A - - Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 B - pattanasthazrIhemacandrAcAryajJAnamandirasatkAyAmasyAM pratyAM lekhanasaMvatsaro nopalabhyate / iyamatIvAzuddhA / C - pattanasthabhAbhApATakajJAnAlayasatkAyAmasyAM pratau lekhanasaMvatsaro nopalabhyate / atra tRtIye prastAve vRttAnyutkramanibaddhAni / atra caturthapaJcamaprastAvagatAni kAnicivRttAni tRtIye prastAve nibaddhAni / D - pattanasthazrIhemacandrAcAryajJAnamandirasatkAyAmasyAM pratau lekhanasaMvatsaro nopalabhyate / E - pattanasthazrIhemacandrAcAryajJAnamandirasatkAyAmasyAM pratau lekhanasaMvatsaro nopalabhyate / F - pattanasthazrIhemacandrAcAryajJAnamandirasatkAyAmasyAM pratau lekhanasaMvatsaro nopalabhyate / G - pattanasthazrIhemacandrAcAryajJAnamandirasatkAyAmasyAM pratau lekhanasaMvatsaro nopalabhyate / H - pattanasthazrIhemacandrAcAryajJAnamandirasatkAyAmasyAM pratau lekhanasaMvatsaro nopalabhyate / atra dviSaSTivRttAnyeva santi / / | - pattanasthazrIhemacandrAcAryajJAnamandirasatkAyAmasyAM pratau lekhanasaMvatsaro nopalabhyate / atrA'pi dviSaSTivRttAnyeva santi / J - pattanasthazrIhemacandrAcAryajJAnamandirasatkeyaM pratikramIye 1724 varSe mArgazIrSa-zukla-dvitIyAyAM rAjanagare likhitA / K - pattanasthazrIhemacandrAcAryajJAnamandirasatkAyAmasyAM pratau lekhanasaMvatsaro nopalabhyate / L - pattanasthazrIhemacandrAcAryajJAnamandirasatkAyAmasyAM pratau lekhanasaMvatsaro nopalabhyate / M - idaM pustakaM mudritayogasArasatkam / tacca zeTha-trIkamacanda-putra-paNDitavarya-haragovindadAsena sampAditam / vArANasIstha-jainavividhasAhityazAstramAlAnAmasaMsthayA vaikramIye 1976 varSe tat prakAzitam / itthaM dvAdazahastalikhitapratInAmekamudritapratezca sAhAyyena mayA'yaM granthaH saMzodhitaH / hastalikhitapratiprApakatattajjJAnAlayavyavasthApakebhyo dhanyavAdaM prayacchAmi / pUjyamunirAjazrIjambUvijayAnAM pUjyagurudevAnAJca preraNayA pattanasthAnekahastalikhitajJAnAlayasatkahastalikhitapratInAM skeniMgakArya sampannam / uparyuktapratInAM phoTokopayo mayA tasmAt munirAjakRpAratnavijayasAhAyyena labdhAH / pUjyebhyo munivaryAya ca dhanyavAdaM prayacchAmi / yogasAravRttinirmANasUcakaM munirAjakRtapuNyavijayAyA'pi dhanyavAdaM dadAmi / B-2 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadyapyetanmahAgranthavRttiviracanayogyatA mayi na vidyate tathApyasya granthasya paThanAnantaramayaM grantho mahyamatIva rucitaH / tato'sya vRttAnAM cintanena yadyadsphUritaM tattanmayA vRttau nibaddham / saralasaMskRtabhASAnibaddheyaM vRttirmayA svapareSAM hRdaye granthagatarahasyAnAM pratiSThArthaM viracitA, na tu pANDityapradarzanArtham / asyAM vRttau nyAyapaddhatervyAkaraNasUtrANAM vA prayogo na kRtaH / tato viziSTazAstrA'bhyAsarahitAnAM saMskRtabhASAmAtrajJAnavatAmapyasyA bodhaH sukhena jAyate / vRttiracanApaddhatiH avataraNikA-mUlagAthA-anvaya-zabdArtha-vizeSArtha-krameNa jJeyA / iyaM vRttizcatuzcatvAriMzadadhikazatagranthAnAmekAdhikacatuHzatapAThairalaGkatA / iyaM vRttizcAlanA-pratyavasthAna-dRSTAntasaGkSiptasAraivibhUSitA / vaikramIye 2066 varSe pUjyagurudevanizrAyAM marubhUmau siroDInagare kevalabAgatIrthe upadhAnatapasi pravarttamAne zrImunisuvratasvAmikRpayA pUjyagurudevAzIbhirmayeyaM vRttiviracitA / paramapUjya-pragurudeva-samatAsAgara-panyAsapravarazrIpadmavijayagaNivaranAmnA'syA vRtternAma 'padmIyA vRttiH' iti sthApitam / nAmaprAgaTyamanicchataikena vidvadvaryaprakhyAtasaMzodhakamahAtmaneyaM vRttiH sAdyantaM saMzodhitA / kRtajJabhAvena tasmai dhanyavAdamarpayAmi / savRttiko'yaM grantho na kevalaM sakRdeva paThanIyaH, parantu punaH punaH parizIlanenA'syaidamparyArtho jJeyaH / tataH sa AtmasAtkarttavyaH / medhAvibhirayaM mUlagranthaH kaNThasthIkartavyaH / saMskRtabhASAjJAnarahitajanAnAM kRte mayA savRttikasyA'sya granthasya gurjarabhAvAnuvAdo'pi dRbdhaH / tato bAlajIvA apyasya granthasya rahasyAni boddhaM zakSyanti / savRttikaH sabhAvAnuvAdo'yaM grantho vizAlakAyaH / tato'yaM dvayorbhAgayovibhaktaH / prathamadvitIyatRtIyaprastAvAtmakaH prathamo bhAgaH / caturthapaJcamaprastAvAtmako dvitIyo bhAgaH / granthaprArambhAtpUrvaM vistRto viSayAnukramo nyastaH / tena granthagataviSayANAM sAmAnyabodho bhaviSyati / granthasamAptyanantaraM SaT pariziSTAni nyastAni / prathamaM pariziSTaM yogasAramUlavRttAtmakam / dvitIye pariziSTe yogasArasya mUlavRttAnAmakArAdikrameNa sUciyastA / tRtIye pariziSTe padmIyavRttigatasAkSigranthAnAM sUciyastA / caturthe pariziSTe padmIyavRttigatazAstrapAThAnAM sUciyastA / paJcame pariziSTe savRttike'smingranthe darzitAnAM dRSTAntAnAM sUciya'stA / SaSThe pariziSTe padmIyavRttigatasUktaratnAnAM sUciya'stA / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 paramakRpAluparamAtmanAM paramapUjya bhImabhavodadhitArakagurudeva vairAgyadezanAdakSAcAryadevazrImadvijayahemacandrasUrIzvarANAJca kRpApreraNAmArgadarzanaireva mayA'sya granthasya saMzodhana - vRttisarjana - anuvAdasampAdanAni kRtAni / tAnpUjyAnkRtajJabhAvenA'nantazo vande / savRttikasyA'sya granthasya saMzodhane vRttinirmANe'nuvAde sampAdane ca yA kAcit kSati: kRtA jAtA vA syAttatkRte kSamAM yAce viduSazca tacchuddhyarthaM prArthaye / pustakastho'yaM grantho hRdayastho jIvanastha Atmasthazca karaNIyaH / savRttikamenaM granthamabhyasya sarve jIvA antarmukhIbhUya zIghraM paramapadaM pratyunmukhA bhavantvityabhilaSati piNDavADA (rAjasthAna ) vi.saM. 2069, aSADha zukla 6, (prabhuvIracyavanakalyANakadinam ) paramapUjyavairAgyadezanAdakSAcAryadeva zrImadvijayahemacandrasUrIzvarANAM ziSyANuH ratnabodhivijayo muniH / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (TOWARDS THE ETERNAL WORLD Without implement and experience, knowledge is not so useful. Right knowledge which is implemented in the life, makes us proceed on the path of eternal world. Knowledge devoid of implement is like a burden. Knowledge is an equipment. Using it we should know our eternal wealth of virtues and try to attain it. After gaining knowledge, we shouldn't grow outwards, but we should grow inwards. True scholar doesn't get engrossed in worldly matters. He dives in his soul. So, he sees the world with a new angle. Thus, after gaining true knowledge we should abstain from the worldly matters and march on the eternal path. 'Yogsar' is a scripture which leads us to the path of soulpurity. Yog means religious rituals. Sar means essence. The essence of all the religious rituals is to attain omniscence through soulsublimation. This essence is very well described in this scripture named Yogsar. This scripture is divided into five 'Prastavas'. The first prastava, containing fortysix anushtub verses, describes the true nature of Parmatma. The second prastava, containing thirtyeight verses, depicts the true nature of religion which is the essence of all the elements. The third prastava, containing thirtyone verses, shows the importance of apathy. The fourth prastava, containing fortytwo verses, narrates the importance of spirit. The fifth prastava, containing fortynine verses, shows the importance of emotional sublimation. Thus, this scripture is composed of two hundred and six anushtub verses. The author has described the above-mentioned topics very well with the help of illustrations and logics. To make the soul, which is constantly engrossed in the external world, engrossed in the eternal world, this scripture is a materpiece. This scripture is composed by an unknown saint of the past. Being desireless of publicity he has not mentioned his name anywhere in the scripture. He was a great practitioner of eternal rites. After a deep study of many scriptures, he has presented the essence of his experience in this scripture. He has greatly obliged us by composing this scriputre. He has not mentioed the composition-year anywhere in this scripture. So, we are not able to know about the period during which he ornamented this earth. The verses composed by him i scripture are simple, but filled with great hidden meaning. This hidden meaning can be known by deep thinking. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 I have corrected this scripture with the help of many manuscripts. After the compilation of all the manuscripts and printed script, I have joined the proper version in the text and the rest versions in the footnote. The list of manuscripts and printed script used by me in the correctionprocess of this scripture is as follows - A - This manuscript is from Shree Hemchandracharya Gyanmandir of Patan. The year of writing is no mentioned in it. B - This manuscript is from Shree Hemchandracharya Gyanmandir of Patan. The year of writing is not mentioned in it. There are many mistakes in it. C. This manuscript is from Gyanalaya of Bhabhapada in Patan. In it, the verses of the third prastava are randomly arranged and some verses of the fourth and the fifth prastavas are put in the third prastava. D - This manuscript is from Shree Hemchandracharya Gyanmandir of Patan. The year of writing is not mentioned in it. E - This manuscript is from Shree Hemchandracharya Gyanmandir of Patan. The year of writing is not mentioned in it. F . This manuscript is from Shree Hemchandracharya Gyanmandir of Patan. The year of writing is not mentioned in it. G - This manuscript is from Shree Hemchandracharya Gyanmandir of Patan. The year of writing is not mentioned in it. H - This manuscript is from Shree Hemchandracharya Gyanmandir of Patan. The year of writing is not mentioned in it. 1- This manuscript is from Shree Hemchandracharya Gyanmandir of Patan. The year of writing is not mentioned in it. There are only sixtytwo verses in it. J - This manuscript from Shree Hemchandracharya Gyanmandir of Patan was written in the year 1724 of Vikram Era in Rajnagar. K - This manuscript is from Shree Hemchandracharya Gyanmandir of Patan. The year of writing is not mentioned in it. L - This manuscript is from Shree Hemchandracharya Gyanmandir of Patan. The year of writing is not mentioned in it. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ M - 22 This is a printed book of Yogsar. It was edited by Pandit Hargovinddas, the son of Sheth Trikamchand. It was published by Jain-Vividh-Sahitya-Shastramala of Varanasi in the year 1976 of Vikram Era. Thus, with the help of twelve manuscripts and one printed book I have corrected this scripture. I thank the donors of the photocopies of the manuscripts for their help. With the advice and guidance of Reverend Muni Jambuvijay Maharaj and Reverend Gurudevshree the manuscripts of many manuscript-libraries in Patan were scanned. I received the photocopies of above mentioned manuscripts from that work with the help of Muniraj Kruparatnavijay Maharaj. I am very grateful to them. I also thank Muni Krutpunyavijay Maharaj at this moment, who suggested me to write a commentary on Yogsar. Though I am not so talented to write a commentary on this great scripture, I very much liked this scripture after reading it and so, after thinking on its verses, I composed the commentary with the thoughts that sprouted in my mind. I have composed this commentary to establish the great truths hidden in this scripture in the hearts of all people, not to show my talent. I have not used any hard logic or hard grammar in this commentary. So, those who have studied Sanskrit language and have not studied any sanskrit scriptures can also understand it. The commentary of each verse consists of preface, verse, anvay (simpler from of the verse in which the words of the verse are arranged in order), literal meaning and description. I have quoted four hundred and one versions of one hundred and fortyfour scriptures in the commentary. I have decorated the commentary by questions, answers, illustrations and short summaries. In the year 2066 of the Vikram Era, Updhan Tap was held in Kevalbaug tirth at Sirodinagar in Rajasthan under the guidance of reverend gurudevshree. At that time, by the divine blessings of shree Munisuvratswami Bhagwan and gurudev I composed this commentary. I named this commentary as 'Padmiya Vritti' by the name of my grandgurudev Reverend Pannyas Shree Padmavijay Maharaj. This commentary has been checked by an intelligent Mahatma of my group, wellknown for his checkingworks. He didn't want to disclose his name. So, I haven't mentioned his name. I am very grateful to him too at this moment. This scripture along with its commentary is not for reading just once and understanding its literal meaning, but after reading it thoroughly again and again its moral should be known and applied in our lives. Talented persons must cram and recite the verses. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 For the persons, who don't know sanskrit, I have translated the commentary in Gujarati language. So, even the common people can understand the underlying meaning of the scripture. This scripture is divided into two parts. The first part consists the first, second and third prastavas. The second part consists the fourth and fifth prastavas. The topics in the scripture can be known from the index given at the beginning. At the end I have composed six appendixes. The first appendix consists the verses of Yogsar. The second appendix consists the alphabatical list of the verses of Yogsar. The third appendix cosists the list of scriptures mentioned in the Padmiya commentary. The fourth appendix consists the list of versions, taken from different scriptures, in the Padmiya commentary. The fifth appendix consists the list of illustrations mentioned in the text and the commentary. The sixth appendix consists the list of golden sentences in the Padmiya commentary. I have corrected, composed, translated and edited this scripture with its commentary and translation by the grace of Bhagwan and my gurudev Reverend Acharyadev Shreemadvijay Hemchandrasurishwarji Maharaj. I bow to them with great reverence. I apologize for the mistakes committed by me in the correction, composition, translation and edition of this scripture. I request the scholars to mend them. This scripture printed in this book should be established in the heart, in the life and in the soul. I wish that after studying this scripture along with its commentary, all should refrain from the external world, move towards the eternal world and quickly march to attain omniscence. Pindwada (Rajashthan) 14-7-2013 A disciple of Reverend Acharyadev Shreemad Vijay Hemchandrasurishwarji Maharaj, Muni Ratnabodhivijay 1 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sp jemanI chatrachAyAmAM rahIne yogasAranI padmIyAvRtti ane tenA bhAvAnuvAdanuM sarjana thayuM te siroDI-kevalabAga maMDana zrImunisuvratasvAmI bhagavAnana A grantharatna sAdara sabahumAna samarpita karatAM atyaMta AnaMda anubhavuM chuM. - - muni ratnabodhivijaya Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D 1 1 2 kra. 3 4 5 2 1 2 1 3 2 viSayAnukramaH viSayaH caturtha: prastAvaH cotho prastAva sattvasya mahattvam / sattvanuM mahattva. rajastamobhAvau tyAjyau / rajas ane tamas bhAvone choDavA. sattvarajastamasAM svarUpam / sattva, rajas ane tamasnuM svarUpa. sattvamupAdeyam / sattvabhAvane grahaNa karavo. sattve cittaM sthirIkarttavyam / sattvamAM cittane sthira karavuM. sattvazIlo jinadharmamArAdhayati / sAttvika jIva jinadharmanI ArAdhanA kare che. hInasattvaH saMsAre patati / alpasattvavALo jIva saMsAramAM paDe che. dharmaM kurvataH parISahopasargopanipAto bhavati / dharma karanArAne parISaho ane upasargo Ave che. hInasattvaH pratijJAM vilopayati / alpasattvavALo jIva pratijJAno lopa kare che. hInasattvaH sAvadyaM yogaM pratyAkhyAya punaH sevate / alpasattvavALo jIva pApavyApAranA paccakkhANa karIne pharI temane seve che. muniH sarvaM sAvadyaM yogaM pratyAkhyAti / muni badhA pApavyApAranA paccakkhANa kare che. dhairyavarjitaH pratyAkhyAtaM punaH sevate / dhairya vinAno jIva jenuM paccakkhANa karyuM hoya tene pharI seve che. vRtta kra. pRSTha kra. 1-42 301-438 4/1 301-305 301 302 303 304 305 4/2 305 - 308 306 307 4/3 308-311 309 310 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 kra. viSayaH vRtta kra. pRSTha kra. 4/4 311-315 312 2 yAvanmano na taralIbhavet tAvad guruvacaHzAstrabhAvanAH / jyAM sudhI mana caMcaLa thatuM nathI tyAM sudhI guruvacana, zAstra ane bhAvanAo hoya che. dvAdaza bhAvanAH / bAra bhAvanAo. dvAdazabhAvanAsvarUpam / bAra bhAvanAonuM svarUpa. kaSAyaviSa nasattvasya mano vicalati / kaSAyo ane viSayo vaDe alpasattvavALAnuM mana calita thAya che. kaSAyaviSayeSu dhAvannAtmA durjeyaH / kaSAyo ane viSayomAM doDanAro AtmA muzkelIthI jitAya evo 313-314 3 315 5 4/5 316-319 4/6 319-322 320 2 321 Atmavijetaiva prazasyaH / AtmAne jItanAro ja prazaMsApAtra che. sattvazAlyAtmAnaM jayati / sattvazALI AtmAne jIte che. raudraparISahANAM durjayatvam / bhayaMkara parISaho muzkelIthI jitAya evA che. dvAviMzatiH parISahAH / bAvIza parISaho. hInasattvAH parISahopanipAte dInA bhavanti / alpa sattvavALA jIvo parISaho AvavA para dIna thAya che. vIrazreSThaH parISahANAM sammukhaM dhAvati / vIromAM zreSTha jIva parISahonI sAme doDe che. upasargANAM durjayatvam / upasargo muzkelIthI jitAya evA che. caturvidhA upasargAH / cAra prakAranA upasargo. hInasattvA upasargApAte'saMyama sevante / alpasattvavALA jIvo upasargo Ave tyAre asaMyamane seve che. 322 4/7 322-327 1 323-325 326 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra. viSayaH vRtta kra. pRSTha kra. 327 4/8 328-330 328 329 4/9 330-335 331 332 3 sAttviko muniH pratisroto gacchati / sAttvika muni pravAhanI sAme jAya che. kaSAyaviSayaparISahopasargANAM durjayatvasya tAratamyam / kaSAyo, viSayo, parISaho ane upasargonA durjayapaNAnI taratamatA. viSayA duHsahAH / viSayo muzkelIthI sahana thAya evA che. kaSAyA atiduHsahAH / kaSAyo bahu muzkelIthI sahana thAya evA che. parISahopasargA adhikaduHsahaduHsahAH / / parISaNo ane upasargo bahu ja muzkelIthI sahana thAya evA che. kAmasya durjayatvam / kAma muzkelIthI jitAya evo che. dvividhaH kAmaH / be prakArano kAma. asamprAptakAmasya dazabhedAH / asaMprApta kAmanA daza bhedo. samprAptakAmasya caturdazabhedAH / saMprAptakAmanA cauda bhedo. 4 kAmo jagattrayaikamallaH / kAma traNa jagatamAM ekamAtra malla che. 10 kAmadurjayatAvarNanam / kAmanA durjayapaNAnuM varNana. kAmavivazajIvasya durdazA / kAmane paravaza jIvanI durdazA. 2 kAmavivazA munayo'pi bhavAndhakUpe patanti / / kAmane paravaza munio paNa saMsArarUpI aMdhArA kUvAmAM paDe che. strIzastrasyA'narthakRttvam / strIrUpI zastranuM nukasAnakArIpaNuM. nArIkaTAkSaidhairyamahattvavivekA nazyanti / nArInA kaTAkSothI pairya, mahattva ane viveka nAza pAme che. 333 334 4/10 335-338 336 337 .4/11 338-342 339 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 kra. 1 1 2 12 strIvazavarttijanaceSTitam / 13 strIlubdho dharmaM karttuM na zaknoti / 3 4 1 1 2 3 viSayaH nArI moharAjasyA'moghaM zastram / nArI e moharAjanuM amogha zastra che. strInA vazamAM rahelA mANasanI ceSTA. stryAsaktAH strIbhyaH sarvaM samarpayanti / strIomAM Asakta jIvo strIone badhuM soMpI de che. 28 strImAM Asakta jIva dharma karI zakato nathI. stryAsaktacittaH sarvatra strImeva pazyati / 14 stryAsaktaH saMsArasamudre patati / strImAM Asakta manavALo badhe strIne ja juve che. stryAsaktaH strIvyatiriktaM jagannIrasaM manyate / strImAM Asakta jIva strI sivAyanA jagatane rasa vinAnuM mAne che. stryAsakto jagatstrImayaM pazyati / strImAM Asakta jIva jagatane strIthI baneluM juve che. stryAsaktacittAnAM dharmakaraNe ratirna bhavati / strImAM Asakta manavALA jIvone dharma karavAmAM AnaMda nathI bhAvato. strImAM Asakta jIva saMsArarUpI samudramAM paDe che. muniH strIzarIrasyAzucitvaM cintayati / muni strInA zarIranI apavitratAne vicAre che. strImohatyAgabhAvanAH / strInA mohane tyajavA mATenI bhAvanAo. viralA uttamasattvA eva nArIM tyajanti / virala uttama sattvavALA ja nArIne tyaje che. 15 hInasattvasya svodarasya pUraNe'pi cintA / alpasattvavALAne potAnuM peTa bharavAnI paNa ciMtA hoya che. cAritraM duzcaram / cAritra pALavuM muzkela che. vRtta kra. pRSTha kra. 340 4/12 342-344 343 4/13,14 344-348 345 346 347 348 4/15 349-353 350 - 351 352 353 4/16 354-359 355-357 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kra. viSayaH vRtta kra. pRSTha kra. 358 2 hInasattvaH svodarapUraNameva cintayati / alpasattvavALo potAnA peTane bharavAnuM ja vicAre che. 16 hInasattvaH svodarapUraNArthaM bahucATuzatAni karoti / alpa sattvavALo jIva potAnuM peTa bharavA mATe ghaNI khuzAmata kare 4/17 359-361 360 361 4/18 361-366 363 364-365 4/19 366-368 hInasattvaH zveva dainyaM pradarzayati / alpasattvavALo jIva kUtarAnI jema dInatA batAve che. alpasattvaH svasaMyamaM niHsArIkaroti / alpasattvavALo jIva potAnA saMyamane sAra vinAnuM kare che. 17 hInasattvo jJAtisambandhAnprakaTayati / alpasattvavALo jIva svajanonA saMbaMdho batAve che. pUrvapazcAtsaMstavapiNDaH / / pUrvapazcAtsastavapiMDa. 2 pUrvapazcAtsaMstavadoSAH / pUrvapazcAtsastavanA doSo. 18 munebhikSAdAtuH puraH sambandhaprakaTanam / bhikSA ApanAranI AgaLa muni saMbaMdhone pragaTa kare che. 19 dIno muniranekazo dainyAni karoti / dIna muni anekavAra dInatA kare che. hInasattvakRtadainyAni prakAzayitumazakyAni / alpasattvavALAe karelI dInatAo kahevI zakya nathI. 20 hInasattvaH saiMhIvRtternAmnA'pi bibheti / alpasattvavALo siMhavRttinA nAmathI paNa Dare che. saiMhI vRttiH / siMDavRtti. zRgAlavRttiH / ziyALavRtti. saiMhIvRttiM zRgAlavRttiJcAzritya munInAM caturbhaGgI / siMhavRtti ane ziyALavRttine AzrayIne munionA cAra bhAMgA. 4/20 369-371 370 4/21 371-375 372-373 374 375 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 kra. viSayaH 21 vrataM tyajan kAkiNImAtreNa koTiM hArayati / 2 3 4 1 2 3 22 hInasattvaH kathaM bahu hArayati ? 4 1 30 vratane tyajanAro koDI mATe karoDane hAre che. hInasattvo gehinAM gRhavyAptiM karoti / alpasattvavALo gRhasthonA gharanI ciMtA kare che. hInasattvo mantratantrAdi karoti / alpasattvavALo mantra, tantra vagere kare che. aSTAGgaM nimittam / nimittanA ATha aMgo. hInasattvo gRhasthakAryeSu pravarttanena svapratijJAM bhanakti / alpasattvavALo gRhasthonA kAryomAM pravartIne potAnI pratijJAne bhAMge che. hInasattvo'lpalAbhArthaM mahAvyayaM karoti / alpasattvavALo thoDA lAbha mATe ghaNo vyaya kare che. alpasattvavALo zI rIte ghaNuM hAre che ? mUDhabuddhiH svaM trailokyoparivarttinaM na vetti / 23 mUDhabuddhiH svaM bhikSukaprAyaM manyate / mUDhabuddhivALo potAne traNa lokanI upara rahelo nathI jANato. munizcAritraizvaryasampannaH / muni cAritrarUpI aizvaryathI yukta che. muniH sarvasamRddhimAn / muni badhI samRddhivALo che. muniH puNyaprAgbhArabhAjanaM trailokyoparivarttI ca / muni puNyazALI che ane traNa lokanI upara rahelA che. bhautikasukhArthaM munerdhAvanamanucitam / bhautika sukho mATe muninuM doDavuM ucita nathI. mUDhabuddhivALo potAne bhikhArI jevo mAne che. mUDhabuddhirbhAvaniHsvadhanezAnAM lalanAni karoti / mUDhabuddhivALo bhAvathI daridrI evA dhanavAnonI khuzAmato kare che. vRtta kra. pRSTha kra. 4/22, 376- 382 23 377 378 379 380 381 4/24 382-386 382 383 384 385 386 4/25 387-388 388 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 kra. viSayaH vRtta kra. pRSTha kra. 4/26 389-391 389 390 24 yoginaH pura indrAdayo raGkaprAyAH / yogInI AgaLa Indra vagere raMka jevA che. muniH prazAnto nirIhaH sadAnandazca bhavati / muni prazAMta, IcchA vinAno ane sadA AnaMdavALo hoya che. bhautikasukhaM duHkharUpameva / bhautikasukha duHkharUpa ja che. 25 indrAdInAM raGkaprAyatvaM katham ? Indra vagere raMka jevA zI rIte che? indrAdayaH svAyuSaH samAptau duHkhaM sahante / Indra vagere potAnuM AyuSya pUruM thavA para duHkhane sahe che. sAMsArikasukhAni duHkharUpANyeva / saMsAranA sukho duHkharUpa ja che. 26 mUDhabuddhezceSTA / 4/27 391-393 392 393 4/28, 394-397 29 mUDhabuddhivALAnI ceSTA. yAvadaizvaryaM nArthyate tAvatsammukhamAyAti / jyAM sudhI aizvaryanI prArthanA karAtI nathI tyAM sudhI te sAme Ave cha. 396 397 yAvadaizvaryamarthyate tAvatparAGmukhaM yAti / jyAM sudhI aizvaryanI prArthanA karAya che tyAM sudhI te pAchuM jAya che. 3 hInasattva aizvaryaprAptyarthaM bhRzaM prayatate / alpasattvavALo aizvarya pAmavA ghaNI mahenata kare che. 4 aizvaryArthaM dhAvanhInasattvo na khidyate / alpasattvavALo aizvarya mATe doDatAM thAkato nathI. 27 sAttvikasya svarUpam / sAttvikanuM svarUpa. sAttviko na vicalati / sAttvika calAyamAna thato nathI. 2 sthiradhIragambhIro naro harSaviSAdau na karoti / sthira, dhIra ane gaMbhIra manuSya harSa-zoka karato nathI. 4/30 397-399 398 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 kra. viSayaH vRtta kra. pRSTha kra. 4/31 399-401 400 401 4/32 402-403 403 4/33 403-406 404 405 28 sattvasya mAhAtmyam / sattvanuM mAhAbhya. sAttvikasyaiva muktirbhavati / sAttvikanI ja mukti thAya che. sattvasya vikAsaH kartavyaH / sattvano vikAsa karavo. 29 prathamo'nukUlatarkaH / pahelo anukULa taka. yadi sukhenaiva siddhiH syAttarhi gRhasthAdayo'pi sidhyeyuH / jo sukhethI ja siddhi thAya to gRhastha vagere paNa siddha thAya. 30 pUrvazlokoktasya kAraNam / pUrvenA zlokamAM kahevAnuM kAraNa. 1 sarvajantavaH sukhAbhilASiNaH / badhA jIvo sukhane jhaMkhanArA che. trividhA gauravAH / traNa prakAranA gAravo. 3 sarvajantavaH pravAhavAhinaH / badhA jIvo pravAhamAM vahenArA che. dvitIyo'nukUlatarkaH / bIjo anukULa tarka. bhavyA abhavyAzca / bhavyo ane abhavyo. laukiko dRSTAntaH laukika dRSTAnta. 1 loke'pi sAttvikenaiva paravAhinI jIyate / lokamAM paNa sAttvika ja duzmanonI senAne jIte che. ahnAya nazyatAmanyeSAmuddhUliko'pi na dRzyate / jhaDapathI doDanArA bIjAomAM doDavIra paNa dekhAto nathI. 33 lokottarazAsane sattvasya mAhAtmyam / lokottara zAsanamAM sattvanuM mahattva. 406 4/34 406-409 408 4/35 409-411 409-410 411 4/36 411-414 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 2 kra. 34 sAttvikasya mAhAtmyam / sAttvikanuM mAhAtmya. 1 2 1 2 1 1 35 sAttvikaguNavanto viralAH / sAttvika guNavALA thoDA che. jagatyupalAH prabhUtA ratnAni tu stokAnyeva / jagatamAM paththaro ghaNA che, ratno to thoDA ja che. dhairyagAmbhIryaudAryAdiguNazAlinaH svalpAH / dhairya, gaMbhIratA, sauhArya vagere guzovANA thoDA che. 2 viSayaH mohasainyaM lokottaramantaraGgaca mohanuM sainya lokottara ane aMdaranuM che. sAttvika eva mohasainyasya sammukhaM sthAtuM zaknoti / sAttvika ja mohanA sainyanI sAme Ubho rahI zake che. 36 kalau prAyo dhIragambharodAravadAbhAsamAnA api na santi / kalikALamAM prAyaH dhIra, gaMbhIra ane udAra jevA dekhAnArA paNa 37 33 ajJasya dInasya sarvaM duSkaraM pratibhAsate / anna ane dInane badhuM muzkela lAge che. sattvaikavRttivIrasya sarvaM sukaraM pratibhAsate / sattva ja jenuM jIvana che evA vIrane badhuM saheluM lAge che. janAnAM busaprAyatvaM katham ? loko zI rIte photarA jevA che ? manuSyabhavo durlabhaH / manuSyabhava durlabha che. 2 manuSyabhavasya durlabhatAyAH kAraNam / manuSyabhavanI durlabhatAnuM kAraNa. nathI. ayaM loko busaprAyairjIvairbhRtaH / A loka photarA jevA jIvothI bharelo che. ayaM loko bhavapUrakairjIvairbhRtaH / A loka bhavane pUro karanArA jIvothI bharelo che. vRtta kra. pRSTha kra. 412 413 4/37 414-416 414 415 4/38 416-418 417 418 4 / 39 419-421 420 421 4/40 422-428 422 423 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 kra. viSayaH vRtta kra. pRSTha kra. 424-425 426 427 3 manuSyabhavadurlabhatApratipAdakadazadRSTAntAH / manuSyabhavanI durlabhatA batAvanArA daza dRSTAMto. manuSyabhave lokottaraM phalaM grAhyam / manuSyabhavamAM lokottara phaLa prahaNa karavuM. mAnuSye yairlokottaraM phalaM na prAptaM te pazavaH / manuSyabhavamAM jemaNe lokottara phaLa na lIdhuM teo pazu che. 38 mAnuSyasya lokottaraM phalam / manuSyabhavanuM lokottara phaLa. lokottaraM phalaM zIlAGgavahanAtmako mokSado dharmaH / zIlAMgone vahana karavA rUpa mokSa ApanAro dharma e lokottara phaLa 4/41 428-433 428 2 429-431 432 433 4/42 434-438 434 aSTAdazasahasrazIlAGgAni / aDhAra hajAra zIlAMgo. zIlAGgAnAM pAlanaM duSkaram / zIlAMgonuM pAlana muzkela che. pratisrotastaraNena dharmaH sAdhyaH / pravAhanI sAme tarIne dharma sAdhavo. 39 jinadharme udyamakaraNArthamupadezaH / jinadharmamAM udyama karavA mATeno upadeza. sattvamavalambanIyam / sattvanuM AlaMbana levuM. kugrAhiNAM grahastyaktavyaH / kadAgrahIonA Agrahane tyajavo. dharmo'cintyacintAmaNikalpaH / dharma aciMtya ciMtAmaNi jevo che. 4 sudharmArAdhanaphalam / saddharmanI ArAdhanAnuM phaLa. sudharmArAdhanAyAM kSaNamapi pramAdo na karttavyaH / saddharmanI ArAdhanAmAM eka kSaNano paNa pramAda na karavo. 435 436 437 438 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 kra. viSayaH vRtta kra. pRSTha kra. 1-49 439-607 paJcamaH prastAvaH pAMcamo prastAva 5/1 439-441 440 441 5/2 442-444 442 443 5/3 444-448 1 dharmAnveSI muniH karmaNi sAvadhAno bhavet / dharmane zodhanAra muni kAryamAM sAvadhAna thAya. munirdharmaM gaveSayati / muni dharmane zodhe che. muniH sarvakriyAsu sAvadhAnIbhUya pravartate / muni badhI kriyAomAM sAvadhAna thaIne pravarte che. dharmAnveSI muniH sAvadhAnIbhUya kiM karoti ? dharmane zodhanAra muni sAvadhAna thaIne zuM kare che ? sAttviko muninizcayatattvajJaH / sAtvika muni nizcaya dharmane jANe che. 2 sAttviko munirmanaH sthirIkaroti / sAttvika muni manane sthira kare che. muniH kiM vicintya manaH sthirIkaroti ? muni zuM vicArIne manane sthira kare che? jIvAH svasvakarmaphalodayaM bhuJjate / jIvo potapotAnA karmanA phaLanA udayane bhogave che. karmabandhasvarUpam / karmabaMdhanuM svarUpa. karmodayasvarUpam / karmanA udayanuM svarUpa. 4 sukhaduHkhAnAM kartA hartA cAtmaiva / sukha-duHkhone karanAro ane haranAro AtmA ja che. mRgAriH zarotpattiM vimRgayate / siMha bANa kyAMthI AvyuM te zodhe che. manaHsthirIkaraNaphalam / manane sthira karavAnuM phaLa. cittadehendriyalAlanavyagro jIva AtmAnandaM nA'nubhavati / mana, zarIra ane IndriyonuM lAlana-pAlana karavAmAM vyagra jIva AtmAnA AnaMdane anubhavato nathI. 444 445 446 447 448 5/4 448-450 449 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 kra. vRtta kra. pRSTha kra. 2 viSayaH yadA cittadehendriyANi mRtaprAyANi tadA sukhaM pakvam / jyAre mana, zarIra ane Indriyo mRtaprAyaH thAya che tyAre sukha pAke 450 5/5 451-453 452 453 5/6 454-459 455 456 457 vaidagdhyagarvo na karttavyaH / paMDitAIno garva na karavo. mohamUDhasyA'jJAnaceSTAH / mohathI mUDha jIvanI ajJAna ceSTAo. ajJAnaceSTA vicintya pANDityamado na karttavyaH / ajJAna ceSTAone vicArIne paMDitAIno mada na karavo. tattvatallInamAnasena kiM karttavyam ? tattvamAM tallIna manavALA thaIne zuM karavuM? mano niroddhavyam / manano nirodha karavo. ArttaraudradharmadhyAnasvarUpam / ArtadhyAna, raudradhyAna ane dharmadhyAnanuM svarUpa. zukladhyAnasvarUpam / zukladhyAnanuM svarUpa. vacaHkAyau niroddhavyau / vacana ane kAyAno virodha karavo. 5 samyagyoganigraho guptiH / sArI rIte yogono nigraha karavo te gupti che. 7 cittanirodhasyopAyaH / manano nirodha karavAno upAya. dvividhaM maunam / be prakAranuM mauna. ekAntavAsamaunAbhyAM mano niroddhavyam / ekAMtavAsa ane maunathI manano virodha karavo. vaconirodhopAyaH / vacanano virodha karavAno upAya. 458 459 5/7 459-463 461 462 5/8 463-466 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 kra. viSayaH vRtta kra. pRSTha kra. 1 464 465 1/9 466-468 467 5/10 468-471 469 470 masRNaM zAntaM prAJjalaM madhuraM mRdu ca vaktavyam / snehavANu, zaid, sa21, bhAI bhane omaNa polaj. svaparasantApakRbhASA na vaktavyA / potAne ane bIjAne saMtApa karanArI bhASA na bolavI. kIdRzI bhASA na vaktavyA ? vI bhASA na bolavI ? ' karkazA'prAJjalA'sphuTA vidagdhA carvitAkSarA bhASA na vaktavyA / karkaza, mAyAvALI, aspaSTa, hoMziyArI bharelI ane punaruktivALI bhASA na bolavI. kAyanirodhopAyaH / kAyAno virodha karavAno upAya. aucityaM paramo dharmaH / aucitya e zreSTha dharma che. ucitakAle kriyamANA kriyA saphalA bhavati / ucitakALe karAtI kriyA saphaLa thAya che. aucityasya mAhAtmyam / aucityanuM mAhAbhya. aucityaM paramo bandhuH paramaM sukhaJca / aucitya e zreSTha bhAI che ane zreSTha sukha che. aucityaM dharmAdimUlaM janamAnyatA ca / aucitya e dharmanuM paheluM mULa che ane lokamAnyatA che. aucityasya svarUpam / aucityanuM svarUpa. zrIvIrasya prathamazcAturmAsaH / zrIvIraprabhunuM paheluM comAsuM. zrIvIrasya paJcAbhigrahAH / zrIvIraprabhunA pAMca abhigraho. dharmArthinA karmabandhadRDhazleSamaprItikaM tyAjyam / dharmanA arthIe karmabaMdhane daDha rIte coMTADanAruM evuM aprItine karAvanAruM kArya tyajavuM. 5/11 471-474 472 473 5/12 474-479 475 476-478 w 479 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 kra. vRtta kra. pRSTha kra. 5/13 480-482 481 5/14 482-484 483 viSayaH 13 sadAcArapravRttirUpamaucityam / sadAcAramAM pravRttirUpa aucitya. 1 sadAcAraM vinA kRto dharmaH svairiNyupavAsanibhaH / sadAcAra vinA karAyelo dharma vyabhicAriNInA upavAsa jevo che. 14 sadAcArasya mAhAtmyam / sadAcAranuM mAhAbhya. 1 sadAcAro mUrto dharmo'kSayanidhizca / sadAcAra e sAkSAt dharma che ane akSaya nidhAna che. 2 sadAcAro dRDhadhairyaM parayazazca / sadAcAra e daDha vairya che ane zreSTha yaza che. 15 muniranutsukatAM bhajet / muni anutsuka thAya. 1 munirmUlAllobhamunmUlayati / muni lobhane mULamAMthI ukheDe che. 16 lobhasyA'narthakAritvam / 484 5/15 484-487 485 5/16, 487-492 17 lobhanA nukasAno. lobhaH saMsArasaraNiH zivapathAcalaH sarvaduHkhakhanizca / lobha e saMsArano rasto che, mokSamArgamAM parvata che ane badhA huHpAnI pAeche. lobho vyasanamandiraM zokAdInAM mahAkandazca / lobha e ApattionuM ghara che ane zoka vagereno moTo kaMda che. lobhaH krodhAnalAnilo mAyAvallisudhAkulyA ca / lobha e krodharUpI agni mATe pavana samAna che ane mAyArUpI velaDI mATe amRtanI nIka samAna che. lobho mAnamattebhavAruNI / / lobha e mAnarUpI matta hAthI mATe dArU samAna che. lobhaH sarvAnarthakaraH / lobha e badhA anarthone karanAra che. 4 5 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 kra. viSayaH vRtta kra. pRSTha kra. 5/18 493-495 493 494 5/19 495-497 495 496 5/20 497-500 498 17 lobhaH sarvadoSamUlaH / / lobha e badhA doSonuM mULa che. 1 sarve doSA lobhasambhavAH / badhA doSo lobhathI thayelA che. lobhavarjanAt sarve guNAH prAdurbhavanti / lobhanA tyAgathI badhA guNo pragaTe che. 18 anautsukyasyopAyaH / anutsukatAno upAya. nairapekSyAdanautsukyam / nirapekSapaNAthI anusutA thAya che. apekSA tyAjyA / apekSA tyajavI. 19 vakratAyA anarthakRttvam / vakratAnA nukasAno. adharmasya mUlakAraNaM mAyA / adharmanuM mULakAraNa mAyA che. dharmasya mUlakAraNaM saralatA / dharmanuM mULakAraNa saraLatA che. sukhasya svarUpam / sukhanuM svarUpa. ArjavazIlatvaM nIcairvartanamindriyasantoSazca sukham / saraLatA, namratA ane Indriyono saMtoSa e sukha che. sarvatra maitryakaM sukham / badhe maitrI e sukha che. 21 kUragaDumunidRSTAntaH kUraghaDu muninuM dRSTAMta. 22 tapaHkaraNopadezaH tapa karavAno upadeza. 1 zAlibhadradRSTAntaH / zAlibhadranuM dRSTAMta. 499 5/21 500-502 501 502 5/22 503-506 5/23 506-509 507-508 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra. 23 viSayamUDhasya hitazikSA / viSayamUDhane hitazikSA. mRtyAvAsanne mano'vazyaM niroddhavyam / 1 1 2 24 viSayamUDhasya prakArAntareNa hitazikSA / viSayamUDhane bIjI rIte hitazikSA. jIvite gatazeSe'pi viSayecchA viyoktavyA / 3 1 2 3 25 AyuH zeSe'pi dharmakaraNopadezaH / 4 viSayaH 1 mRtyu najIkamAM hote chate manano avazya nirodha karavo. 2 40 jIvana thoDuM bAkI hote chate paNa viSayonI IcchA choDavI. tapaso mAhAtmyam / tapanuM mAhAtmya. tapaH kRtvA jIvanaM saphalaM karttavyam / tapa karIne jIvana saphaLa karavuM. 26 dharme mA viSIda / bacelA AyuSyamAM paNa dharma karavAno upadeza. adyApi cittaM dharme sthirI kuru hajI paNa manane dharmamAM sthira kara. pApopAyairjanma vyarthaM nItam / pApanA upAyo vaDe janma phogaTa gumAvyo. yAvadAyurabhaGguraM tAvadbudhairnijahite yatyatAm / jyAM sudhI AyuSya akhaMDa che tyAM sudhI paMDitoe potAnA hitamAM yatna karavo. jinadharme AdaraM kuru / jinadharmamAM Adara kara. dharmamAM kheda na kara. jIvena nigode soDhA vedanAH / jIve nigodamAM sahana karelI vedanAo. jIvenaikendriyatve soDhA vedanAH / jIve ekendriyapaNAmAM sahana karelI vedanAo. vRtta kra. pRSTha kra. 5/24 509-511 510 5/25 511-514 511 512 513 5/26 514-518 514 515 516 517 5/27, 518-527 28 519 520 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 kra. vRtta kra. pRSTha kra. 521 522 523 524 viSayaH jIvena vikalendriyapaJcendriyatiryaktve soDhA vedanAH / jIve vikasendriyapaNAmAM ane paMcendriyatiryacapaNAmAM sahana karelI venAmo. jIvena nArakadevatve soDhA vedanAH / jIve nArakIpaNAmAM ane devapaNAmAM sahana karelI vedanAo. jIvena manuSyatve soDhA vedanAH / / jIve manuSyapaNAmAM sahana karelI vedanAo sAmprataM dRDhIbhUya vrataduHkhaM sahasva / hAla daDha thaIne cAritranuM duHkha sahana kara. vrataduHkhaM sarvaduHkhadavAnalam / vratanuM duHkha badhA duHkho mATe dAvAnaLa samAna che. atratyamalpaM sukhaM vastuto duHkhameva / ahIMnuM thoDuM sukha hakIkatamAM duHkha ja che. vidyeva pravrajyA sAdhyA / vidyAnI jema pravrajayAne sAdhavI. 27 svAtmA svahite yoktuM munIndrairapi duSkaraH / mahAmunio mATe paNa potAno AtmA potAnA hitamAM joDavo bhu248 cha. kevalamupadezaM dattvA svAtmA kRtakRtyo na mantavyaH / mAtra upadeza ApIne potAnA AtmAne kRtakRtya na mAnavo. kriyaikanirataH puruSo vidvAn / kriyAmAM ekamAtra rata puruSa vidvAna che. 28 mukteH sarala upAyaH / muktino saraLa upAya. viSayakaSAyA duHkhopAyAH, saMyamaH sukhopAyaH / viSayo ane kaSAyo duHkhanA upAyo che ane saMyama sukhano upAya 527 5/29 528-531 529 530 5/30 531-533 532 cha. 533 duHkhaM sukhatvena sukhaJca duHkhatvena mantavyam / duHkhane sukha ane sukhane duHkha mAnavuM. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra. 29 sukhaduHkhe manaH kalpite / sukha ane duHkha manathI vicArAyelA che. 1 sarvaM duHkhaM sukhaM vA vAsanayA / badhuM du:kha ke sukha kalpanAthI thAya che. 2 1 viSayaH 30 paramAtmani lIno yogI gataM kAlaM na jAnAti / paramAtmAmAM lIna yogI gayelA kALane jANato nathI. sukhamagno gataM kAlaM na jAnAti / sukhamAM DUbelo jIva gayelA kALane jANato nathI. 1 2 31 vanavAsasukharatasya yogino viSayazarmecchA vilIyate / vanavAsanA sukhamAM rata yogInI viSayasukhonI IcchA nAza pAme che. 42 sukhe na modanIyaM duHkhaJca na dveSTavyam / sukhamAM khuza na thavuM ane duHkhano dveSa na karavo. 2 32 vanavAse kathaM sukhaM bhavati ? vanavAsamAM zI rIte sukha hoya ? 1 yogI zAntaH sukhAsIno nirdvandvo niSparigrahazca bhavati / yogI zAMta, sukhamAM lIna, dvandvo vinAno ane parigraha vinAno hoya che. 1 viSayazarmecchA mRgatRSNAsannibhA / viSayasukhonI IcchA haraNonI tarasa jevI che. AtmAnandamagno viSayasukhaM necchati / AtmAnA AnaMdamAM DUbelo viSayasukhane Icchato nathI. yogisukhaM sArvabhaumo nA'nubhavati / yogInA sukhane cakravartI anubhavato nathI. 3 yogisukhaM cakravarttisukhamatizete / yogInuM sukha cakravartInA sukhathI caDhiyAtuM che. 33 dRSTAntena vanavAsasukhasamarthanam / dRSTAMtathI vanavAsanA sukhanuM samarthana. viditatattvAnAM vanavAse ratirbhavati / tattvane jANanArAone vanavAsamAM AnaMda Ave che. vRtta kra. pRSTha kra. 5/31 533-536 535 536 5/32 536-538 537 5/33 539-541 539 540 5/34 541-545 542 543 544 5/35 545-547 546 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 kra. viSayaH vRtta kra. pRSTha kra. 5/36 547-552 548 5/37 552-556 553 554 34 palyAdimamatvatyAgopadezaH / patnI vagerenA mamatvane tyajavAno upadeza. jIva eka eva, anyatsarvaM pararUpam / jIva ekalo che, bAkI badhuM para che. sambandhAH svArthamUlAH / saMbaMdho svArthanA mULavALA che. dharmAdRte sarve vighaTante / dharma sivAya badhA dUra thAya che. svajaneSu mamatA na karttavyA / svajano upara mamatA na karavI. 35 mamatvaM kurvanparabhave duHkhIbhavati / mamatva karanAro parabhavamAM duHkhI thAya che. mUDhaH kuTumbakRte pApaM karoti / mUDha kuTuMba mATe pApa kare che. kuTumbaM svato bhinnam / kuTuMba potAnAthI juduM che. jIvenaikAkinaiva duHkhaM soDhavyam / jIve ekalAe ja duHkha sahana karavAnuM che. 36 pApatyAgopadezaH / pApanA tyAgano upadeza. jagati sarvaM kSaNikam / jagatamAM badhuM kSaNika che. kSaNikavastvarthaM pApakaraNaM mUrkhatA / kSaNika vastu mATe pApa karavuM e mUrkhatA che. 3 ajarAmaravat kathaM pApaM karoSi ? ajarAmaranI jema zA mATe pApa kare che ? 4 yacchAzvataM tadarthaM yatanIyam / je zAzvata hoya tenI mATe yatna karavo. 37 zarIramamatvatyAgopadezaH / zarIranA mamatvanA tyAgano upadeza. 555 5/38 556-560 557 5/39 561-564 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra. 1 2 3 1 38 paraduHkhaparihAropadezaH / 2 3 4 1 2 3 39 dharmakaraNopadezaH / dharma karavAno upadeza. 4 5 6 saptadhAtumayaM zarIramazucipUritam / sAta dhAtuthI baneluM zarIra gaMdakIthI bhareluM che. zarIraM kathamapi zuci na bhavati / zarIra koIpaNa rIte pavitra thatuM nathI. zarIre zaucAgrahaH pApAya / zarIrane viSe pavitratAno Agraha pApa mATe che. viSayaH bIjAnA du:khono tyAga karavAno upadeza. jIvAH svArthasiddhyai parAnpIDayanti / jIvo svArthanI siddhi mATe bIjAne pIDe che. jIvAH parAnduHkhaiH saMyojayanti / jIvo bIjAne duHkhI kare che. parapIDAkarttA''yatau duHkhamanubhavati / bIjAne pIDA karanAro bhaviSyamAM duHkhane anubhave che. parapIDA pariharttavyA / bIjAne pIDA na karavI. paJcavidhaH pramAdaH / pAMca prakArano pramAda. madyaviSayapramAdau / 44 maghapramAda ane viSayapramAda. kaSAyapramAdaH / uSAya prabhAha nidrApramAdaH / nidrAprabhAha. vikathApramAdaH / visthApramAha. kSaNamapi pramAdaM mA kArSIH / eka kSaNa mATe paNa pramAda na karIza. vRtta kra. pRSTha kra. 562 563 564 5/40 564-568 565 566 567 568 5/41 569-578 569 570 571 572-573 574 575 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 kra. viSayaH vRtta kra. pRSTha kra. 576 577 7 pramAdI durgatiM prayAti / pramAdI durgatimAM jAya che. durgatau pazcAttApo bhaviSyati / durgatimAM pazcAttApa thaze. 40 dharmasya durlabhatA dharma durlabha che. kandharAbaddhapApAzmA bhavAbdhAvadho gacchati / gaLAmAM pAparUpI paththara bAMdhela jIva saMsAra samudramAM nIce jAya 5/42 578-581 578 579 5/43 581-587 581 582 2 saMsArasamudranimagnasya punarucchalanAya dharmarajjuprAptirdurlabhA / saMsArasamudramAM DUbelAne pharI upara AvavA mATe dharmarUpI doraDuM maLavuM muzkela che. 3 pApaM tyaktavyaM dharmazcAdaraNIyaH / pApa tyajavuM ane dharmane Adaravo. 41 saMsAre sukhA'bhAvaH / saMsAramAM sukha nathI. saMsAro duHkhasvarUpaH / saMsAra duHkharUpa che. jIvA bhramavazAt saMsAre sukhaM pazyanti / jIvo bhramane lIdhe saMsAramAM sukhane juve che. madhubindudRSTAntaH / madhubiMdunuM dRSTAMta. madhubindudRSTAntopanayaH / madhubiMdunA daSTAMtano upanaya. 5 saMsAre sukhalezabhramo duHkhasahasrAnuviddhaH / saMsAramAM thoDA sukhano bhrama che te hajAro duHkhothI yukta che. 42 vizuddhAtmA duHkhijIvAndRSTvA saMsArAdvirajyati / vizuddha AtmA duHkhI jIvone joIne saMsArathI vairAgya pAme che. saMsAre sarve jIvA duHkhitAH / saMsAramAM badhA jIvo duHkhI che. 583 584-585 586 5/44 587-589 587 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra. viSayaH 43 saMsArAvarttanimagno jano'dha eva yAti / saMsAranA AvartamAM DUbelA loko nIce ja jAya che. dravyAvarttasvarUpam / dravya AvartanuM svarUpa. bhAvAvarttasvarUpam / 1 2 3 4 1 44 utsargApavAdakuzalo munirbhavapAragaH syAt / 1 2 45 upasaMhAraH / upasaMhAra. 3 1 bhAva AvartanuM svarUpa. zocyebhyo'pi te'dhikaM zocyAH / 2 46 3 zokapAtra jIvo karatA paNa teo vadhu zokapAtra che. anAryaM saGgaM tyaktvA sadA zreyaH kAryam / anArya evA saMgane choDIne haMmezA kalyANa karavuM. 4 utsarga ane apavAdamAM kuzaLa muni saMsAranA pArane pAme. utsargApavAdasvarUpam / utsarga ane apavAdanuM svarUpa. 46 caramopadezaH / chello upadeza. tattvopadezaughakSAlitAmalamAnaso yogI / yogInuM mana tattvanA upadezonA samUhathI pakhALAyeluM hoya che. yogI yogarasAyanaM pibati / pUrvoktabhAvairmunirAtmAnaM bhAvayati / pUrve kahelA bhAvothI muni potAne bhAvita kare. kAmArthavimukhaH sudharmaikaratirbhavet / kAma ane arthathI vimukha jIva saddharmamAM ekamAtra rativALo thAya. munirniraticAraM zramaNadharmamArAdhayati / muni niraticAra cAritradharmane ArAdhe che. yogI yogarUpI rasAyaNane pIve che. yogI ni:zeSaklezanirmuktaM paramaM padaM prApnoti / yogI badhA klezothI mukta evA paramapadane pAme che. granthakAro'smAkamupakArI / graMthakAra ApaNA upakArI che. vRtta kra. pRSTha kra. 5/45 589-594 590 591-592 593 594 5/46 595-597 596 5/47 597-600 598 599 600 5/48, 49 600-607 602 603 604 605 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 viSayaH vRtta kra. pRSTha kra. 606 607 608-610 611-627 628-634 635-640 vRttikartuMrudgArAH / vRttikAranA udgAro. padmIyavRttisamAptiH / paddamIyAvRttinI samApti. prazastiH / prazasti. pariziSTam 1 / zrIyogasArasya mUlavRttAni / pariziSTa-1. zrIyogasAranA mULa zloko. pariziSTam 2 / zrIyogasArasya mUlavRttAnAmakArAdikrameNa sUciH / pariziSTa 2. zrIyogasAranA mULazlokonI akArAdi krame sUci. pariziSTam 3 / zrIyogasArasya 'padmIya vRttau sAkSitayA darzitAnAM granthAnAM sUciH / pariziSTa 3. zrIyogasAranI "pavIyA' vRttimAM sAkSI tarIke batAvelA graMthonI sUyi. pariziSTam 4 / zrIyogasArasya 'padmIya'vRttau darzitAnAM zAstrapAThAnAM sUciH / pariziSTa 4. zrIyogasAranI "pavIyAvRttimAM batAvelA zAstrapAThonI sUci. pariziSTam 5 / zrIyogasArasya mUla-padmIyavRttyoruktAnAM dRSTAntAnAM sUciH / pariziSTa 5. zrIyogasAranA mULazloko ane "padhIyA' vRttimAM kahelA daSTAMtonI sUthi. pariziSTam 6 / zrIyogasArasya 'padmIya'vRttau proktAnAM sUktaratnAnAM sUciH / pariziSTa 6. zrIyogasAranI pavIyAvRttimAM kahelA suvAkyaratnonI sUci. 641-653 K 654-655 656-663 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ De pUrvamaharSiviracitaH yogasAraH padmIyavRtti - tadgurjara bhAvAnuvAda - vibhUSitaH dvitIyo bhAga: caturthapaJcamaprastAvAtmakaH He Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha: prastAvaH avataraNikA - tRtIye prastAve sAmyopadezo dattaH / sAmyaM tu sattvazAlinaH syAt, nA'lpasattvasya / atazcaturthe prastAve sattvopadezaM dadAti / tRtIyaprastAvasyAntime zloke uktaM sAmyatanutrANatrAtacAritravigraho munirmohasya dhvajinIM vidhvaMsayati / mohasainyavidhvaMsArthaM sattvamAvazyakam / atazcaturthaprastAvasya prathamazlokena sattvasya mahattvaM pratipAdayati - mUlam - tyaktvA rajastamobhAvau, sattve cittaM sthirIkuru / na hi dharmAdhikAro'sti, hInasattvasya dehinaH // 1 // anvayaH rajastamobhAvau tyaktvA cittaM sattve sthirIkuru, hi hInasattvasya dehinaH dharmAdhikAro nAsti // 1 // 1 padmIyA vRttiH - rajastamobhAvau - rajaH- bhAvavizeSazca tama:-bhAvavizeSazceti rajastamasau, tAveva bhAvAviti rajastamobhAvau, tau karmatApannau, tyaktvA - hitvA, cittam - mana:, sattve - bhAvavizeSe, sthirIkuru - nizcalaM kuru, hi yataH, hInasattvasya - hInam - alpaM sattvam-Atmazaktiryasyeti hInasattvaH, tasya, dehinaH - jIvasya, dharmAdhikAro - dharmejinokte adhikAraH-yogyateti dharmAdhikAraH, nazabdo niSedhe, asti - vidyate / - bhAvAstriprakArAH, tadyathA-sattvaM rajastamazca / teSAM svarUpamevam-sattvaM sukhasvarUpaM rajo cotho prastAva avataraNikA - trIjA prastAvamAM sAmyano upadeza Apyo. sAmya sattvazALI jIvamAM hoya che, alpasattvavALA jIvamAM nahIM. eTale have cothA prastAvamAM sattvano upadeza Ape che. trIjA prastAvanA chellA zlokamAM kahyuM ke samatAnA kavacathI rakSAyelA cAritrarUpI zarIravALo muni mohanI senAno nAza kare che. mohanI senAno nAza karavA sattva jarUrI che. mATe cothA prastAvanA pahelA zlokathI sattvanuM mahattva batAve che - zabdArtha - 2jas ane tamas bhAvone choDIne cittane sattvamAM sthira kara, kemake alpasattvavALA jIvane dharmano adhikAra nathI. (1) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - bhAvo traNa prakAranA che. te A pramANe - sattva, 1. bhAvaiH B4 - LI 2. sthiraM kuru - JI Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattvarajastamasAM svarUpam 302 yogasAra: 4/1 duHkhasvarUpaM tamazca mohasvarUpam / yaduktaM kapilamunikRtasAGkhyadarzanasya prathamAdhyAyasya 127 tama sUtrasya zrIvijJAnabhikSuviracitasAGkhyapravacanabhASye - 'sattvaM nAma prasAdalAghavAbhiSvaGgaprItititikSAsantoSAdirUpAnantabhedaM samAsataH sukhAtmakam / evaM rajo'pi zokAdinAnAbhedaM samAsato duHkhAtmakam / evaM tamo'pi nidrAdinAnAbhedaM samAsato mohAtmakamiti / ' zrIharibhadrasUribhirapyuktaM zrISaDdarzanasamuccayasya sAGkhyadarzanAkhyatRtIyAdhikAre -'sattvaM rajastamazceti, jJeyaM tAvadguNatrayam / prasAdatApadainyAdi-kAryaliGgaM krameNa tat // 35 // ' zrIguNaratnasUrikRtA'sya vRttasya TIkaivam - 'tAvacchbdaH avadhAraNe ( prakrame) taccaivaM jJAtavyam / teSu paJcaviMzatau tattveSu sattvaM sukhalakSaNaM, rajo duHkhalakSaNaM, tamazca mohalakSaNamityevaM prathamaM tAvadguNatrayameva jJeyam / tasya guNatrayasya kAni liGgAnItyAha - 'prasAda' ityAdi / tatsattvAdiguNatrayaM krameNa prasAdatApadainyAdikAryaliGgam / prasAdaH prasannatA, tApaH-santApaH, dainyaM - dInavacanAdiheturviSaNNatA, dvandve prasAdatApadainyAni tAni AdiH prakAro yeSAM kAryANAM tAni prasAdatApadainyAdIni, prasAdatApadainyAdIni kAryANi liGgaM - gamakaMcihnaM yasya tatprasAdatApadainyAdikAryaliGgam / ayaM bhAvaH - prasAdabuddhipATava = - rajas ane tamas. temanuM svarUpa A pramANe che sattva sukhasvarUpa che. rajas duHkhasvarUpa che. tamas mohasvarUpa che. kapilamuni racita sAMkhyadarzananA prathama adhyAyanA 127mA sUtranA zrIvijJAnabhikSu racita sAMkhyapravacanabhASyamAM kahyuM che 'prasannatA-laghutA-rAga-prIti-sahanazIlatA-saMtoSa vagere anaMtabhedavALuM sattva saMkSepathI sukhasvarUpa che. ema zoka vagere aneka prakAranuM rajas paNa saMkSepathI du:khasvarUpa che. ema nidrA vagere aneka prakA2nuM tamas paNa saMkSepathI mohasvarUpa che.' zrIharibhadrasUrijIe zrISadarzanasamuccayanA sAMkhyadarzana nAmanA trIjA adhikAramAM kahyuM che - 'sattva, rajas ane tamas A traNa guNo che. prasAda, tApa tathA dInatA Adi kAryo kramazaH temanA liMgo che. (35)' zrIguNaratnasUrijIe racela A zlokanI TIkA A pramANe che - 'zlokamAM 'tAvat' zabda prakramArthaka che. te A prakAre te paccIsa tattvomAM sattva sukhasvarUpa che, rajas duHkhasvarUpa che ane tamas mohasvarUpa che. e pramANe sauprathama traNa guNo jANI levA. prazna - te traNa guNonA liMgo kayA che ? javAba - prasAda e sattvaguNanuM liMga che, tApa e rajas guNanuM liMga che ane dainya e tamas guNanuM liMga che. prasAda eTale prasannatA. tApa eTale saMtApa. dainya eTale dInatA. kahevAno bhAva Avo che - prasannatA, buddhinI hoMziyArI, nirabhimAnapaNAnI utpatti, anAsakti, dveSa, prIti vagere kAryo Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 4/1 sattvamupAdeyam lAghavaprasavAnabhiSvaGgAdveSAdayaH kAryaM sattvasya liGgam / tApazoSabhedacalacittatAstambhodvegAH kAryaM rajaso liGgam / dainyamohamaraNasAdanabIbhatsAjJAnAgauravAdIni kAryaM tamaso liGgam / ebhiH kAryaiH sattvAdIni jJAyante / tathAhi - loke yaH kazcitsukhamupalabhate sa ArjavamArdavasatyazaucahnIbuddhikSamAnukampAprasAdAdisthAnaM bhavati, tatsattvam / yaH kazcidduHkhamupalabhate, sa tadA dveSadrohamatsaranindAvaJcanabandhanatApAdisthAnaM bhavati tadrajaH / yaH kazcit kadApi mohaM labhate, so'jJAnamadAlasyabhayadainyAkarmaNyatAnAstikatAviSAdonmAdasvapnAdi sthAnaM bhavati, tattama iti / ' 303 rajastamobhAvAvazubhau / atastau parihAryau / sattvabhAvaH zubhaH / tataH sa upAdeyaH uktaJca yogapradIpe - 'sattvaM rajastamazceti, zarIrAntarguNatrayam / rajastamazca santyajya, sattvamekaM samAzrayet // 98 // sattvaM sarvaguNAdhAraM, sattvaM dharmadhurandharam / saMsAranAzanaM sattvaguNanA liMgo che. saMtApa, zarIra sukAI javuM, kUTanIti, cittanI caMcaLatA, akkaDapaNuM, kaMTALo vagere kAryo rajas guNanA liMgo che. dInatA, mUDhatA, maraNa, bIjAne duHkha pahoMcADavuM, DaravApaNuM, ajJAna, svAbhimAnazUnyapaNuM vagere kAryo tamas guNanA liMgo che. A kAryo vaDe sattvAdi guNo jaNAya che. te A pramANe - lokamAM je koI vyakti sukhane prApta kare che te saraLatA, nirabhimAnatA, satya, mana-vacana-kAyAnI pavitratA, lajjA, kSamA, anukaMpA, prasannatAdinuM sthAna thAya che. te sattvapradhAna puruSa che. je koI vyakti duHkhane prApta kare che te dveSa, droha, irSyA, niMdA, ThagavuM, baMdhana, tApa vagerenuM sthAna thAya che. te rajapradhAna puruSa che. je koI vyakti kyAreya paNa moha pAme che te ajJAna, mada, ALasa, bhaya, dainya, nAstikatA, viSAda, unmAda, bhayaMkara svapra AvavA vagerenuM sthAna thAya che. te tamapradhAna puruSa che.' rajas ane tamas bhAvo azubha che mATe te choDavA. sattvabhAva zubha che, mATe tene grahaNa karavo. yogapradIpamAM kahyuM che - 'sattva, rajas ane tamas - zarIranI aMdara A traNa guNo rahelA che. rajas ane tamastno tyAga karIne ekamAtra sattvano Azraya karavo. (98) sattva badhA guNono AdhAra che, sattva dharmanI dhurAne dhAraNa karanAra che, sattva saMsArano nAza karanAra che, sattva devaloka ane mokSa Ape Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattve cittaM sthirIkarttavyam yogasAra: 4/1 304 sattvaM, sattvaM svargApavargadam // 99 // nirAlambe nirAkAre, sadAnandAspade zubhe / satAM dhyAnamaye saudhe, sattvaM stambho dRDho mataH // 100 // ' cittaM sattve sthirIkarttavyam / sattvabhAvena cittaM bhAvanIyam / yasya cittaM sattvena bhAvitaM na bhavati sa parISahopasargopanipAte sAdhanAM muJcati / tasya cittaM sAdhanAyai notsahate / tat kadAcidutsaheta tarhyapi pratikUlatAM prApya nirutsAhaM bhavet / niHsattvo janaH kAryakaraNAtpUrvameva kAryasamAptiM zaGkate / tata: sa kAryaM naivA''rabhate / kadAcidArabdhamapi so'rdhakRtameva tanmuJcati / sAttvikasya kiJcidapyazakyaM nAsti / sa kAryArambhAtpUrvameva kAryasamAptiM nizcinoti / tataH sa sotsAhaM kArye pravarttate / sa kAryasamAptyanantarameva vizrAmyati / itthaM sAttvikasyaiva kAryasiddhirbhavati / tatazcittaM sattve sthirIkarttavyam / dharmArAdhakena tu vizeSeNa cittaM sattvena vAsanIyam, yataH sAttvikasyaiva dharmAdhikAro'sti / sAttvike eva dharmArAdhanAyA yogyatA vidyate / yAdRzaM mokSasya svarUpaM tIrthaGkaraiH pratipAditaM tAdRzamanyadarzaneSu na darzitam / atastIrthakRddarzito mokSaH zreSThaM padam / tAdRzamokSaprApako jinabhASito dharmo'pi zreSTho dharmaH / tasyA''rAdhanA che. (99) AlaMbana vinAnA, AkAra vinAnA, haMmezA AnaMdanA sthAnarUpa, zubha evA sajjanonA dhyAnarUpI mahelamAM sattva eTale daDha thAMbhalo manAyo che. (10)' cittane sattvamAM sthira karavuM. sattvabhAvathI cittane bhAvita karavuM. jenuM citta sattvathI bhAvita na hoya te parISaho-upasargo AvI paDe tyAre sAdhanAne choDI de che. tenuM citta sAdhanA mATe utsAhita thatuM nathI. kadAca te utsAhita thAya to paNa pratikULatA Ave eTale teno utsAha marI paravAre che. niHsattva mANasa kArya zarU karyA pahelAM ja 'kArya pUruM thaze ke nahIM ?' evI zaMkA kare che. tethI te kAryane zarU ja karato nathI. kadAca zarU kare to paNa aDadhuM karIne te tene choDI de che. sAttvika mATe kaMI paNa azakya nathI. te kArya zarU karatAM pahelAM ja kAryane pUruM karavAno nizcaya kare che. tethI te utsAhapUrvaka kAryamAM pravarte che. te kArya pUruM karIne ja jaMpe che. Ama sAttvika mANasanuM ja kArya pUrNa thAya che. mATe cittane sattvamAM sthira karavuM. dharmanI ArAdhanA karanArAe to vizeSa karIne cittane sattvathI vAsita karavuM joIe, kemake sAttvikane ja dharmano adhikAra che. sAttvikamAM ja dharmanI ArAdhanA karavAnI yogyatA che. tIrthaMkaroe mokSanuM jevuM svarUpa batAvyuM che, tevuM bIjA darzanomAM dekhADyuM nathI. mATe tIrthaMkara bhagavAne batAvela mokSa e zreSTha sthAna che. tevA mokSane ApanAro bhagavAne kahelo dharma paNa zreSTha dharma che. tenI ArAdhanA game te rIte thatI nathI. alpasattvavALA Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/2 sattvazIlo jinadharmamArAdhayati 305 1 yathAkathaJcinna bhavati / hInasattvAstamArAddhuM na zaknuvanti / jinadharme darzitA vrata-niyamatapaH-kriyA''cArA apramattatayA sevyAH, na yathA tathA / yathAvidhyAsevitA eva te yathoktaM phalaM dadati / sAdhubhiH sAdhvAcAro yAvajjIvaM dRDhatayA pAlanIyaH / taiH kvacidapi na vizramitavyam / zrAvakairapi gRhItavratAni dRDhatayA pAlanIyAni / saGghasatkadevadravyAdidravyANAM vyavahArastaiH niSkapaTabhAvena zAstroktamaryAdayA karttavyaH / itthaM hInasattvairjinadharmo'nuSThAtuM duSkaraH / sattvazIlaiH sa sukhenA'nuSThIyate / ato jinadharmArAdhanasya yogyatA sAttvike evA'sti / tato jinadharmArAdhanArthaM cittaM sattvena bhUSaNIyam // 1 // avataraNikA - prathama zloke uktaM - hInasattvasya dharmAdhikAro nAstIti / dvitIyazloke tasya kAraNaM dIpayati - : mUlam - hInasattvo yato jantu- rbAdhito viSayAdibhiH / bADhaM patati saMsAre, svapratijJAvilopanAt // 2 // anvayaH yato hInasattvo janturviSayAdibhirbAdhitaH (san ) svapratijJAvilopanAt saMsAre bADhaM patati // 2 // - jIvo tenI ArAdhanA karI zakatA nathI. jaina dharmamAM batAvelA vrata, niyama, tapa, kriyA ane AcAro apramatta thaIne AcaravA, jema tema nahIM. vidhipUrvaka AcarAyelA te yathokta phaLane Ape che. sAdhuoe jIvananA cheDA sudhI sAdhvAcAranuM dRDha rIte pAlana karavuM. temaNe kyAMya paNa vizrAma karavo nahIM. zrAvakoe paNa lIdhelA vrato deDhatApUrvaka pALavA. saMghanA devadravya vagere dhananI vyavasthA temaNe niSkapaTabhAve zAstramAM kahela maryAdApUrvaka karavI. Ama alpasattvavALAo mATe jaina dharmanI ArAdhanA muzkela che. sAttvika jIvo tene sukhethI ArAdhI zake che. mATe jaina dharmane ArAdhavAnI yogyatA sAttvikamAM ja che. mATe jaina dharmanI ArAdhanA karavA mATe cittane sattvathI zaNagAravuM. (1) avataraNikA - pahelA zlokamAM kahyuM ke alpasattvavALAne dharmano adhikAra nathI. bIjA zlokamAM tenuM kAraNa batAve che - zabdArtha - kemake alpasattvavALo jIva viSayo vagerethI pIDita thayo thako potAnI pratijJAno lopa karIne saMsAramAM dUra sudhI paDe che. (2) Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 dharma kuvataH parISahopasargopanipAto bhavet yogasAraH 4/2 - padmIyA vRttiH - yataH - hInasattvasya dharmAdhikAro yanniSiddhastasya kAraNopanyAse, hInasattvaH - alpAtmabalaH, jantuH - jIvaH, viSayAdibhiH - viSayA Adau yeSAM kaSAyAdInAmiti viSayAdayaH, taiH, bAdhitaH - pIDito mohita iti yAvat, sannityatrAdhyAhAryam, svapratijJAvilopanAt - svena-AtmanA kRtAyAH pratijJAyAH-niyamasya vilopanambhaJjanamiti svapratijJAvilopanam, tasmAt, saMsAre - bhave, bADham - dUram, ekendriyeSu nigodeSu vetyarthaH, yadivA dIrghakAlaM yAvat, yadivA'tyAsaktyA, patati - nimajjati / __hInasattvasya dharme'dhikAro nAsti / tasya kAraNamevam-dharmArAdhanAmArge calataH parISahANAmanukUlapratikUlopasargANAJcopanipAto bhavet / yata uktam - 'zreyAMsi bahuvighnAni, bhavanti mahatAmapi / azreyasi pravRttAnAM, kvA'pi yAnti vinAyakAH // ' zubhAzubhaviSayAstanmArge AgaccheyuH / kadAcitkaSAyakaraNAvasara upatiSThet / tapasi kRte pratijJAtAhArAdanecchA prAdurbhavet / rAtribhojane tyakte naro bubhukSayA tRSayA vA pIDyeta / maithune pratyAkhyAte rUpavatyaH striyaH prArthayeyurmohodayo vA syAt / munijIvane hiMsAyAM sarvathA pratyAkhyAtAyAM nirdoSAnnajalaprAptyabhAvenA''dhAkarmadUSitAnnajalagrahaNaprasaGga Apatet / zrAvakajIvane'nItau pratyAkhyAtAyAmanItyA saJjAtaM pareSAM dhanADhyatvaM dRzyeta / saGghasatkaM prabhUtaM dravyaM dRSTvA pracchannarItyA tatstainyecchA bhavet / idaM tu dizAsUcanam / evamAdInyanyAnyapi vighnAni pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - alpasattvavALAne dharma karavAno adhikAra nathI. tenuM kAraNa A pramANe che - dharmanI ArAdhanAnA mArge cAlanArAne parISaho ane anukULa-pratikULa upasargo Ave che. kahyuM che ke, "moTA mANasonAM paNa sArA kAryo vipnavALA hoya che. kharAba kAryamAM pravRtta thayelAne vidgo kyAMya bhAgI jAya che." tenA mArgamAM sArA ane kharAba viSayo Ave. kyAreka kaSAya karavAno avasara Ave. tapa karyo chate choDelA AhArane khAvAnI icchA thAya. rAtribhojanano tyAga karyo chate mANasa bhUkhathI ke tarasathI pIDAya. maithunano tyAga karavA para rUpALI strIo prArthanA kare ke mohano udaya thAya. munijIvanamAM hiMsAno sarvathA tyAga karavA para nirdoSa AhAra-pANI na maLavAthI AdhAkarmI AhAra-pANI levAno prasaMga Ave. zrAvaka jIvanamAM anItino tyAga karavA para anItithI dhanavAna thayelA bIjA dekhAya. saMghanuM ghaNuM dravya joIne chUpI rIte tene coravAnI icchA thAya. A to dizAsUcana che. AvA prakAranA bIjA paNa vipno dharmArAdhakane aTakAvavA Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/2 hInasattvaH pratijJAM vilopayati 307 dharmArAdhakasya skhalanAyA''pateyuH / eteSu sarveSu prasaGgeSu sattvazAlI svIyAM pratijJAM dRDhaM dhArayati / sa kathamapi na vicalati / sa svIyAnprANAnapi jahAti na tu pratijJAM bhnkti| dharmarucyanagAreNa bhUmau patitena kaTutumbavyaJjanabindunA'pi prabhUtapipIlikAsaMhAraM dRSTvA tavyaJjanaM svayameva bhuktam / tathA ca tena svIyaprANatyAgenA'pi pipIlikA rakSitAH / sattvazAlI jAnAti yadgRhItapratijJAbhaGge mahAdoSaH / tataH sa jIvitavyavyayenA'pi gRhItapratijJAM pAlayati / hInasattvastUparyuktaprasaGgeSu vicalati / sa svagRhItapratijJAM vismarati / sa tAtkAlikaM sukhaM pazyati / sa dIrghaM na pazyati / sa pratijJAlopAjjAyamAnaM durgatipAtaM na pazyati / tato viSayAdibhiH pIDitaH san sa svagRhitapratijJAM bhanakti / tataH pratijJAbhaGgajanitenA'zubhakarmaNA sa ekendriyAdiSu dIrghakAlaM bhramati / uktaJca zrItattvAmRte zrIjyotirvijayakRte - 'kaSAyavazago jIvaH, karma banAti dAruNam / tenAsau klezamApnoti, bhavakoTiSu dustaram // 33 // kaSAyaviSayazcittaM, mithyAtvena ca AvI paDe. A badhA prasaMgomAM sattvazALI mANasa potAnI pratijJAne daDha rIte dhAraNa kare che. te koI paNa rIte calita thato nathI. te potAnA prANonA bhoge paNa pratijJAnuM rakSaNa kare che. te prANone choDI de che, paNa pratijJAne bhAMgato nathI. dharmaruci aNagAra jamIna upara paDelA kaDavI tuMbaDInA zAkanA eka TIpAthI paNa ghaNI kIDIonI hiMsA joIne te zAka pote vAparI gayA. Ama temaNe potAnA prANa choDIne paNa kIDIonI rakSA karI. sAtvika mANasa jANe che ke grahaNa karelI pratijJAno bhaMga karavAmAM moTo doSa che. tethI te jIvananA bhoge paNa grahaNa karelI pratijJAnuM pAlana kare che. alpasattvavALo to upara kahelA prasaMgomAM calita thaI jAya che. te pote lIdhelI pratijJAne bhUlI jAya che. te tAtkAlika sukhane juve che. te lAMbu joto nathI. tene pratijJAno bhaMga karavAthI thatuM durgatimAM paDavAnuM dekhAtuM nathI. tethI viSayothI pIDAya tyAre te pote lIdhelI pratijJAne bhAMgI nAMkhe che. tethI pratijJAno bhaMga thavAthI baMdhAyelA azubhakarmathI te ekendriya vageremAM lAMbA kALa sudhI bhame che. zrI jyotirvijayajIe racela zrItattvAmRtamAM kahyuM che - "kaSAyane vaza thayelo jIva bhayaMkara karma bAMdhe che. tenAthI e karoDo bhavomAM duHkhethI karI zakAya evA klezane pAme che. (33) kaSAyo, viSayo ane mithyAtvathI yukta evuM citta Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hInasattvaH sAvadyaM yogaM pratyAkhyAya punaH sevate yogasAra: 4/3 308 saMyutam / saMsArabIjatAM yAti, na yAti mokSabIjatAm // 34 // sa saMsAre'tIvA''sato bhavati / tatastasya punarvratapariNAmo durlabho bhavati / sa ciramavirata eva bhavati // 2 // avataraNikA - hInasattvaH svapratijJAM vilopayatIti pradarzitam / adhunA sa yathA svapratijJAM lopayati tad darzayati mUlam - sAvadyaM sakalaM yogaM, pratyAkhyAyA'nyasAkSikam / vismRtAtmA punaH klIbaH, sevate dhairyavarjitaH // 3 // anvayaH sakalaM sAvadyaM yogamanyasAkSikaM pratyAkhyAya vismRtAtmA dhairyavarjitaH klIbaH (san) puna: (sAvadyaM yogaM) sevate // 3 // padmayA vRttiH sakalam sarvam, sAvadyam - saha avadyena pApena varttate iti sAvadya:-yena pApaM badhyate tAdRzaH, tam, yogam - kriyArUpam, anyasAkSikam anyepare sAkSiNaH-draSTAro yasyAM kriyAyAM yathA syAttatheti anyasAkSikam, kriyAvizeSaNametat pratyAkhyAya - pratijJAya, vismRtAtmA - vismRtaH - na cintita AtmA - svalakSaNo yeneti vismRtAtmA, dhairyavarjitaH dhairyeNa-sattvena varjitaH-rahita iti dhairyavarjitaH, klIbaH - kAtaraH, sannityatrAdhyAhAryam, punaH - pratyAkhyAnAtpazcAt, sAvadyaM yogamityatrAdhyAhAryam, sevate - Acarati / - - - 1 - saMsAranuM bIja bane che, mokSanuM bIja banatuM nathI. (34)' te saMsAramAM khUba ja Asakta bane che. tethI tene pharI cAritra levAnA bhAva muzkelIthI thAya che. te lAMbA kALa sudhI avirata ja rahe che. (2) CI avataraNikA - alpasattvavALo potAnI pratijJAne toDe che, ema batAvyuM. have te je rIte potAnI pratijJAne toDe che te batAve che - zabdArtha - bIjAnI sAkSIe badhA sAvadya yoga (pApa vyApAra)nA paccakkhANa karIne AtmAne bhUlI janAra dhairya vinAno jIva kAyara banIne pharI temane seve che. (3) 1. sakalayogaM Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 309 yogasAraH 4/3 muniH sarvaM sAvadhaM yogaM pratyAkhyAti vairAgyavAsito mumukSuH prAyaH caturvidhasaGghasamupasthitau sadguruhastena pravrajyAM gRhNAti / tadA sa samavasaraNasthAnAM jinAnAM jinapratimAnAM vA caturvidhasaGghasya ca samakSaM sakalaM sAvA yogaM manasA vacasA kAyena karaNakAraNAnumatibhiH pratyAkhyAti / atra yogazabdasyAyamarthaHmanovAkkAyavyApAraH / sa dvividhaH-sAvadho niravadyazca / yena pApakarmaNAM bandho bhavati sa sAvadho yogaH / yena pApakarmaNAM bandho na bhavati sa niravadyo yogaH / sAvadhayogAnAM pratyAkhyAnaM dvividhaM bhavati - dezena sarveNa ca / zrAvakA dezena sAvadyayogAnAM pratyAkhyAnaM kurvanti / muniH sarvAnsAvadyayogAnpratyAkhyAti / tadapi pratyAkhyAnaM sa tribhiryogaistribhiH karaNaizca karoti / tadyathA - sa manasA sarvasAvadyayogAna svayaM karoti nApyanyaiH kArayati na ca kurvantamanyamanumanyate / sa vacasA'pi sarvasAvadyayogAnna svayaM karoti nApyanyaiH kArayati na ca kurvantamanyamanumanyate / sa kAyenA'pi sarvasAvadhayogAna svayaM karoti nApyanyaiH kArayati na ca kurvantamanyamanumanyate / itthaM sa jinasya saGghasya ca samakSaM mahApratijJAM karoti / tataH stokakAlaM yAvatsa tAM yathAvidhi pAlayati / sAttvikastAM yAvajjIvaM yathAvidhi pAlayati / pIyAvRttino bhAvAnuvAda - vairAgI mumukSu prAyaH caturvidha saMghanI hAjarImAM sadgurunA hAthe dIkSA le che. tyAre te samavasaraNamAM rahelA bhagavAna ke bhagavAnanI pratimAnI ane caturvidha saMghanI sAme badhA pApavyApAronA manathI, vacanathI ane kAyAthI karaNa-karAvaNa-anumodanAnA niSedhanI pratijJA le che. ahIM yoga zabdano A artha che - mana-vacana-kAyAnI pravRtti. te be prakAre che - sAvadya ane niravadya. jenAthI pApakarma baMdhAya te sAvadyayoga. jenAthI pApakarma na baMdhAya te niravadyayoga. sAvaghayogonuM paccakhANa be rIte thAya che - dezathI ane sarvathI. zrAvako dezathI sAvadyayogonuM paccakhkhANa kare che. muni badhA sAvadyayogonA paccakhANa kare che. te paccakhkhANa paNa te traNa yogo vaDe ane karaNa vagere traNa vaDe kare che. te A pramANe - te manathI badhA sAvadyayogone pote karato nathI, bIjA pAse karAvato nathI ane karanArA bIjAnI anumodanA karato nathI. te vacanathI paNa badhA sAvadyayogone pote karato nathI, bIjA pAse karAvato nathI ane karanArA bIjAnI anumodanA karato nathI. te kAyAthI paNa badhA sAvadyayogone pote karato nathI, bIjA pAse karAvato nathI ane karanArA bIjAnI anumodanA karato nathI. Ama te bhagavAna ke saMghanI samakSa moTI pratijJA kare che. pachI thoDA samaya sudhI te vidhipUrvaka tenuM pAlana kare che. sAttvika te Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 dhairyavarjitaH pratyAkhyAtaM punaH sevate yogAsaF: 8ArU parantu kasyacit zithilamanaso muneH zanaiH zanaiH sattvaM hIyate / sa doSAnaticArAMzca sevate / sa svAtmAnaM vismarati / pratijJAbhaGgajapApakarmaNA''tmA durgatau duHkhIbhaviSyatIti sa na cintayati / sa kevalaM vartamAnakAlameva pazyati / pratijJAbhaGgo jinasya saGghasya svAtmanazca droharUpa iti sa na cintayati / so'lpenaihikasukhena lubhyati / so'lpenaihikaduHkhena trasyati / tataH sa hatotsAho bhavati / sa kAtaratAmavalambate / sa galibalavardasadRzo bhavati / siMhavanniSkramya sa zRgAlasadRzo bhavati / pratijJApAlanaM tasmai duSkaraM bhAsate / mahAvratabhAraM vo, so'samartho bhavati / tataH sa pratijJAM bhanakti / pratyAkhyAtAnsarvasAvadhayogAnsa punaH sevte| yadA vastramaNDape prabhUtA upalAH kSipyante tadA tadbhAreNA''krAntaH sa patati / evaM yadA saMyamajIvane'ticArANAM bAhulyaM bhavati tadA tannazyati / sa muniH punargRhastho bhavati / athavA sa muniveSe'pi sAvadyamAcarati / sa jinasya saGghasya ca vizvAsaghAtaM karoti / ko'pi taM na vizvasiti / taM dRSTvA janAnAmanyeSu zobhanAnuSThAneSu sAdhuSvapi vizvAso na jAyate / te tAnapi tatsadRzAnmanyante / tatazca te jinadharmavimukhA bhavanti / pratijJAne jIvanaparyata vidhipUrvaka pALe che. paNa koIka zithila manavALA muninuM dhIme dhIme sattva ghaTe che. te doSo ane aticArone seve che. te potAnA AtmAne bhUlI jAya che. pratijJAno bhaMga karavAthI baMdhAyelA pApakarmathI AtmA durgatimAM duHkhI thaze ema te vicArato nathI. te mAtra vartamAnakALane ja juve che. pratijJAno bhaMga karavo e bhagavAnanA, saMghanA ane potAnA AtmAnA droharUpa che, ema te vicArato nathI. te A bhavanA thoDA sukhathI lobhAya che. te A bhavanA thoDA du:khathI trAsa pAme che. tethI teno utsAha marI paravAre che. te kAyara banI jAya che. te gaLiyA baLada jevo bane che. siMhanI jema dIkSA laIne te ziyALa jevo banI jAya che. pratijJAnuM pAlana tene muzkela lAge che. mahAvratono bhAra vahana karavA te asamartha bane che. tethI te pratijJAne toDI nAMkhe che. choDI dIdhelA sAvaghayogone te pharI seve che. jyAre kapaDAnA maMDapamAM ghaNA paththaro naMkhAya che, tyAre tenA bhArathI bhAre thaIne te paDI jAya che. ema jyAre saMyamajIvanamAM aticAro vadhI jAya che, tyAre te nAza pAme che. te muni pAcho gRhastha banI jAya che. athavA te muniveSamAM paNa sAvadya Acare che. te bhagavAnano ane saMghano vizvAsaghAta kare che. koI paNa teno vizvAsa karatuM nathI. tene joIne lokone bIjA sArI kriyA karanArA sAdhuo upara paNa vizvAsa thato nathI. teo temane paNa temanI jevA mAne che. tethI teo jaina dharmathI vimukha bane che. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/4 yAvanmano na taralIbhavet tAvad guruvacaHzAstrabhAvanAH 311 ___ itthaM sattvahInaH pratijJAlopena svAtmano'nyeSAJcAhitaM karoti / tataH sAdhakaiH sattvazIlairbhAvyam // 3 // __ avataraNikA - hInasattvaH sakalasAvadyayogaM pratyAkhyAya punastadeva sevate iti darzitam / adhunA tasya kAraNaM dIpayati - mUlam - tAvad guruvacaH zAstraM, tAvattAvacca bhAvanAH / kaSAyaviSayairyAvan, na manastaralIbhavet // 4 // anvayaH - yAvat kaSAyaviSayairmano na taralIbhavet tAvad guruvacaH tAvat zAstraM tAvacca bhAvanAH (manasi ramante) // 4 // padmIyA vRttiH - yAvat - yAvantaM kAlaM, kaSAyaviSayaiH - pUrvoktasvarUpaiH, manaH - cetaH, nazabdo niSedhe, taralIbhavet - asthiraM syAt, tAvat - tAvantaM kAlaM, guruvacaH - guroH-dharmAcAryasya vacaH-AjJArUpaM zikSArUpaJca vacanamiti guruvacaH, tAvat - tAvantaM kAlaM, zAstram - granthAbhyAsaH, tAvat - tAvantaM kAlaM, cazabdaH samuccaye, bhAvanAH - anityAdyA dvAdaza maitryAdyAzca catasraH, 'manasi ramante' ityatrAdhyAhAryam / guruH ziSyAya vAcanAM dadAti / sa tasya saMyamajIvanaM nirmimIte / guruH ziSyAya dvividhAM zikSA dadAti / zikSAyA dvaividhyamevam-grahaNazikSA''sevanazikSA ca / grahaNazikSayA Ama alpasattvavALo pratijJAne bhAMgI potAnuM ane bIjAnuM ahita kare che. tathI sAdhIme sattvazIla banaj. (3) avataraNikA - alpasattvavALo jIva badhA sAvadyayogonA paccakhkhANa karIne pharI temane seve che, ema batAvyuM. have tenuM kAraNa batAve che - zabdArtha - jyAM sudhI kaSAyo ane viSayo vaDe mana caMcaLa thatuM nathI, tyAM sudhI gurudevanuM vacana, tyAM sudhI zAstra ane tyAM sudhI bhAvanA manamAM rame che. (4) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - guru ziSyane vAcanA Ape che. tenAthI tenA saMyamajIvananuM nirmANa thAya che. guru ziSyane be prakAranI zikSA Ape che. be prakAranI zikSA A pramANe che - grahaNazikSA ane AsevanazikSA grahaNazikSAthI 1. vizeSakam - C, FI Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 dvAdaza bhAvanAH yogasAraH 4/4 guruH ziSyaM zAstrANi pAThayati / AsevanazikSayA guruH ziSyamAcArAnzikSayati / guruH ziSyamAjJAmapi karoti / idaM sarvaM guruvacorUpaM jJeyam / muniH zAstrAbhyAsaM karoti / tena sa jagataH svarUpaM jAnAti / sa sarvakSetreSu kuzalo bhavati / sa AtmasvarUpaM jAnAti / tatprAptyarthaM sa yatate / munirbhAvanAbhirAtmAnaM bhAvayati / anityAdyA dvAdaza bhAvanAH / tadyathA-anityabhAvanA, azaraNabhAvanA, saMsArabhAvanA, ekatvabhAvanA, anyatvabhAvanA, azucibhAvanA, AsravabhAvanA, saMvarabhAvanA, nirjarAbhAvanA, lokasvabhAvabhAvanA, bodhidurlabhabhAvanA, dharmabhAvanA ca / yaduktaM navatattvaprakaraNe - 'paDhamamaNiccamasaraNaM, saMsAro egayA ya annattaM / asuittaM Asava, saMvaro ya taha NijjarA NavamI ||30||logshaavo bohI, dullahA dhammassa sAhagA arihA / eyAo bhAvaNAo, bhAveyavvA payatteNaM // 31 // ' (chAyA - prathamamanityamazaraNaM, saMsAra ekatA cAnyatvam / azucitvamAsravaH, saMvarastathA nirjarA navamI // 30 // lokasvabhAvaH bodhiH, durlabhA dharmasya kathakA arhantaH / etA bhAvanA, bhAvanIyAH prayatnena // 31 // ) tattvArthAdhigamasUtre navamAdhyAye'pyuktam - 'anityA'zaraNa-saMsAraikatvA'-nyatvA-'zucitvA''strava-saMvara-nirjarA-loka guru ziSyane zAstro bhaNAve che. A sevanazikSAthI guru ziSyane AcAro zIkhave che. guru ziSyane AjJA paNa kare che. A badhuM gurumahArAjanA vacana svarUpa jANavuM. muni zAstrono abhyAsa kare che. tenAthI te jagatanuM svarUpa jANe che. te badhA kSetromAM kuzaLa bane che. te AtmAnuM svarUpa jANe che. tenI prApti mATe te prayatna kare che. muni bhAvanAothI AtmAne bhAvita kare che. anitya vagere bAra bhAvanAo che. te // prabhA cha - 1) manityabhAvanA, 2) 4229 bhAvanA, 3) saMsA2mAvanA, 4) tvabhAvanA, 5) anyatvabhAvanA, 6) azuyitbhAvanA, 7) bhAvabhAvanA, 8) saMva2tbhAvanA, 8) nibhAvanA, 10) sosvabhAvabhAvanA, 11) bodhidurlabhabhAvanA ane 12) dharmabhAvanA. navatattvaprakaraNamAM kahyuM che - "pahelAM anitya, 10255, saMsAra, meDatA bhane anyatpa, azuyitva, mApa, saMva2 bhane navamI nirjarA, lokasvabhAva, bodhidurlabha, dharmane kahenArA arihaMto - A bhAvanAo prayatnapUrvaka bhAvavI. (30,31)" tattvArthAdhigamasUtramAM navamA adhyAyamA 59 // puMche - anitya, aza251, saMsAra, meDatva, anyatva, azuyitva, Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 4/4 dvAdazabhAvanAsvarUpam 313 bodhidurlabha-dharmasvAkhyAtatattvAnucintanamanuprekSAH // 7 // bhavabhAvanAyAmapyuktaM maladhArIzrIhemacandrasUribhiH - 'paDhamaM aNiccabhAvaM (1), asaraNayaM (2) egayaM ca ( 3 ) annattaM ( 4 ) saMsAra (5) masuiM ciya (6), vivihaM logassahAvaM ca (7) // 9 // kammassa AsavaM (8) saMvaraM ca ( 9 ), nijjaraNa (10) muttame ya guNe / jiNasAsaNammi ( 11 ) bohiM ca, dullahaM ciMtae maimaM ( 12 ) // 10 // ' (chAyA prathamamanityabhAvaM (1), azaraNatAM (2) ekatAM ca (3) / anyatvaM (4) saMsAraM (5) azucimeva (6), vividhaM lokasvabhAvaM ca (7) // 9 // karmaNa AsravaM (8) saMvaraM ca (9), nirjaraNaM (10) uttamA~zca guNAn / jinazAsane (11) bodhi ca durlabhAM cintayet matimAn (12) // 10 // I) dvAdazabhAvanAnAM svarUpamevaM pratipAditaM yogazAstre - 'yatprAtastanna madhyAhne, yanmadhyAhne na tannizi / nirIkSyate bhave'smin hA ! padArthAnAmanityatA // 57 // saMsAre duHkhadAvAgni- jvalajjvAlAkarAlite / vane mRgArbhakasyeva, zaraNaM nAsti dehinAm // 64 // zrotriyaH zvapacaH svAmI, patirbrahmA kRmizca saH / saMsAranATye naTavat, saMsArI hanta ! ceSTate // 65 // eka utpadyate jantu - reka eva vipadyate / karmANyanubhavatyekaH, pracitAni bhavAntare // 68 // yatrAnyatvaM zarIreNa, vaisAdRzyAccharIkhAnava, saMvara, nirbharA, loDa, jodhidurlabha, dharmanuM sAraM sthana A badhA tattvone vicAravA te anuprekSA. (7)' zrImaladhArI hemacandrasUrijIe paNa bhavabhAvanAmAM 'hyuM che - 'prathama anityabhAvanA, azarAtA, kheDatA, anyatva, saMsArabhAvanA, azubhitbhAvanA, vividha so'svabhAva, armano mAnava, saMvara, nirbharA, bhinshaasnamAM uttama guNo ane durlabha evI bodhi (samyaktva)ne buddhizALI jIva vicAre. (9,10)' yogazAstramAM A bhAvanAonuM svarUpa A rIte batAvyuM che - 'je savAre hoya che te bapo2e hotuM nathI. je bapore hoya che te rAtre hotuM nathI. are ! A saMsAramAM padArthonI anityatA dekhAya che. (57) vanamAM jema haraNanA baccAne zaraNa nathI, tema duHkhanA dAvAnaLanI dedIpyamAna jvAlAothI yukta evA saMsAramAM lavone zarae| nathI. (64) te aba brAhmaeA, thaMDANa, bhASika, pati, brahmA bhane kRmi thAya che. aphasosa ! saMsArarUpI nATakamAM saMsArI jIva naTanI jema ceSTA kare che. (65) jIva ekalo utpanna thAya che, ekalo ja mare che ane bhavAMtaramAM bhegA karelA karmone ekalo ja anubhave che. (68) jyAM bhinnapaNAne lIdhe AtmAnuM Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 dvAdazabhAvanAsvarUpam yogasAraH 4/4 riNaH / dhanabandhusahAyAnAM, tatrAnyatvaM na durvacam // 70 // rasAsRgmAMsamedo'sthimajjAzukrAntravarcasAm / azucInAM padaM kAyaH, zucitvaM tasya tatkutaH ? // 72 // manovAkkAyakarmANi, yogAH karma zubhAzubham / yadAstravanti jantUnAmAstravAstena kIrtitAH // 74 // sarveSAmAstravANAM tu, nirodhaH saMvaraH smRtaH / sa punarbhidyate dvedhA, dravyabhAvavibhedataH // 79 // saMsArabIjabhUtAnAM, karmaNAM jaraNAdiha / nirjarA sA smRtA dvedhA, sakAmA kAmavarjitA // 86 // svAkhyAtaH khalu dharmo'yaM, bhagavadbhirjinottamaiH / yaM samAlambamAno hi, na majjed bhavasAgare // 92 // kaTisthakaravaizAkhasthAnakasthanarAkRtim / dravyaiH pUrNaM smarellokaM, sthityutpattivyayAtmakaiH // 103 // prApteSu puNyataH zraddhA-kathakazravaNeSvapi / tattvanizcayarUpaM tad, bodhiratnaM sudurlabham // 109 // ' etAsAM bhAvanAnAM vistRtasvarUpAvagamAya zAntasudhArasaM vilokanIyam / maitryAdyAzcatasro bhAvanAH pUrvameva granthakAreNA'smAbhizca nyakSeNa pratipAditAH / paJcAnAM mahAvratAnAM pratyekaM paJca paJca bhAvanAH santi / tataH paJcaviMzatirmahAvratabhAvanA bhavanti / zarIranI sAthe bhinnapaNuM che, tyAM dhana, bhAI, mitronuM bhinnapaNuM kahevuM muzkela nathI. (70) kAyA rasa, lohI, mAMsa, carabI, hADakAM, meda, vIrya, AMtaraDA, maLarUpI azucionuM sthAna che. tethI te pavitra zI rIte hoya? (72) je kAraNathI manavacana-kAyAnA kAryorUpI yogo jIvonA zubha ke azubha karmane lAve che, te kAraNathI te Asrava kahevAya che. (74) badhA AgnavonA nirodhane saMvara kahevAya che. te pharI dravya ane bhAvanA bhedathI be prakAramAM bhedAya che. (79) saMsAranA bIja jevA karmo kharavAthI ahIM tene nirjarA kahevAya che. te be prakAre che - sakAmanirjarA ane akAmanirjarA. (86) jinezvara bhagavaMtoe A dharmane sArI rIte kahyo che, jenuM AlaMbana lenAra saMsArasamudramAM DUbato nathI. (92) keDe hAtha rAkhela ane vaizAkhasthAnamAM (paga pahoLA karIne) rahela manuSyanA AkAra jevA, sthira rahevAutpanna thavA-nAza pAmavAnA svarUpavALA dravyothI bharAyela lokanuM smaraNa karavuM. (103) puNyathI zraddhA-kahenAra-zravaNa maLavA chatAM paNa tattvonA nizcayarUpa te samyaktaratna bahu durlabha che. (109)' A bhAvanAonuM vistRta svarUpa jANavA mATe zAntasudhArasa graMtha jovo. maitrI vagere cAra bhAvanAo pahelAM je graMthakAre ane ame vistArathI batAvI che. pAMca mahAvratonI darekanI pAMca pAMca bhAvanAo che. tethI mahAvratonI pacIza bhAvanAo che. te pravacanasAroddhAra vagere anya graMthomAMthI Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogAsA: 4/4 kaSAyaviSaya-nasattvasya mano vicalati 315 tAH pravacanasAroddhA-rAdigranthAntarebhyo jJeyAH / granthavistarabhiyA'smAbhiratra tA na pratipAdyante / itthaM munirguruvacanaM pAlayati, zAstrANyadhIte, bhAvanAzca bhAvayati / etatsarvaM tAvadeva bhavati yAvanmunermanaH sthirIbhavati / kaSAyaviSayaiH kasyaciddhInasattvasya munermano vicalati / tataH sa guruvacanaM vismarati / sa zAstrajJAnamapi vismarati / bhAvanA api tanmanasaH palAyante / tatastasya sarvo'pi yatno nirarthako bhavati / sa punaH pUrvavat svairaM pravarttate / sa kaSAyAviSTo bhavati / so'nukUlaviSayeSu rAgaM karoti / sa pratikUlaviSayeSu dveSaM karoti / itthaM mokSaprApakaguruvacana-zAstrAbhyAsa-bhAvanAH sa mudhA gamayati / evaM hInasattvasya bhavati / yasya cittaM sattvazIlaM na bhavati tasya cittameva kaSAyaviSayairvicalati / tataH sa guruvacanAdikaM vismRtya punaH sAMsArikabhAveSu pravarttate / sattvazIlaM cittaM kaSAyaviSayairna vicalati / sAttvikaH kaSAyaviSayAnna gaNayati / sa guruvacanAdikameva bahumanyate / tatastadanusAreNa nirmalaM saMyamaM prapAlya sa svIyAM muktiM nedIyasIM karoti / itthaM hInasattvAnAmanarthaM dRSTvA cittaM sattvapUrNaM karttavyam // 4 // jANI levI. graMthano vistAra thavAnA bhayathI ame ahIM te batAvatAM nathI. Ama muni gurudevanuM vacana pALe che, zAstro bhaNe che ane bhAvanAo bhAve che. A badhuM tyAM sudhI ja thAya che, jyAM sudhI muninuM mana sthira rahe che. kaSAyo ane viSayothI koIka alpasarvevALA muninuM mana vicalita thAya che. tethI te gurudevanuM vacana bhUlI jAya che. te zAstronA jJAnane paNa bhUlI jAya che. bhAvanAo paNa tenA manamAMthI bhAgI jAya che. tethI teno badho prayatna nakAmo jAya che. te pharIthI pahelAMnI jema svachaMda rIte pravarte che. te kaSAyonA AvezamAM Ave che. te anukULa viSayomAM rAga kare che, te pratikULa viSayomAM dveSa kare che. Ama mokSa ApanAra guruvacana-zAstrAbhyAsa-bhAvanAone te phogaTa gumAve che. Ama alpasattvavALAne thAya che. jenuM mana sattvazIla hotuM nathI, tenuM mana ja kaSAyo-viSayothI vicalita thAya che. tethI te gurudevanA vacana vagerene bhUlIne pharI sAMsArika bhAvomAM pravarte che. sattvazIla citta kaSAyo-viSayothI vicalita thatuM nathI. sAttvika jIva kaSAyoviSayone gaNakArato nathI. te gurudevanA vacana vagerene ja bahu mAne che. tethI tene anusAre nirmaLa saMyama pALIne te potAnA mokSane najIka kare che. Ama alpasattvavALA jIvonA nukasAnane joIne citta sattvathI pUrNa karavuM. (4) Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSAyaviSayeSu dhAvannAtmA durjeya: yogasAra: 4/5 avataraNikA - kaSAyaviSayairmanastaralIbhavatIti darzitam / adhunA kaSAyaviSayeSu dhAvannAtmA durjeya iti pra 316 mUlam - kaSAyaviSayagrAme, dhAvantamatidurjayam / yaH svameva jayatyekaM, sa vIratilakaH kutaH ? // 5 // anvayaH yaH kaSAyaviSayagrAme dhAvantamatidurjayaM svamevaikaM jayati sa vIratilakaH kuta: ? // 5 // padmIyA vRttiH - ya: - jIvaH kaSAyaviSayagrAme - kaSAyaviSayANAM grAma:-samUha iti kaSAyaviSayagrAma:, tasmin, dhAvantam - sajantam, atidurjayam - duHkhena jIyate kaSAyaviSayagrAmAnmocyate iti durjayaH, atizayena durjaya ityatidurjayaH, tam, svam - svAtmAnam, evazabdo anyeSAM jayaM vyavacchinatti, ekam - advitIyam, jayati mohapAzAnmocayati, saH AtmavijetA, vIratilakaH - vIreSu - zUreSu tilakaH - puNDra iveti vIratilakaH-zreSThavIraH kutaH - kathaM prApya: ? virala ityarthaH / - - jagati prabhUtAH zUrAH santi / te durjayAnapi zatrUJjayanti / te sarvaM jagajjetuM zaknuvanti / parantvAtmAnaM jetuM te'samarthAH / ata eva te kaSAyaviSayeSu sajanti / cakravarttI SaTkhaNDaM bharataM jayati / yadyeko'pi rAjA tasyA''jJAM na manyate tarhi tasya cakramAyudhazAlAyAM na 1 avataraNikA - kaSAyo ane viSayo vaDe mana caMcaLa thAya che, ema batAvyuM. have kaSAyo ane viSayo muzkelIthI jitAya evA che ema batAve che - 1. zabdArtha - je kaSAyo ane viSayonA samUhamAM doDatAM, bahu muzkelIthI jitAya evA potAne ekane ja jIte che, te vIromAM tilaka samAna muni kyAMthI maLe ? arthAt tevA muni bahu ochA hoya che. (5) viSaye grAme padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - jagatamAM aneka zUravIro che. teo muzkelIthI jitAya evA zatruone jIte che. teo AkhA jagatane jItI zake che, paraMtu teo AtmAne jItavA asamartha che. mATe ja teo kaSAyo ane viSayomAM Asakta thAya che. cakravartI cha khaMDavALA bharatakSetrane jIte che. jo eka paNa rAjA tenI AjJA na - - LI 2. jayatyekaH - DI Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/5 Atmavijetaiva prazasyaH 317 pravizati / evaM sarvajagati jite'pi yadyAtmA na jitastarhi sa jIvo muktau na pravizati / uktaJca - dazavaikAlikasUtre dvitIyacUlikAyAm - 'appA khalu sayayaM rakkhiyavvo, savidiehiM susamAhiehi / arakkhio jAipahaM uvei, surakkhio savvaduhANa murU ddA tti vema ' (chAyA - mAtmA tu satata kSitavya: sarvendriH susamAhitaiH / arakSito jAtipathamupaiti, surakSitaH sarvaduHkhebhyo mucyate // 16 // iti bravImi / ) tato jagadvijetAro na zreSThavIrAH, parantvAtmavijetaiva zreSThavIraH / yo duSkaraM karoti sa eva mahAngaNyate / jagajjayaH sukaraH, puNyasAdhyatvAt / Atmajayo duSkaraH, sattvasAdhyatvAt / tata Atmavijetaiva prazasyaH / AtmA kaSAyAnmitrANi matvA punaH punasteSAM sAhAyyamAkAGkSati / so'bhIkSNaM kaSAyAnkaroti / sa viSayagrAmeSu lubhyati / idaM kaSAyaviSayA''sevanaM tenA'nAdikAlAdabhyastam / tatastasmisteSAM kaSAyaviSayANAM dRDhAH saMskArAH saJjAtAH / tataH kaSAyaviSayAnprApya sa kSipraM teSu sajati / kaSAyaviSayapAzebhya AtmamocanaM duSkaraM bhavati / alpamalayuktaM vastraM sukhena kSAlayituM zakyate / yadi mAne to tenuM cakra AyudhazALAmAM na praveze. Ama AkhuM jagata jItavA chatAM paNa jo AtmA na jitAyo to te jIvano muktimAM praveza thato nathI. dazavaikAlikasUtranI bIjI cUlikAmAM kahyuM che - "badhI indriyone khUba samAdhivALI karIne AtmAnuM kharekhara satata rakSaNa karavuM. nahi rakSAyelo AtmA janmanA mArge (saMsAramAM) jAya che, sArI rIte rakSaNa karAyelo te badhA duHkhothI mukta thAya che - ema huM kahuM chuM. (16) mATe jagatane jItanArAo zreSTha vIro nathI, paraMtu AtmAne jItanAro ja zreSTha vIra che. je muzkela kArya kare che, te ja mahAna gaNAya che. jagatane jItavuM saheluM che, kemake te puNyathI sAdhya che. AtmAno jaya karavo muzkela che, kemake te sattvathI sAdhya che. tethI AtmAne jItanAro ja prazaMsApAtra che. AtmA kaSAyone mitra mAnIne pharI pharI temanI madadanI apekSA rAkhe che. te vAraMvAra kaSAya kare che. te viSayonA samUhomAM lobhAya che. A kaSAyo ane viSayone sevavAnuM teNe anAdikALathI zIkheluM che. tethI tenAmAM te kaSAyo-viSayonA daDha saMskAro paDyA che. tethI kaSAyoviSayone pAmIne te jaldIthI temanAmAM Asakta thAya che. kaSAyo-viSayonI jALamAMthI AtmAne choDAvavo muzkela che. ochA melavALuM kapaDuM sahelAIthI dhoI zakAya che. jo kapaDAM upara mela daDha rIte lAgyo hoya to te kapaDuM muzkelIthI cokhuM thAya che. 5 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 sattvazAlyAtmAnaM jayati yogasAra : 4/5 1 vastre dRDhaM malaM bhavati tarhi tadvastraM kRcchreNa zuddhaM bhavati / AtmanA kaSAyaviSayasaMskArA dRDhamabhyastA: / tata AtmA'tidurjayo bhavati / uktaJcopadezamAlAyAm - 'appA ceva dameyavvo, appA hu khalu duddamo / appA daMto suhI hoI, assi loe parattha ya // 185 // ' (chAyA - Atmaiva damayitavya, Atmaiva khalu durdamaH / AtmA dAnta: sukhI bhavati, asmin loke paratra ca // 185 // ) sattvazAlyAtmAnaM jayati / sa kaSAyaviSayeSu na sajati / dRDhAnapi tAnsa pracaNDasattvena nihanti / tata AtmA kaSAyaviSayapAzebhyo mukto bhavati / evamAtmano vijayo bhavati / ye kaSAyaviSayAnapAsyA''tmAnaM jayanti te sAttvikA jagati viralAH / zeSaM sarvamapi jagaddhInasattvatvAt kaSAyaviSayANAmadhInaM bhavati / ya AtmAnaM jayati sa durgatiduHkhAni jayati / ya AtmAnaM na jayati sa durgatiduHkhairjIyate / uktaJca zrIvairAgyaraGgakulake 'jeNa jio niaappA, duggaidukhAiM teNa jiNiAI / jeNappA neva jio, so u jio duggaiduhi // 24 // ' (chAyA yena jito nijAtmA, durgatiduHkhAni jitAni / yenAtmA na jitaH sa tu jitaH durgatiduHkhaiH ||24|| ) , - - AtmAe kaSAyo-viSayonA saMskArono dRDha rIte abhyAsa karelo che. tethI AtmA bahu muzkelIthI jitAya evo che. upadezamALAmAM kahyuM che - 'AtmA ja damana karavA yogya che. AtmA ja kharekhara muzkelIthI damAya evo che. damana karAyelo AtmA AlokamAM ane paralokamAM sukhI thAya che. (185)' sattvazALI jIva AtmAne jIte che. te kaSAyo-viSayomAM Asakta thato nathI. daDha evA temane te pracaMDa sattvathI haNe che. tethI AtmA kaSAyo-viSayonI jALamAMthI mukta thAya che. Ama AtmAno vijaya thAya che. kaSAyo-viSayone choDIne jeo AtmAne jIte che, te sAttvika jIvo jagatamAM thoDA hoya che. bAkInuM AkhuM jagata alpasattvavALuM hovAthI kaSAyo-viSayone parAdhIna che. je AtmAne jIte che te durgatinA duHkhone jIte che. je AtmAne jItato nathI te durgatinA duHkhothI jitAya che. zrIvairAgyaraMgakulakamAM kahyuM che - 'jeNe potAnA AtmAne jItyo teNe durgatinA duHkhone jItI lIdhA. jeNe AtmAne na jItyo te durgatinA duHkhothI jitAyo. (24)' Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 319 yogasAraH 4/6 raudraparISahANAM durjayatvam ayamatropadezaH-jagajjayArthaM na prayatanIyam, hInasattvA eva tathA kurvanti / AtmajayArthameva prayatanIyam / tatkRte ca sattvazAlinA bhavitavyam // 5 // avataraNikA - kaSAyaviSayANAM durjayatvaM pradA'dhunA raudraparISahANAM durjayatvaM vyanakti - mUlam - dhIrANAmapi vaidhurya-karai raudrpriisshaiH| spRSTaH san ko'pi vIrendraH, 'sammukho 'yadi dhAvati // 6 // anvayaH - dhIrANAmapi vaidhuryakarai raudraparISahaiH spRSTaH san yadi ko'pi sammukho dhAvati (tarhi sa) vIrendraH // 6 // padmIyA vRttiH - dhIrANAm - avicalitasvabhAvAnAm, apizabdaH parISahA anyAnvidhurAnkurvantyeva dhIrAnapi vidhurAnkurvantIti dyotayati, vaidhuryakaraiH - vidhurasyapIDitasya bhAva iti vaidhuryam, tatkurvantIti vaidhuryakarA:-pIDAkAriNaH, taiH, raudraparISahaiH - raudrAH-bhImAzca te parISahAH-pratikUlatAzceti raudraparISahAH, taiH, spRSTaH - prahataH, san, yadi - sambhAvane, ko'pi - kazcit, sammukhaH - abhimukhaH, dhAvati - raudraparISahAnsoDhumudyato bhavati, tarhi saH' ityatrAdhyAhAryam, vIrendraH - vIreSu-zUreSu indraH - zaka iveti vIrendraH-zreSThavIraH / sokSamArgAtyAgakarmanirjarArthaM pari-samantAt sahyante iti parISahAH / uktaJca zrIvizeSAva ahIM upadeza A pramANe che - jagatane jItavA mATe prayatna na karavo. alpasattvavALA ja tema kare che. AtmAne jItavA mATe ja prayatna karavo. tenI mATe sattvazALI thaj. (5) avataraNikA - kaSAyo ane viSayo muzkelIthI jitAya evA che, ema batAvI have bhayaMkara parISahonuM durjayapaNuM batAve che - zabdArtha - dhIra puruSone paNa pIDA karanArA bhayaMkara parISahono sparza thavA para jo koI paNa sAme doDe to te vIromAM Indra samAna che, eTale ke zreSTha vIra che. (6) paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - mokSamArgano tyAga na thAya e mATe ane karmonI nirjarA mATe je cAre bAjuthI sahana karAya che, te parISaho che. zrIvizeSAvazyakabhASyamAM 1. sanmukhe - C, F, sammukhaM - D / 2. pratidhAvati - D / 3. yugmam - C, F / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 dvAviMzatiH parISahAH yogasAraH 4/6 zyakabhASye zrIjinabhadragaNikSamAzramaNaviracite - 'parisoDhavvA jaiNA maggAviccuiviNijjarAheU / juttA parIsahA te khuhAdao hoMti bAvIsaM // 3004 // ' (chAyA - pariSoDhavyA yatinA, mArgAvicyuti-vinirjarAhetoH / yuktAH parISahAste, kSudhAdayo bhavanti dvAviMzatiH // 3004 // ) tattvArthAdhigamasUtre'pyuktaM zrIumAsvAtivAcakavaraiH - 'mArgAcyavananirjarArthaM pariSoDhavyAH parISahAH // 3/8 // ' parISahA dvAviMzatiH / tadyathA-kSudhA pipAsA zItamuSNaM daMzo'celo'ratiH strI caryA niSadyA zayyA''krozo vadho yAcanA'lAbho rogastRNasparzo malaH satkAraH prajJA'jJAnaM samyaktvaJca / uktaJca - yatidinacaryAyAM zrIbhAvadevasUribhiH - 'khuhA pivAsA sIuNhaM, daMsA'celAraitthIo / cariyA nisIhiyA sijjA, akkosa vaha jAyaNA // 43 // alAbharogataNaphAsA, malasakkAraparIsahA / pannA annANa sammattaM, ia bAvIsaM parIsahA // 44 // ' (chAyA -kSudhA pipAsA zItoSNaM, daMzA'celA'ratistriyaH / caryA niSadyA zayyA, Akrozo vadho yAcanA // 43 // alAbharogatRNasparzAH, malasatkAraparISahau / prajJA'jJAnaM samyaktvaM, iti dvAviMzatiH parISahAH // 44 // ) zrIpradyumnasUriviracite vicArasAre'pyuktam - 'khuhA 1 pivAsA 2 sI 3 uNhaM 4, daMsA 5 'celA 6 'raithio 8 / cariyA 9 nisIhiyA 10 sijjA 11, akkosa 12 vaha 13 jAyaNA 14 // 259 // alAbha 15 roga 16 taNaphAsA 17, mala 18 sakkAra 19 parIsahA / pannA 20 annANa 21 sammattaM 22, ee bAvIsa parIsahA // 260 // ' (chAyA - kSudhA pipAsA zItoSNaM, daMzAcelAratistriyaH / caryA niSadyA zayyA, Akrozo vadho yAcanA // 259 // alAbharogatRNasparzAH, malasatkAraparISahau / prajJA'jJAnaM zrIjinabhadragaNikSamAzramaNajIe kahyuM che- "mokSamArgathI nahiDagavA mATe tathA vizeSa nirjarA mATe je vizeSe sahana karavA yogya che tene parISaho kahevAya che. te parISaho kSudhA, pipAsA vagere mAvIza cha. (3004)' parISako mAvIza che. te 2mA prabhArI - (bhU5, tarasa, 631, 2bhI, 62, ayeta, ati, khI, yA, niSadhA, zayyA, mAza, 15, yAyanA, salAma, roga, tapaspaza, bhala, sat2, prazA, mAna sane sabhyatva. yatihinayamita zrIbhAvavasUri dhuMcha - 'bhUmatarasa, 631, 2bhI, 21, sayeda, sati, khI, yA, niSadhA, zayyA, 22, 15, yAyanA, mAna, tRsparza, mala, sA2 5NSa, praza, mAna, sabhyatva - sApAvI parISaDoche. (43,44) viyA2sArabhAM zrIpradhumnasUri 59 / 2 / 4 pAvIza parISaDo tyAche. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/6 hInasattvAH parISahopanipAte dInA bhavanti 321 samyaktvaM, ete dvAviMzatiH parISahAH // 260 // ) parISahANAM vizeSasvarUpAvagamArthamuttarAdhyayanasUtrasya dvitIyamadhyayanaM vilokanIyam / parISahA jIvAnpIDayanti / tairvyAkulitA jIvA akAryamapi kurvanti / hInasattvAH parISahAnsoDhuM na zaknuvanti / parISahopanipAte te dInA bhavanti / te'saMyamamapi sevante / raudraparISahai/rA api vicalanti / te'samaJjasaM ceSTante / te tIvramedhAvino'pi santo'lpasattvA bhavanti / tataste parISahairnirjIyante / sAdhakastu raudraparISahANAmupanipAte'pi tebhyo na bibheti / pratyuta tadA karmakSapaNAvasaraM matvA sa pramodate / sa tAnparISahAnsamyaksahate / tatazca sa prabhUtAM karmanirjarAM karoti / jalakSepaNenA'gninirvAti / ghRtakSepaNenA'gniH prajvalati / hInasattvasya sAdhanA parISahopanipAte nirvAti / sattvAdhikAnAM sAdhanA parISahopanipAte prajvalati / tatastatsAdhanA'gnau tasya karmANi prajvalya bhasmasAdbhavanti / tatastasyA''tmA karmabhirmukto bhavati / sAdhako na kevalaM parISahAnsamyaksahate, parantu parISahANAmabhAve sa svayaM parISahAnudIrayati / hInasattvAH parISahebhyo dUraM dhAvanti / te tAnnivArayanti / uttamasattvAstu parISahANAM parISahonA vizeSa svarUpane jANavA uttarAdhyayanasUtranuM bIjuM adhyayana jovuM. parISaho jIvone pIDe che. tenAthI vyAkuLa jIvo akArya paNa kare che. alpasattvavALA jIvo parISadone sahana karI zakatA nathI. parISaho Ave tyAre teo dIna banI jAya che. teo asaMyamane paNa seve che. bhayaMkara parISahothI dhIra puruSo paNa vicalita thAya che. teo game tevI ceSTAo kare che. teo tIvra buddhizALI hoya to paNa alpasattvavALA banI jAya che. tethI teo parISahothI jitAya che. sAdhaka to bhayaMkara parISaho Ave to paNa temanAthI Darato nathI, UlaTuM karma khapAvavAno avasara mAnIne te khuza thAya che. te te parISahone sArI rIte sahe che. tethI te ghaNI karmanirjarA kare che. pANI nAMkhavAthI agni bujhAI jAya che. ghI nAMkhavAthI agni prajavalita thAya che. alpasattvavALAnI sAdhanA parISaho AvavA para bujhAI jAya che. sAttvika jIvonI sAdhanA parISaho AvavA para vadhu prajvalita thAya che. tethI tenA sAdhanArUpI agnimAM tenA karmo baLIne rAkha thaI jAya che. tethI teno AtmA karmothI mukta thaI jAya che. sAdhaka mAtra parISahone sArI rIte sahana ja karato nathI, paNa parISaho na Ave to te pote parISahonI udIraNA kare che. alpasattvavALA jIvo parISahothI dUra bhAge che. teo temane aTakAve che. uttamasattvavALA jIvo to parISahonI sAme doDe che. teo temane saharSa svIkAre che. je Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 vIrazreSThaH parISahANAM sammukhaM dhAvati yogasAra: 4/7 sammukhaM dhAvanti / te tAnsaharSaM svIkurvanti / yaH parISahebhyaH palAyate sa kAtaraH / yaH parISahANAM sammukhaM dhAvati sa vIrazreSThaH / jagati prAyazo janAH kAtarAH santi / vIrazreSThAstu jagati viralA eva / atra chadmasthAvasthAyAM varttamAnazcaramajinezitA zrIvIravibhurudAharaNarUpo jJeyaH / sa na kevalamAgatAnparISahAnsamyaksoDhavAnparantu parISahasahanArthamanAryabhUmiM gataH / ekenA'pi parISaheNa sa vidhuro nA'bhavat / parISahacamUM vidArya sa vItarAgo'bhavat / ayamatropadezasAraH-sattvazAlIbhUya raudraparISahAH sAnandaM soDhavyAH ||6|| avataraNikA - parISahANAM durjayatvaM pradarzyA'dhunopasargANAM durjayatvaM pradarzayati mUlam - upasarge sudhIratvaM, subhIrutvamasaMyame / lokAtigaM dvayamidaM, 'muneH syAdyadi kasyacit // 7 // anvayaH - upasarge sudhIratvamasaMyame subhIrutvam - idaM lokAtigaM dvayaM yadi syAt (tarhi) kasyacinmune: (eva) // 7 // parISahothI bhAge che, te kAyara che. je parISahonI sAme doDe che, te vIromAM zreSTha che. jagatamAM loko prAyaH kAyara che. vIromAM zreSTha to jagatamAM thoDA ja hoya che. ahIM chadmastha avasthAmAM rahelA chellA jinezvara bhagavAna zrIvIraprabhunuM udAharaNa jANavuM. temaNe mAtra AvelA parISahone sArI rIte sahana na karyA, paNa teo parISahone sahana karavA anAryadezamAM gayA. eka paNa parISahathI teo duHkhI na thayA. parISahonI senAne harAvI teo vItarAga banyA. ahIM upadezano sAra A pramANe che - sAttvika thaIne bhayaMkara parISaho AnaMdRpUrva sahana 2vA. (t) avataraNikA - parISahonuM durjayapaNuM batAvIne have upasargonuM durrayapaNuM batAve che - zabdArtha - upasargamAM khUba ja nizcalapaNuM ane asaMyamamAM khUba DaravuM - A baMne lokottara guNo jo hoya to koIka muninI pAse ja hoya che. (7) KI 2. syAdyasya kasyacit - DI 1. munessyA Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 323 yogasAraH 4/7 caturvidhA upasargAH padmIyA vRttiH - upasarge - Apadi, sudhIratvam - atizayena nizcalatvam, asaMyame - saMyamapratipakSabhUte, subhIrutvam - atizayena kAtaratvam, idam - anantaroktam, lokAtigam - lokam-janamatigacchati-atizete iti lokAtigam, dvayam - dvAvavayavau yasya taddvayam, yadizabdaH sambhAvane, syAt - vidyeta, tItyatrAdhyAhAryam, kasyacit - viralasya, muneH - saMyaminaH, evetyatrAdhyAhAryam, evazabdo viralamunivyatiriktaM vyvcchintti| upasRjyate-sambadhyate pIDAdibhiH saha jIvo yaiste upasargAH / te caturvidhA divyamAnuSa-tairyagyona-AtmasaMvedanIyabhedAt / tatra divyopasargA hAsya-rAga-pradveSa-vimarzabhedAccaturvidhAH / tatra hAsyAt-krIDAtaH, rAgAt-sneharAgAt, pradveSAt-tiraskArAt, vimarzAt'kimayaM svapratijJAtazcalati navA ?' iti mimAMsAto divyopasargA bhaveyuH / mAnuSopasargA api hAsya-rAga-dveSa-vimarzabhedAccaturvidhA evameva jJeyAH / tairyagyonopasargA bhaya-pradveSaAhArahetu-apatyAlayasaMrakSaNahetubhedAccaturvidhAH / tatra bhayAt-bhIteH, pradveSAt-tiraskArAt, AhArahetoH-AhAraprAptyarthaM, apatyAlayasaMrakSaNahetoH-apatyanIDaguhAdisthAnarakSaNArthaM tiryakRtopasargA bhaveyuH / AtmasaMvedanIyopasargAH saTTana-prapatana-stambhana-lezanabhedAccaturvidhAH / tatra saGghaTTanAt-netrapatitakUNikAdighaTTanAt, prapatanAt-ga-dau pAtAt, stambhanAt paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - jenAthI jIvane pIDA thAya te upasarga che. te devathI, manuSyathI, tiryaMcathI ane AtmasaMvedanathI ema cAra prakAranA che. devathI tht| upasargo yAra 52nA cha - hAsyathI, gathI, pradveSathI bhane vidyArthI. hAsyathI eTale krIDAthI. rAgathI eTale sneharAgathI. praSathI eTale tiraskArathI. vicArathI eTale "zuM A potAnI pratijJAthI calAyamAna thAya che ke nahIM ?' evI vicAraNAthI. manuSyathI thatAM upasargo paNa A ja rIte cAra prakAranA jANavA. tiryaMcathI thatA upasargo cAra prakAranA che - bhayathI, praSathI, AhAra mATe ane apatyAlayanA saMrakSaNa mATe. bhayathI eTale DarathI. praSathI eTale tiraskArathI. AhAra mATe eTale bhojana maLe e mATe. apatyAlayanA saMrakSaNa mATe eTale saMtAna ane nivAsasthAnanI rakSA mATe. AtmasaMvedanathI thatAM upasargo cAra prakAranA che - saMghaTTanathI, prapatanathI, staMbhanathI ane lezanathI. saMghaTTanathI eTale AMkhamAM paDelA kaNa vagerene masaLavAthI, prapatanathI eTale khADA vageremAM paDavAthI, staMbhanathI Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 caturvidhA upasargAH yogasAraH 4/7 - aGgAnAM stabdhatAbhAvAt, lezanAt - bAhvAdyaGgAnAM parasparaM zleSaNAdAtmasaMvedanIyopasargA bhveyuH| uktaJca zrIratnazekharasUripraNIta zrIguruguNaSaTtriMzatSaTtrizikAyAH svopajJaTIkAyAm - 'caturvidhopasargAstu devakRtamAnavakRtatiryakkRtAtmasaMvedanalakSaNAH / tatra devakRtopasargAzcaturdhA -hAsyAdvA rAgAdvA dveSAdvA vimarzAdvA / tatra hAsyAd vyantarIkRtopasarga IDarIkSullakasyeva / rAgAt sneharAgAt sItendrakRtaH zrIrAmacandrasyeva / pradveSAt saGgamakRtaH zrIvardhamAnasyeva / vimarzAd azraddhAnaparAmarakRto nandiSeNasyeva // tathA mAnavakRtopasargo'pi caturdhA - hAsyAdvA rAgAdvA dveSAdvA vimarzAdvA / tatra hAsyA - dvezyAsutAkRtaH kSullakasyeva / rAgAtkozAkRtaH zrIsthUlabhadrasyeva / pradveSAtsomilakRto gajasukumAlasyeva / vimarzAdbhUpatikArito gajAdhirUDhamahAmAtrotpAditatrAsakramatyaktakaticiccIvarAyA vRddhAyikAyA iva // tiryakkRtopasargo'pi caturdhA - bhayAdvA pradveSAdvA AhArahetorvA apatyAlayasaMrakSaNArthaM vA / tatra bhayAt maNDalakuNDaliprabhRtikRto bhavati iti supratItameva / pradveSAccaNDakozikasarpakRto eTale aMgo akaDAI javAthI, lezanathI eTale bAhu vagere aMgonA paraspara ghasAvAthI. zrIratnazekharasUrijIe racela zrIguruguNaSatrizatpatrizikAnI svopajJa TIkAmAM kahyuM che - 'upasargo cAra prakAranA che - devakRta, manuSyakRta, tiryaMcakRta ane AtmasaMvedanathI. devakRta upasargo cAra prakAranA che - hAsyathI, rAgathI, dveSathI, vicArathI. hAsyathI - vyaMtarIe IDaranA kSullaka sAdhune karelA upasarganI jema. rAgathI - sneharAgathI, sItendrae rAmacaMdrajIne karelA upasarganI jema. pradveSathI - saMgamadeve zrIvardhamAnasvAmIne karelA upasarganI jema. vicArathI - zraddhA nahIM karanAra deve naMdiSaNane karelA upasarganI jema. manuSyakRta upasarga paNa cAra prakAranA che hAsyathI, rAgathI, dveSathI, vicArathI. hAsyathI - vezyAnI dIkarIe kSullaka sAdhune karelA upasarganI jema. rAgathI - kozAvezyAe zrIsthUlabhadrajIne karelA upasarganI jema. pradveSathI - somile gajasukumAla munine karelA upasarganI jema. vicArathI - hAthI upara beThelA mahAvate karelA trAsathI krame karIne choDyA che keTalAka vastro jeNe evI vRdgha sAdhvIne rAjAe karAvelA upasarganI jema. tiryaMcoe karelA upasargo paNa cAra prakAranA che - bhayathI, pradveSathI, AhAra mATe, apatyAlayanA saMrakSaNa mATe. bhayathI - kUtarA, sApa vagerethI karAto upasarga. pradveSathI - caMDakauzika sarve zrIvIraprabhune karelA upasarganI jema. AhAra mATe - vAghaNe sukozala munine karelA Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/7 caturvidhA upasargAH bhagavadvIrasyeva / AhArahetorvyAghrIkRtaH sukozalasyeva / apatyAlayasaMrakSaNArthaM gosiMhAdikRto bhavatItyapi supratItameva // tathA''tmasaMvedanopasargo'pi caturdhA - saGghaTTanAdvA prapatanAdvA stambhanAdvA lezanAdvA / tatra saMghaTTanAtsvayamevAkSirajomalanAdikRtaH syAditi / prapatanAdbhrazyatpAdasya sahasAlagnagADhaprahArasyeva / stambhanAnmUcchitavAtaprayogakSaNastabdhIbhUtahastapAdAderiva / lezanAdgADharogakarzitAGgabhAgasyeva // anye tu devakRtopasargabhedeSu rAgAdveti padaM parihRtya caturthaM padaM vimarzapradveSAdidvitrisaMyogasambhavaM paThanti / tathA mAnavakRtopasargabhedeSvapi rAgAdveti padaM parihRtya kuzIlapratisevanAkhyaM caturthaM padaM vadanti iti / tathA coktam- 'uvasajjaNamuvasaggo, teNa tao vA uvasajjae jamhA / so divvamaNuyatericchaAyasaMveyaNAbheo // 3005 // hAsappaosavImaMsubhayapayabheyao bhave divvo / evaM ciya mANusso, kusIlapaDIsevaNacauttho // 3006 // tirio bhayappaosAhArAvaccAirakkhaNatthaM vA / ghaTTaNathaMbhaNapavaDaNalesaNao vA''yasaMveo // 3007 // (vizeSAvazyakabhASyam) // 34 // ' (chAyA upasarganI jema. apatya ane AlayanA rakSaNa mATe - gAya, siMha vagere vaDe karAto upasarga. AtmasaMvedanathI thatAM upasarga paNa cAra prakAranA che - saMghaTTanathI, prapatanathI, staMbhanathI, lezanathI. saMghaTTanathI AMkhamAM paDelI rajane pote ja masaLavAthI thato upasarga. prapatanathI - paganI skhalanA thavAthI acAnaka lAgelA - 325 gADha prahAravALA vyaktinI jema. staMbhanathI - zarIramAM utpanna thayela vAyune lIdhe thoDI vAra mATe jenA hAtha-paga akaDAI gayA che evA vyaktinI jema. lezanathI gADha rogane lIdhe jenA zarIranA bhAgo ghasAI gayA che evI vyaktinI jema. keTalAka devakRta upasargonA bhedomAM rAgathI e padanI badale vimarza, pradveSa vagere be-traNanA saMyogathI thatuM cothuM pada kahe che. kahyuM che - "jenA saMbaMdhathI jIvane pIDA thAya te upasarga. te deva saMbaMdhI, manuSya saMbaMdhI, tiryaMca saMbaMdhI ane AtmasaMvedana ema cAra bhedavALA che. deva saMbaMdhI upasarga cAra prakAranA che - hAsyathI, pradveSathI, vicArathI, ubhayapadathI. manuSya saMbaMdhI upasarga paNa e ja rIte cAra prakAranA che, cotho bheda kuzIlapratisevana che. tiryaMca saMbaMdhI upasarga cAra prakAranA che - bhayathI, pradveSathI, AhAra mATe, apatya vagerenA rakSaNa mATe. AtmasaMvedanathI thatAM upasarga cAra prakAranA che - ghaTTanathI, staMbhanathI, prapatanathI, lezanathI. - Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 hInasattvA upasargApAte'saMyama sevante yogasAraH 4/7 - upasarjanamupasargaH, tena tato vA upasRjyate yasmAt / sa divya-mAnuSatairyagyonA''tmasaMvedanAbhedaH // 3005 // hAsyapradveSavimarzobhayapadabhedato bhaved divyaH / evameva mAnuSaH, kuzIlapratisevanacaturthaH // 3006 // tiryaG bhayapradveSA''hArApatyAdirakSaNArthaM vA / ghaTTanastambhanaprapatanalezanato vA''tmasaMvedyaH // 3007 // ) saMsAre'nekaza upasargA Apatanti / janA asaMyamasevanena tAnnivArayanti / hInasattvAH prAkRtajanA upasargApAte bibhyati / tataste tAnna sahante, parantu tannivAraNopAyA~zcintayanti / tataste'saMyamA''sevanenopasargebhyaH svAtmano rakSaNaM kurvanti / asaMyamA''sevane teSAM bhayo na bhavati / te nirbhayIbhUtvA'saMyamamAsevante / itthaM te upasargIyante / te samyaksahanenopasargAnjetuM na zaknuvanti / munayo'pi sarve na sattvazAlinaH / tato'lpasattvA munayaH sAdhutvaM prApyA'pi prAkRtajanavacceSTante / te upasargopanipAte bhIravo bhavanti / te'saMyamA''sevane dhIrA bhavanti / kazcidviralo muniH sAttviko bhavati / sa upasargebhyo na bibheti / sa dhIrIbhUyopasargAnsamyaksahate / sa upasargajanitapIDayA svAtmanaH karmakSayaM vicintya modate / sa upasargakartRNAM karmabandhaM vicintya vyathito bhavati / so'saMyamAdbADhaM (3005,3006, 3007) (vizeSAvazya(mAdhya)" (34) / saMsAramAM aneka vAra upasargo Ave che. loko asaMyama sevIne temane nivAre che. alpasattvavALA sAmAnya loko upasargo Ave tyAre Dare che. tethI teo temane sahana karatAM nathI, paNa temane nivAravAnA upAyo vicAre che. tethI teo asaMyama sevIne upasargothI potAnuM rakSaNa kare che. asaMyamane sevavAmAM temane Dara lAgato nathI. teo nirbhaya thaIne asaMyamane seve che. Ama teo upasargothI jitAya che. teo sArI rIte sahana karIne upasargone jItI zakatA nathI. munio paNa badhA sattvazALI hotA nathI. tethI alpasattvavALA munio sAdhupaNuM pAmIne paNa sAmAnya mANasanI jema varte che. teo upasargo AvavA para DarI jAya che. teo asaMyamane sevavAmAM dhIra hoya che. koIka virala muni sAttvika hoya che. te upasargothI Darato nathI. te dhIra banIne upasargone sArI rIte sahana kare che. te, upasargothI thatI pIDA vaDe potAnA karmo khape che, ema vicArI khuza thAya che. te upasarga karanArAonA karmabaMdhane vicArIne duHkhI thAya che. te asaMyamathI bahu Dare che. asaMyamane sevavAthI baMdhAyelA azubha karmonA udayathI AvanArA durgatinA duHkhone vicArIne te asaMyama Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 327 yogasAraH 4/7 sAttviko muniH pratisroto gacchati bibheti / asaMyamAsevanajanitA'zubhakarmodayenaiSyadurgatiduHkhAni vicintya so'saMyamA''sevanArthaM no'tsahate / asaMyamastu pratijJAbhaGgarUpaH / dhIrAH prANAnapi tyajanti, na tu vacanam / sa munirasaMyamaM gurutamaM doSaM matvA taM nA''sevate / loko'nusroto gacchati / sAttviko munistattvaM vicintya tasmAdviparItaM ceSTate / sa pratisroto gacchati / uktaJca jJAnasAre lokasajJAtyAgASTake - 'lokasajJAmahAnadyA-manusroto'nugA na ke ? pratisroto'nugastveko, rAjahaMso mahAmuniH // 233 // jJAnasAre tapo'STake'pyuktaM'AnuzrotasikI vRtti-rbAlAnAM sukhazIlatA / prAtizrotasikI vRtti-rjJAninAM paramaM tapaH // 312 // ' lokA upasargebhyo bhIravo bhavanti asaMyame ca zUrA bhavanti, sAttviko munistu upasarge zUro bhavati asaMyamAcca bhIruH / itthaM munerimau dvau guNau lokottarau staH tAvapi kasyacitsAttvikasya munereva, na tu sarveSAM munInAm / ayamatropaniSadarthaH-sAttvikIbhUyopasarge dhIrairbhavitavyamasaMyamAcca bhiirubhirbhvitavyam IINA. sevavA mATe utsAhita thato nathI. asaMyama to pratijJAno bhaMga karavA samAna che. dhIra puruSo prANone paNa tyaje che, paNa vacanane nahIM. te muni asaMyamane moTo doSa mAnIne tene sevato nathI. loko pravAhanI anukULa dizAmAM jAya che. sAttvika muni tattvane vicArIne tenAthI viparIta varte che. te pravAhanI sAme jAya che. jJAnasAranA lokasaMjJAtyAgASTakamAM kahyuM che - "lokasaMjJArUpI mahAnadImAM pravAhanI anukULa dizAmAM janArA keTalA nathI? arthAt badhA ja che. pravAhanI sAme janAra to eka rAjahaMsa jevA mahAmuni che. (233) jJAnasAramAM tapASTakamAM paNa kahyuM che - pravAha taraphanuM vartana bALajIvonI sukhazIlatA che. pravAhanI sAme vartavuM e jJAnIono zreSTha tapa che. (312)" loko upasargothI Dare che ane asaMyamamAM zUravIra hoya che. sAttvika muni to upasargomAM zUravIra hoya che ane asaMyamathI Dare che. Ama muninA A be guNo lokottara che, te paNa koIka sAttvika muni pAse ja hoya che, badhA munio pAse nahIM. ahIM rahasyArtha A pramANe che - sAttvika thaIne upasargamAM dhIra thavuM ane asaMyamathI DaravuM. (7) Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 . viSayA duHsahAH yogasAraH 4/8 avataraNikA - kaSAyaviSayaparISahopasargANAM durjayatvaM pratipAdyA'dhunA teSAM durjayatvasya tAratamyaM darzayati - mUlam - 'duHsahA viSayAstAvat, kaSAyA atiduHsahAH / parISahopasargAzcA-'dhikaduHsahaduHsahAH // 8 // anvayaH - viSayAstAvadduHsahAH, kaSAyA atiduHsahAH, parISahopasargAzcAdhikaduHsahaduHsahAH // 8 // padmIyA vRttiH - viSayAH - indriyArthAH, tAvatzabdaH kramArthaH, prathamaM viSayA duHsahA iti bhAvaM dyotayati, duHsahAH - duHkhena sahyante iti duHsahAH, kaSAyAH - kaSAyamohanIyodayajanyAH, atiduHsahAH - atizayena duHsahAH, parISahopasargAH - pUrvoktasvarUpAH, cazabdaH samuccaye, adhikaduHsahaduHsahAH - adhikA duHsahA ityadhikaduHsahAH, tebhyo'pi duHsahA ityadhikaduHsahaduHsahA:-duHsahatamA ityarthaH / / viSayAstu duHsahA eva / viSayeSu rAgadveSA'karaNena te sahyante / saMsAre'nyataraviSayasya sambandho jAyate eva / tataH saMsAre nivasatA viSayANAM bAhyasambandho nivArayitumazakyaH / viSayANAM bAhyasambandhe satyapi yadi teSu rAgadveSAkaraNena bhAvasambandho na kriyate tarhi avataraNikA - kaSAyo, viSayo, parISaho ane upasargonuM durjayapaNuM batAvIne have temanA durjayapaNAnI taratamatA batAve che - zabdArtha - pahelA viSayo to muzkelIthI sahana thAya evA che. kaSAyo bahu muzkelIthI sahana thAya evA che. parISaha ane upasargo bahu ja muzkelIthI sahana thAya sevA che. (8) paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - viSayo to muzkelIthI sahana thAya evA che. viSayomAM rAga-dveSa nahIM karIne te sahana thAya che. saMsAramAM koIne koI viSayano saMbaMdha thAya ja che. tethI saMsAramAM rahenArA mATe viSayono bAhyasaMbaMdha nivAravo zakya nathI. viSayono bAhyasaMbaMdha thavA chatAM paNa jo temAM rAga-dveSa na karavA vaDe bhAvasaMbaMdha na karAya to te viSayone sahana karyA kahevAya. jIva anAdikALathI A __1. dussahA - C, E K, MI 2. api dussahAH - A, B, C, D, E, F, G J, L, atidussahAH - MI 3. ... dussahadussahAH - MI Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSAyA atiduHsahAH yogasAraH 4/8 329 te soDhAH / jIvenA'nAdikAlAdidamevA'bhyastaM anukUlaviSayeSu rAgaH karttavyaH, pratikUlaviSayeSu ca dveSaH karttavya iti / tatastatsaMskAraprerito jIvo viSayAnprApya rAgadveSau krotyev| tato viSayeSu rAgadveSA'karaNaM duSkaram / itthaM viSayA duHsahA bhavanti / - kaSAyAstu viSayebhyo'pi adhikaduHsahAH / anAsaktyA viSayopabhogyapi kaSAyA''viSTo bhavati / udayaprAptakaSAyANAM niSphalIkaraNena te sahyante / anityAdibhAvanAbhAvito naro viSayeSu rAgadveSau na karoti / parantu so'pi kaSAyodaye kaSAyaparavazo bhavati / zubhA'zubhaviSayayuktabAhyapadArthAJjIvastyaktuM zaknoti / AtmapariNatirUpakaSAyAnsa tyaktuM na zaknoti / viSayAnAsevane jIvo hAniM na pazyati / kaSAyAnAsevane sa svArthAsiddherhAni pazyati / tataH sa viSayAn jetuM zaknoti, parantu kaSAyAstasmai durjeyA bhAsate / kaSAyebhyo'pi parISahopasargA adhikaduHsahAH / kaSAyA'' sevanena jAyamAnAnarthAndRSTvA vicintya ca kazcitsattvAdhiko jIvastAnvijetuM nizcinoti / sa kaSAyodayakAriprasaGgeSvapi ja zIkhyo che ke anukULa viSayomAM rAga karavo ane pratikULa viSayomAM dveSa karavo. tethI te saMskArothI prerAyelo jIva viSayo pAmIne rAgadveSa kare ja che. mATe viSayomAM rAgadveSa na karavA e muzkela che. Ama viSayo muzkelIthI sahana thAya evA che. kaSAyo to temanA karatAM paNa vadhu muzkelIthI sahana thaI zake evA che. Asakti vinA viSayonuM sevana karanAra paNa kaSAyonA AvezamAM Ave che. udayamAM AvelA kaSAyone niSphaLa karavA vaDe te sahana karAya che. bhAvanAthI bhAvita thayelo mANasa viSayomAM rAga-dveSa karato nathI. paNa te paNa kaSAyonA udayamAM kaSAyone paravaza bane che. sArA-kharAba viSayothI yukta bAhyapadArthone jIva choDI zake che. AtmAnA pariNAmarUpa kaSAyone te choDI zakato nathI. viSayonuM sevana na thAya to jIvane nukasAna dekhAtuM nathI. kaSAyo na karAya to jIvane potAnA svArthanI siddhi na thavAthI nukasAna dekhAya che. tethI te viSayone jItI zake che, paNa kaSAyo tene muzkelIthI jitAya evA lAge che. kaSAyo karatAM paNa parISaho ane upasargo bahu ja muzkelIthI sahana thAya evA che. kaSAya karavAthI thatAM nukasAnone joIne ane vicArIne koIka sAttvika jIva Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 parISahopasargA adhikaduHsahaduHsahAH yogasAraH 4/9 kaSAyAnna karoti / kaSAyAstu mAnasikAH / tato dRDhIbhUya sa kadAcittAnnigRhniyAt, parantu parISahopasargebhyastu so'pi bibheti / asaMyamamAsevya sa tAnnivArayati / sa karmavipAkaM vicArya tAnna sahate / jIvena deharAgo dRDhamabhyastaH / tataH sa dehAdAtmAnamabhinnaM manyate / dehahAnau sa duHkhIbhavati / parISahopasargANAM vipAko dehe bhavati / tato dehahAnibhayAtsa tAnna sahate / ___itthaM viSaya-kaSAya-parISahopasargA uttarottaraM duHsahAH / tatasteSAM sahanArthamadhikAdhikaM sattvaM sphoraNIyam / yo durjeyAnjayati sa eva vIro bhavati // 8 // avataraNikA - viSayAdInAM durjayatvasya taratamatAM pradA'dhunA kAmasya durjayatvaM pratipAdayati - mUlam - jagattrayaikamalazca, kAmaH kena vijIyate / munivIraM vinA kaJci-ccittarnigrahakAriNam // 9 // 2 temane jItavAno nizcaya kare che. te kaSAyono udaya karAvanArA prasaMgomAM paNa kaSAyo karato nathI. kaSAyo to mAnasika che. tethI daDha thaIne te kadAca temane jItI le, paNa parISaNo-upasargothI to te paNa Dare che. asaMyama sevIne te temane nivAre che. te karmano udaya vicArIne temane sahana karato nathI. jIve zarIranA rAgano daDha abhyAsa karyo che. tethI te zarIrathI AtmAne abhinna mAne che. zarIrane nukasAna thAya to tene duHkha thAya che. parISaNo-upasargonI asara zarIra upara thAya che. tethI zarIrane nukasAna thavAnA bhayathI te temane sahana karato nathI. Ama viSayo, kaSAyo, parISaho-upasargo uttarottara vadhu muzkelIthI sahana thAya evA che. mATe temane sahana karavA vadhu ne vadhu sattva phoravavuM. je muzkelIthI jitAya mevA Doya tebhane te cha te 4 vIra che. (8) avataraNikA - viSaya vagerenA durjayapaNAnI taratamatA batAvIne have kAmanuM durjayapaNuM batAve che - 1. ... vigraha ... DI 2. ... kAraNam - E, GI Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 331 yogasAraH 4/9 dvividhaH kAmaH - anvayaH - cittanigrahakAriNaM ca kaJcit munivIraM vinA jagattrayaikamallaH kAmaH kena vijIyate ? // 9 // padmIyA vRtti: - cittanigrahakAriNam - cittasya- manasoM nigrahaH - niyantraNaM kartuM zIlamasyeti cittanigrahakArI, tam, cazabdaH pUrvazlokApekSayA samuccaye, kaJcit viralam, munivIram - muniSu sAdhuSu vIraH - parAkramIti munivIraH, tam, vinA Rte, jagattrayaikamallaH - jagatAm UrdhvAdhastiryaglokAnAM trayam-trayANAM samUha iti jagattrayam, tasminnekaH-advitIyo mallaH- yodha iti jagattrayaikamallaH, kAmaH manmathaH, kena sAttvikamunivyatiriktena, vijIyate parAbhUyate ? na kencidpiityrthH| - - kAmo dvividhaH, tadyathA - asamprAptaH samprAptazca / tatra asamprAptaH kAmaH kAminAM virahasambhavaH / sa dazavidhaH / samprAptaH kAmaH kAminAM parasparasaGgasambhavaH / sa caturdazavidhaH / uktaJca zrIpravacanasAroddhAre tadvRttau ca "kAmo cauvIsaviho saMpatto khalu tahA asaMpatto / caudasahA saMpatto dasahA puNa hoasaMpatto // 1062 // tattha asaMpatte tthA 1 ciMtA 2 taha saddha 3 saMbharaNa 4 meva | vikkavaya 5 lajjanAso 6 pamAya 7 ummAya 8 tabbhAvo 9 // 1063 // maraNaM ca hoi dasame 10 saMpattaMpi ya samAsao vocchaM / diTThIe saMpAo 1 diTThIsevA 2 ya saMbhAso 3 // 1064 // hasiya 4 lalio 5 vagUhiya 6 daMta 7 nahanivAya 8 cuMbaNaM 9 ceva / AliMgaNa 10 mAdANaM 11 kara 12 sevaNa 13 'NaMgakIDA 14 ya // 1065 // vRttiH - kAmazcaturviMzatividhaHcaturviMzatibhedo bhavati, tatra prathamaM tAvatsAmAnyena dvidhA - samprAptaH - kAminAmanyo'nyaM saGgamasamuttha:, tathA asamprAptazca vipralambhasvarUpaH, tatra samprAptazcaturdazadhA zabdArtha - ane cittano nigraha karanArA koIka vIra muni vinA traNa jagatamAM ekamAtra malla evo kAma konA vaDe jitAya che ? (9) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - kAma be prakAranA che. te A pramANe - asaMprApta ane saMprApta. asaMprApta kAma kAmIone virahathI thAya che. te daza prakArano che. saMprApta kAma kAmIone ekabIjAnA saMgathI thAya che. te cauda prakArano che. zrIpravacanasAroddhAramAM ane tenI TIkAmAM kahyuM che - 'kAmanA 24 prakAra che. te sAmAnyathI be prakAre che - (1) saMprApta ane (2) asaMprApta. emAM kAmIonA paraspara meLApathI je kAma thAya te saMprAptakAma, viyogarUpa asaMprAptakAma. saMprAptakAma 14 prakArano - Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asamprAptakAmasya dazabhedAH yogasAra : 4/9 caturdazaprakAra: dazadhA punaH - dazaprakAro bhavatyasamprApta iti // 1062 // tatrAlpataravaktavyatvAdasamprAptaM tAvadAha - 'tatthe 'tyAdi, tatra - dvayoH samprAptAsamprAptayormadhye asamprAto'yaM - 'atthe 'ti arthanamartha:- adRSTe'pi ramaNyAdau zrutvA tadabhilASamAtraM 9 cintA - aho rUpAdayastasyA guNA ityanurAgeNa cintanaM 2 tathA zraddhA-tatsaGgamAbhilASa: 3 tathA saMsmaraNaM-saGkalpitatadrUpasyAlekhyAdidarzanenAtmano vinodanaM 4 tathA viklavatAtadvirahaduHkhAtirekeNAhArAdiSvapi nirapekSatA 5 tathA lajjAnAzo - gurvAdisamakSamapi tadguNotkIrttanaM 6 tathA pramAdaH - tadarthameva sarvArambheSu pravarttanaM 7 tathonmAdonaSTacittatayA AlajAlajalpanaM 8 tathA tadbhAvanA-stambhAdInAmapi tadbuddhyA''liGganAdiceSTA 9 maraNaM ca bhavati dazamo'samprAptakAmabheda: 10, idaM ca sarvathA prANaparityAgalakSaNaM na jJAtavyaM, zRGgArarasabhaGgaprasaGgAt, kintu maraNamiva maraNaMnizceSTAvasthA mUrcchAprAyA kAcidityarthaH itthamevAbhinavaguptena bharatavRttikRtA'pi vyAkhyAtatvAditi / atha samprAptaM kAmamAha - ' saMpattaMpI 'tyAdi, saMprAptamapi kAmaM " 332 che ane asaMprApta kAma 10 prakArano che. thoDo viSaya hovAthI asaMprApta kAma pahelA kahe che. saMprApta ane asaMprApta e be kAmomAM asaMprApta kAma A pramANe che. 1. artha eTale icchA karavI te. je strI vagerene na joI hovA chatAM sAMbhaLIne tenI phakta icchA karavI te artha. 2. ciMtA eTale vicAra karavo te. jemake 'aho...! kevuM suMdara rUpa che' ema te strInA guNone rAgathI vicAravA te ciMtA. 3. zraddhA eTale tenA milananI icchA. 4. saMsmaraNa eTale saMkalpita karela tenA rUpanA citra vigere joIne pote AnaMda pAme. 5. viklavatA eTale strInA viraha du:khanI adhikatAthI AhAra vigereno upekSAbhAva. 6. lajjAnAza eTale vaDIla vigerenI samakSa paNa strInA guNo gAvA. 7. pramAda eTale srInI mATe badhAye AraMbhomAM pravarte. 8. unmAda eTale zUnyacittapaNAthI game tema bole. 9. tadbhAvanA eTale thAMbhalA vigeremAM paNa te strInI kalpanAthI te thAMbhalA vagerene bheTavuM. 10. maraNa e dasamo asaMprApta kAmano bheda che. ahIM sarvathA prANatyAgarUpa maraNa na jANavuM, kemake. zrRMgA22sano bhaMga thaI jAya, paraMtu maraNatulya nizceSTa mUrchA jevI kaMIka dazA thavI, te maraNa jANavuM. bharata TIkAkAra abhinava gupte paNa A pramANe vyAkhyA karI che. have saMprApta kAma saMkSepathI kahe che. 1. dRSTisaMpAta eTale strInA stana vagere Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 4 / 1 samprAptakAmasya caturdazabhedAH 333 -- samAsataH-saGkSepeNa vakSye, tadevAha - dRSTeH sampAtaH strINAM kucAdyavalokanaM 1 tathA dRSTisevA - hAvabhAvasAraM taddRSTerdRSTimIlanaM 2 tathA sambhASaNaM - ucitakAle smarakathAbhirjalpaH 3 // 1063 // 1064 // hasitaM ca vakroktigarbhaM hasanaM 4 lalitaMpAsakAdikrIDA 5 upagUDhaM- gADhatarapariSvaktaM 6 dantapAto - dazanacchedavidhiH 7 nakhanipAtaH-kararuhavipATanaprakAra H 8 cumbanaM vaktrasaMyogaH 9 AliGganaM-ISatsparzanaM 10 AdAnaM - kucAdigrahaNaM 91 'karasevaNaM 'ti prAkRtazailyA karaNAsevane, tatra karaNaMsuratArambhayantraM caturazItibhedaM vAtsyAyanaprasiddhaM 12 AsevanaM maithunakriyA 13 anaGgakrIDA ca - AsyAdAvarthakriyeti 14 // 1065 // ' jagattrividham, tadyathA-Urdhvaloko'dholokastiryaglokazca / mallo'nyAnbhUmau pAtayati / kAmo jagattrayajIvAnprapIDya durgatau pAtayati / kAmo jagattraye'pi durjeyaH / deva - nArakatiryaGnarAH sarve'pi kAmena pIDyante / na ko'pi kAmaM jetuM prabhavati / tato jagattraye kAma eko'jeyo mallaH / cakravartyapi kAmaparavazIbhUya catuHSaSTisahasrAntaH purastrIbhi: saha jovA. 2. dRSTisevA eTale hAva-bhAvapUrvaka tenI AMkhathI AMkha meLavavI. 3. saMbhASaNa eTale yogya vakhate kAmakathA karavI. 4. hAsya eTale vakrokti-kaTAkSapUrvaka hasavuM. 5. lalita eTale pAsA vigerethI ramata karavI. 6. upagUDha eTale gADhapaNe vaLagavuM. 7. daMtapAta eTale dAMtachedanavidhi-dAMta karaDavA. 8. nakhanipAta eTale nakha mAravA. 9. cuMbana eTale mukha meLavavA. 10. AliMgana eTale kaMIka sparza karavo. 11. AdAna eTale stana vigere pakaDavA. 12. karaNa eTale surata kriDAnA AraMbharUpa yaMtra eTale Asana karavuM te. te vAtsyAyana graMthamAM coryAsI prakAre prasiddha che. 13. Asevana eTale maithunakriyA. 14. anaMgakrIDA eTale moDhA vigeremAM arthakriyA karavI. (1062-1065)' jagata traNa prakAranuM che. te A pramANe - Urdhvaloka, adholoka ane tirhAloka. mallu bIjAone jamIna upara pADe che. kAma traNa jagatanA jIvone pIDIne durgatimAM pADe che. kAma traNe jagatamAM muzkelIthI jitAya evo che. devo, nArakIo, tiryaMco ane manuSyo badhA ya kAmathI pIDAya che. koI paNa kAmane jItI zakatuM nathI. tethI traNe jagatamAM kAma eka na jItI zakAya evo malla che. cakravartI paNa kAmane paravaza thaIne aMtaHpuranI cosaTha hajAra strIonI sAthe bhogone bhogave che. duSkara tapa B-6 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 * kAmo jagattrayaikamallaH yogasAraH 4/9 bhogAnbhunakti / duSkaratapaHkAriNa RSayo'pi svargApsaraso dRSTvA muhyanti / indro'pi kAmapIDita indrANIbhiH saha bhogAnbhunakti / tiryaJco'pi vijAtIyaM dRSTvA lubhyanti tatpRSThe ca dhAvanti / nArakA api napuMsakavedodayAttIvrakAmAgninA pIDyante / manuSyAH striyaM dRSTvA kAmavikArairvazIkriyante / devA api devAGganAbhiH saha viSayAn sevante / itthaM sarvamapi jagatkAmena vazIkRtam / tasyA''jJAM sarve'pi manyante / na ko'pi tadAjJAmullaGghayati / sAttvikaH kazcideva muniH kAmaM jetuM zaknoti / yaH svIyaM cittaM niyantrayituM zaknoti sa eva kAmaM jetuM zaknoti, yataH kAmo manasi prAdurbhavati / yaduktaM yogazAstre-'saGkalpayoninA'nena hahA vizvaM viDambitam / tadutkhanAmi saGkalpaM mUlamasyeti cintayet // 3135 // ' sAttviko munizcittaM nigRhNAti / sa keSucidapi prasaGgeSu na calati / tasya cittaM meruvatsthiram bhavati / kAmabANAstasya cittaM na vidhyanti / kAmavikArA tasminna prabhavanti / munirbhAvanAzastraiH kAmaM nihanti / tasya manasi kAmo na prAdurbhavati / itthaM vizvavijetA'pi kAmaH sAttvikaM muni jetuM na zaknoti / sa munireva kAmaM parAjayate / karanArA RSio paNa svarganI apsarAone joIne moha pAme che. Indra paNa kAmathI pIDAIne IndrANIonI sAthe bhogone bhogave che. tiryaMco paNa vijAtIyane joIne lobhAya che ane tenI pAchaLa doDe che. nArakInA jIvo paNa napuMsakavedanA udayane lIdhe kAmanA tIvra agnithI pIDAya che. manuSyo strIne joIne kAmanA vikArone vaza thAya che. devo paNa devAMganAonI sAthe viSayone seve che. Ama AkhuMya jagata kAmathI vaza karAyuM che. tenI AjJA badhAya mAne che. koI paNa tenI AjJAne oLaMgatuM nathI. koIka sAttvika muni ja kAmane jItI zake che. je potAnA mananuM niyaMtraNa karI zake che, te ja kAmane jItI zake che, kemake kAma manamAM utpanna thAya che. yogazAstramAM kahyuM che - "are ! saMkalpa (mananA vicAromAMthI utpanna thayelA A kAme jagatane herAna karyuM che. tethI kAmanA mULa evA saMkalpane ukheDI nAMkhuM, ema vicAravuM. (3135) sAttvika muni manane kAbUmAM rAkhe che. te koIpaNa prasaMgomAM calita thato nathI. tenuM mana meruparvatanI jema sthira hoya che. kAmanA bANo tenA manane viMdhatAM nathI. kAmanA vikAronI tenI upara asara thatI nathI. muni bhAvanAo rUpI zastro vaDe kAmane haNe che. tenA manamAM kAma pedA thato nathI. Ama duniyAne jItanAro evo paNa kAma sAttvika munine jItI zakato nathI. te muni ja kAmane harAve che. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/10 kAmadurjayatAvarNanam 335 itthaM kazcideva viralo muniH kAmavijetA bhavati / zeSastu sarvo'pi loka: kAmena parAbhUyate / tataH kAmamatidurjeyaM jJAtvA tajjayArthaM sattvavikAsaH karttavyaH ||9|| kAmasya durjayatAM pradarzyA'dhunA tAmeva varNayati avataraNikA mUlam - munayo'pi yatastena, vivazIkRtacetasaH / ghore bhavAndhakUpe'smin patitvA yAntyadhastalam // 10 // anvayaH - yatastena vivazIkRtacetaso munayo'pyasminghore bhavAndhakUpe patitvA'dhastalaM yAnti // 10 // padmIyA vRttiH yataH-pUrvazlokoktasya kAmasya durjayatvasya kAraNaM dIpayati, tena - kAmena, vivazIkRtacetasaH - vivazIkRtam - paravazIkRtaM cetaH - cittaM yeSAmiti vivazIkRtacetasaH, munayaH sAdhavaH, apizabdo anye tu kAmaparavazIbhUya saMsAre patanti munayo'pi kAmavivazIbhUya saMsAre patantIti dyotayati, asmin - pratyakSamanubhUyamAne, bhavAndhakUpe andhaH-ajJAnA'ndhakAramayaH, kUpaH - avaTaH, andhazcAsau kUpazcetyandhakUpaH, bhavaH-saMsAra evA'ndhakUpa iti bhavAndhakUpaH tasmin, ghore - raudre, patitvA - nimajjya, adhastalam - saptamanarakapRthivIm, yAnti - gacchanti / - - kAmena vivazIkRtA jIvA viSayAnvijAtIyA~zca sevante / tato'zubhakarmANi nibadhya te dIrghakAlaM yAvad durgatau bhramanti / kAmena kRtA jIvasya durdazaivaM pratipAditA ArAdhanA Ama koIka virala muni kAmane jIte che. bAkInI AkhI duniyA kAmathI harAvAya che. mATe kAmane khUba muzkelIthI jitAya evo jANIne teno jaya karavA sattvano vilAsa vo. (8) avataraNikA - kAmanA durrayapaNAne batAvIne have tene ja varNave che - zabdArtha - kemake tenAthI (kAmathI) paravaza cittavALA munio paNa A bhayaMkara saMsArarUpI aMdhArA kUvAmAM paDIne nIcenA taLiyA sudhI jAya che. (10) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - kAmathI paravaza jIvo viSayone ane vijAtIone seve che. tethI azubha karmo bAMdhIne teo lAMbA kALa sudhI durgatimAM bhame che. kAme karelI jIvanI durdazAnuM varNana zrIvIrabhadrasUrijIe ArAdhanApatAkAmAM A rIte Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 kAmavivazajIvasya durdazA yogasAraH 4/10 patAkAyAM zrIvIrabhadrasUribhiH - 'soyai vevai tappai, jaMpai kAmAuro asaMbaddhaM / ratidiyA ya nidaM na lahai, pajjhAi vimaNo ya // 546 // pANitaladhariyagaMDo, bahuso ciMtei ki pi dINamuho / kAmummatto aMdho, aMto Dajjhai ya ciMtAe // 547 // kAmAuro naro uNa, kAmijjaMte jaNe alabbhaMte / mArai aNatthayaM so, girijalaNajalesu appANaM // 548 // ' (chAyA - zocate vepate tapati, jalpati kAmAturo'sambaddham / rAtrindivaM ca nidrAM na labhate, pradhyAti vimanAzca // 546 // pANitaladhRtagaNDo, bahuzaH cintayati kiJcidapi dInamukhaH / kAmonmatto andho'ntardahyate ca cintayA // 547 // kAmAturo naraH punaH, kAmyamAne jane alabhyamAne / mArayati anarthakaM sa, girijvalanajaleSu AtmAnam // 548 // ) hInasattvA munayo'pi kAmena vazIkriyante / tataste strISu rAgaM kurvanti / te viSayeSvAsaktA bhavanti / te'ticaaraansevnte| te brahmacaryaguptIbhaJjanti / te vratabhaGgamapi kurvanti / tataste tIvramazubhaM karma saJcitya narakeSu nigodeSu vA patanti / tatra ca te'nantakAlaM yAvadduHkhamanubhavanti / vratAni gRhItvA tairbhnyjitaani| tatasteSAM vratAni durlabhAni bhavanti / yasya vastuno durupayogaH kriyate tadbhavAntare na prApyate ityAdhyAtmikajagato niyamaH / yena muninA mAnuSyaM jinadharmo vratAni ca prApya mukteH sAdhanA na kRtA, parantu bhogecchaiva pUritA tena mAnuSyAdeH sadupayogo dhryu cha - 'bhI zo 42 cha, cha, // 28. thAya cha, saMjaya vinAnuM gole cha, raatdivasa UMghato nathI, dInamanavALo thaIne dhyAna kare che, hAthamAM lamaNA mUkI dIna mukhavALo thaIne ghaNIvAra kaMIpaNa vicAre che, kAmathI unmatta thayelo te AMdhaLo thAya che, aMdaramAM ciMtAthI baLe che. kAmI icchAyela vyakti na maLavA para vinA 24parvata-agni-55mA potAne mArI na cha. (546,547,548)' alpasattvavALA munione paNa kAma potAnA vazamAM kare che. tethI teo strIomAM rAga kare che. teo viSayomAM Asakta thAya che. teo aticArone seve che. teo brahmacaryanI vADone bhAMge che. teo vratane paNa bhAMgI nAkhe che. pachI teo tIvra azubha karma bhegA karIne narakamAM ke nigodamAM paDe che ane tyAM teo anaMtakALa sudhI duHkha anubhave che. vratone laIne temaNe bhAMgI nAMkhyA. tethI temanA mATe vrato durlabha bane che. je vastuno durupayoga karAya, te bhavAMtaramAM maLatI nathI - A AdhyAtmika jagatano niyama che. je munie manuSyabhava, jainadharma ane vrato pAmIne muktinI sAdhanA na karI, paNa bhoganI icchA ja pUrI teNe manuSyabhava vagereno Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/10 kAmavivazA munayo'pi bhavAndhakUpe patanti 337 na kRtaH, parantu durupayoga eva kRtaH / tatastasya mAnuSyaM jinadharmo vratAni ca durlabhAni bhavanti / vratabhraSTo muniranekazo narakanigodeSu bhramati / tucchasya viSayasukhasya bhogasukhasya vA kRte tena tIvratamaM durgatiduHkhaM svIkRtam / itthaM tena mUrkhatA kRtA / svalpalAbhakRte tena mahatI hAniH svIkRtA / andhakUpe gADhamandhakAraM bhavati / so'tIva gambhIro bhvti| tatra patito manuSyo draSTuM na zaknoti / sa tasmAnnirgantumapi na zaknoti / tatastatraiva sa ciraM duHkhaM shte| saMsAro'pyandhakUpatulyo bhavati / tatra patito jantuH svahitaM na pshyti| sa tasmAnnirgantuM na zaknoti / anantakAlaM yAvatsa tatra duHkhamanubhavati / saMsAro ghoraH / tatra patito jIva ApadbhiH pIDyate / sa sadaiva duHkhAkulo bhavati / kUlavAlako muniH strISu lubdhvA saptamI narakapRthvIM prApnot / kaNDarIkamunI rase lubdhvA saptamI narakamahImavApnot / durgatirmuniveSAnna bibheti / yo'pyakAryaM karoti sA tamAkSipati / tato munibhirapyapramattatayA sAdhanA krttvyaa| na muniveSamAtreNa teSAM durgate rakSaNaM bhaviSyati / yaduktamadhyAtmakalpadrume trayodaze yatizikSopadezAdhikAre - 'AjIvikArthamiha sadupayoga na karyo paNa durupayoga ja karyo. tethI tenA mATe manuSyabhava, jainadharma ane vrato durlabha banI jAya che. vratothI bhraSTa thayelo muni anekavAra narakamAM ane nigodamAM bhame che. tuccha evA viSayasukha ke bhogasukha mATe teNe khUba bhayaMkara evuM durgatinuM duHkha svIkAryuM. Ama teNe mUrkhAmI karI. thoDA lAbha mATe teNe ghaNuM nukasAna svIkAryuM. aMdhArA kUvAmAM bahu aMdhAruM hoya che. te bahu UMDo hoya che. temAM paDelo mANasa joI zakato nathI. te temAMthI nIkaLI paNa zakato nathI. tethI te tyAM ja lAMbA kALa sudhI du:kha sahe che. saMsAra paNa aMdhArA kUvA jevo che. temAM paDelA jIvane potAnuM hita dekhAtuM nathI. te temAMthI nIkaLI zakato nathI. anaMtakALa sudhI te tyAM duHkhane anubhave che. saMsAra ghora che. temAM paDelo jIva ApattiothI pIDAya che. te haMmezA duHkhathI AkuLa hoya che. kUlavAlaka muni strIomAM lobhAIne sAtamI narakamAM gayA. kaMDarIka muni rasamAM lobhAIne sAtamI narakamAM gayA. durgati sAdhunA veSathI DaratI nathI. je paNa akArya kare che, tene te kheMce che. tethI munioe paNa apramatta banIne sAdhanA karavI. sAdhunA veSa mAtrathI teo durgatithI bacI zakatA nathI. adhyAtmakalpadrumamAM teramA yatizikSopadeza adhikAramAM kahyuM che - "jo ahIM A sAdhuveSane tuM AjIvikA mATe dhAraNa kare che ane kaSTothI Darato evo tuM nirmaLa Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strIzastrasyA'narthakRttvam yogasAra: 4/11 338 yadyativeSameSa, dhatse cAritramamalaM na tu kaSTabhIruH / tadvetsi kinna ? na bibheti jagajjighRkSu- rmRtyuH kuto'pi narakazca na veSamAtrAt // 134 // ' itthaM kAmena vivazIkRtA munayo'pi durgatau patanti / tataH kAmo'tIva durjeyaH / tatastajjayArthaM sadA sAvadhAnaiH prayatnaparaizca bhavitavyam // 10 // avataraNikA kAmasya durjayatAM varNayitvA'dhunA tasya strIzastrasyA'narthakRttvaM darzayati , mUlam - tAvaddhairyaM mahattvaM ca tAvad tAvadvivekitA / kaTAkSavizikhAnyAvan-na kSipanti mRgekSaNAH // 11 // anvayaH - tAvad dhairyaM tAvad mahattvaM tAvacca vivekitA yAvanmRgekSaNAH kaTAkSavizikhAn na kSipanti // 11 // padmIyA vRttiH - tAvat - tAvantaM kAlam, dhairyam - dhIratA - ApatsvabhIrutvamiti yAvat tAvat tAvantaM kAlam, mahattvam - uccaiH padasthAnarUpam, tAvat - tAvantaM kAlam, cazabdaH samuccaye, vivekitA - tattvAtattvabhedajJatA, yAvat - yAvantaM kAlaM, mRgekSaNAH - mRgasyekSaNe ivekSaNe yAsAmiti mRgekSaNA: - striyaH, kaTAkSavizikhAn - kaTAkSA:-savilAsasakAmadRSTipAtarUpA eva vizikhAH zarA iti kaTAkSavizikhAH, tAn, nazabdo niSedhe, kSipanti - muJcanti / - cAritrane dhAraNa karato nathI. tethI zuM tuM nathI jANato ke jagatane grahaNa karavAnI icchAvALuM mRtyu ane naraka mAtra veSathI koInAthI paNa DaratAM nathI ? (134)' Ama kAmane paravaza munio paNa durgatimAM paDe che. mATe kAma khUba muzkelIthI jitAya evo che. mATe tene jItavA haMmezA sAvadhAna ane prayatnamAM tatpara thavuM. (10) avataraNikA - kAmanA durrayapaNAne varNavIne have tenA srIrUpI zasranuM anarthakArIpaNuM batAve che - zabdArtha - tyAM sudhI dhairya rahe che, tyAM sudhI mahattva rahe che ane tyAM sudhI vivekIpaNuM rahe che ke jyAM sudhI strIo kaTAkSanA bANo pheMkatI nathI. (11) 1. .... vivekatA - JI Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/11 nArIkaTAkSaidhairyamahattvavivekA nazyanti 339 dhairyavanto jIvA upasargaparISahebhyo nirbhayA bhavanti / Apatsvapi te saGklezaM nAnubhavanti / vighneSvapi te svapravRttiM na muJcanti / pratikUlatAbhirapi teSAmutsAho mando na bhavati / te kadAcidapi svArabdhakAryAnna vicalanti / te svamArgAkenApi na skhlynte| nArIkaTAkSaistu te'pi vicalanti / teSAmapi skhalanA jAyate / nArI dRSTvA teSAM dhairyaM galati / te niHsattvA bhavanti / kecijjanA mantritva-paNDitatva-kavitva-napatva-vAsudevatva-cakravartitvAdIni padAni prApnuvanti / te svapadAnusAraM ceSTante / te kAJcidapi tAM pravRttiM na kurvanti yena teSAM padahAniH syAt / savilAsanArIdRSTyA prahRtAste'pi svapadaM vismaranti / te svamahattvaM na smaranti / te nArISu lubhyanti / hInAmapi striyaM te sevante / te tadA svajAtikulAdikaM na cintayanti / kecidvivekino janAstattvAtattvayorbhedaM jAnanti / te'tattvaM tyajanti / te tattvameva paldayAvRttino bhAvAnuvAda - vairyavALA jIvo upasargo ane parISahothI nirbhaya hoya che. teo ApattiomAM paNa saMklezane anubhavatA nathI. vinomAM paNa teo potAnI pravRttine choDatAM nathI. pratikULatAothI paNa temano utsAha maMda thato nathI. teo kyAreya paNa pote zarU karelA kAryathI vicalita thatAM nathI. temane potAnA mArgamAMthI koI paNa aTakAvI zakatuM nathI. strInA kaTAkSothI to teo paNa vicalita thAya che. temanI paNa skUlanA thAya che. strIne joIne temanI dhIraja gaLavA lAge che. teo niHsattva bane che. keTalAka mANaso maMtrIpaNuM, paMDitapaNuM, kavipaNuM, rAjApaNuM, vAsudevapaNuM, cakravartIpaNuM vagere padone pAme che. teo potAnA padane anusAra ceSTAo kare che. teo evI koI paNa pravRtti karatAM nathI ke jenAthI temanA padane nukasAna thAya. vilAsapUrvakanI strInI dRSTithI prahAra karAyelA teo paNa potAnA padane bhUlI jAya che. teo potAnA mahattvane yAda karatAM nathI. teo strIomAM lobhAya che. teo halakI strIne paNa seve che. teo tyAre potAnA jAti-kuLa vagerene vicAratAM nathI. keTalAka vivekI loko tattva ane atattvano bheda jANe che. teo atattvane choDe Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nArI moharAjasyA'moghaM zastram yogasAra : 4/11 340 svIkurvanti / te svahitamevA''caranti / te'hitaM sarvathA pariharanti / sakAmanArIkaTAkSaiH prahatAste'pi nirvivekino bhavanti / nArIM dRSTvA teSAM viveko nazyati / te'tattvamapi svIkurvanti / te'hitamapi samAcaranti / itthaM narAstAvatkAlameva dhairyavanto bhavanti, tAvatkAlameva mahAnto bhavanti, tAvatkAlameva ca vivekino bhavanti yAvatkAlaM te strIbhirnekSitA: / strIdRSTisampAte tu teSAM dhairyaM mahattvaM vivekazcApagacchati / tataste tAH striya eva sarvasvaM matvA tatprAptyarthaM yatante tAzca prApya sadA tadbhoge ratA bhavanti / nArI moharAjasyA'moghaM zastram / dhairyavatsu mahatsu vivekiSu ca yadA tasyetarANi nidrA - vikathA - pramAda - viSaya - kaSAyAdirUpANi zastrANi na prabhavanti tadA sa strIzastraM prayunakti / tena prahatAste sAdhanAM vimucya moharAjasya kiGkarA bhvnti| rathanemimunI rAjImatIM dRSTvA bhagnapariNAmaH san bhogAbhilASI saJjAtaH / madanarekhAyAmAsaktena maNirathena yugabAhubhrAtA nihataH / nandiSeNASADhAbhUtyaraNikA''rdrakumArAdayaH strIbhirmohitAH santo vrataM tyaktavantaH / vIrakapalyAM vanamAlAyAM lubdhena che. teo tattvane ja svIkAre che. teo potAnA hitane ja Acare che. teo ahitane badhI rIte tyaje che. kAma sahitanA strIonA kaTAkSothI haNAyelA teo paNa viveka vinAnA banI jAya che. strIne joIne temano viveka bhAgI jAya che. teo atattvane paNa svIkAre che. teo ahitane paNa Acare che. Ama manuSyo teTalo samaya ja dhairyavALA hoya che, teTalo samaya ja mahAna hoya che ane teTalo samaya ja vivekavALA hoya che ke jeTalA samaya sudhI strIo temane jotI nathI. strInI dRSTi paDavA para to temanA dhairya, mahattva ane viveka cAlyA jAya che. tethI teo te strIone ja sarvasva mAnIne temane meLavavA yatna kare che ane temane meLavIne haMmezA temanA bhogamAM rakta bane che. strI e moharAjAnuM amogha zastra che. dhairyavALA, mahAna ane vivekIone viSe jyAre tenA nidrA, vikathA, pramAda, viSaya, kaSAyarUpI bIjA zastronI asara thatI nathI, tyAre te srIrUpI zastrano prayoga kare che. tenAthI haNAyelA teo sAdhanAne choDIne moharAjAnA sevaka banI jAya che. rathanemi muni rAjImatIne joIne pariNAma bhAMgI javAthI bhoganA abhilASI thayA. madanarekhAmAM Asakta thayela maNirathe yugabAhu bhAIne mArI nAMkhyo. naMdiSaNa, aSADhAbhUti, araNikamuni, ArdrakumAra vageree strIothI moha pAmIne saMyama choDyuM. vIrakanI patnI vanamALAmAM lobhAyelA rAjAe potAnI Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 341 yogasAraH 411 strINAmanarthakRttvam rAjJA svamahattvamavimRzya sA svAntaHpure kSiptA / strINAmanarthakRttvamevaM varNitaM zrIzrAddhadinakRtye zrIdevendrasUribhiH - 'itthI nAma maNussANaM, sagganivvANaaggalA / savvadukkhasamUhassa, esA khANI aNiTThiyA ||310||vaahiinnN ca mahAvAhI, visANaM ca mahAvisaM / aviveganaranAhassa, rAyahANI viyAhiyA ||311||anntthaannN mahAThANaM, mUlaM duccariyANa u| AvAso asuittassa, jao evaM viyAhiyaM // 312 // pAseNaM paMjareNa ya, bajjhaMti cauppayA ya pakkhI y| iya juvaipaMjareNa, baddhA purisA kilissaMti // 315 // sIyaM ca uNhaM ca sahati mUDhA, itthIsu sattA aviveyavaMtA / ilAiputtu vva cayaMti jAI, jIyaM ca nAsaMti ya rAvaNu vva // 316 // (chAyA - strI nAma manuSyANAM, svarganirvANArgalA / sarvaduHkhasamUhasya, eSA khAniH aniSThitA // 310 // vyAdhInAJca mahAvyAdhiH, viSAnAJca mahAviSaM / avivekanaranAthasya, rAjadhAnI vyAkhyAtA // 311 // anarthAnAM mahAsthAnaM, mUlaM duzcaritAnAM tu / AvAso azucitvasya, yata etadvyAkhyAtam // 312 // pAzena paJjareNa ca, badhyante catuSpadAzca pakSiNazca / iti yuvatipaJjareNa, baddhAH puruSAH klizyante // 315 / / zItaJcoSNaJca sahante mUDhAH, strISu saktA avivekavantaH / ilAciputra iva tyajanti jAti, jIvaM ca nAzayanti ca rAvaNa iva // 316 // ) moTAIne vicAryA vinA teNIne potAnA aMtaHpuramAM nAMkhI dIdhI. zrIzrAddhadinakRtyamAM zrIdevendrasUrijIe strIonA anarthakArIpaNAnuM varNana A rIte karyuM che - "strI e manuSyonI mATe svarga ane mokSanA AgaLIyA samAna che. e badhA duHkhonA samUhanI khUTe nahIM evI khANa che. (310) strI e badhA rogomAM mahAroga che, badhA viSomAM mahAviSa che, avivekarUpI rAjAnI rAjadhAnI kahevAI cha. (311) ma strI se anarthona mahAsthAna cha, 52|maay25||n bhUNa cha, azucipaNAnuM ghara che ema kahevAyuM che. (312) jALathI ane pAMjarAthI pazuo ane paMkhIo baMdhAya che, ema strIrUpI pAMjarAmAM baMdhAyela puruSo kleza pAme che. (315) strIomAM Asakta avivekavALA mUDha jIvo ThaMDI ane garamI sahana kare che, ilAciputranI jema jAtine choDe che ane rAvaNanI jema potAno nAza kare cha. (316) Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strIvazavarttijanaceSTitam yogasAra: 4/12 342 itthaM nArI narakasya dIpikA mokSasya cA'rgalA / tataH sAdhakaistathA svasattvaM vikasitavyaM yathA strIkaTAkSaisteSAM dhairyamahattvavivekA na nazyeyuH / itthaM strIbhirajeyAste jagati sarvairapyajeyA bhavanti // 11 // avataraNikA - strINAmanarthakRttvaM pradarzyA'dhunA strIvazavarttijanAnAM ceSTitamAha mUlam - gRhaM ca gRhavArttA ca, rAjyaM rAjyazriyo'pi ca / samarpya sakalaM strINAM, ceSTante dAsavajjanAH // 12 // anvayaH janA gRhaM ca gRhavArttA ca rAjyaM rAjyazriyo'pi ca sakalaM strINAM samarpya dAsavacceSTante // 12 // - padmIyA vRttiH - janAH - lokAH, gRhaM - gehaM cazabdaH samuccaye, gRhavArtAM gRhasya - agArasya vArttA-vRttAntazcintA veti gRhavArttA, tAm, cazabdaH samuccaye, rAjyam - saptAGgam, rAjyazriyaH - rAjyasya zriyaH - sampada iti rAjyazriyaH, tAH, apizabdo anyattvarpayanti rAjyazriyo'pyarpayantIti dyotayati, cazabdaH samuccaye, sakalam - sarvasvam, strINAm - nArIbhyaH, samarpya dattvA dAsavat - kiGkaravat, ceSTante - pravarttante / striyAmAsaktA narAstAmeva svaprANatulyAM manyante / te tAM toSayanti / te tasyAH sarvA T Ama strI e narakanI dIvaDI ane mokSano AgaLiyo che. tethI sAdhakoe tevI rIte potAnA sattvano vikAsa karavo ke jethI strIonA kaTAkSothI temanA dhairya, mahattva ane viveka jatA na rahe. Ama strIothI nahIM jitAyelA teo jagatamAM badhA vaDe sabhya jane che. ( 11 ) avataraNikA - strIonA anarthakArIpaNAne batAvI have strIonA vazamAM rahelA lokonI vartaNUMka batAve che - zabdArtha - loko gha2, gharanI ciMtA, rAjya ane rAjyanI lakSmI - badhuM srIone soMdhIne hAsa ThevuM khAyarA re che. ( 12 ) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - srImAM Asakta manuSyo teNIne ja potAnA prANa samAna mAne che. teo teNIne khuza kare che. teo teNInI badhI icchAo pUre che. teo Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/12 styAsaktAH strIbhyaH sarvaM samarpayanti 343 icchAH pUrayanti / te tasyA icchAyA pUraNArthamazakyamapi samAcaranti, akAryamapi kurvanti / te svIyaM gRhaM tasyai samarpayanti / te tAM gRhasvAminI kurvanti / te gRhacintAmapi tasyai dadati / te svagRhasya sakalAM vArtA tasyai kathayanti / te svIyaM rAjyamapi tasyai prayacchanti / te svIyAM rAjyasampattimapi tasyai arpayanti / kiM bahunA? te sarvasvamapi tasyai dadati / yatra rAgo bhavati tatra na kiJcidapyadeyamasti / striyAM lubdho naro yadyadvastu sA''kAGkSati tattatsarvaprayatnena sampAdayati / itthaM sa sarvamapi tasyai samarpya tasyA dAso bhavati / dAsaH svasvAmino raJjanArthaM sarvamapi tasyepsitaM pUrayituM prayatate / sa tasyA''krozamapi sahate / sa tatkRtaprahArAnapi sahate / strIlubdho naro'pi tasyA IpsitaM pUrayati / sa tasyA Akrozamapi sahate / sa tayA kRtAnprahArAnapi sahate / yaH sakalamapi vizvaM dAsIkaroti so'pi nAryA agre dAsavacceSTate / idaM sarvaM mohasyaiva mAhAtmyam / jagajjetAro'pi nAryA jIyante / vezyAyAmAsaktaH siMhaguhAvAsimuniH saMyamaM virAdhitavAn / sa tasyA dAso'bhavat / tatastatprArthitAM ratnakambalamAnetuM sa meghe varSati nepAlaviSayaM prApya tAmAnItavAn / teNInI icchAne pUravA mATe azakya paNa kare che, akArya paNa kare che. teo potAnuM ghara teNIne soMpI de che. teo teNIne gharanI zeThANI banAve che. teo gharanI ciMtA paNa teNIne soMpI de che. teo potAnA gharanI badhI vAto teNIne kahe che. teo potAnuM rAjya paNa teNIne Ape che. teo potAnI rAjyasaMpatti paNa teNIne ApI de che. vadhu to zuM kahevuM? teo teNIne badhuM Ape che. jyAM rAga hoya che, tyAM kaMI paNa na ApavA yogya hotuM nathI. strImAM lobhAyelo mANasa teNI je je vastune icche che, te te vastu badhI mahenata karIne lAvI Ape che. Ama te badhuM yateNIne soMpIne teNIno dAsa banI jAya che. dAsa potAnA mAlikane khuza karavA tenuM manavAMchita badhuM pUruM karavA prayatna kare che. te tenA gussAne paNa sahana kare che. te tenA prahArone paNa sahana kare che. strImAM lobhAyela mANasa paNa teNInuM manavAMchita pUre che. te teNIno gusso paNa sahe che. te teNIe karelA prahArone paNa sahe che. je AkhA vizvane dAsa banAve che, te paNa strIno dAsa banI jAya che. A badhuM mohanuM mAhAbhya che. jagatane jItanArA paNa strIthI jitAya che. vezyAmAM Asakta siMhaguphAvAsImunie saMyamanI virAdhanA karI. te teNInA dAsa banyA. tethI teNIe mAMgelI ratnakaMbaLa lAvavA varasatAM varasAdamAM te nepALa dezamAM jaI tene laI AvyA. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra : 4/13,14 strIlubdho dharmaM karttuM na zaknoti strIvazavarttijanAnAmevaMprakArANi ceSTitAni jJAtvA sAdhakaiH strIsamparkaH sarvathA heyaH 344 // 12 // avataraNikA - strIvazavarttijanAnAM svarUpaM pradarzyA'dhunA strIlubdho naro dharmaM kartuM na zaknotIti zlokayugmena pratipAdayati mUlam - sAmitraM saiva mantrI ca sA bandhuH saiva jIvitam / , sA devaH sA guruzcaiva, sA tattvaM svAminI ca sA // 13 // rAtrau divA ca sA sA sA, sarvaM sarvatra saiva hi / evaM stryAsaktacittAnAM kva dharmakaraNe ratiH // 14 // > // yugmam // sA ca anvayaH sA mitraM, sA caiva mantrI, sA bandhuH, saiva jIvitaM, sA devaH, gurureva sA tattvaM sA ca svAminI, rAtrau divA ca sA sA sA sarvaM, sarvatra hi saiva, evaM stryAsaktacittAnAM dharmakaraNe kva ratiH (syAt) ? ||13|| ||14|| - - padmayA vRttiH - sA - nArI, mitram - vayasya:, sA - nArI, cazabdaH samuccaye, evazabdo anyavyavacchedArtham, mantrI - amAtya:, sA - strI, bandhuH - bhrAtA, sA mahilA, evazabdo anyavyavacchedArtham, jIvitam - jIvanam sA mRgalocanA, deva: - hariNanetrA, cazabdaH samuccaye, guruH dharmAcArya:, evazabdo kamalanayanA, tattvam - sAraH, sA mRganayanA, cazabdaH paramAtmA, sA anyavyavacchedArtham, sA - - - - strInA vazamAM rahelA lokonI AvI ceSTAo jANIne sAdhakoe strIno saMparka jadhI rIte choDavo. (12) - - avataraNikA - strInA vazamAM rahela lokonuM svarUpa batAvIne have strImAM lobhAyelo mANasa dharma karI zakato nathI, ema be zloko vaDe batAve che - - DI te zabdArtha - te (strI) bhitra che, te 4 maMtrI che, te lAI che, te 4 bhavana che, heva che, te guru 4 che, te tattva che, te svAminI che, rAtre jane hivase te te che, 1. maitrI - C, FI 2. sAdhuH - A, C, FI 3. evamAsaktacittAnAM Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 4/13,14 stryAsaktacittaH sarvatra strImeva pazyati 345 - samuccaye, svAminI - vallabhA, rAtrau nizAyAM, divA divase cazabdaH samuccaye, sA- sImantinI, sA - nArI, sA strI, sarvam sakalam, sarvatra sarvakSetreSu, hizabda evakArArthaH, sA nArI, evazabdo anyavyavacchedArtham, evam - anena prakAreNa, stryAsaktacittAnAm - striyAm - mahilAyAmAsaktam - raktaM cittam- mano yeSAmiti stryAsaktacittA:, teSAm, dharmakaraNe - dharmasya karaNam - ArAdhanamiti dharmakaraNam, tatra, kva katham, ratiH - prItiH, syaaditytraadhyaahaarym| - - yasya cittaM striyAmAsaktaM bhavati sa sarvatra strImeva pazyati / nAryeva tasya mitraM bhavati / yo duHkhe sAhAyyaM karoti sa mitram / strIlubdho naro nArImeva duHkhe sahAyarUpAM manyate / nAryeva tasya mantrIrUpA bhavati / yena saha rAjA rAjyavyavasthAM gUDhamantrANi ca mantrayate sa mantrI / rAjA mantriNamApRcchyaiva sarvaM karoti / strIlubdho naraH svajIvanasya sarvAnapi prasaGgAnnAryA saha mantrayate / sa nArImApRcchyaiva sarvaM karoti / tAmanApRcchya sa padamapi na muJcati / nAryeva tasya bhrAtA bhavati / yena saha krIDyate sarveSu ca prasaGgeSu ya: sahavarttI bhavati sa bhrAtA / strIlubdho naro nAryA sahaiva krIDati / strI tasya sarvaprasaGgeSu sahavarttinI bhavati / nAryeva tasya jIvanaM bhavati / yena vinA jIvasya maraNaM bhavet tajjIvanam / strIlubdho naro nArIM vinA prANAndhArayitumakSamaH / yadi stokakAlamapi sa I te badhuM che, badhe ja te ja che - Ama strImAM Asakta manavALAone dharma karavAmAM jhyAMthI AnaMdR khAve ? (13,14) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - jenuM citta srImAM Asakta hoya tene badhe strI ja dekhAya. strI ja tenI mitra che. je du:khamAM madada kare, te mitra che. strImAM lobhAyela manuSya srIne ja duHkhamAM madadarUpa mAne che. strI ja tenI mATe maMtrIrUpa che. rAjA jenI sAthe rAjyanI vyavasthA ane gUDha vAtonI maMtraNA kare, te maMtrI. rAjA maMtrIne pUchIne ja badhuM kare che. strImAM lobhAyela mANasa potAnA jIvananA badhA prasaMgo strInI sAthe vicAre che. te strIne pUchIne ja badhuM kare che. teNIne pUchyA vinA te pagaluM paNa mUkato nathI. strI ja teno bhAI che. jenI sAthe ramAya ane je badhA prasaMgomAM sAthe hoya te bhAI che. strIthI lobhAyelo manuSya srInI sAthe ja 2me che. tenA badhA prasaMgomAM strI sAthe hoya che. strI ja tenuM jIvana che. jenA vinA jIvanuM maraNa thaI jAya te jIvana. strIthI lobhAyelo manuSya nArI vinA prANone dhAraNa Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 stryAsaktaH strIvyatiriktaM jagannIrasaM manyate yogasAra: 4/13,14 striyaM na pazyati tarhi sa vidhuro bhavati / nArIviyoge sa ArttasvareNa vilapati / sa nAmeva svajIvanaM manyate / nAryeva tasya paramAtmA bhavati / yaH paramatattvarUpo bhavati yasya copAsanA kriyate sa paramAtmA bhavati / strIlubdho nA nArImeva paramezvaraM manyate / so'nizaM tasyA eva bhaktiM karoti / bhakto vAJchitaprAptyarthaM paramAtmAnaM sevate / stryAsakto manyate - strI me sarvaM vAJchitaM pUrayiSyatIti / sa tAmeva sarvazreSThatattvaM manyate / sa paramAtmAnamapi vismarati / nAryeva tasya guruH / yaH ziSyAya mArgopadezaM dadAti sa guruH / ziSyo gurvAjJAM sarvaprayatnena pAlayati / sa guroricchAnusAreNa jIvati / so'nna-pAnazayyA-vastra-pAtrAdibhirguroH sevAM karoti / strIlubdho naraH stryupadezAnusAreNa pravarttate / sa nAryAH sarvAmapyAjJAM yatnena pAlayati / sa tasyA icchAnusAreNa jIvati / sa dhanamupA tasyai samarpayati / so'nnAdibhistasyAH sevAM karoti / itthaM sa nArIM gurumiva sekte / nAryeva tasya tattvamAbhAti / strIlubdho naro nArImeva saMsArasya sAraM manyate / ikSupIlaka ikSurasArthameva prayatate / rasaM prApya sa nIrasA ikSuyaSTIravakare kSipati / stryAsakto naro I 1 karavA asamartha che. jo thoDo samaya paNa tene strI na dekhAya to te duHkhI thaI jAya che. nArInA viyogamAM te pIDita svaramAM vilApa kare che. te nArIne ja potAnuM jIvana mAne che. nArI ja tenI mATe paramAtmA che. je parama tattvarUpa hoya ane jenI upAsanA karAya te paramAtmA che. strIthI lobhAyelo manuSya nArIne ja paramezvara mAne che. te rAta-divasa teNInI ja bhakti kare che. bhakta vAMchitane meLavavA paramAtmAne seve che. strImAM Asakta manuSya mAne che ke strI mAruM badhuM vAMchita pUraze. te teNIne ja sauthI zreSTha tattva mAne che. te paramAtmAne paNa bhUlI jAya che. nArI ja tenA guru che. je ziSyane mArgano upadeza Ape te guru. ziSya gurudevanI AjJAne badhA yatnapUrvaka pALe che. te gurudevanI icchA anusAra jIve che. te AhAra, pANI, zayyA, vastro, pAtrA vagerethI gurunI sevA kare che. strIthI lobhAyelo manuSya strInA upadeza pramANe varte che. te nArInI badhI AjJAone yatnapUrvaka pALe che. te teNInI icchA pramANe jIve che. te dhana kamAIne teNIne soMpe che. te AhAra vagerethI teNInI sevA kare che. Ama te nArIne gurunI jema seve che. nArI ja tene tattva lAge che. strIthI lobhAyelo manuSya nArIne ja saMsArano sAra mAne che. zeraDI pIlanAro zeraDInA rasa mATe prayatna kare che. rasa maLI jAya eTale te rasa vinAnA zeraDInA Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stryAsakto jagatstrImayaM pazyati 347 yogasAra : 4 / 13, 14 strIvyatiriktaM sarvamapi jagannIrasekSuyaSTitulyaM manyate / dhanalubdho naro yathA dhanameva tattvaM manyate tathA strIlubdho naraH striyameva jagattattvaM manyate / nAryeva tasya svAminI bhavati / kiGkaraH svAmina AdezaM pAlayati / sa svAminaM mahAntaM manyate / sa svAtmAnaM tucchaM manyate / svAmiprasAdaM prApya sa modate / strIlubdho naro nArIM svAminIM manyate / sa tasyAH pratyekamAdezaM pAlayati / sa tAM mahatIM manyate / sa svAtmAnaM tasyAzcaraNarajastulyaM manyate / sa rAtrau nidrAyAmapi tAmeva cintayati / svapne'pi sa tAmeva pazyati / andhakAre sthANumapi dRSTvA sa taM svapriyAM manyate / kenacidAkArite sa taM priyAzabdaM matvA modate / divase'pi sa priyAmeva dhyAyati / sarvakAryeSu sa tAmeva pazyati / jale sthale vyomni ca sa tAmeva pazyati / yathA paradarzaninaH sarvatra viSNuM manyante tathA'yaM nA sarvatra priyAmeva pazyati / sa gRhamapi priyArUpaM pazyati / sa vRkSAnapi priyArUpAnpazyati / sa upaleSvapi priyAmeva pazyati / sa janAnapi priyArUpAnmanyate / kiM bahunoktena ? sa sarvamapIdaM jagatstrImayameva pazyati / yathA''tmAdvaitavAdinaH sarvamapi jagadAtmavivarttarUpaM manyante sAThAone kacarAmAM pheMkI de che. strImAM Asakta manuSya srI sivAyanA AkhAya jagatane 2sa vinAnA zeraDInA sAThA jevuM mAne che. dhanathI lobhAyela manuSya jema dhanane ja tattva mAne che, tema strIthI lobhAyelo manuSya srIne ja jagatanuM tattva mAne che. nArI ja tenI svAminI che. nokara svAmInA AdezanuM pAlana kare che. te svAmIne mahAna mAne che. te potAne tuccha mAne che. svAmInI kRpA pAmIne te khuza thAya che. strImAM Asakta manuSya nArIne svAminI mAne che. te teNInA dareka AdezanuM pAlana kare che. te teNIne mahAna mAne che. te potAne teNInA caraNanI raja samAna mAne che. te rAtre UMghamAM paNa teNIno ja vicAra kare che. sapanAmAM paNa tene te ja dekhAya che. aMdhArAmAM ThuThAne paNa joIne te tene potAnI priyA mAne che. koI bolAve to te tene priyAno zabda mAnIne khuza thAya che. divase paNa te priyAnuM ja dhyAna kare che. badhA kAryomAM te teNIne ja juve che. pANImAM, pRthvI upara ane AkAzamAM te teNIne ja juve che. jema bIjA dharmavALA badhe viSNune mAne che, tema A manuSya paNa badhe priyAne ja juve che. te gharane paNa priyArUpe juve che. te vRkSone paNa priyArUpe juve che. tene paththaromAM paNa priyA ja dekhAya che. te lokone paNa priyArUpe mAne che. vadhu to zuM kahevuM ? te AkhI duniyAne srImaya ja juve che. jema AtmAdvaitavAdIo AkhAya jagatane AtmAmAMthI baneluM mAne che, tema A manuSya Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 styAsaktacittAnAM dharmakaraNe ratirna bhavati yogasAraH 4/13,14 tathA'yaM naraH sarvatra stryadvaitaM pazyan sarvamapi vizvaM strIvivartarUpaM manyate / itthaM stryAsaktacittAH nArImeva sarvasvaM manyante / te sarvatra nArImeva pazyanti / te tasyA raJjanArthameva prayatante / tato dharmArAdhanA tebhyo na rocate / dharmasya nAmA'pi zrutvA ta udvijante / dharmakaraNArthaM teSAM cittaM notsahate / dharmakAryeSu te pramAdyanti / te kadAciddharma kurvanti tadyapi lokAnuvRttyA bAhyadRSTyA kurvanti / teSAM cittaM yathA striyAM ramate tathA dharme na ramate / itthaM teSAM cittaM dharmakaraNe ratiM na prApnoti / yatra ratirbhavati tatra pravRttiH svAbhAvikyeva bhavati, yato rucyanuyAyi vIryam / strIlubdhasya striyAM ratirbhavati / tatastasya pravRttirapi strIviSayiNyeva bhavati / tasya dharme ratirna bhavati / tatastasya dharme pravRttirapi na bhavati / uktaJca tattvAmRte - 'kAmI tyajati sadvRttaM, gurorvANI hriyaM tathA / guNAnAM samudAyaM ca, cetaHsvAsthyaM tathaiva ca // 108 // ' itthaM vibhAvya strISu rAgo na karttavyaH / strIviraktacetasAmeva dharme ratiH pravRttizca bhavati / tato dharmArAdhanArthaM strIbhyo viraktavyam // 14 // badhe strIne ja joto AkhAya vizvane strIthI baneluM mAne che. Ama strImAM Asakta cittavALA jIvo nArIne ja sarvasva mAne che. teo badhe nArIne ja juve che. teo teNIne khuza karavA ja prayatna kare che. tethI temane dharmanI ArAdhanA gamatI nathI. dharmanuM nAma paNa sAMbhaLIne teo kaMTALI jAya che. dharma karavA mATe temanuM mana utsAhita thatuM nathI. teo dharmakAryomAM pramAda kare che. teo kadAca dharma kare che to paNa lokonI dekhAdekhIthI bAhya dharma kare che. temanuM mana je rIte strImAM rame che, tema dharmamAM ramatuM nathI. Ama temanuM mana dharma karavAmAM AnaMda pAmatuM nathI. je gamatuM hoya temAM pravRtti svAbhAvika thAya che, kemake vIrya racine anusare che. strIthI lobhAyelAne strI game che. tethI tenI pravRtti paNa strImAM ja thAya che. tene dharma gamato nathI. tethI te dharma karato nathI. tasvAmRtamAM kahyuM che - "kAmI sadAcAra, gurunI vANI, lajjA, guNonA samudAya ane cittanI svasthatAne choDe che. (108)' Ama vicArIne strIomAM rAga na karavo. strIothI virakta manavALAone ja dharma game che ane teo ja dharmamAM pravRtti kare che. mATe dharmanI ArAdhanA karavA mATe strIothI virakta thavuM. (14) Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *0/15 yogasAraH 4/15 styAsaktaH saMsArasamudre patati 349 avataraNikA - strIrAgasya durjayatvaM pratipAdya tasyaiva vijetAraM pratipAdayati - mUlam - 'strIsamudre'tra gambhIre, 'nimagnamakhilaM jagat / unmajjati mahAtmA'smAd-yadi ko'pi kathaJcana // 15 // anvayaH - gambhIre'tra strIsamudre'khilaM jagannimagnam, yadi asmAt ko'pi kathaJcanonmajjati (tarhi sa) mahAtmA // 15 // padmIyA vRttiH - gambhIre - agAdhe, atra - pUrvokte, strIsamudre - strI-nAryeva samudraH-jaladhiriti strIsamudraH, tasmin, akhilam - sakalam, jagat - vizvam, nimagnam - plAvitam, yadizabdaH sambhAvane, asmAt - strIsamudrAt, ko'pi - anirdiSTanAmA, kathaJcana - kathamapi, unmajjati - bahirnirgacchati, tarhi saH' ityatrAdhyAhAryam, mahAtmA - mahAn-uttama AtmA-jIvo yasyeti mahAtmA-mahApuruSa ityarthaH / samudro gambhIro'pArazca / tasya nIraM lavaNayuktaM bhavati / strISvAsakto naro'gAdhe saMsArasamudre patati / tatra sa caturazItilakSajIvayoniSu bhramati / sa saMsArasamudrasya pAraM na prApnoti / saMsArasamudre nimagnaH sa sadA duHkhamevAnubhavati / strI svasminnAsaktaM naraM saMsArasamudre pAtayati / tataH strI kAraNaM saMsArasamudrazca kAryam / tataH kAraNe kAryopacAraM avataraNikA - strIrAga bahu muzkelIthI jitAya evo che, ema jaNAvI have strIrAganA vijetAne jaNAve che - zabdArtha - gaMbhIra evA A strIrUpI samudramAM AkhuM jagata DUbeluM che. jo AmAMthI koI paNa koIka rIte upara Ave to te mahAtmA che. (15) padhIyAvRttino bhAvAnuvAda - samudra gaMbhIra ane apAra hoya che. tenuM pANI khAruM hoya che. strIomAM Asakta manuSya UMDA saMsArasamudramAM paDe che. tyAM te coryAzI lAkha jIvayoniomAM bhame che. te saMsArasamudranA pArane pAmato nathI. saMsArasamudramAM DUbelo te haMmezA duHkha ja anubhave che. strI potAnAmAM Asakta manuSyane saMsArasamudramAM pADe che. tethI strI kAraNa che ane saMsArasamudra kArya che. tethI kAraNamAM kAryano upacAra karIne ahIM kahyuM ke strI ja gaMbhIra samudra che. strIoe 1. strIsamudre'tigambhIre - C, F / 2. nirmagna ... A, B, D, E, K, LI 8.7 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 muniH strIzarIrasyAzucitvaM cintayati yogasAraH 4/15 kRtvA'troktaM-styeva gambhIraH samudra iti / sakalamapi jagat strIbhirvazIkRtam / sarvamapi vizvaM strISvAsaktaM bhavati / strIpAzAna ko'pi mucyate / itthaM samastamapi vizvaM strIsamudre nimagnam / jJAtatattvo bhAvanAbhAvita AsannamuktigAmI kazcidviralo mahAtmaiva strIsamudrAdvahinirgacchati / yaduktamupadezamAlAyAm - 'AsannakAlabhavasiddhiyassa, jIvassa lakkhaNaM iNamo / visayasuhesu na rajjai, savvatthAmesu ujjamai // 290 // ' (chAyA - AsannakAlabhavasiddhikasya, jIvasya lakSaNamidam / viSayasukhesu na rajyati, sarvasthAneSUdyacchati // 290 // ) muni ryA bAhyarUpAdibhirna muhyati / sa strIzarIrasyAzucitvaM cintayati / sa evaM cintayati - 'yadi strIzarIrasya bahirantaviparyAsaH kriyeta tarhi ko'pi tasyAM na rajyet / sarve tasyA azucitvena trastAH santastasyA dUraM palAyeyuH / strIdehasya dvAdazarandhrebhyo nityamazucimalaM galati / janaH svalpAmapyazuciM dRSTvA nAsikAM moTayati / sa tasyA jugupsate / strIzarIramapi tayaiva bhRtam / tathApi mohamUDho janastasyA na jugupsate, pratyuta tAmabhilaSati / strIsaGgenA'patyAni jAyante / teSAM pAlanaM poSaNaM ca karttavyam / tadarthaM dhanamarjitavyam / tadarthaM vyavasAya: karttavyaH / tatra cA'nekAni AkhA jagatane vaza karyuM che. AkhuMya vizva strIomAM Asakta che. strInI jALamAMthI koI paNa chUTatuM nathI. A AkhuMya vizva strIrUpI samudramAM DUbeluM che. tattvane jANanAra, bhAvanAothI bhAvita thayela, najIkamAM mokSe janAra koIka virala mahAtmA ja strIrUpI samudramAMthI bahAra nIkaLe che. upadezamALAmAM kahyuM che - "najIkanA kALamAM saMsAramAMthI mokSe janArA jIvanuM A lakSaNa jANavuM - te viSayajanya sukhomAM rAga karato nathI ane tapa, cAritra vagere mokSasAdhaka badhA sthAnomAM udyama kare che. (290)" muni strInA bAhya rUpa vagere vaDe moha pAmato nathI. te strInA zarIranI apavitratAne vicAre che. te ema vicAre che ke, "jo strInA zarIrano aMdarano bhAga bahAra karAya ane bahArano bhAga aMdara karAya to koI paNa teNInI upara rAga na kare. badhA tenI apavitratAthI trAsIne teNIthI dUra bhAge. strInA zarIranA bAra chidromAMthI haMmezA apavitra mela nIkaLe che. manuSya thoDI paNa gaMdakI joIne nAka maraDe che. te tenI durgachA kare che. strInuM zarIra paNa te gaMdakIthI ja bhareluM che. chatAM paNa mohathI mUDha thayela manuSya teNInI durgachA karato nathI, UlaTuM teNInI icchA kare che. strInA saMgathI saMtAno thAya che. temanuM pAlana-poSaNa karavuM paDe che. tenI mATe dhana kamAvuM paDe che. tenI mATe vepAra karavo paDe che. temAM aneka pApo karavA Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/15 muniH strIzarIrasyAzucitvaM cintayati 351 pApAni karttavyAni / itthaM strIsaGgena janaH saMsArasamudre tathA nimajjati yathA tato nirgantuM na zaknoti / yathA kITavizeSaH svalAlayaiva jAlaM gumphitvA tatra svayameva badhyate tathA mUDhanarAH svayameva strIjAlaM gumphitvA tatra badhyante / nArINAM yeSvaGgeSu janA muhyanti yadi te teSAmevAntapravizya pazyeyustarhi tAnyazucibhRtAni dRSTvA tebhyo dUraM dhAveyuH / atra strIbhogena svalpameva sukhaM prApyate, parantu tajjanitA'zubhakarmabhirnarakeSu ciraM duHkhaM soDhavyam / nAryaH saMsArasamudre patatAM janAnAM galabaddhazilArUpAH santi / nArIsaGgena bhavasamudre patito janastasmAdunmatuM na zaknoti / itthaM nAryo janasya sarvasvaM luNTayanti / tatastA ramyA bhAsamAnA api tattvato rAkSasIrUpA eva / ' itthaM vicintya sa tAsu rAgaM na karoti, pratyuta tAbhyo virajyati / strImohatyAgAyaitA eva bhAvanAH pradarzitAH zrImunisundarasUribhiradhyAtmakalpadrumasya dvitIye strImamatvamocanAdhikAre / tathAhi - 'muhyasi praNayacArugirAsu, prItitaH praNayinISu kRtistvam / kiM na vetsi patatAM bhavavADauM, tA nRNAM khalu zilA galabaddhAH ? // 1 // crmaasthimjjaannvsaastrmaaNsaa-medhyaadyshucysthirpaDe che. Ama strInA saMgathI mANasa saMsArasamudramAM tevI rIte DUbe che ke jethI temAMthI nIkaLI zakto nathI. jema kozeTAno kIDo potAnI lALathI ja jALa guMthIne temAM pote ja baMdhAya che, tema mUDha manuSyo pote ja strIrUpI jALane gUMthIne temAM phasAya che. strIonA je aMgomAM manuSyo moha pAme che, jo temanI aMdara jaIne teo juve to temane gaMdakIthI bharelA joIne temanAthI dUra bhAge. ahIM strInA bhogathI thoDuM ja sukha maLe che, paNa tenAthI baMdhAyela azubha karmothI narakomAM lAMbA samaya sudhI duHkha sahana karavuM paDe che. nArIo saMsArasamudramAM paDatAM jIvone mATe gaLe baMdhAyela zilA jevI che. nArInA saMgathI saMsArasamudramAM paDelo manuSya kyAreya paNa temAMthI bahAra nIkaLI zakato nathI. Ama nArIo manuSyanuM sarvasva lUMTI le che. tethI teNIo suMdara lAgatI hovA chatAM rAkSasI jevI ja che." Ama vicArIne te nArInI upara rAga karato nathI, UlaTuM tenAthI virakta thAya che. strIno moha tyajavA mATe A ja bhAvanAo adhyAtmakalpadrumanA strI mamatvamocana nAmanA bIjA adhikAramAM zrImunisuMdarasUrijIe batAvI che - "he puNyazALI! premathI sAruM bolanArI, prItithI prema karanArI strIo upara tuM moha pAme che. bhavasamudramAM paDatAM manuSyo mATe teNIo gaLe baMdhAyela zilAo samAna che, e zuM tuM jANato nathI ? (1) he Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 4/15 352 1 pudgalAnAm / strIdehapiNDAkRtisaMsthiteSu, skandheSu kiM pazyasi ramyamAtman ? // 2 // vilokya dUrasthamamedhyamalpaM, jugupsase moTitanAsikastvam / bhRteSu tenaiva vimUDha yoSAvapuHSu, tatkiM kuruSe'bhilASam ? // 3 // amedhyamAMsAstravasAtmakAni nArIzarIrANi niSevamANAH / ihApyapatyadraviNAdicintAtApAn, paratra prati durgatIzca // 4 // aGgeSu yeSu parimuhyasi kAminInAM cetaH prasIda viza ca kSaNamantareSAm / samyak samIkSya viramAzucipiNDakebhya-stebhyazca zucyazucivastuvicAramicchan // 5 // vimuhyasi smeradRzaH sumukhyA, mukhekSaNAdInyabhavIkSamANaH / samIkSase no narakeSu teSu, mohodbhavA bhAvikadarthanAstAH // 6 // amedhyabhastrA bahurandhraniryan-malAvilodyatkRmijAlakIrNA / cApalyamAyAnRtavaJcikA strI, saMskAramohAnnarakAya bhuktA // 7 // nirbhUmirviSakandalI gatadarI vyAghrI nirAhvo mahA-vyAdhirmRtyurakAraNazca lalanA'nabhrA ca vajrAzaniH / bandhusnehavighAtasAhasamRSAvAdAdisantApabhUH / pratyakSApi ca rAkSasIti Atman ! strInA zarIramAM rahelA cAmaDI, hADakAM, meda, AMtaraDA, carabI, lohI, mAMsa, maLa-mUtra vagere apavitra ane asthira pudgalonA skandhomAM tuM zuM suMdara juve che ? (2) dUra rahelI thoDI paNa gaMdakIne joIne tuM nAka maraDIne durgaMchA kare che, to pachI he vimUDha ! tenAthI ja bharelA strIonA zarIromAM tuM zA mATe abhilASa kare che ? (3) apavitra mAMsa, lohI, carabIthI banelA strIonA zarIrone sevanArA A bhavamAM paNa saMtAna, dhana vagerenI ciMtArUpI tApo tarapha ane parabhavamAM durgati tarapha jAya che. (4) he mana ! tuM kRpA kara ane strIonA je aMgone viSe tuM moha pAme che, kSaNa mATe emanI aMdara praveza, sArI rIte joIne pavitra-apavitra vastuonA vicArane icchato tuM gaMdakInA piMDa samA te aMgothI aTaka. (5) vikasita nayanovALI, sArA mukhavALI nArIonA mukha-AMkha vagerene joIne tuM moha pAme che, (paNa) te narakomAM mohathI utpanna thayelI te bhAvi kadarthanAone tuM joto nathI. (6) gaMdakInI mazaka samI, ghaNA chidromAMthI nIkaLatA melathI kharaDAyelI, utpanna thatAM kRmionA samUhathI bharelI, capaLatA-mAyA-jUThathI ThaganArI strI saMskAranA mohathI bhogavAyelI thakI naraka mATe thAya che. (7) bhUmi vinAnI viSanI velaDI, guphA vinAnI vAghaNa, nAma vinAno moTo roga, kAraNa vinAnuM mRtyu, vAdaLa vinAnI vIjaLI, baMdhuonA snehano ghAta karavo-sAhasa-mRSAvAda strImohatyAgabhAvanAH Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 4/15 viralA uttamasattvA eva nArIM tyajanti 353 birudaiH khyAtA''game tyajyatAm // 8 // ' upadezamAlAyAmapyuktam- 'sabbhAvo vIsaMbho neho, raivaiyaro ya juvaijaNe / sayaNagharasaMpasAro, tavasIlavayAiM pheDijjA // 194 // ' (chAyA - sadbhAvo vizrambho sneho, rativyatikarazca yuvatijane / svajanagRhasamprasArastapa:zIlavratAni nAzayet // 114 // ) zrIgautamakulake'pyuktam 'hiMsApasattassa sudhammanAso, corIpasattassa sarIranAso / tahA paratthisu pasattayassa, savvassa nAso ahamA gaI ya // 18 // ' (chAyA - hiMsAprasaktasya sudharmanAzaH, cauryaprasaktasya zarIranAzaH / tathA parastrISu prasaktakasya, sarvasya nAzo adhamA gatizca // 18 // ) dhanazreSThipradattAM koTisuvarNasahitAM svaduhitAraM rUpavartI rukmiNInAmakanyAM mahAsattvazAlI vajramahAmunirnA'bhyalaSat / navayauvanAM kAmanipuNAM kaTAkSahAsabibbokavilAsAdinipuNAmadvitIyalAvaNyAmapi kozAvezyAM sAttvikaH sthUlibhadramahAmunirmanasA'pi naicchat / jambUkumAro navapariNItA aSTau bhAryAstyaktvA pravrajitaH / zAlibhadro dvAtriMzatpattrIstyaktavAn / evamAdayo viralA uttamasattvA eva mahApuruSA nArIM tyaktuM zaknuvanti / zeSaM tu sakalamapi vizvaM nArIcaraNakiGkaratAM bhajati // 15 // vagere saMtApone pedA karanArI, pratyakSa paNa rAkSasI evA birudothI AgamamAM strI uDevAyelI che, (bhATe tene) choDI ho. (8) ' upadezamANAbhAM pe| hyuM che - 'khIkhone viSe saddabhAva, vizvAsa, sneha, ratiGIDA, sva4na-dhanano pasAro tapa-zIla-vratono nAza kare che. (114)' gautamakulakamAM paNa kahyuM che - 'hiMsAmAM prasakta jIvanA dharmano nAza thAya che. corImAM prasakta jIvanA zarIrano nAza thAya che. tema parastrImAM prasakta jIvanA sarvasvano nAza thAya che ane adhama gati thAya che.' dhanazreSThIe eka kroDa sonaiyA sAthe ApelI potAnI rukmiNI nAmanI rUpALI kanyAne mahAsattvazALI vajra mahAmunie jhaMkhI nahIM. navA yauvanavALI, kAmamAM khAtura, ITAkSa- hAsya-yenayANA-vilAsa vageremAM hoziyAra, abheDa sAvazyavANI kozA vezyAne mahAsattvazALI sthUlibhadra mahAmunie manathI paNa na icchI. jaMbUkumAre navI paraNelI ATha patnIone choDIne cAritra lIdhuM. zAlibhadre batrIza patnIone choDI. AvA prakAranA, uttama sattvavALA virala mahApuruSo ja nArIne choDI zake che. bAkInuM AkhuM ya vizva strInA caraNanuM kiMkara bane che. (15) Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hInasattvasya svodarasya pUraNe'pi cintA yogasAra: 4/16 avataraNikA - viSayakaSAyaparISahopasargakAmairjito hInasattvo vrataM na pAlayati parantu svodarabharaNameva cintayatIti darzayati - 354 mUlam - dUre dUratare vA'stu, khaDgadhAropamaM vratam / 'hInasattvasya hI cintA, svodarasyApi pUraNe // 16 // anvayaH khaDgadhAropamaM vrataM dUre dUratare vA'stu, hI hInasattvasya svodarasya pUraNe'pi cintA (bhavati) // 16 // padmIyA vRttiH - khaDgadhAropamam - khaDgasya - aserdhArA-koTiriti khaDgadhArA, sopamA yasyeti khaDgadhAropamam - atiduSkaramityarthaH, vratam - cAritram, dUre viprakRSTaM, dUratare - ativiprakRSTaM, vAzabdo vikalpe, astu bhavatu, hIzabdaH khede, hInasattvasya alpasattvasya muneH, svodarasya - svakIyakukSeH, pUraNe - bharaNe, apizabdo anyasya duSkarakAryasya cintA bhavatyeva svodarapUraNasyA'pi cintA bhavatIti darzayati, cintA - ArttadhyAnarUpA, bhavatItyatrAdhyAhAryam / cAritraM na sucaraM, parantvatIva duzcaram / muninA guNasahasrANi dhArayitavyAni / tena yAvajjIvaM niraticArANi paJcamahAvratarAtrIbhojanaviramaNavratAni dhArayitavyAni / tena dvAviMzatiH parISahAH samyaksoDhavyAH / tena kezalocaH karttavyaH / tena bhikSAcaryayA svodaraM pUraNIyam / avataraziDA - viSayo, uSAyo, parISaho, upasargo bhane abhathI bhitAyelo hInasattvavALo jIva saMyamane pALato nathI, paNa potAnA peTane bharavAnA vicAro mere che. khema batAve che - zabdArtha - talavAranI dhAra upara cAlavA jevuM cAritrapAlana to dUra ke bahu dUra ho, kemake alpasattvavALAne potAnuM peTa bharavAnI paNa ciMtA hoya che. (16) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - cAritra pALavuM saheluM nathI paNa bahu ja muzkela che. munie hajA2o guNo dhAraNa karavAnA hoya che. munie jIvananA cheDA sudhI niraticAra pAMca mahAvrato ane rAtribhojana viramaNavrata pALavAnA hoya che. teNe bAvIza parISaho sArI rIte sahana karavAnA hoya che. teNe vALano loca karavAno hoya che. teNe 1. hInacittasya - A, B, C, F, G JI Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 355 cAritraM duzcaram yogasAra: 4/16 tena nagnapAdena sadA viharttavyam / tena kaThinabhUmau saMstArake zayanIyam / yathA gururlohabhAro durvaho bhavati, yathA pratisroto dustaraM bhavati, yathA bAhubhyAM samudrataraNaM duSkaram, yathA vAlukAkavalo nirAsvAdo, yathA'sidhArAyAM calanaM duSkaram, yathA'yomayayavacarvaNaM duSkaram, yathA dIptA'gnizikhApAnaM duSkaram, yathA vAtena kotthalabharaNaM duSkaram, yathA tulayA meruparvatatolanaM duSkaraM tathA cAritrapAlanaM suduSkaram / uktaJcottarAdhyayanasUtre ekonaviMzatitame mRgAputrIyAdhyayane- 'taM beMti ammApiyaro, sAmaNNaM putta duccaraM / guNANaM tu sahassA, dhAreyavvAiM bhikkhuNA // 25 // samayA savvabhUesu, sattumittesu vA no / pALAvAyavirarUM, nAvatnIvALu Dukkara radda|| nirvyAtappamattenuM, musAvAyavivajjaNaM / bhAsiyavvaM hiyaM saccaM, niccAutteNa dukkaraM // 27 // daMtasohaNamAissa, adattassa vivajjaNaM / aNavajjesaNiyassa, giNhaNA avi dukkaraM // 28 // viraI abaMbhacerassa, kAmabhogarasannuNA / uggaM mahavvayaM baMbhaM, dhAreyavvaM bhikSAcaryAthI potAnuM peTa bharavAnuM hoya che. teNe ughADe page haMmezA vihAra karavAno hoya che. teNe kaThaNa bhUmi upara saMthArAmAM sUvAnuM hoya che. jema vajanavALo loDhAno bhAra muzkelIthI vahana thAya che, jema sAmo vaheNa muzkelIthI tarAya che, jema hAthathI samudra taravo muzkela hoya che, jema svAda vinAno retIno koLiyo cAvavo muzkela che, jema talavAranI dhAra upara cAlavuM muzkela che, jema loDhAnA java cAvavA muzkela che, jema pragaTelI agninI zikhA pIvI muzkela che, jema vAyuthI kothaLo bharavo muzkela che, jema trAjavAthI meruparvatane tolavo muzkela che, tema cAritra pALavuM bahu muzkela che. uttarAdhyayanasUtramAM ogaNIsamA mRgAputrIya adhyayanamAM kahyuM che - 'mAtA-pitA tene kahe che - he putra ! sAdhupaNuM muzkelIthI pALI zakAya evuM che. sAdhue hajA2o guNo dhAraNa karavAnA hoya che. (25) jagatamAM zatru-mitra vagere badhA jIvone viSe samatA rAkhavI jIvananA cheDA sudhI prANAtipAtanI virati pALavI muzkela che. (26) haMmezA apramatta thaIne mRSAvAdano tyAga karavo, haMmezA upayogapUrvaka hitakArI ane satya bolavuM muzkela che. (27) koIe nahIM Apela dAMta khotaraNIno paNa tyAga karavo ane nirdoSa ane eSaNIyanuM grahaNa karavuM paNa muzkela che. (28) kAma-bhoganA rasane jANanArAne abrahmacaryanI virati ane ugra brahmacarya mahAvrata dhAraNa karavuM bahu muzkela che. (29) dhana-dhAnya-nokaronA parigrahano tyAga, badhA AraMbhano tyAga ane Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritraM duzcaram yogasAra: 4/16 356 " sudukkaraM // 29 // dhaNadhannapesavaggesu, pariggahavivajjaNA / savvAraMbhapariccAo, nimmamattaM sudukkaraM // 30 // cauvvihe vi AhAre, rAIbhoyaNavajjaNA / sannihIsaMcao ceva, vajjeyavvo sudukkaraM // 31 // chuhA taNhA ya sIuNhaM, daMsamasagaveyaNA / akkosA dukkhasejjA ya, taNaphAsA jallameva ya // 32 // tAlaNA tajjaNA ceva, vahabaMdhaparIsahA / dukkhaM bhikkhAyariyA, jAyaNA ya alAbhayA // 33 // kAvoyA jA imA vittI, kesaloo ya dAruNo / dukkhaM baMbhavvayaM ghoraM dhAreuM amahappaNA // 34 // jAvajjIvamavissAmo, guNANaM tu mahabbharo / garuo lohabhAru vva, jo puttA hoi duvvo // 36 // AgAse gaMgasoDa vva, paDisoo vva duttaro / bAhAhiM sAgaro ceva, tariyavvo guNodahI // 37 // vAluyAkavalo ceva, nirassAe u saMjame / asidhArAgamaNaM ceva, dukkaraM cariuM tavo // 38 // ahi vegaMtadiTThIe, caritte putta dukkare / javA lohamayA ceva, cAveyavvA sudukkaraM // 39 // jahA aggisihA dittA, pAuM hoi sudukkarA / tahA dukkaraM kareDaM je tAruNNe samaNattaNaM // 40 // jahA dukkhaM bhareuM je, hoi vAyassa kotthalo / tahA dukkhaM kareDaM je kIveNaM samaNattaNaM // 41 // jahA 1 , mamatvarahitapaNuM muzkela che. (30) cAre prakAranA AhAramAM rAtribhojanano tyAga ane saMnidhinA saMyayano tyAga bhuzDesa che. (31) lUja, tarasa, ThaMDI, garamI, DAMsabhaycharonI vehanA, ADoza, duHkhazayyA, ghAsano sparza, zarIrano bhela, bhAra, tiraskAra, vadha, baMdhana, bhikSAyaryA, yAyanA, alAla - sA parISaho humethI sahana thAya khevA che. (32,33) jUtaranI Thebha AUviDA yasAvavI, bhayaMkara jevo vANano soya, ghora brahmacaryane dhAraNa karavuM mahAtmA mATe muzkela che. (34) he putra ! jIvanabhara thAkyA vinA guNono moTo bhAra, vajanavALA loDhAnA bhAranI jema muzkelIthI vahana thAya evo che. (36) AkAzamAM gaMgAnA vaheNanI jema sAmA vaheNanI jema ane hAthathI samudra taravAnI jema muzkelIthI tarI zakAya tevo guNono samudra taravAno che. (37) retInA koLiyAnI jema svAda vinAnA saMyamamAM tapa karavo e talavAranI dhAra upara cAlavA jevuM muzkela che. (38) he putra ! sarpanA jevI ekAMta daSTithI cAritra pALavuM muzkela che. te loDhAnA java cAvavAnI jema bahu muzkela che. (39) jema pragaTelI agninI jyotane pIvI muzkela che, tema kAyara mATe sAdhupaNuM pALavuM muzkela che. (40) jema vAyuno kothaLo bharavo muzkela che, tema kAyara mATe sAdhupaNuM pALavuM muzkela Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 357 yogasAraH 4/16 cAritraM duzcaram tulAe toleuM, dukkaro maMdaro girI / tahA nihuyanIsaMkaM, dukkaraM samaNattaNaM // 42 // jahA bhuyAhi tariuM, dukkaraM rayaNAyaro / tahA aNuvasaMteNaM, dukkaraM damasAgaro // 43 // ' (chAyA - taM bruvataH ambApitarau, zrAmaNyaM putra duzcaram / guNAnAM tu sahasrANi dhArayitavyAni bhikSuNA // 25 // samatA sarvabhUteSu, zatrumitreSu vA jagati / prANAtipAtaviratiH, yAvajjIvaM duSkaram // 26 // nityakAlamapramattena, mRSAvAdavivarjanam / bhASitavyaM hitaM satyaM, nityAyuktena duSkaram // 27 // dantazodhanAdeH, adattasya vivarjanam / anavadyaiSaNIyasya, grahaNamapi duSkaram // 28 // viratirabrahmacaryasya, kAmabhogarasajJena / ugraM mahAvrataM brahma dhArayitavyaM suduSkaram / / 29 // dhanadhAnyapreSyavargeSu, parigrahavivarjanam / sarvArambhaparityAgaH, nirmamatvaM suduSkaram // 30 // caturvidhe'pi AhAre, rAtribhojanavarjanA / sannidhisaMcayazcaiva, varjayitavyaH suduSkaram // 31 // kSudhA tRSNA ca zItoSNaM, daMzamazakavedanA, AkrozA duHkhazayyA ca, tRNasparzA malazcaiva // 32 // tADanA tArjanA caiva, vadhabandhaparISahau / duHkhaM bhikSAcaryA, yAcanA cA'lAbhatA // 33 // kApotI yeyaM vRttiH, kezalocazca dAruNaH / duHkhaM brahmavrataM ghoraM, dhArayituM cAmahAtmanA // 34 // yAvajjIvamavizrAmaH, guNAnAM tu mahAbharaH / guruko lohabhAra iva, yaH putra ! bhavati durvahaH // 36 // AkAze gaGgAzrota iva, pratizrota iva dustaraH / bAhubhyAM sAgara iva, taritavyo guNodadhiH // 37 // vAlukAkavala iva, nirAsvAdastu saMyamaH / asidhArAgamanamiva, duSkaraM carituM tapaH // 38 // ahirivaikAntadRSTyA cAritre putra ! duzcare / yavA lohamayA eva carvayitavyAH suduSkaram // 39 // yathA'gnizikhA dIptA, pAtuM bhavati suduSkarA / tathA duSkaraM kartuM, tAruNye zramaNatvam // 40 // yathA duHkhaM bhartuM, bhavati vAtasya kotthalaH / tathA duHkhaM kartuM, klIbena zramaNatvam // 41 // yathA tulayA tolayituM, duSkaro mandaro giriH / tathA nibhRtaniHzaGka, duSkaraM zramaNatvam // 42 // yathA bhujAbhyAM tarituM, duSkaraM rtnaakrH| tathA'nupazAntena, duSkaraH damasAgaraH // 43 // ) itthaM cAritrapAlanaM duSkaram / mahAsattvA eva niraticAraM cAritraM pAlayituM zaknuvanti / che. (41) jema trAjavAmAM meruparvatane tolavo muzkela che, tema zAMta ane zaMkArahita sAdhupaNuM muzkela che. (42) jema hAthothI samudra taravo muzkela che, tema upazAMta nahIM thayelAne mATe damarUpI samudra taravo muzkela che. (43)' Ama cAritra pALavuM muzkela che. mahAsattvazALIo ja niraticAra cAritrane pALI zake che. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hInasattvaH svodarapUraNameva cintayati yogasAra: 4/16 = 1 khaDgasya dhArAyAM calanaM duSkaraM bhavati / tatra calatA'pramattena bhavitavyam / anyathA'sidhArayA tasya pAdatalaM chidyate / evaM saMyamapAlanamapi duSkaraM bhavati / saMyamaM pAlayatA'tizayenA'pramattena bhAvyam / anyathA'ticAra - pApa - doSaistasya cAritraM zabalaM bhavati / bahubhiraticArAdibhiH sevitaiH sa cAritrAdbhrazyate / hInasattvo niraticAraM cAritraM pAlayituM na zaknoti / sa niraticAracAritrAdviprakRSTo bhavati / niraticAracAritraM vA tasmAdatidUre bhavati / sa saMyamaM gRhItvA muniveSeNa svAjIvikAmAtraM nirvAhayati / sa na kAJcidapi sAdhanAM karoti / so'nukUlatApriyo bhavati / pratikUlatAbhiH sa dUraM dhAvati / pratikUlatAnivAraNopAyAn sa cintayati / sa evaM na cintayati - 'mama cAritraM suvizuddhaM kathaM syAt ? kathaM mama prabhUtakarmanirjarAlAbhaH syAt ? kathamahaM zIghraM muktiM prApnuyAm ?' iti / sa evameva cintayati - ' adyA'haM bhikSAM lapsye na vA ? adyA'haM rasavatIM bhikSAM lapsye na vA ? adyAhaM kIdRzAM vasatiM prApsyAmi ? ahaM zobhanAni vastra - pAtrAsanazayyAdIni prApsyAmi na vA ?' iti / ityAdicintAvyAkulaH sa saMyamasAdhanAM vismRtya 358 talavAranI dhAra upara cAlavuM muzkela che. tenI upara cAlanAre khUba sAvadhAnI rAkhavI paDe che, nahIMtara talavAranI dhArathI tenA paganA taLiyA kapAI jAya che. ema saMyama pALavuM paNa muzkela che. saMyama pALanArAe khUba ja apramatta banavuM joIe, nahiMtara aticAro-pApo-doSothI tenuM cAritra kAbaracItaruM thaI jAya che. ghaNA aticAro sevavAthI te cAritrathI bhraSTa thaI jAya che. alpasattvavALo niraticAra cAritra pALI zakato nathI. te niraticAra cAritrathI dUra hoya che athavA niraticAra cAritra tenAthI khUba dUra hoya che. te saMyama laIne sAdhunA veSathI potAnI AjIvikAno ja nirvAha kare che. te koIpaNa sAdhanA karato nathI. tene anukULatAo game che. te pratikULatAothI dUra bhAge che. te pratikULatAone nivAravAnA upAyone vicAre che. te ema nathI vicArato ke, 'mAruM cAritra zI rIte ekadama vizuddha thAya ? zI rIte mane ghaNI karmanirjarAno lAbha thAya ? zI rIte huM jaldIthI mokSa pAmuM ?' te ema ja vicAre che ke 'Aje mane bhikSA maLaze ke nahIM? Aje mane svAdiSTa bhikSA maLaze ke nahIM ? Aje mane kevo upAzraya maLaze ? mane sArA kapaDAM, pAtrA, besavAnI jagyA, sUvAnI jagyA vagere maLaze ke nahIM ?' AvA prakAranI ciMtAthI vyAkuLa te saMyamanI sAdhanA bhUlI jaIne pote icchelI te te vastune meLavavA mATe Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/17 hInasattvo bahucATuzatAni karoti 359 tattatsvAbhilaSitaprAptyarthameva prayatate / itthaM sa aihikacintAmagna eva bhavati / muktisAdhakacAritrapAlanaM tu sa svapne'pi na smarati // 16 // avataraNikA - pUrvazloke uktaM - hInasattvo muniH svodarapUraNameva cintayatIti / adhunA tadarthaM sa yatkaroti taddarzayati - mUlam - yattadarthaM gRhasthAnAM, bahucATuzatAni saH / ___bahudhA ca karotyuccaiH, zveva dainyaM pradarzayan // 17 // anvayaH - yat tadarthaM zveva dainyaM pradarzayansa gRhasthAnAM bahudhA bahucATuzatAni coccaiH karoti // 17 // padmIyA vRttiH - yat - hInasattvaH svodarapUraNameva cintayatIti yaduktaM tasya kAraNaM dyotayati, tadartha-svodarapUraNArtham, zvA - kurkuraH, ivazabdaH sAdRzye, dainyam - laghutAm, pradarzayan - vyaktIkurvan, saH - hInasattvo muniH, gRhasthAnAm - agAriNAm, bahudhA - anekaiH prakAraiH, bahucATuzatAni - cATUnAM prazaMsAvacanAnAM zatAnIti cATuzatAni, bahUni-prabhUtAni ca tAni cATuzatAnIti bahucATuzatAni, tAni karmatApannAni, cazabdaH samuccaye, bahuprakArANi bahUni ca cATuzatAni samuccinoti, uccaiH - atyartham, karoti - bhASate / hInasattvazcAritraM prApyA'pi svodarapUraNameva cintayati / idamupalakSaNam / tena sa svanirvAhameva cintayati / sa aihikapadArthaprAptimeva cintayati / tatastatprAptyarthaM sa ja prayatna kare che. Ama te AlokanI ciMtAmAM ja DUbelo hoya che. mokSane sAdhI ApanArA evA cAritranuM pAlana to tene sapanAmAM ya yAda AvatuM nathI. (16) avataraNikA - pUrvazlokamAM kahyuM ke alpasattvavALo muni potAnuM peTa bharavA mATe ja vicAre che. have tenA mATe te je kare che, te batAve che - zabdArtha - kemake tenA mATe peTa bharavA mATe) kUtarAnI jema dInatA batAvato te gRhasthonI ghaNI rIte jorathI ghaNI khuzAmata kare che. (17) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - alpasattvavALo cAritra pAmIne paNa potAnuM peTa bharavAnuM ja vicAre che. A upalakSaNa che. tethI te potAnA nirvAhane ja vicAre che. - Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hInasattvaH zveva dainyaM pradarzayati yogasAra: 4/17 360 prayatate / sa gRhasthAnAM puraH zvavacceSTate / yadA zvA kSudhAkulo bhavati tadA sa AhAraprAptyarthaM svalAGgUlaM dhUnayati / mukhaM vidArya jihvAM niSkAzya gRhasthasya puraH sa ekAgradRSTyA pazyati / sa svamukhAllAlAM niSkAzayati / sa svajihvayA gRhasthasya pAdau leDhi / sa tasya pAdau jighrati / sa vinItIbhUya tasya pAdasamIpe tiSThtyupavizati vA / kiM bahunA ? sa tathA ceSTate yathA gRhasthasya priyo bhavati / tataH sa gRhasthastatsnehAkRSTacittastasmai bhojanaM dadAti / hInasattvo muniH svAbhISTapUraNArthaM gRhasthAnAM purasteSAM prazaMsAM karoti / sa bahUni prazaMsAvacanAni vakti / anekaprakAraiH sa tAn zlAghate / sa teSAmAnukUlyaM karoti / sa sarvamapi taduktAnusAreNa karoti / sa teSAM vaiyAvRttyamapi karoti / sa tebhyaH zubhAzubhanimittamapi kathayati / sa tebhyo dhanArjanopAyAnapi darzayati / sa svajAtikula- zilpakalA-vijJAna-pANDitya- vaktRtvAdi - prakAzanena gRhasthAMstoSayati / gRhastho yeSAM bhakto bhavati sa svAtmAnamapi teSAM bhaktatvena darzayati / sa gRhasthasya sandezaM sthAnAntaraM dezAntaraM vA nayati / sa gRhasthasya bAlAdInAM dhAtrItvaM karoti / kiM bahunA ? sarvaprakAraiH sa te AlokanA padArtho meLavavAno ja vicAra kare che. pachI tenI prApti mATe te prayatna kare che. te gRhasthonI AgaLa kUtarAnI jema ceSTAo kare che. jyAre kUtaro bhUkhyo thAya che, tyAre te bhojana meLavavA potAnI pUMchaDI paTapaTAve che. potAnuM moDhuM phADI jIbhane bahAra kADhI te gRhasthanI sAme ekAgra dRSTithI juve che. te potAnA moDhAmAMthI lALa kADhe che. te potAnI jIbhathI gRhasthanA paga cATe che. te tenA paga sUMdhe che. te vinayavALo thaIne tenA paga pAse Ubho rahe che ke bese che. vadhu to zuM kahevuM ? te tevI rIte ceSTA kare che ke jethI gRhasthane priya bane. tethI te gRhastha tenA snehathI AkarSAIne tene bhojana Ape che. alpasattvavALo muni potAnI iSTa vastu meLavavA gRhasthonI AgaLa temanI prazaMsA kare che. te prazaMsAnA ghaNA vacano bole che. aneka rIte te temanI prazaMsA kare che. te temane anukULatA karI Ape che. te badhuM ya temanA kahyA mujaba kare che. te temanI vaiyAvacca paNa kare che. te temane sArA-kharAba nimitto paNa kahe che. te temane dhana kamAvavAnA upAyo paNa batAve che. te potAnI jAti, kuLa, zilpa, kaLA, vijJAna, paMDitAI, vaktRtva vagere kahIne gRhasthone khuza kare che. gRhastha jemano bhakta hoya te potAne paNa temanA bhakta tarIke batAve che. te gRhasthano saMdezo eka sthAnathI bIje sthAne ke eka dezamAMthI bIjA dezamAM laI jAya Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/18 alpasattvaH svasaMyamaM niHsArIkaroti 361 gRhastharaJjanAya prayatate / tatastena raJjito gRhasthastadbhakto bhavati / sa tasya sarvamapyabhIpsitaM pUrayati / sa tasmai zobhanAnna-pAna-vastra-pAtra-zayyA''sanAdIni dadAti / itthamalpasattvaH sAdhuH sveSTaihikavastuprAptyarthaM svasaMyamaM niHsArIkRtya zveva gRhastharaJjanAya pravartate / tataH sa zvatulyo bhavati / so'saMyamA''sevanenA'tra svalpaM sukhaM prApya durgatau ciraM duHkhAni sahate / kazcideva mahAsattvazAlI saMyamI yathAvidhi niraticAracAritraM pAlayati // 17 // avataraNikA - pUrvazloke uktaM - hInasattvo gRhasthAnAM puraH dainyaM karotIti / adhunA sa yathA dainyaM karoti tathA darzayati - mUlam - tvamAryA tvaM ca mAtA me, tvaM svasA tvaM pitRSvasA / ityAdijJAtisambandhAn-kurute dainyamAzritaH // 18 // anvayaH - dainyamAzritastvamAryA tvaM ca me mAtA tvaM svasA tvaM pitRSvasA - ityAdijJAtisambandhAnkurute // 18 // che. te gRhasthonA bALako vagerenI dhAtrInuM kArya kare che. vadhu to zuM kahevuM? te badhI rIte gRhasthane khuza karavAnI mahenata kare che. tethI tenAthI khuza thayela gRhastha teno bhakta banI jAya che. te tenI badhI manokAmanAo pUrI kare che. te tene sArA anna, pANI, kapaDAM, pAtrA, zayyA, Asana vagere Ape che. Ama alpasattvavALo sAdhu pote icchelI AlokanI vastu meLavavA potAnA saMyamane niHsAra karIne kUtarAnI jema gRhasthane khuza karavA prayatna kare che. tethI te kUtarA samAna bane che. te asaMyama sevIne ahIM thoDuM sukha pAme che, paNa durgatimAM lAMbA kALa sudhI duHkho sahe che. koIka ja mahAsattvazALI saMyamI vidhipUrvaka niraticAra cAritra pALe che. (17) avataraNikA - pUrvazlokamAM kahyuM ke hInasattvavALo gRhasthonI AgaLa dInatA kare che. have te je rIte dInatA kare che te batAve che - zabdArtha dIna banelo muni, "tuM mArI sAsu che, tuM mArI mAtA che, tuM mArI bahena che, tuM mArI phaI che, evA prakAranA svajanonA saMbaMdho vacanathI dekhADe che. (18) Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hInasattva jJAtisambandhAnprakaTayati yogasAraH 4/18 padmayA vRttiH - dainyam - laghutAm, AzritaH - avalambitaH tvam - bhikSAdAtrI, AryA- zvazruH, tvam, cazabdaH samuccaye, me madIyA, mAtA jananI, tvam, svasA bhaginI, tvam, pitRSvasA janakasya bhaginI, ityAdijJAtisambandhAn - itievamprakArA Adau-prArambhe yeSAmiti ityAdayaH, jJAteH - svajanasya sambandhAH - snehatanturUpA iti jJAtisambandhAH, ityAdayazca te jJAtisambandhAzcetItyAdijJAtisambandhAH, tAn, kurute vacasA prakAzayati / 362 - - , I hInasattvo niraticAraM saMyamaM na pAlayati / sa svodarameva pUrayati / bhikSArthaM gRhasthagRhaM praviSTaH san sa gRhasthAnAM puro dIno bhavati / dInIbhUya sa gRhasthanAryAH pura evaM vakti 'tvaM me zvazrurasi / tvaM me zvazrutulyA'si / tvaM me zvazrusadRzI dRzyase / tvaM me maataa'si| tvaM me mAtRtulyA'si / tvaM me jananIsadRzI dRzyase / tvaM me svasA'si / tvaM me svasRtulyA'si / tvaM me bhaginIsadRzI dRzyase / tvaM me pitRSvasA'si / tvaM me pitRSvasRtulyA'si / tvaM me pitRSvasRsamA dRzyase / ' evamAdInanyAnapi sambandhAnsa bhikSAdAtryA bhikSAdAturvA puraH prakaTayati / tatazca te gRhasthAstaM muniM svasvajanatulyaM manyante / te taM svajanasnehadRzA pazyanti / te tasmai sarasAM bhikSAM dadati / te tasyeSTaM pUrayanti / padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - alpasattvavALo niraticAra saMyama pALato nathI. te potAnuM peTa ja bhare che. bhikSA mATe gRhasthanA gharamAM pravezIne te gRhasthonI AgaLa dIna banI jAya che. dIna thaIne te gRhasthanI strInI AgaLa A pramANe bole che, 'tuM mArI sAsu che. tuM mArI sAsu samAna che. tuM mArI sAsu jevI dekhAya che. tuM mArI mAtA che. tuM mArI mAtA samAna che. tuM mArI mAtA jevI dekhAya che. tuM mArI bahena che. tuM mArI bahena samAna che. tuM mArI bahena jevI dekhAya che. tuM mArI phaI che. tuM mArI phaI samAna che. tuM mArI phaI jevI dekhAya che.' AvA prakAranA bIjA paNa saMbaMdho te bhikSA ApanAra strI ke puruSanI AgaLa kahe che. tethI te gRhastho te munine potAnA svajana samAna mAne che. teo tene svajana jevI snehavALI dRSTithI juve che. teo tene svAdiSTa bhikSA Ape che. teo tenA manavAMchita pUre che. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/18 . pUrvApazcAtsaMstavapiNDaH 363 muninA pravrajyAgrahaNasamaye eva svajanadhUnanaM kRtam / tatastasya ko'pi svajano na bhavati / tasya sarve'pi janAstulyA eva bhavanti / yadyuparyuktaprakAreNa sa sambandhAnpradarzya gRhasthAnAM puro dainyaM pradarzayati tarhi tena tyaktasambandhAH punaH smaryante / idaM tu vamanapAnatulyamatIva jugupsanIyam / sambandhAnpradarzya prAptA bhikSA pUrvapazcAtsaMstavapiNDarUpotpAdanadoSeNa duSTA bhavati / uktaJca bhadrabAhusvAmikRtapiNDaniyuktimalayagirikRtataTTIkayoH - 'mAyapii puvvasaMthava sAsUsusarAiyANa pacchA u| gihi saMthavasaMbaMdhaM karei puvvaM ca pacchA vA // 485 // vyAkhyA - mAtApitrAdirUpatayA yaH saMstavaH-paricayaH sa pUrvasaMstavo, mAtrAdInAM pUrvakAlabhAvitvAt, yastu zvazrUzvazurAdirUpatayA saMstavaH sa pazcAtsaMstavaH, zvazrvAdInAM pazcAtkAlabhAvitvAt, tatra sAdhubhikSArthe praviSTaH san gRhibhiH saha 'saMstavasambandhaM paricayaghaTanaM 'pUrvaM' pUrvakAlabhAvi mAtrAdirUpatayA 'pazcAdvA' pazcAkAlabhAvi zvavAdirUpatayA vA karoti / katham ? ityAha - AyavayaM ca paravayaM nAuM saMbaMdhae tayaNurUvaM / mama mAyA erisiyA sasA va dhUyA va nattAI // 486 // vyAkhyA - iha sAdhubhikSArthe gRhe praviSTaH sannAhAralampaTatayA''tmavayaH paravayazca jJAtvA tadanurUpaM vayo'nurUpaM sambadhnAti, yadi sA vayovRddhA svayaM ca madhyamavayAH munie dIkSA letI vakhate ja svajanadhUnana karyuM che, eTale ke bahArathI ane aMdarathI svajanone choDyA che. tethI tenuM koI svajana hotuM nathI. tenI mATe badhAya loko samAna ja hoya che. jo upara kahyA pramANe te saMbaMdha batAvIne gRhasthonI AgaLa dInatA batAve che, to te choDelA saMbaMdho pharI yAda kare che. e vamanane pIvA samAna hoI khUba durgachA thAya tevuM kArya che. saMbaMdhone dekhADIne meLavelI bhikSA 'pUrvapazcAtsastavapiMDa' rUpa utpAdananA doSathI duSTa che. zrIbhadrabAhusvAmI racita piMDaniryukti ane tenI zrImalayagiri mahArAja kRta TIkAmAM kahyuM che, "mAtA-pitA vagere rUpe je paricaya te pUrvasaMstava che, kemake mAtA vagere pahelAthI hoya che. sAsusasarA vagere rUpe je paricaya te pazcAtsastava che, kemake sAsu vagere pachIthI thayA che. bhikSA mATe pravezela sAdhu gRhasthonI sAthe mAtA vagere rUpe pahelAno ke sAsu vagere rUpe pachIthI thayelo paricaya kare che. te kevI rIte kare che ? te kahe che - bhikSA mATe gharamAM pravezelo sAdhu AhAranI laMpaTatAthI potAnI vaya ane sAmI vyaktinI vaya jANIne vayane anurUpa saMbaMdha kahe. jo te vRddhA hoya ane pote madhyama vayano Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 pUrvapazcAtsaMstavadoSAH yogasAraH 4/18 tato mamedRzI mAtA'bhUditi brUte, yadi punaH sA'pi madhyamavayAstata IdRzI mama svasA'bhUditi vadati, atha bAlavayAstato duhitA naptA vetyAdi / sampratyasyaiva pUrvarUpasambandhisaMstavasyodAharaNamAha - addhii diTThipaNhava pucchA kahaNaM mamerisI jaNaNI / thaNakhevo saMbaMdho vihavAsuNhAidANaM ca // 487 // vyAkhyA - ko'pi sAdhubhikSArthe praviSTaH kAJcinnijamAtRsamAnAM striyamavekSyA''hArAdilampaTatayA mAtRsthAnenAdhRtyA dRSTiprasnavam-ISadazruvimocanaM karoti, tataH 'puccha' tti sA strI pRcchati, kiM tvamadhRto dRzyase ? iti, tataH sAdhoH kathanaM-mama 'IdRzI' tvatsadRzI jananyabhUditi / atra doSAnAha-tatastayA mAtRtvaprakaTanArthe sAdhumukhe stanaprakSepaH kriyate, parasparaM ca sambandhaH snehabuddhirUpo jAyate, tathA vidhavAsnuSAdidAnaM ca karoti-mRtaputrasya sthAne'yaM me putra iti buddhyA svasnuSAdAnaM kuryAt, AdizabdAt snehavazato dAsyAdidAnaM ca, uktaM pUrvasambandhisaMstavodAharaNaM, evaM pazcAtsambandhisaMstavodAharaNamapi bhAvanIyaM / samprati punaH pazcAtsambandhisaMstave doSAnAha - pacchAsaMthavadosA sAsU vihavAdidhUyadANaM ca / bhajjA mamerisicciya sajjo ghAu vayabhaMgo vA // 488 // vyAkhyA - pazcAtsambandhisaMstavayime doSAH-zvazrUrIdRzI mamA''sIdityuktesA vidhavAyA AdizabdAtkuraNDAdirUpAyAH sutAyA dAnaM karoti, hoya to te kahe - "mArI AvI mAtA hatI." jo te paNa madhyama vayanI hoya to 53 - 'bhAvI bhArI benatI.' te pANakyanI Doya to 4 - 'bhAvI bhArI dIkarI ke dohitrI hatI." have pUrvasaMstavanuM udAharaNa kahe che - bhikSA mATe pravezelo koIka sAdhu potAnI mAtA samAna koIka strIne joIne AhArAdinI laMpaTatAthI mAyAthI adhIrAIthI AMkhamAMthI AMsu sAre che. te strI pUche che - "tame kema adhIrA dekhAva cho?' tethI sAdhu kahe che - "tamArA jevI mArI mAtA hatI. ahIM doSo kahe che - pachI te strI mAtRtva batAvavA sAdhunA mukhamAM stana nAMkhe, paraspara snehanI buddhirUpa saMbaMdha thAya, te strI "marelA putranA sthAne A mAro putra che' ema vicArI vidhavA putravadhU sAdhune Ape, Adi zabdathI nehathI dAsI vagerenuM dAna kare. pUrvasaMstavanuM udAharaNa kahyuM. ema paccAsaMstavanuM udAharaNa paNa samajI levuM. have pazcAtsastavanA doSo kahe che - "AvI mArI sAsu hatI," ema kahevA para te strI potAnI vidhavA ke kharAba rIte rAMDelI dIkarI Ape. "AvI mArI patnI hatI," Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/18 pUrvapazcAtsaMstavadoSAH 365 tathA bhAryA mamedRzyabhavadityukte yadIrSyAlustadbhartA samIpe ca varttate tadA mama bhAryA'nena svabhAryA kalpiteti vicintya sAdhorghAtaM kuryAt, atheAlustadbhartA na bhavati samIpe vA na varttate tadA bhAryA'hamanena kalpitetyunmattA bhAryeva samAcarantI cittakSobhamApAdayet, tato vratabhaGgaH / evaM tAvatpUrvasambandhisaMstavasya pazcAtsambandhisaMstavasya ca pratyekamasAdhAraNAn doSAnabhidhAya sampratyubhayorapi sAdhAraNAnAbhidhitsurAha - mAyAvI caDuyArI-amhaM ohAvaNaM kuNai eso| nicchubhaNAI paMto karijja bhaddesu paDibaMdho // 489 // vyAkhyA - adhRtidRSTiprastravAdi kurvanmAyAvI eSo'smAkamAvajanAnimittaM cATUni karotIti nindA, tathA'smAkaM svasya kArpaTikaprAyasya jananyAdikalpanenApabhrAjanaM vidhatte, tataH evaM vicintya prAntaH svagRhaniSkAzanAdi karoti, atha te gRhiNo bhadrA bhaveyustarhi teSu bhadreSu sAdhorupari pratibandho bhavet, pratibandhe ca satyAdhAkarmAdikaM kRtvA dadyAditi / ' itthaM sa doSaduSTAM bhikSAM bhuGkte / mudhikayA labdhaiva bhikSA sAdhUnAM klpyaa| doSaduSTabhikSAyA bhojanena sAdhoH saMyamajIvanaM sAticAraM zithilaM ca bhavati / bhikSArthaM sambandhaprakaTanaM tu roravRttiH / ema kahevA para jo teNIno pati irSyALu hoya ane najIkamAM hoya to "ANe mArI patnIne potAnI patnI mAnI ema vicArI sAdhuno ghAta kare. jo teNIno pati irSALu na hoya ke najIkamAM na hoya to "ANe mane patnI mAnI ema samajI unmatta thaIne patnI jevuM AcaraNa karatI te strI sAdhunA cittane kSobhita kare. tethI vratano bhaMga thAya. Ama pUrvasaMstava ane pazcAtsastavanA darekanA asAdhAraNa doSo kahIne bannenA sAdhAraNa doSo kahevAnI icchAvALA granthakAra kahe che - adhIrAIthI AMsu sAratAM sAdhunI "A mAyAvI amane khuza karavA mIThuM bole che', ema niMdA kare che, "daridrI evA potAnA ane mAtA vagere mAnIne amAruM apamAna kare che,' ema vicArI dveSI evo te sAdhune potAnA gharamAMthI kADhe che. jo te gRhastho bhadrika hoya to temane sAdhunI upara rAga thAya. tethI AdhAkarmI vagere karIne vahArAve. (485, 486,487,488,488)' mAma. te hoSavANI mikSA vApare che. kAraNa vinA emane ema maLelI bhikSA ja sAdhune kahyuM. doSavALI bhikSA vAparavAthI sAdhunuM saMyamajIvana aticAravALuM ane zithila bane che. bhikSA mATe saMbaMdhone pragaTa karavA e to bhikhArI jevuM AcaraNa che. sAttvika sAdhu sAdhanA Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 munerbhikSAdAtuH puraH sambandhaprakaTanam yogasAra: 4/19 sattvAdhikaH sAdhanAkaraNArthaM dehaM pAlayati, hInasattvastu sAdhanAM vimucya dehaM lAlayati / ayamatropadezaH sAdhunA bhikSArthaM sambandhAnprakaTIkRtya gRhasthAnAM puro dInena na bhavitavyam // 18 // avataraNikA - dainyamAzrito munibhikSAdAtryAH puro yathA sambandhAnprakaTayati tathA pUrvazloke pradarzitam / adhunA sa bhikSAdAtuH puro yathA sambandhAnprakaTayati tathA darzayati mUlam ahaM tvadIyaputro'smi, kavalaistava vaddhitaH / tava bhAgaharazcaiva, jIvakaste tavehakaH // 19 // - anvayaH - ahaM tava kavalairvardhitastvadIyaputro'smi, (ahaM) tava bhAgaharazcaiva, (ahaM) te jIvakaH, (ahaM) tavehakaH / - padmIyA vRttiH - aham - muni:, tava tvayA dattaiH, kavalaiH - bhojanaiH, vardhitaH - poSita:, tvadIyaputraH - tvadIyaH - tava sambandhI cAsau putraH - sutazceti tvadIyaputraH, asmi - vidye, ahamityatrApyanuvarttanIyam, tava - tvatsambandhI, bhAgaharaH - pitRdhanAdardhAMzasya grAhakaH, cazabdaH samuccaye, evazabdo anyasambandhavyavacchedArtham, ahamiti punarapyatrAnuvarttanIyam, te - tava, jIvakaH - AzritaH, ahamityatrApyanuvarttanIyam, tava * tvatsambandhI, IhakaH - abhilASI / karavA mATe za2I2nuM pAlana kare che, alpasattvavALo sAdhu to sAdhanA choDIne zarIranuM lAlana kare che. ahIM upadeza A pramANe che - sAdhue bhikSA mATe saMbaMdhone pragaTa karI gRhasthonI sAgaNa hIna na thavuM. (18) avataraNikA - dIna banelo muni bhikSA ApanArI strInI AgaLa je rIte saMbaMdhone pragaTa kare che, te pUrvazlokamAM batAvyuM. have te bhikSA ApanArA puruSanI AgaLa je rIte saMbaMdhone pragaTa kare che te batAve che zabdArtha - 'huM tArA koLiyAothI vadhelo tAro putra chuM. huM tAro bhAgIdAra chuM. dIna banelo muni gRhastha puruSanI huM tAro Azrita chuM. huM tane cAhanAro chuM.' AgaLa AvA saMbaMdho pragaTa kare che. (19) - - Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 4/19 munerbhikSAdAtuH puraH sambandhaprakaTanam hInasattvo munirlajjAM saMyamamaryAdAM ca vimucya bhikSAdAtuH pura evaM sambandhAndarzayati'ahaM tava putro'smi / tvayaivAhamAhArAdibhirvardhitaH / tvayaivA'haM pAThitaH / tvayaivA'haM sarvakalAnipuNaH kRtaH / tvayA snehena vAtsalyena cA'haM pAlitaH / ahaM tvatputrasadRzo dRzye / ahaM tava putratulyo'smi / yadi tvayA pUrvamahaM poSitastarhyadhunA pravrajito'hamadhikAdareNa poSaNIyaH / pUrvamahaM tava bhAgahara Asam / AvAM sodarAvAsva / pitRdhanamAvAbhyAM vibhajyA'rddhamarddhaM gRhItam / kadAcidahaM tava kAryamakaravam / kadAcittvaM mama kAryamakaroH / itthamAvayoH prItirdRDhA''sIt / AvAM sahaiva bhuktavantau / AvAM sahaiva krIDitavantau / sarvatrA''vAM sahaiva pravRttavantau / AvAmavinAbhUtau bhrAtarAvAsva / tatkimadhunA tvaM tadbhAgaharatvaM bhrAtRtvaM ca smarasi na vA ? pUrvamahaM tavopajIvaka Asam / ahaM tvAmAzritavAn / ahamanAtha Asam / tvaM mama nAtho'bhavat / tvayA sarvaprakArairme yogakSemau kRtau / adhunA'pi tvameva mamopajIvyo'si / adhunA tu tvayA vizeSeNa mama yogakSema karaNIyau I 367 padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - alpasattvavALo muni lajjA ane saMyamanI maryAdA choDIne bhikSA ApanArA gRhasthanI AgaLa A pramANe saMbaMdho dekhADe che, 'huM tamAro putra chuM. tame ja AhAra vagerethI mane moTo karyo. tame ja mane bhaNAvyo. tame ja mane badhI kaLAomAM hoMziyAra banAvyo. tame snehathI ane vAtsalyathI mane pALyo. huM tamArA putra jevo dekhAuM chuM. huM tamArA putra jevo chuM. jo tame pahelA mane poSyo, to have dIkSita thayelA mane tamAre vadhAre AdarapUrvaka poSavo joIe. huM pahelA tamAro bhAgIdAra hato. ApaNe sagA bhAIo hatA. pitAnuM dhana ApaNe bannee vaheMcIne aDadhuM aDadhuM lIdhuM hatuM. kyAreka huM tamAruM kAma karato hato. kyAreka tame mAruM kAma karatAM hatA. Ama ApaNI prIti dRDha hatI. ApaNe sAthe ja jamatAM hatA. ApaNe sAthe ja ramatAM hatA. ApaNe badhe sAthe ja pravRtti karatAM hatA. ApaNe baMne ekabIjA vinA na rahI zakIe evA bhAIo hatA. tethI zuM have tamane te bhAgIdArI ane bhAIpaNuM yAda Ave che ke nahIM ? pahelA huM tamAro Azrita hato. meM tamAro Azaro lIdho hato. huM anAtha hato. tame mArA nAtha banyA. tame badhI rIte mArA yogakSema karyA. atyAre paNa mAre tamArA AdhAre ja jIvavAnuM che. atyAre to tamAre vizeSa karIne mArA yogakSema karavA joIe. pahelA Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 munerbhikSAdAtuH puraH sambandhaprakaTanam yogasAra: 4/19 pUrvamahaM tava bhakta Asam / ahaM tavehako'bhavam / ahaM tava bhakti sevAM cA'karavam / sarvaprakAraistava prasAdanArthamahaM prayatavAn / tvAM vinA'haM sarvaM zUnyamamanye / tava viraho mama duHsaha AsIt / adhunA tAM prItiM tvaM smarasi na vA ?' itthaM dIno munibhikSAdAtuH pura evamAdisambandhAnpradarzya tasmAdbhikSAdAnamabhilaSati / evaMkaraNena sa svIyAM sattvahInatAM dyotayati / sa svIyaM cAritraM malinaM karoti / munirlokottamaH, tasya sarvaviratatvAllokasya cA'viratatvAt / lokastaM pUjayati / yadi sa eva janAnAM purazcATUni karoti tarhi tasya lokottamatvaM nazyati / sa svAcArabhraSTo bhavati / lokAstaM hInaM manyante / dharme'pi teSAM zraddhA mandA bhavati / tata: gRhasthAnAM puro dInena na bhavitavyaM parantu svAcAre sthireNa bhavitavyam // 19 // avataraNikA - dainyamAzrito munibhikSAdAtuH puro yathA sambandhAnprakaTayati tathA pradarzyA'dhunA tena gRhasthAnAM puraH prakaTitAnAM sarveSAmapi sambandhAnAM pratipAdanasyA'zakyatvaM darzayati huM tamAro bhakta hato. huM tamane cAhato hato. huM tamArI bhakti ane sevA karato hato. badhI rIte tamane khuza karavA huM prayatna karato hato. tamArA vinA huM badhuM zUnya mAnato hato. tamAro viraha mArAthI sahana thaI zakato na hato. have te prIti tamane yAda Ave che ke nahIM ? Ama dIna thayelo muni bhikSA ApanArAnI AgaLa AvA prakAranA saMbaMdho dekhADI tenI pAsethI bhikSAnuM dAna jhaMkhe che. Ama karavAthI te potAnI sattvahInatAne batAve che. te potAnuM cAritra malina kare che. muni lokomAM uttama che; kemake te badhA pApothI aTakelo che ane loko avirata che. loko tene pUje che. jo te ja lokonI AgaLa khuzAmata kare to tenuM lokomAM uttamapaNuM na rahe. te potAnA AcArathI bhraSTa thAya. loko tene hIna mAne. dharmamAM paNa temanI zraddhA maMda thAya. mATe sAdhue gRhasthonI AgaLa dIna na thavuM, paNa potAnA AcAramAM sthira thavuM. (19) avataraNikA - dIna banela muni bhikSA ApanArA puruSanI AgaLa je rIte saMbaMdhone pragaTa kare che, te batAvIne have teNe gRhasthonI AgaLa pragaTa karelA badhA ya saMbaMdho batAvavA zakya nathI, e batAve che - Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/20 dIno muniranekazo dainyAni karoti mUlam - evamAdIni dainyAni, klIbaH 'pratijanaM muhuH / / 'kurute'nekazastAni, kaH prakAzayituM kSamaH ? // 20 // anvayaH - klIbaH pratijanaM muhuranekazaH evamAdIni (yAni) dainyAni kurute tAni prakAzayituM kaH kSamaH ? // 20 // padmIyA vRttiH - klIbaH - kAtaro muniH, pratijanam - sarveSAM janAnAM puraH, muhuH - abhIkSNam, anekazaH - anekavAram, evamAdIni - aSTAdazaikonaviMzatitamazlokadvayoktaprakAratulyAni, yAnItyatrAdhyAhAryam, dainyAni - dInatApUrNacATuvacanAni, kurute - vakti, tAni - kAtaramunyuktacATuvacanAni, prakAzayitum - pratipAdayitum, kaH - na ko'pItyarthaH, kSamaH - samarthaH ? hInasattvo adIrghadarzI bhavati / sa vartamAnakAlikasukhameva pazyati / tataH sa muniveSeNa sarvAmapyaihikAnukUlatAM prAptuM prayatate / so'bhISTAhArAdikaM prAptuM gRhasthAnAM puraH pUrvoktazlokadvayoktAni cATuvacanAni bhASate / sa evamprakArANyanyAnyapi vacanAni bhASate / sa na kevalaM svajanAnAM pura evetthaM bhASate, parantu sarveSAM janAnAM puraH sa cATuvacanAni bhASate / yasmAdyasmAt svAbhISTaprAptisambhavaM pazyati tasya tasya janasya sa prazaMsAM karoti / zabdArtha - kAyara muni dareka mANasa pAse vAraMvAra anekavAra AvA prakAranA je dInatAbharyA vacano bole che, tene kahevA mATe koNa samartha che? arthAt koI paNa samartha nathI. (20) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - alpasattvavALo TUMkI dRSTivALo hoya che. te vartamAnakALanA sukhane ja juve che. tethI te sAdhunA veSathI AlokanI badhI anukULatA meLavavA yatna kare che. te managamatA AhAra vagere meLavavA gRhasthonI AgaLa pUrvenA be zlokomAM kahelA khuzAmatanA vacano bole che. te AvA prakAranA bIjA paNa vacano bole che. te mAtra svajanonI AgaLa ja A pramANe nathI bolato, paNa badhA lokonI AgaLa te khuzAmatanA vacano bole che. je je mANasa pAsethI tene potAnA icchitanI prApti dekhAtI hoya te te mANasanI te prazaMsA kare che. te AvuM 1. prativadan - C, F / 2. kurute naikaza ... MI 3. yugmam - DI Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 hInasattvakRtadainyAni prakAzayitumazakyAni yogasAraH 4/20 sa na kevalaM sakRdevetthaM karoti, parantu sa punaH punaH janAnzlAghate / sa na kevalaM sambandhAnpradaryaiva janAstoSayati, parantu sarvaprakArairjanAnaJjayati / yathAkathaJcitsa janaraJjanArthaM prayatate / klIbaH zaktihIno bhavati / sa sarvakAryeSu paramevA''lambate / sa parebhyo'nnAdikaM yAcitvA svodaraM pUrayati / hInasattvo munirapi saMyamacaryAM vimucya gRhasthebhyo yAcitvA svodaraM pUrayati / itthaM kAtaratvasAmyena hInasattvo muniratra klIba uktaH / sa gRhasthAnAM purazcATUni bhASitvA svAtmAnaM dInaM karoti / tatastasya dainyaM vilokya janAH karuNayA tasyA'bhISTaM pUrayanti / itthaM svabhASitacATuvacanAnAM sAphalyaM dRSTvA sa punaHpunarevaM karoti / sa samagramapi svajIvanaM yAvaditthaM ceSTate / tena bhASitAni cATUni sarvathA pratipAdayitumazakyAni, teSAM bahuprakAratvAt / evamprakArANAM jIvAnAM svarUpamitthaM pratipAditaM hRdayapradIpaSaTvizikAyAm - 'gRhItaliGgasya ca ceddhanAzA, gRhItaliGgo viSayAbhilASI, gRhItaliGgo rasalolupazced, viDambanaM nAsti tato'dhikaM hi // 19 // ye lubdhacittA viSayArthabhoge, bahirvirAgA hadi baddharAgAH / te dAmbhikA veSadharAzca dhUrtA, manasi bhozI tu vayanti rA' eka ja vAra karato nathI, paNa te vAraMvAra lokonI prazaMsA kare che. te mAtra saMbaMdhone dekhADIne ja lokone khuza karato nathI, paNa te badhI rIte lokone khuza kare che. te game te rIte lokone rIjhavavA prayatna kare che. napuMsaka zakti vinAno hoya che. te badhA kAryomAM bIjAno ja AdhAra rAkhe che. te bIjA pAsethI anna vagere mAMgIne potAnuM peTa bhare che. alpasattvavALo muni paNa saMyamacaryAne choDIne gRhastho pAsethI mAMgIne potAnuM peTa bhare che. Ama kAyarapaNAnI samAnatAthI alpasattvavALA munine ahIM napuMsaka kahyo che. te gRhasthonI AgaLa khuzAmata karIne potAne dIna kare che. tethI tenI dInatA joIne loko karuNAthI tenuM manavAMchita pUre che. Ama pote bolelA khuzAmatanA vacanone saphaLa thayelA joIne te vAraMvAra Ama kare che. te potAnA AkhA jIvanamAM A ja rIte pravRtti kare che. teNe bolelA badhA khuzAmatanA vacano ghaNA prakAranA hovAthI batAvI zakAya ema nathI. AvA prakAranA jIvonuM svarUpa hRdayapradIpaSatrizikAmAM A rIte batAvyuM che, "cAritra lIdhA pachI jo dhananI AzA thAya, viSayonI icchA thAya, rasanI lolupatA thAya to enA karatA adhika viTaMbaNA nathI. (19) viSayonA bhogamAM Asakta cittavALA jeo bahArathI vairAgI ane hRdayamAM rAgI che, daMbhI, veSadhArI ane dhUrta evA teo lokonA manane khuza kare che. (20) Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 371 yogasAraH 4/21 hInasattvaH saiMhIvRtternAmnA'pi bibheti svodarapUraNArthaM gRhasthAnprazaMsanmunirubhayabhraSTo bhavati - pravrajitatvena sa aihikapadArthAMstyajati, sAdhvAcAravirAdhanena sa paralokamapi tyajati / itthamubhayabhraSTo bhUtvA sa ciraM durgatau hiNDate // 20 // avataraNikA - hInasattvo vrataM na pAlayatIti darzitam / adhunA vratapAlananAmnA'pi sa trasyatIti darzayati - mUlam - Agame yoginAM yA tu, saiMhI vRttiH pradarzitA / tasyAstrasyati nAmnApi, kA kathA''caraNe punaH ? // 21 // anvayaH - Agame tu yoginAM yA saiMhI vRttiH pradarzitA, tasyA nAmnApi (sa) trasyati, (tasyAH ) AcaraNe punaH kA kathA ? // 21 // padmIyA vRttiH - kiJca Agame - siddhAnte, tuzabdaH kiJcArthe, yoginAM - sAdhakamunInAm, yA - AgamoktasvarUpA, saiMhI - mRgendratulyA, vRttiH - AcaraNA, pradarzitA - pratipAditA, tasyAH - saiMhIvRttyAH, nAmnA - abhidhAnena, apizabdaH saiMhIvRtterAcaraNena tu bibhetyeva, tasyA nAmnA'pi trasyatIti dyotayati, 'saH' ityatrAdhyAhAryam, saH - hInasattvo muniH, trasyati - bibheti, 'tasyAH' ityatrAdhyAhAryama, tasyAH - saiMhIvRtteH, AcaraNe - anuSThAne, punaH - tvarthe, kA - na kA'pItyarthaH, kathA- vArtA ? potAnuM peTa bharavA gRhasthonI prazaMsA karato muni ubhayabhraSTa thAya che - dIkSA lIdhI hovAthI te AlokanA padArthone choDe che. sAdhvAcAranI virAdhanA karavAthI te paralokane paNa choDe che. Ama baMne rIte bhraSTa thayela te muni lAMbA kALa sudhI hutimA maTa che. (20) avataraNikA - alpasattvavALo saMyama pALato nathI, ema batAvyuM. have vrata pALavAnA nAmathI paNa te trAsa pAme che ema batAve che - zabdArtha - vaLI AgamamAM yogIonuM je siMha jevuM AcaraNa batAvyuM che, tenA nAmathI paNa te (kAyara muni) Dare che, to pachI tenA AcaraNanI to zuM vAta karavI? (21) 1. siMhI - C, D, FI Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hI vRttiH yogasAraH 4/21 Agame munInAM dve vRttI pratipAdite - saiMhIvRttiH zRgAlavRttizca / sattvAdhikA munayaH saiMhIvRttimavalambate / siMhaH zatrubhyo na bibheti / sa garjanAM kRtvA zatruM bhAyayati / sa zatroH sakAzAnna palAyate / sa zatrorabhimukhaM gacchati / sa svIyasarvavIryeNa zatruM nihanti / siMhaH zatrorhananArthaM svIyameva vIryamavalambate / sa na kasyacitsAhAyyamapekSate / sa mAMsamatti, na tu tRNam / mAMsA'bhAve sa kSudhAkula eva svapiti / maraNAnte'pi sa tRNAbhyavahAreNa svodaraM na pUrayati / so'nyena nihatasya pazormAMsaM na khAdati, parantu svabalenaiva nihatasya pazormAMsena sa svaprANavRttiM dhArayati / sa sadaiva parAkramavAn bhavati / sa kadAcidapi dIno na bhavati / 372 saiMhIM vRttimAcaranmuniH siMhatulyo bhavati / sa upasargaparISahebhyaH karmabhya Antarazatrubhyazca na bibheti / sa svasAdhanayA tAnsarvAnbhAyayati / sa tebhyo na palAyate, parantu teSAM sammukhaM dhAvati / sa svIyasarvasattvena tAnnihatyaiva tiSThati / sa svasattvenaiva tAnjayati / teSAM jayArthaM so'nyasya kasyacidapi sAhAyyaM nA'pekSate / sa nirdoSAmeva bhikSAM bhuGkte / sa padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - AgamamAM munionI be prakAranI vRtti batAvI che - siMhavRtti ane ziyALavRtti. sAttvika munio siMhavRtti Acare che. siMha zatruothI Darato nathI. te garjanA karIne zatrune DarAve che. te duzmanathI bhAgato nathI. te duzmananI sAme jAya che. te potAnA badhA parAkramathI zatrune haNe che. siMha duzmanane haNavA mATe potAnA baLa upara ja AdhAra rAkhe che. tene koInI madadanI apekSA hotI nathI. te mAMsa khAya che, ghAsa nahIM. mAMsa na maLe to te bhUkhyo sUI jAya che, paNa maraNa Ave to ya ghAsa khAIne te potAnuM peTa bharato nathI. te bIjAe haNelA pazunuM mAMsa khAto nathI, paNa potAnA baLathI ja haNelA pazunuM ja mAMsa khAIne potAnuM jIvana TakAve che. te haMmezA parAkramI hoya che. te kyAreya dIna thato nathI. siMhavRtti AcaranAro muni siMha jevo hoya che. te upasargo-parISahothI, karmothI ane aMdaranA duzmanothI Darato nathI. te potAnI sAdhanAthI temane badhAne DarAve che. te temanAthI bhAgato nathI, paNa temanI sAme doDe che. te potAnA badhA sattvathI temane haNIne ja jaMpe che. te potAnA sattvathI ja temane jIte che. temane jItavA mATe te bIjA koInI paNa madadanI apekSA rAkhato nathI. te nirdoSa bhikSA Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 373 yogasAraH 4/21 saiMhI vRttiH doSaduSTAM bhikSAM svapne'pi nA'bhilaSati / nirdoSabhikSAlAbhA'bhAve sa upavasati / nirdoSabhikSAlAbhAbhAve sa doSaduSTAM bhikSAM na bhuGkte / sa svasAdhvAcAraprabhAveNa labdhAM bhikSAmabhyavaharati / sa gRhasthAnItAM bhikSAM na bhuGkte / sa gRhasthAnAM purazcATuvacanAni bhASitvA svodaraM na pUrayati / sa sarvANi vratAni sotsAhaM yathAvidhi ca pAlayati, so'ticArAn na sevate / sa sadaivopasargaparISahakarmAntarazatrUNAM hananArthaM praakrmte| sa kadAcidapi dInatAM nA'valambate / sa siMhavanniSkramya yAvajjIvaM siMhavatsaMyamaM paalyti| uktaJca tIrthodgAlikaprakIrNake - 'sIhattA nikkhaMtA, sIhattA ceva vihariyA dhIrA... // 398 // ' (chAyA - siMhatayA niSkrAntAH, siMhatayaiva vihRtA dhIrAH ... // 398 // ) dazavaikAlikasUtre'pyuktam - 'jAi saddhAi nikkhaMto, pariAyaTThANamuttamaM / tameva aNupAlijjA, guNe AyariasaMmae // 8/61 // ' (chAyA - yayA zraddhayA niSkrAntaH, paryAyasthAnamuttamam / tAmevA'nupAlayed, guNeSu AcAryasammateSu // 8/61 // ) zrIsudharmasvAmipraNIte AcArAGgasUtre'pyuktam - 'jAe saddhAe NikkhaMto tameva aNupAliyA vijahittA visottiyaM // 1/1/3/20 // ' (chAyA - yayA zraddhayA niSkrAntastAmevAnupAlayed vihAya vizrotasikAm // 1/1/3/20 // ) ja vApare che. te doSita bhikSAne sapanAmAM ya jhaMkhato nathI. nirdoSa bhikSA na maLe to te upavAsa kare che. nirdoSa bhikSA na maLe to te doSita bhikSA vAparato nathI. te potAnA sAdhvAcAranA prabhAvathI maLelI bhikSAne vApare che. te gRhasthoe lAvelI bhikSA vAparato nathI. te gRhasthonI khuzAmata karIne potAnuM peTa bharato nathI. te badhA vratone utsAhapUrvaka ane vidhipUrvaka pALe che. te aticArone sevato nathI. te haMmezA upasargo-parISaho-karmo ane aMdaranA duzmanone haNavA mATe parAkrama kare che. te kyAreya dIna thato nathI. te siMhanI jema cAritra laIne jIvananA cheDA sudhI siMhanI jema cAritra pALe che. tIrthogAlikapayajJAmAM kahyuM che, "dhIrapuruSo siMha tarIke saMsAramAMthI nIkaLIne siMha tarIke vicaryA... (398) dazavaikAlikasUtramAM paNa kahyuM che, je zraddhAthI saMsAramAMthI nIkaLIne uttama evA cAritrane pAmyo, tIrthaMkarAdine saMmata evA guNone viSe te ja zraddhAne pALavI. (861)" zrIsudharmA svAmijIe racela AcArAMgasUtramAM paNa kahyuM che, je zraddhAthI cAritra lIdhuM zaMkAne tyane te 4 zraddhAne yAvaq mvI. (1/1/3/20)' Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zRgAlavRttiH yogasAra : 4/21 hInasattvAH zRgAlavRttimavalambante / zRgAlo bhIruH / so'dhikazaktimadbhyaH pazubhyo bibheti / sa zatroH palAyate / sa svodarapUraNArthaM svayaM na prayatate, parantvanyairnihatAnAM pazUnAM mAMsamatti / siMhenA'rdhaM bhuktvA tyaktamucchiSTaM mAMsaM sa bhuGkte / sa svayaM na parAkramate / vinA''yAsenA''jIvikA nirvAhyeti tasya jIvanamantraM bhavati / sa kAtaro bhavati / 374 zRgAlavRttimAcaranmuniH zRgAlavacceSTate / sa upasargaparISahakarmAntarazatrubhyo bibheti| sa teSAM hananAya na prayatate, parantu tebhyaH palAyate / sa nirdoSabhikSAprAptyarthaM na prayatate, parantu yathAkathaJcillabdhAM doSaduSTAmapi bhikSAM bhuGkte / gRhasthenA'bhyAhatAmapi bhikSAM bhuGkte / gRhasthena sAdhumuddizyaivopaskRtAM bhikSAM sa bhuGkte / doSA heyA iti tasya lakSyaM na bhavati, parantvAyAsaH kathaM heya ityeva sa satataM cintayati / sa kAtaro bhavati / itthamAgame munInAM dve vRttI pratipAdite / hInasattvo muniH saiMhIvRtternAma zrutvA'pi bibheti / saiMhIvRttistasmai na rocate / sA tasyAzakyA''bhAti / tasyA AcaraNaM tu sa ochA sattvavALA jIvo ziyALavRttine Acare che. ziyALa Darapoka hoya che. te vadhu zaktivALA pazuothI Dare che. te zatruthI bhAge che. te potAnuM peTa bharavA pote prayatna karato nathI, paNa bIjA pazuoe haNelA pazuonuM mAMsa khAya che. siMhe aDadhuM khAIne mUkI dIdhelA eMThA mAMsane te khAya che. te pote parAkrama karato nathI. mahenata vinA AjIvikA calAvavI e teno jIvanamaMtra che. te kAyara hoya che. ziyALavRttine Acarato muni ziyALa jevuM vartana kare che. te upasargo-parISahokarmo-aMdaranA zatruothI Dare che. te temane haNavA mATe prayatna karato nathI, paNa temanAthI DarIne bhAge che. te nirdoSa bhikSA meLavavA prayatna karato nathI, paNa game te rIte maLelI doSita bhikSAne paNa vApare che. gRhasthe sAmethI lAvelI bhikSAne paNa te vApare che. gRhasthe sAdhune uddezIne ja banAvelI bhikSAne te vApare che. doSo dUra karavA - e tenuM lakSya hotuM nathI, paNa mahenata kema ochI thAya ? e ja te satata vicAre che. te kAyara hoya che. - Ama AgamamAM muninI be vRttio batAvI che. alpasattvavALo muni siMhavRttinuM nAma paNa sAMbhaLIne Dare che. siMhavRtti tene gamatI nathI. te tene azakya lAge che. tenuM AcaraNa to te jarA ya karato nathI. te ziyALavRttine ja Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/21 saiMhIvRttiM zRgAlavRttiJcAzritya munInAM caturbhaGgI I sutarAM na karoti / sa zRgAlavRttimevA'nusarati / atra saiMhIvRttiM zRgAlavRttiJcAzritya munInAM caturSu bhaGgeSvantarbhAvo bhavati / tadyathA - kecana munayaH siMhavanniSkramya siMhavatsaMyamaM pAlayanti / pare munayaH siMhavanniSkramya zRgAlavatsaMyamaM pAlayanti / anye munayaH zRgAlavanniSkramya siMhavatsaMyamaM pAlayanti / apare munayaH zRgAlavanniSkramya zRgAlavatsaMyamaM pAlayanti / prathamabhaGgavarttimunayaH sadaivottamasattvAH santi / dvitIyabhaGgavarttimunayaH sattvaM kramazo hApayanti / tRtIyabhaGgavarttisAdhavaH sattvaM kramazo vardhayanti / caturthabhaGgavarttisaMyaminaH sadaiva hInasattvA bhavanti / prathama- tRtIyabhaGgavarttinaH sAdhavaH paralokaM sAdhayanti / dvitIyacaturthabhaGgavarttino munayaH paralokaM hArayanti / gRhasthAnAM cATukAriNo munayo dvitIyacaturthabhaGgavarttino jJeyAH / 375 ayamatropadezaH- munibhiH saiMhI vRttirevA''caraNIyA // 21 // avataraNikA - hInasattvo muniH saiMhIvRttinAmnA'pi trasyatIti pradarzyA'dhunA tasya zRgAlavRttiM zlokayugmena pradarzayati anusare che. ahIM siMhavRtti ane ziyALavRttine AzrayIne muniono cAra bhAMgAomAM samAveza thAya che. te A pramANe - keTalAka munio siMhanI jema cAritra laI siMhanI jema tene pALe che. keTalAka munio siMhanI jema cAritra laI ziyALanI jema tene pALe che. keTalAka munio ziyALanI jema cAritra laI siMhanI jema tene pALe che. keTalAka munio ziyALanI jema cAritra laI ziyALanI jema tene pALe che. pahelA bhAMgAmAM rahelA munio haMmezA uttama sattvavALA hoya che. bIjA bhAMgAmAM rahelA munio sattvane kramazaH ghaTADe che. trIjA bhAMgAmAM rahelA munio sattvane kramazaH vadhAre che. cothA bhAMgAmAM rahelA sAdhuo haMmezA hIna sattvavALA ja hoya che. pahelA ane trIjA bhAMgAmAM rahelA sAdhuo paralokane sAdhe che. bIjA ane cothA bhAMgAmAM rahelA sAdhuo paralokane hArI jAya che. gRhasthonI khuzAmata karanArA munio bIjA ane cothA bhAMgAmAM rahelA jANavA. ahIM upadeza A pramANe che - munioe siMhavRttinuM ja AcaraNa karavuM. (21) avataraNikA - alpasattvavALo muni siMhavRttinA nAmathI paNa DarI jAya che, ema batAvI have tenI ziyALavRttine be zlokomAM batAve che - Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 vrataM tyajan kAkiNImAtreNa koTiM hArayati yogasAraH 4/22,23 mUlam - kintu sAtaikalipsuH 'sa, vastrAhArAdimUrcchayA / kurvANo mantratantrAdi, gRhavyAptiM ca gehinAm // 22 // kathayazca nimittAdyaM, lAbhAlAbhaM zubhAzubham / koTi kAkiNImAtreNa, hArayet svaM vrataM tyajan // 23 // // yugmam // anvayaH - kintu sAtaikalipsuH vastrAhArAdimUrcchayA mantratantrAdi gehinAJca gRhavyApti kurvANaH nimittAdyaM lAbhAlAbhaM zubhAzubhaJca kathayan svaM vrataM tyajansa kAkiNImAtreNa koTi hArayet // 22 // // 23 // ___ padmIyA vRttiH - kintu - parantu-saiMhIvRttyapekSayA pakSAntaraM dyotayati, sAtaikalipsuH - sAtasya-sukhasyaiva ekasya-kevalasya lipsuH-prepsuriti sAtaikalipsuH, vastrAhArAdimUrcchayA - vastrANi-vAsAMsi ca AhAraH-annaJceti vastrAhArAH, te Adau yeSAM pAtravasatyAdInAmiti vastrAhArAdayaH, teSAM mUrchA-Asaktiriti vastrAhArAdimUrchA, tayA, mantratantrAdi - mantraH-devAdhiSThitA'kSaranyAsavizeSazca tantram-devAdyAkarSaNatarjanakAriNI kriyA ceti mantratantre, te Adau yasya vidyA-yogAderiti mantratantrAdi, tatkarmatApannam, gehinAm - gRhasthAnAm, cazabdaH samuccaye, gRhavyAptim - gRhasya-agArasya vyAptiH-taptiriti gRhavyAptiH gRhacintetyarthaH, tAm, kurvANaH - prayuJjan cintayazca, nimittAdyam - nimittamaSTAGgamAdyam-prathamaM yasyeti nimittAdyam, tatkarmatApannam, lAbhAlAbham - lAbha:prAptizca alAbha:-hAnizcetyetayoH samAhAra iti lAbhAlAbham, zubhAzubham - zubhamzobhanaJca azubham-azobhanaJcetyetayoH samAhAra iti zubhAzubham, tatkarmatApannam, cazabdaH samuccaye, kathayan - vadan, svam-nijam, vratam - cAritram, tyajan - aticaran, zabdArtha - paNa ekamAtra sAtAne meLavavA icchato, vastra-AhAra vagerenI AsaktithI maMtra-taMtra vagere ane gRhasthonA gharanI ciMtA karato, nimitta vagerene - lAbhAlAbhane ane zubhAzubhane kaheto, potAnA cAritrane choDato te sAdhu eka st3bhATe roune re che. (22-23) ___1. san - A, B, C, D, E, F, G, LI 2. nimittAdyairlAbhAlAbhaM - KI 3. kAgiNimAtreNa - C / 4. tyajet - JI Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 377 yogasAraH 4/22,23 hInasattvo gehinAM gRhavyAptiM karoti kAkiNImAtreNa - kAkiNI-kaparda eveti kAkiNImAtram, tena, koTim - zatalakSarUpAm, hArayet - mudhA gamayet / hInasattvo muniH siMhavRtterbibheti / tataH sa zRgAlavRttimavalambate / sa sukhamevaikamabhilaSati / sukhArthaM so'nyatsarvamapi tyajati / sattvAdhiko muniH karmanirjaraikalipsurasti / hInasattvastvazubhakarmabandhakArINyakAryANyapi kRtvA sukhaM prApnoti / sa vastrAhArAdyaihikapadArtheSu mUrcchati / zubhavastrAdikaM prApya sa tatrA''sakto bhavati / pareSAM zubhavastrAdikaM dRSTvA sa svayamapi tatprAptumabhilaSati / tadarthaM sa gRhasthAnaJjayati / gRhasthAnAM raJjanArthaM sa tadgRhakAryeSvapi pravarttate / sa teSAM gRhasya cintAmapi karoti / gRhastheSu gRhAbahirgateSu sa teSAM gRhasyApatyAnAJca rakSaNamapi karoti / sa gRhasthebhyaH putraprasava-dhanaprAptivighnanivAraNa-kanyAprApti-patiprApti-saubhAgya-roganivAraNa-garbhAdhAna-vyavasAyaprAptijanAkarSaNa-janapriyatva-padaprApti-zatrujaya-duSTahanana-prasiddhyAdyarthaM mantrAn dadAti / sa tebhyastAnmantrAn japituM kathayati / sa svayamapi gRhasthakAryasiddhyarthaM mantrajApaM karoti / padhIyAvRttino bhAvAnuvAda - alpasattvavALo muni siMhavRttithI Dare che. tethI te ziyALavRttine Acare che. te mAtra sukhane ja jhaMkhe che. sukha mATe te bIjuM badhuM choDe che. sAttvika muni mAtra karmanirjarAne ja jhaMkhe che. alpasattvavALo to azubha karmabaMdha karAvanArA akAryo paNa karIne sukha meLave che. te vastra-AhAra vagere AbhavanA padArtho upara Asakta thAya che. sArA vastra vagere pAmIne te temAM lobhAya che. bIjAnA sArA vastra vagerene joIne te pote paNa tene meLavavA jhaMkhe che. tenI mATe te gRhasthone khuza kare che. gRhasthone khuza karavA te temanA gharanA kAryomAM paNa pravarte che. te temanA gharanI ciMtA paNa kare che. gRhastho bahAra gayA hoya tyAre te temanA gharanuM ane saMtAnonuM rakSaNa paNa kare che. te gRhasthone putra thAya e mATe, dhana maLe e mATe, vipno nivAravA mATe, kanyA meLavavA mATe, vara meLavavA mATe, saubhAgya mATe, roga dUra karavA mATe, garbhAdhAna karAvavA mATe, vepAra meLavavA mATe, lokone AkarSavA mATe, lokone priya banavA mATe, padavI meLavavA mATe, duzamanane jItavA mATe, duSTone haNavA mATe, prasiddhi mATe ane AvA bIjA kAmo mATe maMtro Ape che. te temane te maMtrono jApa karavAnuM kahe che. te pote paNa gRhasthonA kAryanI siddhi mATe maMtrono jApa kare che. maMtra eTale eka vizeSa prakAranI Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 hInasattvo mantratantrAdi karoti yogasAraH 4/22,23 mantrA akSarANAM vizeSanyAsarUpAH santi / tAni devairadhiSThitAni santi / tAni pAThamAtreNa sidhyanti / teSAM siddhyarthamanyaH ko'pyupacAro nA''vazyakaH / mantrajApena mantrAdhiSThAtA deva AkRSyate / sa jApakarturiSTaM pUrayati / hInasattvo munirgRhasthArthaM tantrANyapi pryunkti| gRhasthAnAM bhUta-pizAca-vetAla-zAkinI-DAkinyAdInAmupasargAH bhavanti / te tannivAraNArthaM muni prArthayanti / tato hInasattvo munistantrANi prayujya tAnbhUtAdIstarjayati / tataste gRhasthAnmuJcanti / evaM teSAmupasargAH zAmyanti / gRhasthAH kadAciddurlabhaM vastupadapratiSThAdikaM prAptumicchanti / tataH sa munistantraprayogaM kRtvA devAdInAkarSayati / tataH sa tAngRhastheSTadAnArthamAdizati / te'pi gRhasthebhyo'bhiSTaM dadati / itthaM munimantratantrAdi kRtvA gRhasthAna rati nimittamaSTakuM bhavati | tAthA-2) maurSa, 2) utpAta, 3) vaM, 4) antarikSa, 5) , 6) svara, 7) nakSa, 8) vyajJanazA ugna khUTatI dvAdazAdhyayanasyASTamavRttasya cUrNI - 'eteNa ceva sesayAiMpi sUitAI, taM jadhAbhomaM 1 uppAtaM 2 sumiNaM 3 aMtarikkhaM 4 aMgaM 5 saraM 6 lakkhaNaM 7 vaMjaNaM 8 / ' akSaronI racanA. te devothI adhiSThita hoya che. athavA teo bolavA mAtrathI siddha thAya che. temanI siddhi mATe bIjo koI upacAra karavo jarUrI nathI. maMtranA jApathI maMtranA adhiSThAyaka deva AkarSAya che. te jApa karanArAnuM manavAMchita pUre che. alpasattvavALo muni gRhastho mATe taMtrono paNa prayoga kare che. gRhasthone bhUtapizAca-vetAla-zAkinI-DAkinI vagerenA upasargo hoya che. teo tene nivAravA munine vinaMti kare che. tethI alpasattvavALo muni taMtrono prayoga karI te bhUta vagerenI tarjana kare che. tethI teo gRhasthone choDI de che. Ama temanA upasargo zAMta thAya che. gRhastho kyAreka padavI, pratiSThA vagere durlabha vastune Icche che. tethI te muni taMtraprayoga karIne devo vagerene kheMce che. pachI te temane gRhasthone iSTa vastu ApavAno Adeza kare che. teo paNa gRhasthone ISTa vastu Ape che. Ama muni maMtra-taMtra vagere karIne gRhasthone khuza kare che. nimitta ATha prakAre che. te A pramANe - 1) bhUmi saMbaMdhI, 2) utpAta saMbaMdhI, 3) svapra saMbaMdhI, 4) aMtarikSa saMbaMdhI, 5) aMga saMbaMdhI, 6) svara saMbaMdhI, 7) lakSaNa saMbaMdhI, 8) vyaMjana saMbaMdhI. sUtrakRtAMganA bAramA adhyayananI AThamI gAthAnI cUrNimAM kahyuM che - "AnAthI ja bAkInAnuM sUcana karAyuM che. te A pramANe - bhUmi saMbaMdhI, utpAta saMbaMdhI, svama Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 4/22,23 aSTAGgaM nimittam aSTAGganimittasya svarUpamevamuktaM kalpasUtrasya subodhikATIkAyAM tRtIyavyAkhyAne mahopAdhyAya zrIvinayavijayaiH 'tatra nimittasya aSTA aGgAni imAni aGgaM 1 svapnaM 2 svaraM 3 caiva, bhaumaM 4 vyaJjana 5 lakSaNe 6 / utpAda - 7 - mantarikSaM ca 8, nimittaM smRtamaSTadhA // 1 // tatra puMsAM dakSiNAGge strINAM vAmAGge sphuraNaM sundaramityAdyaGgavidyA 1, svapnAnAM uttamamadhyamAdhamavicAraH svajavidyA 2, durgAdInAM svaraparijJAnaM svaravidyA 3, bhaumaM - bhUmikampAdivijJAnaM 4 vyaJjanaM maSItilakAdi 5, lakSaNaM-karacaraNarekhAdi sAmudrikoktaM 6, utpAtaH-ulkApAtAdiH 7, antarikSaMgrahANAM udayAstAdiparijJAnam 8 / ' hInasattvo munirgRhasthAnnimittaM kathayati / sa tebhyaH zakuna - jyotiSa-zilpAdikaM kathayati / sa svamativijJAnAbhyAM vicArya tebhya AgAmIni lAbhAlAbha-zubhAzubhAni kathayati / sa gRhasthebhya: karthayati- 'vivakSitakAle vyavasAyakaraNena tava mahAn lAbho bhaviSyati, tatastadA vyavasAyaM kuryA: / ' iti / sa gRhasthebhya: kathayati 'vivakSitakAle vyavasAyakaraNena tava mahAhAnirbhaviSyati, tatastadA vyavasAyaM mA kuryA: / ' iti / sa gRhasthebhya: kathayati - ' evaMkaraNena tava zubhaM bhaviSyatyevaMkaraNena saMbaMdhI, aMtarikSa saMbaMdhI, aMga saMbaMdhI, svara saMbaMdhI, lakSaeA saMbaMdhI, vyaMna saMbaMdhI. kalpasUtranI subodhikA TIkAmAM trIjA vyAkhyAnamAM mahopAdhyAyazrIvinayavijayajIe yoganA ATha aMgonuM svarUpa A rIte batAvyuM che - 'temAM nimittanA ATha aMgo khA pramANe che - 1) aMga 2) svapna 3) svara 4 ) lobha 4 ) vyaMna 6) lksse| 7) utpAta 8) aMtarikSa. temAM 1) puruSanuM jamaNuM aMga ane srInuM DAbu aMga pharake to sAruM vagere aMgavidyA che. 2) svapronA uttama-madhyama-adhamapaNAno vicAra te svapravidyA che. 3) cakalI vagerenA svaranuM jJAna te svaravidyA che. 4) bhaumabhuumiddNp vagerenuM jJAna. 4) vyaMThana - bhasA, tala vagere. 6) lakSaNa - sAmudri zAstramAM DaDela hAtha-paganI rejA vagere. 7) utpAta - uDApAta vagere. 8) aMtarikSa-grahonA udaya ane asta vagerenuM jJAna.' alpasattvavALo muni gRhasthone nimitta kahe che. te temane jyotiSa, zukana, zilpa vagere kahe che. te potAnI buddhi ane jJAnathI vicArIne temane AvanArA lAbha-nukasAna, sAruM-narasuM kahe che. te gRhasthone kahe che ke - 'A samaye vepAra karavAthI tane moTo lAbha thaze. mATe tyAre vepAra karaje.' te gRhasthone kahe che ke - 'A samaye vepAra karavAthI tane moTuM nukasAna thaze, mATe - 379 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 hInasattvo gRhasthakAryeSu pravarttanena svapratijJAM bhanakti yogasAraH 4/22,23 ca tavA'zubhaM bhaviSyati / ata itthaM pravartasvetthaM ca mA pravartasva / ' iti / evaM sa munirgRhasthebhyaH svajJAnAnusAreNa zubhAzubhAdikaM kathayati / itthaM gRhasthAnAM kAryakaraNena tebhyo nimittAdikathanena ca sAdhuH svavrataM tyajati / evaMkaraNena sa gRhasthAnAM pApavyApArANAmanumodanAM karoti / tataH sa svayamapi pApakarmabhilipyate / gRhasthakAryANi tu sAvadyarUpANi / pravrajyAgrahaNasamaye eva muninA sarvasAvadhayogAH karaNakAraNAnumatibhiH pratyAkhyAtAH / gRhasthakAryeSu pravarttanena sa svapratyAkhyAnaM bhnkti| tataH sa svacAritraM niHsAraM karoti / sa veSamAtreNa sAdhurbhavati / sa cAritrasArarahito bhavati / sArasahitaM phalaM janA abhilaSanti / niHsAraM phalaM te'vakare kSipanti / evaM cAritrasArasahito muniH sadgatiM prApnoti / cAritrasArarahito munirdurgatau kSipyate / kazcinnaraH suvarNakoTi dhArayati / yadi sa kAkiNIprAptyarthaM suvarNakoTervyayaM karoti tarhi sa mUrkha eva / kAkiNI svalpamUlyA, suvarNakoTistu bahumUlyA / bahumUlyavastunA tyAre vepAra karato nahIM." te gRhasthone kahe che ke, "Ama karavAthI tAruM zubha thaze ane Ama karavAthI tAruM kharAba thaze. mATe tuM Ama karaje ane Ama karato nahIM." Ama te muni gRhasthone potAnA jJAna pramANe zubha-azubha vagere kahe che. Ama gRhasthonuM kAma karavAthI ane temane nimitta vagere kahevAthI sAdhu potAnA vratane choDe che. Ama karavAthI te gRhasthonA pApavyApAronI anumodanA kare che. tethI te pote paNa pApakarmothI lepAya che. gRhasthonA kAryo pApavALA hoya che. dIkSA letI vakhate ja munie badhA pApavyApArone nahIM karavA, nahIM karAvavA ane nahIM anumodavAnA paccakhkhANa lIdhA hatA. gRhasthonA kAryomAM pravartavA vaDe te potAnuM paccakhkhANa bhAMge che. tethI te potAnA cAritrane sAra vinAnuM kare che. te mAtra veSathI sAdhu hoya che. tenI pAse cAritra rUpI sAra hoto nathI. loko sAravALA phaLane icche che. sAra vinAnA phaLane teo kacarAmAM nAMkhe che. ema cAritrarUpI sAravALo muni sadgatine pAme che. cAritrarUpI sAra vinAno muni durgatimAM naMkhAya che. koI mANasa pAse eka karoDa sonAmahora che. jo te koDIne kharIdavA karoDa sonAmahora kharca to te mUrkha ja che. koDI ochI kiMmatanI che. karoDa sonAmahoranI kiMmata ghaNI che. vadhu mUlyavALI vastuthI ochA mUlyavALI vastu na levI joIe. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/22,23 hInasattvo'lpalAbhArthaM mahAvyayaM karoti 381 svalpamUlyaM vastu na grAhyam / bahumUlyavastunA tato'dhikamUlyaM vastu grAhyam / evaM kurvANa eva paNDito bhavati / cAritraM bahumUlyavastutulyaM, yatazcAritrArAdhanayA sadgatiH siddhigatizca prApyate / aihikavastrAhArapAtrAdijanyaM sukhaM svalpamUlyavastutulyam, tucchatvAdalpakAlabhAvitvAtsvalpapuNyalabhyatvAcca / tata aihikasukhArthaM cAritraM virAdhayanmuniH svalpamUlyavastukRte bahumUlyavastu tyajati / tataH sa mUrkha eva / sa tu mahAmUryo yataH kAkiNIkRte koTiM hArayannaraH kadAcitpunarkoTiM prApnuyAt, parantvaihikasukhakRte cAritraM virAdhayato munerbhavAntare'pi cAritraM durlabham / teneha sukhazIlatAyA eva saMskArA dRDhIkRtAH, na tu cAritrasya / tato bhavAntare'pi pUrvabhavasaMskArAnusAreNa sa sukhazIla eva bhaviSyati, na tu cAritraM grahISyati / itthaM hInasattvo muniH sukhazIlIbhUyaihikavastuprAptyarthaM gRhasthAnAmagre cATukaraNena svIyaM cAritraM virAdhayana alpalAbhArthaM mahAvyayaM karoti / uktaJcAbhANazatake zrIdhanavijayagaNiracite - 'kaSAyaviSayairyena, saMyamaH zithilIkRtaH / tena muktAphalaM viddhaM, sthUlena muzalena kim ? // 58 // sAdhutvaM yena samprApya, nindyAcAraH kRtaH vadhu mUlyavALI vastuthI to tenAthI adhika mUlyavALI vastu levI joIe. Ama karanAro ja paMDita bane che. cAritra vadhu mUlyavALI vastu jevuM che; kemake cAritranI ArAdhanAthI sadgati ane mokSa maLe che. AlokanA vastra-AhAra-pAtrA vagerethI maLatuM sukha alpamUlyavALI vastu samAna che, kemake te tuccha che, alpakALa TakanAruM che ane thoDA puNyathI maLanAruM che. tethI AlokanA sukha mATe cAritranI virAdhanA karanAro muni alpamUlyavALI vastu mATe vadhu mUlyavALI vastune choDe che. tethI te mUrkha ja che. te to mahAmUrkha che, kemake koDI mATe karoDa sonAmahora hAranAra mANasa kadAca pharI karoDa sonAmahora pAme, paNa AlokanA sukha mATe cAritranI virAdhanA karanArA munine bhavAMtaramAM paNa cAritra durlabha bane che. teNe A bhavamAM sukhazIlatAnA saMskAro ja dRDha karyA che, cAritranA nahIM. tethI bhavAMtaramAM paNa pUrvabhavanA saMskArane anusAra te sukhazIla ja thaze, te cAritra nahIM le. Ama sattvahIna muni sukhazIliyo thaIne AlokanI vastuo meLavavA gRhasthonI AgaLa khuzAmata karIne potAnA cAritranI virAdhanA karato thoDA lAbha mATe ghaNo kharca kare che. zrIdhanavijayagaNi racita AbhANazatakamAM kahyuM che, "jeNe kaSAyo-viSayo vaDe saMyamane zithila karyuM, teNe jADA sAMbelAthI motIne vidhyuM. (58) jeNe sAdhupaNuM pAmIne e9 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 mUDhabuddhiH svaM trailokyoparivatinaM na vetti yogasAraH 4/24 svayam / dhUlikSepaH svahastena, hastineva svamastake // 60 // cAritraM pRSThataH kRtvA, lajjayA mokSakAmanA / pAtraM tu pRSThataH kRtvA, takrArthaM gamanaM tathA // 68 // ' ayamatropadezasAra:-aihikasukhaM kSaNikaM, muktisukhaM tu zAzvatam / tato muktisukhaprApakacAritraM tyaktvaihikasukhaprAptyarthaM na prayatanIyam, parantvaihikasukhaM tyaktvA niraticAracAritraM paripAlya muktisukhaprAptyarthameva prayatanIyam // 22 // // 23 // avataraNikA - zRgAlavRttimAcaranmuniH svalpakRte bahu hArayatIti pradA'dhunA sa kathaM bahu hArayatItyetaddarzayati - mUlam - cAritraizvaryasampannaM, puNyaprAgbhArabhAjanam / mUDhabuddhirna vetti svaM, trailokyoparivarttinam // 24 // anvayaH - mUDhabuddhizcAritraizvaryasampannaM puNyaprAgbhArabhAjanaM trailokyoparivattinaM svaM na vetti // 24 // . ___ padmIyA vRttiH - mUDhabuddhiH - mUDhA-aihikasukheSu mohitA buddhiH-matiryasyeti mUDhabuddhiH, cAritraizvaryasampannam - cAritram-jIvanaparyantasarvasAvadyayogatyAgarUpaH saMyama evaizvaryam-vibhUtiriti cAritraizvaryam, tena sampannaH-yukta iti cAritraizvaryasampannaH, tam, pote kharAba AcAra karyo teNe hAthInI jema potAnA hAthe potAnA mastaka upara dhULa nAMkhI (60) cAritrane pAchaLa karIne lajjAthI mokSanI icchA karavI e vAsaNane pAchaLa karIne chAza mATe javA jevuM che. (68)', ahIM upadezano sAra A pramANe che - AlokanuM sukha kSaNika che, mokSanuM sukha zAzvata che. mATe mokSanA sukhane pamADanAra cAritrane choDIne AlokanA sukho meLavavA prayatna na karavo, paNa AlokanuM sukha choDIne niraticAra cAritra pALIne mokSanuM sukha meLavavA ja prayatna karavo. (22-23) avataraNikA - ziyALavRttine AcaranAra muni thoDA mATe ghaNuM gumAve che, ema batAvIne have te kema bahu hAre che? e batAve che - zabdArtha - mUDha buddhivALo cAritrarUpI aizvaryathI yukta, puNyanA samUhanA bhAjana 1. .....vartanam - C, El Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/24 munizcAritraizvaryasampannaH 383 puNyaprAgbhArabhAjanam - puNyasya-dvicatvAriMzadbhedabhinnakarmaprakRtirUpasya prAgbhAraH-samUha iti puNyaprAgbhAraH, tasya bhAjanam-koza iti puNyaprAgbhArabhAjanam, tat, trailokyoparivartinaM - trayANAM lokAnAmUrdhvAdhastiryagrUpANAM samAhAra iti triloki, trilokyA bhAva iti trailokyam, tasyopari-zikhare vartituM-sthAtuM zIlamasyeti trailokyoparivartI, tam, svam - AtmAnam, nazabdo niSedhe, vetti - jAnAti / yadyapi muninA bAhyaddhistyaktA tathApi sa cAritraizvaryeNa samRddhaH / yadyapi tasya dravyasampannAsti tathApi sa vipulAM guNasampadaM bibharti / bAhyasamRddhyA'pi sukhameva prAptavyam / munistu sahajAnandamanubhavati / sa sukhasamRddhyA pUrNo'sti / guNasamRddhyA sa indramapyatizete / cakravartI SaTkhaNDAnjayati / so'pi mohena jIyate / munirjJAnakriyAbhyAM mohamapi jayati / tato munizcakravartino'pyadhikasamRddhimAn / muniH svaguNasamRddhyA'surendrabrahma-viSNu-mahezAdInapi jayati / uktaJca jJAnasAre sarvasamRddhyaSTake - 'bAhyadRSTipracAreSu, mudriteSu mahAtmanaH / antarevAvabhAsante, sphuTAH sarvAH samRddhayaH // 1 // samAdhirnandanaM dhairya, dambholiH samatA zacI / jJAnaM mahAvimAnaM ca, vAsavazrIriyaM muneH // 2 // vistAritakriyAjJAna-carmacchatro nivArayan / mohamlecchamahAvRSTiM, cakravartI na kiM ane traNe lokanI upara rahelA evA potAne jANato nathI. (24) paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - jo ke munie bAhya Rddhi choDI che, chatAM paNa te cAritrarUpI aizvaryathI samRddha che. jo ke tenI pAse dravyasaMpatti nathI, chatAM paNa tenI pAse ghaNI guNasaMpatti che. bAhya samRddhithI paNa sukha ja meLavavAnuM che. muni to sahaja AnaMdane anubhave che. te sukhanI samRddhithI pUrNa che. guNasamRddhithI te indra karatAM paNa caDhiyAto che. cakravartI cha khaMDone jIte che. te paNa mohathI jitAya che. muni jJAna ane kriyAthI mohane paNa jIte che. tethI muni cakravartI karatAM paNa vadhu samRddhivALo che. muni potAnA guNonI samRddhithI asurendro-brahmA-viSNu-maheza vagerene paNa jIte che. jJAnasAramAM sarvasamRddhiaSTakamAM kahyuM che - "mahAtmAnA bAhyadRSTinA pracAro baMdha thaye chate aMdara ja badhI samRddhio spaSTa rIte bhAse che. (1) samAdhi e naMdanavana che, pairya e vaja che, samatA IndrANI che ane jJAna moTuM vimAna che - A muninI Indra samAna lakSmI che. (2) phelAyelA kriyA ane jJAnarUpI carma ane chatravALo ane moharUpI mlecchanI mahAvRSTine aTakAvato muni Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 muniH sarvasamRddhimAn yogasAraH 4/24 muniH // 3 // navabrahmasudhAkuNDa-niSThAdhiSThAyako muniH / nAgalokezavadbhAti, kSamA rakSanprayatnataH // 4 // muniradhyAtmakailAze, vivekavRSabhasthitaH / zobhate viratijJaptigaGgAgaurIyutaH zivaH // 5 // jJAnadarzanacandrArka-netrasya narakacchidaH / sukhasAgaramagnasya, kiM nyUnaM yogino hareH ? // 6 // yA sRSTibrahmaNo bAhyA, bAhyApekSAvalambinI / muneH parAnapekSAntarguNasRSTistato'dhikA // 7 // ratnaistribhiH pavitrA yA, srotobhiriva jAhnavI / siddhayogasya sApyarhat-padavI na davIyasI // 8 // ' prazamaratAvapyuktam - 'yA sarvasuravaraddhi-vismayanIyApi sA'nagArardheH / nArghati sahasrabhAgaM, koTizatasahastraguNitApi // 256 // ' kSamA-mRdutA-saralatA-santoSa-guNAnurAga-dAkSiNya-mArgAnusAritva-dharmazraddhAprajJApanIyatA-gurupAratantryApramattatvodAratA-sahanazIlatA-niHspRhatA-jJAna-virati-paropakAritA-brahmacaryapAlana-karuNA-satyavAditA-tapazcaryA-saGghavAtsalyAdIni munInAmanekAni guNaratnAni / bAhyavRttyA daridro bhAsamAno'pi munirAntarasamRddhyezvara eva / sa vipulpunnyzuM cakravartI nathI ? (3) brahmacaryanI nava vADorUpI amRtanA kuMDamAM rahenAro ane prayatnapUrvaka pRthvInI rakSA karato muni nAgalokanA svAmI jevo lAge che. (4) adhyAtmanA kailAsa parvata upara vivekarUpI baLada upara rahela, cAritra ane jJAnarUpI gaMgA ane gaurIthI yukta muni zaMkaranI jema zobhe che. (5) jJAna-darzanarUpI caMdrasUryarUpa netravALA, narakane chedanArA, sukhasAgaramAM DUbelA yogIne hari(viSNu)thI zuM ochuM che? (6) bAhya apekSAnA AdhAre brahmAnI je bAhyasRSTi che, tenA karatAM caDhe evI paranI apekSA vinAnI muninI aMdaranI guNasRSTi che. (7) traNa pravAho vaDe jema gaMgA pavitra che, tema traNa ratno vaDe pavitra evI te arihaMta padavI paNa jene yoga siddha thayA che, evA muni mATe dUra nathI. (8) prazamaratimAM paNa kahyuM che, "lAkha karoDathI guNAyelI evI paNa badhA devonI je AzcaryakArI Rddhi che te aNagAranI RddhinA hajAramA bhAgane paNa yogya nathI. (2pa6)" kSamA, namratA, saraLatA, saMtoSa, guNAnurAga, dAkSiNya, mArgAnusAripaNuM, dharmanI zraddhA, prajJApanIyatA, gurunI parAdhInatA, apramattapaNuM, udAratA, sahanazIlatA, niHspRhatA, jJAna, virati, paropakAra, brahmacaryapAlana, karuNA, sAcuM bolavuM, saMghavAtsalya vagere muninA aneka guNaratno che. bahArathI daridra dekhAto paNa muni aMdaranI samRddhithI zrImaMta ja che. te ghaNA puNyano svAmI che. ghaNA puNyavALAne Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 385 yogasAraH 4/24 muniH puNyaprAgbhArabhAjanaM trailokyoparivartI ca svAmI / mahApuNyavanta eva cAritraM prApnuvanti / prAptacAritro dramako'pi cakravartinA vandyate / labdhacAritro munirvinA''yAsena janebhyaH sarvaM prApnoti / janAstaM pUjayanti / tasya sarvamabhISTaM te pUrayanti / idaM sarvaM munevipulapuNyodayasya sUcakam / munistrailokye uccaiHpadaM prAptaH / sa pramattasaMyatApramattasaMyatanAmaSaSThasaptamaguNasthAnakayostiSThati / tasya padaM vAsudevacakravartIndrAdipadAnyapyatizete, yataste vAsudevacakravartIndrAdayo'pi taM paryupAsante / trailokye indratvAhamindratve sarvazreSThe bhautikapade / munirindrAhamindrANAmapi pUjyo bhavati / tataH sa trailokye uccaiHpadaM prAptaH / itthaM munizcAritraizvaryasamRddhaH puNyazAlI trailokyoparivartI cAsti / itthaM tena prabhUtaM prAptam / tasya kimapi nyUnaM nAsti / tatastena gRhasthAnAM puro dInena na bhavitavyam / cAritraprabhAveNa sa sarvamapi prApnoti / cAritraizvaryasampanno munirjanaraJjanArthaM na yatate / sa svAtmAnameva raJjayati / uktaJca hRdayapradIpaSaTvizikAyAm - 'ye niHspRhAstyaktasamastarAgAstattvaikaniSThA galitAbhimAnAH / santoSapoSaikavilInavAJchAste raJjayanti svamano ja cAritra maLe che. cAritra pAmela bhikhArIne paNa cakravartI vaMdana kare che. cAritra pAmela muni vinA mahenate loko pAsethI badhuM pAme che. loko tene pUje che. tenuM badhuM manavAMchita teo pUre che. A badhuM muninA vipula puNyodayanuM sUcaka che. muni traNa lokamAM UMcu pada pAmela che. te pramattasaMyata ane apramattasaMyata nAmanA chaThThAsAtamA guNaThANe rahe che. tenuM pada vAsudeva, cakravartI, indra vagere padone paNa oLaMgI jAya che, kemake te vAsudeva, cakravartI, indra vagere paNa tenI sevA kare che. traNa lokamAM IndrapaNuM ane ahamindrapaNuM sarvazreSTha bhautika pado che. muni Indra ane ahamindrane paNa pUjya che. tethI te traNa lokamAM UMcI padavI pAmela che. Ama muni cAritranA aizvaryathI samRddha che, puNyazALI che ane traNa lokanI upara rahela che. Ama teNe ghaNuM meLavyuM che. tenI pAse kaMI ochuM nathI. mATe teNe gRhasthonI AgaLa dIna na thavuM. cAritranA prabhAvathI tene badhuM ya maLe che. cAritranA aizvaryathI yukta muni lokone khuza karavAnA prayatno karato nathI. te potAne ja khuza kare che. hRdayapradIpaSatrizikAmAM kahyuM che, "jeo niHspRhI, badhA rAgane tyajanArA, tattvamAM ekamAtra niSThAvALA, abhimAna vinAnA, saMtoSanA poSaNathI icchA Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 bhautikasukhArthaM munerdhAvanamanucitam yogasAra: 4/25 I na lokam // 22 // tAvadvivAdI janaraJjakazca, yAvanna caivAtmarase sukhajJaH / cintAmaNi prApya varaM hi loke, jane kaH kathayan prayAti ? // 23 // ' yadi munirgRhasthAnAM puro dIno bhavati tarhi sa svapadasya gauravaM hanti / sa svasamRddhi - puNya - padAni na vetti / yadi sa bhautikasukhArthaM dhAvati tarhi sa idaM na vetti yattasyA''tmanyanantamavyAbAdhasukhaM vidyate / tasya jJAnaM mohenA''vRtam / tato mUDhabuddhiH san sa svaizvaryAdikaM na pazyati / tato bhautikasukhaprAptyarthaM sa gRhasthAnAM cATUni karoti / yasya gRhasyA'dhastAdvipulo nidhirvidyate sa yadi roravadbhikSAM yAcate tarhi tattasya zobhAspadaM na bhavati / yadi svayaM cakravarttI san bhikSAM yAcate tarhi tadapi tasya mAnahAnikaram / evaM yadi cAritraizvaryapuNyaprAgbhAroccaiHpadaprApto'pi munirgRhasthAnAM cATUni karoti tarhi tadanucitam // 24 // avataraNikA - mUDhabuddhiH svAtmaizvaryaM na vettIti darzitam / adhunA svAtmaizvaryamavidansa yatkaroti taddarzayati - vinAnA che teo potAnA manane khuza kare che, lokone nahIM. (22) muni tyAM sudhI vivAda karanAro ane lokone khuza karanAro hoya che, jyAM sudhI AtmarasamAM e sukhane jANato nathI. lokamAM zreSTha ciMtAmaNine pAmIne koNa lokone kaheto phare che ? (23)' jo muni gRhasthonI AgaLa dIna thAya to te potAnA padanA gauravane haNe che. tene potAnA samRddhi, puNya, padanI khabara nathI. jo te bhautika sukha mATe doDe che to te e nathI jANato ke tenA AtmAmAM anaMta avyAbAdha sukha che. tenuM jJAna mohathI AvarAI gayuM che. tethI mUDha buddhivALA thayelA tene potAnA aizvarya vagere dekhAtAM nathI. tethI bhautika sukha meLavavA te gRhasthonI khuzAmata kare che. jenA gharanI nIce moTuM nidhAna hoya te jo bhikhArInI jema bhIkha mAMge to te tenI mATe zobhAspada nathI. jo pote cakravartI hoya ane bhIkha mAMge to te paNa tenI mATe mAnanI hAni karanAruM che. ema jo cAritrarUpI aizvarya, puNyano samudAya ane UMcI padavI pAmavA chatAM paNa muni gRhasthonI khuzAmata kare to te anucita che. (24) avataraNikA - mUDha buddhivALo potAnA AtmAnA aizvaryane jANato nathI. ema batAvyuM. have potAnA AtmAnA aizvaryane nahIM jANato te je kare che te batAve che - Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 4/25 mUDhabuddhiH svaM bhikSukaprAyaM manyate mUlam - 'tataH svaM bhikSukaprAyaM manyamAno viparyayAt / bhAvaniH svadhanezAnAM, 'lalanAni karotyasau // 25 // - anvayaH tataH viparyayAt svaM bhikSukaprAyaM manyamAno'sau bhAvaniHsvadhanezAnAM lalanAni karoti // 25 // , - - AtmAnam, padmIyA vRttiH tataH tasmAt, viparyayAt - bhramAt svaM bhikSukaprAyam - bhikSukaH - dramaka iveti bhikSukaprAyaH, tam, manyamAnaH jAnan, asau svAtmaizvaryAjJAyako muniH, bhAvaniHsvadhanezAnAm - nirgataM svam dhanaM yebhya iti niHsvA daridrAH, bhAvena-guNAdyAntarasamRddhyA niHsvA iti bhAvaniHsvAH, dhanasya - sampada IzA:- svAmina iti dhanezAH, bhAvaniHsvAzca te dhanezAzceti bhAvaniHsvadhanezAH, teSAm, lalanAni - cATUni karoti - vakti / 387 --- bhrAnto naro vidyamAnaM vastu na pazyatyavidyamAnaM tu pazyati / hInasattvo munirmohena bhrAnta: / tata: sa svAtmani vidyamAnamaizvaryaM na pazyati, parantu bhramavazAtsvAtmAnaM dramakasadRzaM manyate / sa manyate - 'ahaM dInaH / ahamanAthaH / jagati mama ko'pi na vidyate / pravrajitatvAnmama sakAze dhanamapi nAsti / tato'bhISTasiddhyarthaM mayA gRhasthAnAM puraH yAcanaiva karttavyA / itthamevA'haM sukhIbhaviSyAmi / ' iti / sa bhautikasukhameva pazyati / svAtmani 1 zabdArtha - tethI bhramathI potAne bhikhArI jevo mAnato A sAdhu bhAvathI diradrI evA dhanavAnonI khuzAmato kare che. (25) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - bhramavALo mANasa vidyamAna vastune joto nathI ane avidyamAna vastune juve che. alpasattvavALo muni mohathI bhrAMta thayo che. tethI tene potAnA AtmAmAM raheluM aizvarya dekhAtuM nathI, paNa bhramane lIdhe te potAne bhikhArI jevo mAne che. te mAne che ke, 'huM dIna chuM, huM anAtha chuM. jagatamAM mAruM koI paNa nathI. dIkSA lIdhI hovAthI mArI pAse dhana paNa nathI. tethI iSTa vastune meLavavA mAre gRhasthonI AgaLa mAMgaNI ja karavI joIe. Ama ja huM sukhI thaIza.' tene bhautika sukha ja dekhAya che. potAnA AtmAmAM rahela AdhyAtmika sukha 1. tatazca - A, B, C, E, F, G, J, K, L, MI 2. lAlanAni C, FI Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rU88 mUDhabuddhirbhAvaniHsvadhanezAnAM lalanAni karoti yogasAraH 4/25 vidyamAnamAdhyAtmikasukhaM sa na pazyati / tataH svAtmAnaM sukhazUnyaM matvA sa dhanavadgRhasthAnprazaMsate / te gRhasthAH prabhUtadhanavantaH santi / parantu te guNazUnyAH santi / te'viratibhAjaH / tatazcAritraizvaryaM teSAM na vidyate / puNyena te dhanamavApnuvanti, parantu tadarthamapi tairAyAsaH karttavyaH / vinA''yAsaM te dhanamapi na prApnuvanti / tato munibhyasteSAM puNyaM hInam / te rAjAdInpUjayanti vandante ca / munayastu rAjAdibhiH pUjyante vandyante ca / itthaM teSAM padaM munibhyo hInam / itthaM hInaguNapuNyapadatvAtte munibhyo hInAH / te dravyeNa dhanavanto'pi santo bhAvena daridrAH santi / munistu dravyeNa niHsvaH sannapi bhAvena samRddhaH / dravyAdbhAvo mahArghyaH / itthaM munirdhanezebhyo'dhiko'sti / tathApi bhramavazAt sa svAtmAnaM tebhyo hInaM manyate / tataH sa tAnzlAghate / tatkRtazlAghayA prasannAste tasmAyIpsitaM dvati rivA avataraNikA - caturviMzatitamazloke munestrailokyoparivartitvaM pradarzitam / adhunA tadeva prajJApayati - tene dekhAtuM nathI. tethI potAnA AtmAne sukha vinAno mAnI te dhanavAna gRhasthonI prazaMsA kare che. te gRhastho ghaNA dhanavALA hoya che. paNa teo guNa vinAnA hoya che. teo virati vinAnA hoya che. tethI temanI pAse cAritranuM aizvarya hotuM nathI. puNyathI teo dhana pAme che, paNa tenI mATe paNa temaNe mahenata karavI paDe che. mahenata vinA teone dhana maLatuM nathI. tethI munio karatAM temanuM puNya ochuM che. teo rAjA vagerene pUje che ane vaMdana kare che. munio to rAjA vagerethI pUjAya che ane vaMdAya che. Ama temanI padavI munio karatAM nIcI che. Ama ochA guNavALA, ochA puNyavALA ane ochA padavALA hovAthI teo munio karatAM halakA che. teo dravyathI dhanavAna hovA chatAM paNa bhAvathI daridrI che. muni to dravyathI nidhana hovA chatAM paNa bhAvathI samRddha hoya che. dravya karatAM bhAva vadhu kiMmatI che. Ama muni dhanavAno karatAM caDhiyAtAM che. chatAM paNa bhramane lIdhe te potAnA AtmAne temanA karatAM halako mAne che. tethI te temanI prazaMsA kare che. tethI prazaMsAthI khuza thayelA teo tene ISTa vastu Ape che. (25) avataraNikA - covIzamA zlokamAM batAvyuM ke muni traNa lokanI upara rahela che. have e vAta samajAve che - Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 389 yogasAraH 4/26 muniH prazAnto nirIhaH sadAnandazca mUlam - prazAntasya nirIhasya, sadAnandasya yoginaH / indrAdayo'pi te raGka-prAyAH syuH 'kimutApare ? // 26 // anvayaH - prazAntasya nirIhasya sadAnandasya yoginaste indrAdayo'pi raGkaprAyAH syuH, apare kimuta ? // 26 // padmIyA vRttiH - prazAntasya - samatAbhAjaH, nirIhasya - spRhArahitasya, sadAnandasya - sadA-nityamAnandaH-pramodo yasyeti sadAnandaH, tasya, yoginaH - yogasamArAdhakasya muneH, te - lokaprasiddhA uccaiHpadaM prAptAH, indrAdayaH - indraH-devAdhipatirAdau yeSAM cakravarti-vAsudevAdInAmitIndrAdayaH, apizabdo anye tu raGkaprAyA eva, indrAdayo'pi raGkaprAyA iti dyotayati, raGkaprAyAH - dramakatulyAH, syuH - bhaveyuH, apare - indrAdivyatiriktAH, kimuta - kiM dramakatulyA na syuH, sutarAM syurityarthaH / muniH prazAnto bhavati / tasya kaSAyAgninirvAtaH / parISahopasargApadvighnebhya: sa kaSAyA''viSTo na bhavati / sa sarvaprasaGgeSu samIbhUya pravartate / tasya samatA kadAcidapi na vicalati / sa prazamAnandamagno bhavati / muniniHspRho bhavati / spRhAkaraNena naro yAvatspRhAviSayo na prApyate tAvadduHkhI bhavati / tatprAptyanantaramapi tasya spRhA na nivarttate, parantu vardhate eva / tataH punaH sa spRhAviSayasya prAptiM yAvadduHkhI bhavati / tatprAptyanantaraM punastasya spRhA vardhate / evaMkrameNa spRhAyAH kadAcidapi nivRttirna bhavati / tataH spRhAkulo zabdArtha - prazAMta, icchA vinAnA, sadA AnaMdavALA yogInI AgaLa te Indra vagere paNa raMka jevA che, to bIjAnuM zuM kahevuM? (26) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - muni prazAMta hoya che. teno kaSAyAgni bujhAI gayo hoya che. parISaha-upasarga-Apatti-vighnone lIdhe te kaSAyavALo thato nathI. te badhe samAna thaIne pravarte che. tenI samatA kyAreya calita thatI nathI. te prazamanA AnaMdamAM DUbelo hoya che. te spRhA vinAno hoya che. spRhA karavAthI jayAM sudhI spRhAno viSaya na maLe tyAM sudhI mANasa duHkhI thAya che. te maLI jAya pachI pharI tenI spRhA vadhe che. Ama kyAreya paNa spRhA aTakatI nathI. mATe spRhAvALo 1. kimutA'parAH - MI Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 bhautikasukhaM duHkharUpameva yogasAraH 4/26 naraH sadaiva duHkhI bhavati / niHspRho naraH paramasukhI bhavati / muninA sarvo'pi bAhyaH saGgaH parigrahazca tyaktaH / cAritraprAptyanantaramapi sa spRhayA na pIDyate / itthaM spRhArahitatvAnmuniH paramasukhI / muniH sadA''nandamagno bhavati / pudgalajanitaM sukhaM tucchaM kSaNikaJca / munistvAtmAnandamanubhavati / sa AnandaH pudgalajanyo na bhavati / sa tu svAbhAvika eva / ata eva so'nalpazcirasthAyI ca bhavati / itthaM mokSaprApakayogAnAmArAdhako muniH samatAyA niHspRhatAyAzcAnandaM sadA'nubhavati / tataH sa indrAdInapyatizete / indrAdayo bhautikasukhenA''tmAnaM sukhinaM manyante / bhautikasukhaM tu parAdhInam / tatkaSAyaiH kaluSitaM bhavati / tatsamatAM dhvaMsayati / bhautikasukhaM spRhAjanitaM bhavati / tatastatkalpanAta eva sukham, tattvatastu tadduHkhameva / bhautikasukhaM duHkharUpameva, duHkhapratikArarUpatvAt cikitsAvat / uktaJca vizeSAvazyakabhASye zrIjinabhadragaNikSamAzramaNaiH - 'visayasuhaM dukkhaM ciya, dukkhappaDiyArao tigicchavva / taM suhamuvayArAo, na uvayAro viNA taccaM // 2006 // ' (chAyA - viSayasukhaM duHkhameva, duHkhapratikAratazcikitseva / tatsukhamupacArAt, nopacAro vinA tattvam // 2006 // ) itthaM munerAnandApekSayendrAdInAM sukhaM tuccham / mANasa haMmezA duHkhI hoya che. spRhA vinAno mANasa paramasukhI che. munie badho ya bAhya saMga ane parigraha choDI dIdho che. cAritra maLyA pachI paNa te spRhAthI pIDAto nathI. Ama spRhA vinAno hovAthI muni paramasukhI che. muni haMmezA AnaMdamAM magna hoya che. pudgalathI janya sukha tuccha ane kSaNika che. muni to AtmAnA AnaMdane anubhave che. te AnaMda pugalajanya hoto nathI. te to svAbhAvika ja hoya che. mATe ja te ghaNo ane lAMbo samaya TakanAro hoya che. Ama mokSa pamADanAra yogone ArAdhanAra muni samatA ane niHspRhatAnA AnaMdane sadA anubhave che. tethI te Indra vagere karatAM paNa caDhI jAya che. Indra vagere bhautika sukhathI potAne sukhI mAne che. bhautika sukha to parAdhIna che. te kaSAyothI kaluSita thayeluM che. te samatAno nAza kare che. bhautika sukha spRhAjanita hoya che. tethI te mAtra kalpanAthI ja sukha che. hakIkatamAM to te duHkha ja che. bhautika sukha duHkharUpa che, kemake te du:khanA pratikArarUpa che, cikitsAnI jema. vizeSAvazyakabhASyamAM zrIjinabhadramaNikSamAzramaNajIe kahyuM che - "viSayajanya sukha duHkharUpa che, kemake te duHkhapratikArarUpa che, cikitsAnI jema. te upacArathI sukha che. vAstavikatA vinA Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 4/27 yoginaH pura indrAdayo raGkaprAyAH 391 muneH kAcidapi bAhyA sAmagrI nAsti / tathApi sa paramasukhI bhavati / indrAdInAM tu sarvA'pi bAhyA sAmagrI vidyate / tathApi te'tRptatvAd vastuto duHkhina eva / sukhaM padArthe nAsti, parantvAtmanyasti / tataH padArthatyAgenaiva sukhasyAnubhavaH zakyaH / padArthaprAptyA tu pratyuta tatsukhaM nazyati / itthaM bhautikasukhaparamaprakarSaprAptA indrAdayo'pi muneragre dramakatulyA bhavanti / apare sAMsArikajIvAstu sutarAM muneragre dramakatulyAH syuryatasteSAM tu bhautikasukhamapi svalpameva / itthaM prazAnto nirIhaH sadAnandazca munistrailokyoparivarttI bhavati / tatastena gRhasthAMnAM cATUni na karttavyAni / rAjahaMso'zucau caJcapAtaM na karoti // 26 // avataraNikA - pUrvazloke muneH pura indrAdInAM raGkaprAyatvaM pradarzitam | adhunendrAdInAM raGkaprAyatvameva kathamiti prajJApayati - mUlam - iivamutyuMna ? imoau: ?, ji saunvaya ?krizriyA ? / ni nIvitena ? 'nIvAnAM, du:stuM cet prabhuLa pura: rA upacAra thato nathI. (2006)' Ama muninA AnaMdanI apekSAe Indra vagerenuM sukha tuccha che. muni pAse koIpaNa bAhya sAmagrI nathI. chatAM paNa te paramasukhI che. Indra vagere pAse to badhIya bAhya sAmagrI che. chatAM paNa teo atRpta hovAthI hakIkatamAM du:khI ja che. sukha padArthamAM nathI, paNa AtmAmAM che. tethI padArthanA tyAgathI ja sukha anubhavI zakAya che. padArthanI prAptithI to UlaTuM te sukha nAza pAme che. Ama bhautika sukhanA pa2ma prakarSane pAmelA evA Indra vagere paNa muninI AgaLa bhikhArI jevA che. bIjA saMsArI jIvo to avazya muninI AgaLa bhikhArI jevA che, kemake temanI pAse to bhautika sukha paNa thoDuM ja che. Ama prazAMta, spRhA vinAno ane sadA AnaMdavALo muni traNa lokanI upara rahela che. mATe teNe gRhasthonI AgaLa khuzAmata na karavI. rAjahaMsa viSTAmAM cAMca nAMkhato nathI. (26) avataraNikA - pUrvenA zlokamAM muninI AgaLa Indra vagere raMka jevA che, ema batAvyuM. have Indra vagerenuM zaMkapaNuM kevI rIte che ? te samajAve che 1. saMsAravu:DyuM - DI r. paraM DI Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 indrAdayaH svAyuSaH samAptau duHkhaM sahante yogasAraH 4/27 anvayaH - cet puraH duHkhaM praguNaM (tarhi) jIvAnAM vibhutvena kim ? bhogaiH kim ? saundaryeNa kim ? zriyA kim ? jIvitena kim ? // 27 // padmIyA vRttiH - cet - yadi, puraH - bhaviSyatkAle bhavAntare vA, duHkham - asAtam, praguNam - suvyavasthitamanekaguNaM vA, tItyatrAdhyAhAryam, jIvAnAm - indrAdidehinAma, vibhutvena - aizvaryeNa, kim - kiM prayojanam ? na kimapItyarthaH, evamagre'pi jJeyam, bhogaiH - viSayasevanaiH, kim - kiM prayojanam ? saundaryeNa - lAvaNyena, kim - kiM prayojanam ?, zriyA - dhanena, kim - kiM prayojanam ? jIvitena - jIvanena, kim - kiM prayojanam ? indrAdayo yadyapi samprati bhautikasukhaprakarSaM prAptAstathApi tatsukhopabhogAnantaraM te duHkhamanubhaviSyanti / yasya sukhasyA'nte duHkhamApatati tanna sukharUpam, parantu duHkharUpameva / indrAdayo devAH svAyuSaH samAptau manuSyeSu tiryakSu votpadyante / tatra te prabhUtAni duHkhAni sahante / sthAvaratve te zItatApAdIni duHkhAni sahante / trasatve te prathamamazucigarbhAvAsasya vedanAM sahante / tadanantaramapi te'viratAM duHkhaparamparAM sahante / cakravartino'pi yadi pravrajyAM na gRhNanti tarhi svAyuSaH samAptau te narakaM gacchanti / te tatrA'sahyaM duHkhaM shnte| vAsudevA mRtvA'vazyaM narakaM prayAnti tatra ca ghorAH pIDAH sahante / evamanye'pi jIvA: zabdArtha - jo AgaLa duHkha taiyAra hoya to jIvone aizvaryathI zuM lAbha? bhogothI zuM lAbha? sauMdaryathI zuM lAbha? lakSmIthI zuM lAbha? jIvanathI zuM lAbha? (27) padhAyAvRttino bhAvAnuvAda - Indra vagere jo ke hAla ucca kakSAnA bhautika sukhane pAmyA che, chatAM paNa te sukha bhogavyA pachI teo duHkha anubhavaze. je sukhane aMte duHkha AvI paDe che, te sukharUpa nathI paNa duHkharUpa ja che. Indra vagere devo potAnuM AyuSya pUruM thAya tyAre manuSyomAM ke tiryacomAM utpanna thAya che. tyAM teo ghaNA duHkho sahana kare che. sthAvarapaNAmAM teo ThaMDI, taDako vagere duHkho sahana kare che. trapaNAmAM teo pahelA apavitra garbhAvAsanI vedanA sahana kare che. tyAra pachI paNa teo duHkhanI akhaMDa paraMparA sahana kare che. cakravartIo paNa jo cAritra na le to potAnuM AyuSya pUruM thatAM narake jAya che. teo tyAM asahya duHkha sahana kare che. vAsudevo marIne avazya narakamAM jAya che ane tyAM ghora pIDAo sahe che. ema bIjA paNa jIvo sukha pUruM thatAM duHkha pAme che. jIvo sukha meLavavA pApo kare Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/27 sAMsArikasukhAni duHkharUpANyeva sukhasamAptau duHkhaM prApnuvanti / jIvAH sukhaprAptyarthaM pApAnyAcaranti / te sukhopabhogasamaye'pi rAgadveSakaraNena pApaM badhnanti / tatasteSAM pApAnAmudaye teSAM sukhasamAptirbhavati / itthaM sarvANyapi sAMsArikasukhAni duHkhaparyavasAnAni santi / yadi samprati prabhUtamaizvaryaM syAttathApi tena na ko'pi lAbha:, tatparyante duHkhasyA'vazyambhAvitvAt / yadi samprati zobhanA bhogAH prAptAstathApi tairna ko'pi lAbha:, teSAM virasAvasAnatvAt / yadi sAmpratamadvitIyaM rUpaM prAptaM tathApi tena na ko'pi lAbhaH, tasya nazvaratvAt / yadi sAmprataM vipulaM dhanaM prAptaM tathApi tena na ko'pi lAbha:, tasya durgatipAtakatvAt / yadyAyatau duHkhameva prAptavyaM tarhi varttamAnasukhIjIvanasyopabhogenA'pi na ko'pi lAbhaH / aizvarya - bhoga-saundarya-dhanajIvitAdibhiH kSaNamAtraM sukhaM prApyate, prabhUtaM karma badhyate, atyadhikaM ca duHkhaM prApyate / 393 itthaM sAMsArikasukhAni duHkhaparyavasitatvAdduHkharUpANyeva / tataH sAMsArikasukhaprakarSavanta indrAdayo vastuto na sukhinaH / prazAnto nirIhazca muniH sahajamAnandamanubhavati / tato muneragre indrAdayo damakatulyAH // 27 // che. sukha bhogavatI vakhate paNa teo rAga-dveSa karIne pApa bAMdhe che. tethI te pApono udaya thatAM temanuM sukha pUruM thAya che. Ama badhA ya saMsArI sukhone aMte duHkha Ave che. jo hAla ghaNuM aizvarya maLyuM hoya to tenAthI kaMI paNa lAbha nathI, kemake tenA aMte avazya duHkha AvavAnuM che. jo hAla sArA bhogo maLyA hoya to tenAthI koI paNa lAbha nathI, kemake teno aMta kharAba che. jo hAla ajoDa rUpa maLyuM hoya to tenAthI koI paNa lAbha nathI, kemake te nAza pAmavAnuM che. jo hAla ghaNuM dhana maLyuM hoya to tenAthI koI lAbha nathI, kemake te durgatimAM pADanAra che. jo bhaviSyamAM du:kha ja maLavAnuM hoya to vartamAna sukhI jIvana jIvIne paNa koI lAbha nathI. aizvarya-bhoga-sauMdarya-dhana-jIvana vagerethI eka kSaNa mAtra sukha maLe che, ghaNA karma baMdhAya che ane ati ghaNuM du:kha maLe che. Ama saMsA2nA sukhone aMte duHkha AvatuM hovAthI te duHkharUpa che. tethI ucca kakSAnA saMsAranA sukhavALA Indra vagere hakIkatamAM sukhI nathI. prazAMta ane spRhA rahita muni sahaja AnaMdane anubhave che. tethI muninI AgaLa Indra vagere bhikhArI jevA che. (27) Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 yAvadaizvaryaM nArthyate tAvatsammukhamAyAti yogasAraH 4/28,29 avataraNikA - mUDhabuddhirmuniH svaM cAritraizvaryasampannaM na jAnAti / tataH sa yathA ceSTate tat zlokadvayenAha - mUlam - nArthyate yAvadaizvaryaM, tAvadAyAti sammukham / yAvadabhyarthyate tAvat - punaryAti parAGmukham // 28 // adhairyAdavicAryeda-micchAvyAkulamAnasaH / hA hA heti tadarthaM 'sa, dhAvandhAvanna khidyate // 29 // // yugmam // anvayaH - yAvadaizvaryaM nArthyate tAvatsammukhamAyAti, punaryAvadabhyarthyate tAvatparAGmukhaM yAti-idamadhairyAdavicAryecchAvyAkulamAnasastadarthaM hA hA heti dhAvan dhAvansa na khidyate // 28 // // 29 // padmIyA vRttiH - yAvat - yAvantaM kAlaM yAvatpramANaM vA, aizvaryam - vibhUtiH, nazabdo niSedhe, arthyate - abhilaSyate, tAvat - tAvantaM kAlaM tAvatpramANaM vA, sammukham - abhimukham, AyAti - Agacchati, punaHzabdaH kiJcArthe, yAvat - yAvantaM kAlaM yAvatpramANaM vA, abhyarthyate - iSyate, tAvat - tAvantaM kAlaM tAvatpramANaM vA, parAGmukham - dUraM, yAti - gacchati, idaM - aizvaryaprArthayituraizvaryasya dUrIbhavanamaizvaryatyaktuzcaizvaryasya sammukhIbhavanamiti niyamadvayam, adhairyAt - sambhramAt, avicArya - avicintya, icchAvyAkulamAnasaH - icchayA-spRhayA vyAkulaM-vyagraM mAnasam-mano yasyetIcchAvyAkulamAnasaH, tadartham - aizvaryArtham, hA hA heti - atizayena, dhAvandhAvan - punaH punaH avataraNikA - mUDhabuddhivALo muni potAnA cAritrarUpI aizvaryane jANato nathI. tethI te je rIte ceSTA kare che, te be zlokamAM batAve che - zabdArtha - jyAM sudhI ke jeTalA aizvaryanI prArthanA karAtI nathI tyAM sudhI ke teTalA te sAme Ave che, vaLI jyAM sudhI ke jeTalA tenI prArthanA karAya che tyAM sudhI ke teTalA te pAchA jAya che - A vAtane adhirAIthI vicAryA vinA icchAthI vyAkuLa bhanavANo muni tenI (maizvaryana) bhATe pUrA houtai 59 thAto natha. (28,28) 1. sanmukham - C, F / 2. ca - CI Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/28,29 yAvadaizvaryamarthyate tAvatparAGmukhaM yAti 395 sarvazaktyA prayatamAnaH, saH - hInasattvo naraH, nazabdo niSedhe, khidyate - udvijate / jagati bhautikapadArthaviSayako'yaM niyamo varttate-yadiSyate tadrIbhavati, yanneSyate tatprApyate / dhanArthaM prayatamAno dhanaM na prApnoti / dhanasya spRhAM tyajanpade pade nidhAnaM prApnoti / aizvaryamabhilaSan pareSAM sevAM karoti / aizvaryaspRhAM tyajanparaiH sevyate / bhogAnAkAGkSamANaH kevalaM klizyate / tyaktabhogaspRhastUttamottamabhogaiH prArthyate / saundaryamabhilaSankurUpo bhavati / saundarye niHspRhaH surUpo bhavati / jIvitaM vAJchannakAle mriyate / jIvite niHspRho dIrgha jIvati / spRhayA puNyaM hIyate / uktaJcopadezakalpavallyAM sumativijayagaNibhiH- svamanomaNDape kAGkSAviSavallI vicakSaNAH / prasarantI nirundhIta, puNyaprANApahAriNIm // 373 // ' tataH puNyA'bhAveneSTaM vastu nA'vApyate / spRhAtyAgena puNyaM vardhate / tato'bhISTaM svayameva Dhaukate / iSTaprApterupAya iSTatyAgaH / bhogeneSTaM nazyati / vastu yAvatprArthyate taavnnaavaapyte| yadA tasya spRhA tyajyate tadA ttsvymevopddhaukte| ayaM niyamo na kenA'pi nirmitaH, parantvanAdikAlAtpravarttamAno'yaM jagataH zAzvato niyamaH / padhAyAvRttino bhAvAnuvAda - jagatamAM bhautika padArtho saMbaMdhI A niyama che - jenI icchA karo te dUra thAya, jene na Iccho te maLe. dhana mATe mahenata karanArAne dhana maLatuM nathI. dhananI spRhA choDanArAne Dagale ne pagale nidhAna maLe che. aizvaryane icchanAro bIjAnI sevA kare che. aizvaryanI spRhA choDanAro bIjAthI sevAya che. bhogone icchanAro mAtra kleza pAme che. bhogonI spRhA choDanAra to uttamottama bhogo vaDe prArthanA karAya che. sauMdaryane icchanAro kadarUpo thAya che. sauMdaryanI spRhA vinAno sAruM rUpa pAme che. jIvavA icchanAra akALe mare che. jIvanane viSe niHspRhI lAMbu jIve che. hAthI puNya ghaTe che. upadezakalpavallImAM zrIsumativijayagaNie kahyuM che, "buddhimAne puNya ane prANono nAza karanArI icchArUpI viSavelaDIne potAnA manarUpI maMDapamAM pasaratI aTakAvavI. (373)" tethI puNya na hovAthI ISTa vastu maLatI nathI. spRhAnA tyAgathI puNya vadhe che. tethI iSTa vastu pote ja sAmethI Ave che. ISTaprAptino upAya ISTano tyAga karavo e che. bhogathI to ISTa nAza pAme che. vastu jayAM sudhI icchAya tyAM sudhI maLatI nathI. jyAre tenI spRhA choDAya tyAre te pote ja sAmethI AvI maLe che. A niyama koIe banAvyo nathI, paNa anAdikALathI Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 hInasattva aizvaryaprAptyarthaM bhRzaM prayatate yogasAraH 4/28,29 tasminko'pyapavAdo na vidyte| etanniyamavazAdaizvaryamapi yAvantaM kAlamabhilaSyate tAvantaM kAlaM na prApyate / yadaizvaryasya vAJchA'pAsyate tadA guNalubdhamaizvaryamabhimukhamAgacchati / hInasattvo dhairyaM nA'valambate / so'dhIro bhavati / sa tAtkAlikaM lAbhaM pazyati / tato'dhairyAtsa uparyuktaM jagato niyamaM na vicArayati / adhIro naro vastutattvaM na cintayati / sa svamanasi sthitameva vastu cintayati / sa evameva manyate - 'yadISyate yadarthaM ca prayatyate tatprApyate, yanneSyate tanna praapyte| yasyecchA kriyate tadarthaM pravRttirapi bhavati / tatazcAcirAttatprApyate / yanneSyate tadarthaM pravRttirapi na bhavati / tataH kathaM tatprApyeta ?' iti / itthaM sa viparItaM cintayati / sa evaM manyate yatsarvaM pauruSeNa prApyate / sa idaM na cintayati - 'puNyayuktena pauruSeNaiva vastu prApyate, na pauruSamAtreNa / icchAkaraNena tu puNyaM kSIyate iti / ' uktaJcopadezarahasye - 'evaM tullabalattaM uvavaNNaM daivapurIsagArANaM |annnnonnnnsmnnuviddhaajN do viphalaM pasAhati // 47 // ' (chAyA - evaM tulyabalatvamupapannaM daivapuruSakArayoH / anyonyasamanuviddhau yaddvAvapi phalaM prasAdhayataH // 47 // ) tataH sa aizvaryaprAptimabhilaSati / aizvaryaprAptIcchayA tasya mano vyAkulaM bhavati / sa satatamaizvaryaprAptyupAyAneva cintayati / cAlyo Avato A jagatano zAzvata niyama che. temAM koI paNa apavAda nathI. A niyamane lIdhe aizvarya paNa jayAM sudhI icchAya che, tyAM sudhI maLatuM nathI. jayAre aizvaryanI icchA dUra karAya che, tyAre guNothI lobhAyela aizvarya sAme Ave che. alpasattvavALA pAse dhIraja hotI nathI. te adhIro bane che. te tAtkAlika lAbha juve che. tethI adhirAIne lIdhe te upara kahela jagatano niyama vicArato nathI. adhIro mANasa vAstavikatAne vicArato nathI. te potAnA manamAM rahela vastune vicAre che. te ema ja mAne che ke jenI icchA karAya te maLe che, jenI IcchA na karAya te maLatuM nathI. jenI icchA karAya che, tenI mATe pravRtti paNa thAya che. tethI te jaldIthI maLe che. jenI icchA karAtI nathI tenI mATe pravRtti paNa thatI nathI. tethI te zI rIte maLe?" Ama te UMdhuM vicAre che. te ema mAne che ke badhu puruSArthathI maLe che. te ema vicArato nathI ke, puNyathI yukta evA puruSArthathI ja vastu maLe che, mAtra puruSArthathI nahIM. icchA karavAthI to puNya ghaTe che." upadezarahasyamAM kahyuM che, "Ama puNya ane puruSArthanuM samAna baLavALApaNuM ghaTe che, kemake paraspara ekabIjAthI yukta evA te banne phaLane sAdhe che. (47)" tethI te aizvarya meLavavA jhaMkhe che. aizvaryane meLavavAnI icchAthI tenuM Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 4/30 aizvaryArthaM dhAvanhInasattvo na khidyate 397 tata: sa aizvaryaprAptyarthaM prayatate / sakRnnaiSphalye jAte sa punaH prayatate / punarnaiSphalye jAte sa punaH prayatate / itthaM so'bhIkSNaM bhRzaM ca prayatate / evaM kRte satyapi sa na zrAmyati, parantu so'dhikotsAhena prayatate / yatra rAgo bhavati tatprAptyarthaM zramo'nA'nubhUyate / yatra rAgo na bhavati tatra svalpaprayatnamAtreNA'pi zramo'nubhUyate / hInasattvasyaizvaryarAgo bhavati / tata aizvaryaprAptyarthaM bhRzaM prayatamAno'pi sa na zrAmyati / asthi carvayan zvA na kimapi svAdaM labhate parantu dantabhaGgameva prApnoti / evamaizvaryakRte bhRzaM prayatamAno muniraizvaryaM tu naiva prApnoti, parantu vidyamAnAmapi sukhasAmagrIM mudhA gamayati / itthaM sa sampratyapi sukhI na bhavati naapyaaytau| kevalaM sukhecchayA pravarttamAnaH sa duHkharUpaM sukhAbhAsamanubhavati ||2|| avataraNikA- hInasattvasya svarUpaM darzitam / adhunA sAttvikasya svarUpaM darzayati mUlam - sthiro dhIrastu gambhIraH, sampatsu ca vipatsu ca / bAdhyate na ca harSeNa, viSAdena 'na ca kvacit // 30 // mana vyAkuLa thAya che. te satata aizvarya meLavavAnA upAyone ja vicAre che. tethI te aizvarya meLavavA yatna kare che. ekavAra niSphaLatA maLe to te pharI prayatna kare che. pharI niSphaLatA maLe to te pharI prayatna kare che. Ama te vAraMvAra ane khUba prayatna kare che. Ama karavA chatAM paNa te thAkato nathI, paNa te vadhu utsAhathI prayatna kare che. jyAM rAga hoya tene meLavavA mATe thAka lAgato nathI. jyAM rAga na hoya tyAM alpa prayatna mAtrathI paNa thAka lAge che. alpasattvavALAne aizvaryano rAga hoya che. tethI aizvarya mATe khUba prayatna karavA chatAM paNa te thAkato nathI. hADakuM cAvanArA kUtarAne kaMI paNa svAda maLato nathI, paNa tenA dAMta ja bhAMge che. ema aizvarya mATe khUba prayatna karanAra munine aizvarya to nathI ja maLatuM, paNa tenI pAse rahelI sukhanI sAmagrIne paNa te phogaTa gumAve che. Ama te hamaNAM paNa sukhI thato nathI ane bhaviSyamAM paNa sukhI nahIM thAya. mAtra sukhanI icchAthI pravartato te duHkharUpa sukhanA abhyAsane anubhave che. (29) avataraNikA - alpasattvavALAnuM svarUpa batAvyuM. have sAttvikanuM svarUpa batAve che 6. 6 7 - F, LI B-10 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 sAttviko na vicalati yogasAraH 4/30 ___ anvayaH - sthiro dhIro gambhIrastu sampatsu ca na ca harSeNa vipatsu ca na ca viSAdena kvacit bAdhyate / padmIyA vRttiH - sthiraH-nizcalaH, dhIraH-dhairyavAn, gambhIraH - vimuktaroSatoSaH, tuzabdo hInasattvanarApekSayA vaiparItyaM dyotayati, sampatsu - anukUlatAsu, cazabdaH samuccaye, nazabdo niSedhe, cazabdaH samuccaye, harSeNa - Anandena, vipatsu - pratikUlatAsu, cazabdaH samuccaye, nazabdo niSedhe, cazabdaH samuccaye, viSAdena - zokena, kvacitkutracit, bAdhyate - piiddyte|| hInasattvo nara aizvarya-bhoga-rUpa-dhanAdiSu rajyati / sa tatprAptyarthamadhIro bhavati / sattvazIlo narastu tasmAdviparIto bhavati / sa sthiro bhavati / sa kadAcidapi na vicalati / sa tattvavettA bhavati / sa cintayati - anukUlatApratikUlate karmodayajanye iti / tataH so'nukUlatAsu lIno na bhavati nApi pratikUlatAsu dIno bhavati, anukUlatApratikUlatApavanalahau tasya manomeruM cAlayituM na zaknutaH / sa dhIro bhavati / sa sasambhramo na bhavati / sa sarvatra dhairyeNa pravarttate / sa kasmiMzcidapi viSaye na tvarate / sa tAtkAlikaM lAbhaM na pazyati / sa dIrgha pazyati / so'niSTaviyogamiSTasaMyogaM vA nApekSate / so'niSTasaMyogeneSTaviyogena cA''rtadhyAnaM na karoti / sa tAbhyAM na bibheti / sa tayorapagamArthaM na zabdArtha - sthira, dhIra ane gaMbhIra to saMpattimAM harSathI ane vipattimAM zokathI syAMya pItI nathI.. (30) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - alpasattvavALo mANasa aizvarya, bhoga, rUpa, dhana vageremAM rAga kare che. te temane meLavavA adhIro bane che. sAttvika mANasa to tenAthI UMdho hoya che. te sthira hoya che. te kyAreya paNa calita thato nathI. te tattvane jANe che. te vicAre che ke anukULatA ane pratikULatA karmanA udayathI thAya che. tethI te anukULatAomAM lIna thato nathI ane pratikULatAomAM dIna thato nathI. anukULatA ane pratikULatArUpI pavananI laherIo tenA mananA merane calAvI zakatI nathI. te dhIrajavALo hoya che. te utAvaLo hoto nathI. te badhe dhIrajapUrvaka pravarte che. te koI paNa viSayamAM utAvaLa karato nathI. te tAtkAlika lAbha joto nathI. te lAMbu juve che. te aniSTanA viyogane ane ISTanA saMyogane icchato nathI. te aniSTanA saMyogathI ane ISTanA viyogathI ArtadhyAna karato nathI. te Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 399 yogasAraH 4/31 sthiradhIragambhIro naro harSaviSAdau na karoti prytte| so'nukUlatAM nA''kAGkSate nApi pratikUlatAbhyaH palAyate / sa gambhIro bhavati / sa prazaMsayA na tuSyati nApi nindayA ruSyati / sa sampatsu na rAgaM karoti nApi vipadbhya udvijate / sa draSTubhAvena jagatpazyati / sa kutracidapi kartRbhAvaM nAvalambate / samudro gambhIro bhavati / sa sarvamapi svIkaroti / sa svamaryAdAM nollaGghate / evaM gambhIro naraH sarvaM sahate / sa kadAcidapi rAgAviSTo dveSAkulo vA na bhavati / itthaM sthiro dhIro gambhIrazca naraH sampatsu na hRSyati vipatsu ca na viSIdati / sa sukhe nA''sajati duHkhAcca na virajyate / so'nukUlatAsu na pramodate pratikUlatAsu ca na duHkhIbhavati / sa sarvatra samIbhUya pravarttate / rAgadveSau harSaviSAdau vA bAdhArUpau / tAvAtmAnaM pIDayataH / tataH sthiradhIragambhIro naraH kutracidapi harSaviSAdau na karoti // 30 // avataraNikA - sAttvikasya svarUpaM pradA'dhunA sattvasya mAhAtmyaM pradarzayati - mUlam - ye siddhA ye ca setsyanti, sarve sattve pratiSThitAH / sattvaM 'vinA hi siddhirna, 'proktA kutrApi zAsane // 31 // temanAthI Darato nathI. te temane dUra karavA mATe prayatna karato nathI. te anukULatAone jhaMkhato nathI ane pratikULatAothI bhAgato nathI. te gaMbhIra hoya che. te prazaMsAthI khuza thato nathI ane niMdAthI gusse thato nathI. te saMpattiomAM Asakta thato nathI ane vipattiothI kaMTALato nathI. te draSTAbhAvathI jagatane juve che. te kyAMya paNa kartA banato nathI. samudra gaMbhIra hoya che. te badhuM ya svIkAre che. te potAnI maryAdAne oLaMgato nathI. ema gaMbhIra mANasa badhuM sahana kare che. te kyAreya paNa rAganA AvezavALo ke dveSathI AkuLa thato nathI. Ama sthira, dhIra ane gaMbhIra mANasa saMpattiomAM harakhAto nathI ane vipattiomAM kheda karato nathI. te sukhamAM Asakta thato nathI ane duHkhathI kaMTALato nathI. te anukULatAomAM khuza thato nathI ane pratikULatAomAM duHkhI thato nathI. te badhe samAna thaIne pravarte che. rAgavaiSa ke harSa-zoka bAdhArUpa che. teo AtmAne pIDe che. tethI sthira, dhIra, gaMbhIra bhArAsa yAMya 59harSa-zo 42to nathI. (30) avataraNikA - sAttvikanuM svarUpa batAvIne have sattvanuM mAhAtma batAve che - 1. vinApi - A, B, C, E, J, K, L / 2. proktApi jinazAsane - A, C, E, L, proktApi zAsane - B, E| Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 sAttvikasyaiva muktirbhavati yogasAraH 4/31 ___ anvayaH - ye siddhA ye ca setsyanti (te) sarve sattve pratiSThitAH, hi kutrApi zAsane sattvaM vinA siddhirna proktA // 31 // padmIyA vRttiH - ye - anirdiSTanAmAnaH, siddhAH - mukti prAptAH, ye - anirdiSTanAmAnaH, cazabdaH samuccaye, setsyanti - nirvANameSyanti, 'te' ityatrAdhyAhAryam, sarve - samastAH, sattve - AtmavIryarUpe, pratiSThitAH - sthitAH, hi - yataH, kutrApi - kasmiMzcidapi, zAsane - dharme, sattvam - pUrvoktasvarUpam, vinA - Rte, siddhiH - mokSaH, nazabdo niSedhe, proktA - kathitA / ___ atItakAle'nantA jIvA muktiM prAptAH / eSyatkAle'pyanantA jIvA muktiM prApsyanti / te sarve'pi sattvayuktA eva jJeyAH / sattvazAlI jIva eva mukti prAptuM zaknoti / muktimArge calanaM na sukaram / tatrA'neke upasargAH parISahAzcAgacchanti / tatrA'nekavighnAni gatiM skhalayanti / tatra viSayA mano mohayanti / tatrA''nukUlopasargA sAdhakaM lobhayanti / tatrA'neke unmArgAH santi / hInasattvasya gatiretaiH skhalyate / sa upasargAdibhyo bibheti / so'nukUlopasargaviSayeSvAsakto bhavati / sa unmArgeSu calati / itthaM muktipathAccyutaH sa bhavATavyAM bhramati / uttamasattvastUpasargAdibhyo na bibheti / so'nukUlopasargaviSayeSu zabdArtha - je siddha thayA che ane je siddha thaze te badhA sattvamAM pratiSThita ja jANavA, kemake koI paNa zAsanamAM sattva vinA siddhi kahI nathI. (31) padmAyAvRttino bhAvAnuvAda - bhUtakALamAM anaMtA jIvo mokSe gayA. bhaviSyamAM paNa anaMtA jIvo mokSe jaze. te badhA ya sattvavALA ja jANavA. sattvazALI jIva ja mokSa pAmI zake che. mokSamArga upara cAlavuM saheluM nathI. tyAM aneka upasargo ane parISaho Ave che. tyAM aneka vighno gatine ruMdhe che. tyAM viSayo manane mohe che. tyAM anukULa upasargo sAdhakane lobhAve che. tyAM aneka unmArgo che. alpasattvavALAnI gati A badhAthI aTakI jAya che. te upasargo vagerethI DarI jAya che. te anukULa upasargo ane viSayomAM Asakta thAya che. te unmArgo para cAle che. Ama mokSamArgathI bhraSTa thaI te saMsArarUpI jaMgalamAM bhame che. uttama sattvavALo to upasargo vagerethI Darato nathI. te anukULa upasargo ane viSayomAM Asakta thato nathI. te unmArgo upara cAlato nathI. te mokSamArga upara aTakyA vagara cAle Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 4/31 sattvasya vikAsaH karttavyaH 401 rAgaM na karoti / sa nonmArgeSu calati / sa muktimArge nirantaraM calati / tasya gatiH kenApi na skhalyate / so'nukUlatApratikUlatAH sahate / sa muktimeva manasi dhArayati / anyatsarvamanukUlatApratikUlatAdikaM sa na citte dharati / tataH sa siddhiM prApnoti / itthaM sattvazIlA eva narAH siddhiM prApnuvanti / anekeSu dharmeSu muktiprAptyarthaM sattvamAvazyakaM kIrttitam / na kevalaM jinadharme eva sattvazAlino muktiruktA, parantu anekadharmeSu sattvazAlina eva muktiruktA / aneke dharmAH sattvazAlinameva mukteryogyaM manyante / snigdhamRdaiva ghaTo bhavati, na tu sikatAbhiH karkarairvA / evaM sAttvika eva paramAtmA bhavati, na tu niHsattvo'lpasattvo vA / ayamatropadezaH-sattvaM mukterasAdhAraNayogyatArUpam / tato muktiprAptyarthaM svAtmani sattvasya vikAsaH karttavyaH / tato muktiravazyambhAvinI // 31 // avataraNikA sAttvikasyaiva siddhirbhavatIti niyamasiddhyarthamanukUlaM tarkaM pradarzayati - - che. tenI gati koInAthI paNa aTakatI nathI. te anukULatAo ane pratikULatAo sahe che. tenA manamAM mokSanI lagana hoya che. anukULatA-pratikULatA vagere bIjuM badhuM te manamAM lAvato nathI, tethI te mokSe jAya che. Ama sAttvika manuSyo ja mokSe jAya che. aneka dharmomAM mokSa pAmavA sattva jarUrI kahyuM che. mAtra jaina dharmamAM ja 'sattvazALIno mokSa thAya che' ema kahyuM nathI, paNa ghaNA dharmomAM sattvazALInI ja mukti kahI che. ghaNA dharmo sattvazALIne ja mokSane yogya mAne che. cIkaNI mATIthI ja ghaDo bane che, retIthI ke kAMkarAthI nahIM. ema sAttvika ja paramAtmA bane che, niHsattva ke alpasattvavALo nahIM. ahIM upadeza A pramANe che - sattva e mokSanI asAdhAraNa yogyatA che. mATe mokSa pAmavA potAnA AtmAmAM sattvano vikAsa karavo. tethI mokSa avazya thaze. (39) avataraNikA - 'sAttvikano ja mokSa thAya che,' e niyamanI siddhi mATe anukULa tarka batAve che - Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'nukUlatarkaH yogasAra: 4/32 mUlam - evameva sukhenaiva, sidhyanti yadi 'kaulikAH / tadgRhasthAdayo'pyete, kiM na sidhyanti kathyatAm // 32 // 402 anvayaH yadi evameva sukhenaiva kaulikAH sidhyanti tadete gRhasthAdayo'pi kiM na sidhyanti (iti) kathyatAm ||32|| - padmIyA vRttiH - yadi - sambhAvane, evameva sattvaM vinaiva, sukhena - anAyAsena, evazabda AyAsena muktiprAptiM vyavacchinatti, kaulikA:- hInasattvA munayaH sidhyanti mukti prApnuvanti, tad - tarhi, ete - buddhau pratyakSeNa bhAsamAnAH, gRhasthAdayaH gRhasthA:-agAriNa Adau yeSAM dInAnAtha - dramaka - pazvAdInAmiti gRhasthAdayaH, apizabdaH kaulikAstu sidhyeyuH, gRhasthAdayo'pi sidhyeyuriti dyotayati, kim - katham, nazabdaH niSedhe, sidhyanti - muktipurIM yAnti, 'iti' ityatrAdhyAhAryam, kathyatAm - brUyatAm / sAttvikA eva mukti prApnuvanti / hInasattvAstu muktyarthaM na prayatante / te muniveSeNa sarvA apyaihikAnukUlatAH pUrayanti / tataste siddhiM na prApnuvanti / yadi te'pi sAdhanAM vinA mukti prApnuyustarhi muktigamanAya sattvamAvazyakaM na syAt, muktigamanAya sAdhanA'pyAvazyakI na syAt / itthaM yadi sattvaM sAdhanAM ca vinA'pi mokSaH syAttarhi sarve'pi jIvA mokSaM prApnuyuH, yato jIvAH prAyazaH sattvahInAH sukhapriyAzca santi / te sAdhanAyA nAmnA'pi trasyanti / te'nukUlatAmevAbhilaSanti / tataste sarve'pi mokSaM zabdArtha - jo emane ema ja sukhethI alpasattvavALA munio siddha thAya to AA gRhastho pe| prema siddha na thAya ? se ho. ( 32 ) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - sAttvika jIvo ja mokSa pAme che. alpasattvavALA to mokSa mATe prayatna karatAM nathI. teo sAdhunA veSathI badhI ya Aloka saMbaMdhI anukULatAo pUre che. tethI teo mokSa pAmatAM nathI. jo teo paNa sAdhanA vinA mokSa pAme to mokSe javA mATe sattva jarUrI na rahe, mokSe javA mATe sAdhanA paNa Avazyaka na rahe. Ama jo sattva ane sAdhanA vinA paNa mokSa thAya to badhA ya jIvo mokSa pAme, kemake moTA bhAganA jIvo alpasattvavALA ane sukhapriya che. teo sAdhanAnA nAmathI paNa Dare che. teo mAtra anukULatAne ja jhaMkhe che. tethI te 1. kolikA A, CI Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/33 yadi sukhenaiva siddhiH syAttarhi gRhasthAdayo'pi sidhyeyuH 403 prApnuyuH / evaM muktiH sarvajIvairAkIrNA syAt saMsArazca jIvazUnyaH syAt / parantvevaM na bhavati / stokA eva jIvA muktiM prApnuvanti / yaduktaM navatattvaprakaraNe - 'jaiAi hoi pucchA, jiNANa maggaMmi uttaraM taiA / ikkassa nigoyassa, aNaMtabhAgo a siddhigao // 60 // ' (chAyA - yadA bhavati pRcchA, jinAnAM mArge uttaraM tadA, ekasya nigodasya, anantabhAgazca siddhigataH // 60 // ) tata evaM jJAyate - sAdhanAM kRtvaiva jIvA muktiM prApnuvanti, na sAdhanAM vineti / sAdhanAJca sattvazIlA eva kartuM zaknuvanti, na hInasattvAH / tata idaM nizcIyate yatsAttvikA eva muktiM prApnuvanti, na niHsattvA iti / ___ ayamatra sakSepaH-sAttvikA eva sidhyanti / yadi niHsattvA api sidhyeyustarhi gRhasthAdayaH sarve'pi sidhyeyuH // 32 // avataraNikA - yadi sukhenaiva muktiH syAttarhi sarveSAmapi muktiH syAt iti pUrvazlokoktasya kAraNaM darzayati - mUlam - sukhAbhilASiNo'tyarthaM, grastA RddhyAdigauravaiH / pravAhavAhino hyatra, dRzyante sarvajantavaH // 33 // badhA ya mokSe jAya. Ama mokSa badhA jIvothI bharAI jAya ane saMsAra jIvo vinAno thaI jAya. paNa AvuM thatuM nathI. thoDA ja jIvo mokSa pAme che. navatattva prakaraNamAM kahyuM che - "jinezvara bhagavaMtonA mArgamAM jyAre pUchAya che ke keTalA jIvo mokSe gayA? tyAre uttara A hoya che ke eka nigodano anaMtamo bhAga mokSe gayo che. (60)' tethI evuM jaNAya che ke sAdhanA karIne ja jIvo mokSe jAya che, sAdhanA vinA nahIM. sAdhanA sAviko ja karI zake che, alpasattvavALA nahIM. tethI A nakkI thAya che ke sAttviko ja mokSa pAme che, niHsattva jIvo nahIM. ahIM TUMkamAM artha A pramANe che - sAttvika jIvo ja siddha thAya che. jo niHsattva jIvo paNa siddha thatAM hoya to gRhastho vagere badhA ya siddha thAya. (32) avataraNikA - "jo sukhethI ja mokSa thAya to badhAyano mokSa thaI jAya," ema je pUrvazlokamAM kahyuM hatuM, tenuM kAraNa batAve che - 1. ...tyantaM - JI Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvajantavaH sukhAbhilASiNaH yogasAra: 4/33 anvayaH - hyatra sarvajantavo'tyarthaM sukhAbhilASiNa RddhyAdigauravairgrastAH pravAhavAhino dRzyante ||33|| 404 - padmayA vRttiH - hi yata:, atra asmiJjagati, sarvajantavaH - sarve - nikhilAzca te jantava:-jIvAzceti sarvajantava:, atyartham - atizayena, sukhAbhilASiNaH - sukhasya - sAtasya abhilASiNaH-eSiNa iti sukhAbhilASiNaH, RddhyAdigauravaiH - RddhiH-vaibhava Adau yeSAM rasasAtayoriti RddhyAdayaH, gauravA: - jIvaM karmabhirguruM kurvantIti gauravAHutkarSarUpAH, RddhyAdayazca te gauravAzceti RddhyAdigauravAH, taiH grastAH - AkulitAH, pravAhavAhinaH - pravAheNa-lokavyavahAreNa Uhyante - AkRSyante iti pravAhavAhinaH, dRzyante IkSyante / - yadi sAdhanAM vinA sukhenaiva muktiH syAttarhi sarve'pi muktiM prApnuyuH, yato'sminvizve sarve'pi jantavo'tizayena sukhAbhilASiNaH santi / te duHkhAdvibhyati / tataH sAdhanAM kartuM te notsahante / teSAM sarvA api pravRttayaH sukhaprAptyarthaM duHkhanivAraNArthaJca bhavanti / te tathA tathA ceSTante yathA sukhaM prApyate / sAdhanA tu kaSTasAdhyA / tataste tAM na vAJchanti / yadi sAdhanAM vinA sukhopabhogena muktirbhavati tarhi te muktimabhilaSanti / sukhatyAgena te muktiM nAbhilaSanti, te tribhirgauravairgRddhAH santi / gauravAstrividhAH, tadyathA - Rddhigauravo rasagauravaH sAtagauravazca / dhana-dhAnya- rAjya-parivArAdivibhUteryo rAgaH sa RddhigauravaH / zabdArtha - kemake A jagatamAM badhA jIvo sukhane khUba ja jhaMkhanArA, Rddhi vagerenA gAravothI AkuLa ane pravAhamAM vahenArA dekhAya che. (33) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - jo sAdhanA vinA sukhethI ja mokSa thAya to badhA ya mokSe jAya, kemake A vizvamAM badhA ya jIvo sukhane khUba icchanArA che. teo duHkhathI Dare che. tethI teone sAdhanA karavAno utsAha thato nathI. temanI badhI pravRttio sukha meLavavA ane duHkha nivAravA mATe hoya che. teo te te rIte varte che ke jethI sukha maLe. sAdhanA kaSTathI thAya evI che. tethI teo tene icchatAM nathI. jo sAdhanA vinA sukhanA upabhogathI mokSa thAya to teo tene icche che. sukhane choDIne teo mokSane jhaMkhatAM nathI. teo traNa gAravomAM Asakta hoya che. gArava traNa prakAranA che. te A pramANe - RddhigArava, rasagArava ane sAtAgArava. dhanadhAnya-rAjya-parivAra vagere aizvaryano je rAga te RddhigArava. iSTa azana, pAna, Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/33 trividhA gauravAH 405 1 abhISTAzana-pAna-khAdima - svAdimAdInAM yo rAgaH sa rasagauravaH / sukhazIlatAyA yo rAgaH sa sAtagauravaH / uktaJcopadezamAlAyAm - 'pavarAiM vatthapAyA - saNovagaraNAi~ esa vibhavo me / avi ya mahAjaNaneyA, ahaMti aha iDDigAravio // 324 // arasaM virasaM lUhaM, jahovavannaM ca nicchae bhuttuM / niddhANi pesalANi ya, maggai rasagArave giddho // 325 // sussUsaI sarIraM, sayANAsaNavAhaNApasaMgaparo / sAyAgAravaguruo, dukkhassa na dei appANaM // 326 // ' ( chAyA - pravarANi vastrapAtrA - sanopakaraNAni eSa vibhavo me| api ca mahAjananetA, ahamityatha RddhigauravikaH // 324 // arasaM virasaM rUkSaM, yathopapannaM ca necchati bhoktum / snigdhAni pezalAni ca, mRgayate rasagaurave gRddhaH // 325 // zuzrUSate zarIraM, zayanAsanavAhanAprasaGgaparaH / sAtagauravagurukaH, duHkhasya na dadAtyAtmAnam // 326 // ) jIvA eteSu gauraveSvAsaktAH santi / te Rddhi-rasa- sAtAni tyaktuM nAbhilaSanti / te tAnyevAbhilaSanti / gauravA jIvAnsaMsAre pAtayanti / ajJajIvA idaM na jAnanti / sAdhanA Rddhi-rasa-sAtAnAM tyAgena bhavati / tataste RddhyAdigauravagRddhA jIvAH sAdhanAM na kurvanti / yadi sAdhanAM vinA mokSo bhavati tarhi te tamabhilaSanti / prAyazo janA lokapravAhAnusAriNaH santi / te gatAnugatikAH santi / te tattvaM na vicArayanti / yathA lokaH I I khAdima, svAdima vagereno je rAga te rasagArava. sukhazIlatAno je rAga te sAtAgArava. apahezabhANAmAM 'dhuM che, 'uttama vastra, pAtrA, Asana, upa2ezo A mAro vaibhava che, vaLI huM ghaNA lokono svAmI chuM - Avo jIva RddhigAravavALo che. rasa vinAnA, viparIta rasavALA, lUkhA, svAbhAvika rIte maLelAne vAparavA na icche, snigdha ane suMdara bhojanane icche e rasagAravamAM Asakta che. zarIrano saMskAra kare, zayana-AsananA upayogamAM khUba Asakta, sAtAgAravamAM Asakta jIva potAne duHkha na Ape. (324,325, 326)' jIvo A gAravomAM Asakta che. teo Rddhi, rasa ane sAtAne choDavA icchatAM nathI. teo temane ja icche che. gAravo jIvone saMsAramAM pADe che. ajJa jIvo A jANatAM nathI. sAdhanA Rddhi-rasasAtAnA tyAgathI thAya che. mATe te Rddhi vagere gAravomAM Asakta jIvo sAdhanA karatAM nathI. jo sAdhanA vinA mokSa thato hoya to teo tene icche che. prAyaH loko lokapravAhane anusare che. teo gatAnugatika rIte varte che. teo tattvane vicAratAM nathI. jema loko cAle tema teo paNa cAle che. loko prAyaH saMsArane sanmukha hoya Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvajantavaH pravAhavAhinaH yogasAraH 4/34 406 pravarttate tathA te'pi pravarttante / lokAH prAyaH saMsArAbhimukhAH santi / te sAdhanAyAH parAGmukhAH santi / teSAM manovAkkAyA: sAMsArikapravRttiSveva pravarttante / tato lokAndRSTvA sarve jIvA api tAdRzA bhavanti / te'pi saMsAre eva sukhaM manyante / te sAdhanAM kaSTarUpAM manyante / yatraika urabhro gacchati tatpRSThavarttinaH sarve'pyurabhrAstatraiva gacchanti / yadi purovartturabhro garttAyAM patati tarhi tatpRSThavarttinaH sarve'pi tatra patanti / te garttaM na pazyanti / te gatamevAnusaranti / evaM sarve jIvA lokamevA'nusaranti / yadi loko'hitaM samAcarya durgatau patati tarhi te'pi tathA kRtvA tatraiva patanti / te durgatiM na pazyanti, parantu te lokapravAhamanusaranti / itthaM jagati sarve jIvAH sukhapriyA gauravagRddhA gatAnugatikAzca snti| tato yadi sukhenaiva mokSaH syAt tarhi teSAM sarveSAmapi mokSaH syAt // 33 // avataraNikA - 'sAttvikasyaiva siddhirbhavati' iti niyamasya siddhyarthaM dvitIyamanukUlaM tarkaM darzayati - - mUlam - evameva sukhenaiva, siddhiryadi ca manyate / tatprAptau sarvajantUnAM tadA rikto bhavedbhavaH // 34 // che. teo sAdhanAne parAkrukha hoya che. temanA mana-vacana-kAyA sAMsArika pravRttiomAM ja racyApacyA rahe che. tethI lokone joIne badhA jIvo paNa tevA thaI jAya che. teo paNa saMsAramAM ja sukha mAne che. teo sAdhanAne kaSTarUpa mAne che. jyAM eka gheTuM jAya che, tenI pAchaLanA badhA ya gheTAM tyAM ja jAya che. jo AgaLanuM gheTuM khADAmAM paDe to tenI pAchaLanA badhA ya gheTAM temAM paDe che. teo khADAne jotAM nathI. teo gayelAne ja anusare che. ema badhA jIvo lokone ja anusare che. jo loko ahitane AcarIne durgatimAM paDe to teo paNa tema karIne tyAM ja paDe che. teo durgatine jotAM nathI, paNa teo lokapravAhane anusare che. Ama jagatamAM badhA jIvone sukha game che, teo gAravamAM Asakta che ane gatAnugatika pravartanArA che. mATe jo sukhethI ja mokSa thAya to te badhAyano mokSa thAya. (33) avataraNikA - sAttvikano ja mokSa thAya che - e niyamanI siddhi mATe bIjo anukULa tarka batAve che - Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/34 dvitIyo'nukUlatarkaH 407 anvayaH yadi caivameva sukhenaiva siddhirmanyate tadA sarvajantUnAM tatprAptau (satyAM) bhavo rikto bhavet // 34 // -- padmIyA vRttiH yadizabdaH sambhAvane, cazabdaH samuccaye, 'sAttvikasyaiva siddhirbhavati' iti niyamasya siddhyarthaM prathamAnukUlatarkapradarzanAnantaraM dvitIyamanukUlatarka samuccinoti evameva sattvaM vinA, sukhena - sAdhanAM vinA, evazabdaH sAdhanayA siddhi vyavacchinatti, siddhiH - mukti: manyate - saGkalpyate, tadA tarhi, sarvajantUnAm - sarve - nikhilAzca te jantavaH - jIvAzceti sarvajantava:, teSAm, tatprAptau tasyA:-siddheH prAptiH lAbha iti tatprAptiH, tasyAm, 'satyAm' ityatrAdhyAhAryam, bhavaH - saMsAraH, riktaH * jIvazUnyaH, bhavet - syAt / - - ekatriMzattama zloke uktaM - sattvaM vinA siddhirna bhavati / dvAtriMzattama zloke tasya niyamasya siddhyarthaM prathamo'nukUlatarkaH pradarzitaH / asmi~zcatustriMzattama zloke tasya niyamasya siddhyarthaM dvitIyamanukUlatarkaM darzayati / yadi sattvaM sAdhanAM ca vinaiva mokSaH syAttarhi prAyazo jIvAnAM niHsattvatvAtsukhapriyatvAcca sarveSAM jIvAnAM muktiH syAt / tathA ca saMsAro riktaH syAt / parantvevaM na bhavati / jIvA dvividhAH, tadyathA bhavyA abhavyAzca / bhavyA muktigamanayogyAH / abhavyA muktigamanA'yogyAH / bhavyA api na sarve muktigamanasAmagrIM prApnuvanti / ye bhavyA muktigamanasAmagrIM kadAcidapi na prApnuvanti te I zabdArtha - jo emane ema ja sukhethI ja mokSa manAya to badhA jIvo mokSamAM javAthI saMsAra khAlI thaI jAya. (34) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - ekatrIsamA zlokamAM kahyuM ke sattva vinA siddhi thatI nathI. batrIsamA zlokamAM te niyamanI siddhi mATe pahelo anukULa tarka batAvyo. A cotrIsamA zlokamAM te niyamanI siddhi mATe bIjo anukULa tarka batAve che. jo sattva ane sAdhanA vinA ja mokSa thAya to moTA bhAganA jIvo niHsattva ane sukhapriya hovAthI badhA jIvono mokSa thaI jAya. Ama thavAthI saMsAra khAlI thaI jAya, paNa ema thatuM nathI. jIvo be prakAranA che, te A pramANe bhavya ane abhavya. bhavya eTale mokSe javAne yogya. abhavya eTale mokSe javAne ayogya. badhA bhavya jIvone paNa mokSe javAnI sAmagrI maLatI nathI. je bhavyone mokSe - Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 bhavyA abhavyAzca yogasAraH 4/34 jAtimAtreNa bhavyAH / tatrA'bhavyA jAtimAtreNa bhavyAzca kadAcidapi muktiM na prApnuvanti / uktaJca paJcAzakaprakaraNe - 'bhavvA vi ettha NeyA, je AsannA Na jAimetteNaM / jamaNAi sue bhaNiyaM, eyaM Na uiTThaphalajaNagaM // 3/47 // ' (chAyA - bhavyA apyatra jJeyAH, ye AsannA na jAtimAtreNa / yadanAdizrute bhaNitametanna tu iSTaphalajanakam // 3/47 / / ) paJcAzakaTIkAyAM zrIabhayadevasUribhirapyuktam - 'sarvabhavyAnAM nirvANA'prApteriti gAthArthaH // 3/47 // ' 'bhavyAH sarve'vazyaM mukti prApnuvanti' iti na ko'pi niyamaH / parantu 'ye muktiM prApnuvanti te'vazyaM bhavyA eva' iti niyamo'sti / uktaJcAdhyAtmasAre - 'naitadvayaM vadAmo yad bhavyaH sarvo'pi sidhyati / yastu sidhyati so'vazyaM, bhavya eveti no matam // 13/72 // ' itthaM sarvajIvebhyaH kecana bhavyA eva muktiM prApnuvanti / zeSAH sarve jIvAH saMsAre eva bhramanti / itthaM sarve jIvA na mokSaM prApnuvanti / tataH saMsAraH kadAcidapi jIvai rikto na bhavati / tata idaM sidhyati - 'sattvaM sAdhanAM ca vinA muktirna bhavatIti / yadyevameva sukhenaiva muktiH syAttarhi sarvajIvAnAM javAnI sAmagrI kyAreya maLatI nathI te jAtimAtrathI bhavya che. temAM abhavya ane jAtimAtrathI bhavya kyAreya paNa mokSe jatA nathI. paMcAzakaprakaraNamAM kahyuM che, "ahIM bhavyo paNa je paramapadanI najIka che te ja A zreSTha vaMdanAne pAme che. bhavya jAtimAtrathI bhavyo A vaMdanAne pAmatAM nathI. kAraNa ke siddhAMtamAM bhavyatvane anAdikAlIna kahyuM che. vidyamAna paNa bhavyatva iSTaphaLane utpanna karanAruM thatuM nathI. (3/47)" paMcAzakaprakaraNanI TIkAmAM zrIabhayadevasUrijIe paNa kahyuM che, badhA bhavya jIvone mokSanI prApti thatI nathI. (3/47)" "bhavya badhA avazya mokSamAM jAya' evo koI paNa niyama nathI. paNa jeo mokSe jAya che, teo avazya bhavya ja hoya che" evo niyama che. adhyAtmasAramAM kahyuM che, "ame ema kahetA nathI ke badhA bhavyo siddha thaze, je siddha thAya che te avazya bhavya ja hoya che e amAro mata che. (13/72)" Ama badhA jIvomAMthI keTalAka bhavya jIvo ja mokSe jAya che. bAkI badhA jIvo saMsAramAM ja bhame che. Ama badhA jIvo mokSe jatAM nathI. tethI saMsAra kyAre paNa jIvothI khAlI thato nathI. tethI A siddha thAya che ke sattva ane sAdhanA vinA mokSa na thAya. jo emane ema ja sukhethI mokSa thAya to badhA jIvo mokSamAM javAnI ane saMsAra khAlI thaI javAnI Apatti Ave. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 4/35 loke'pi sAttvikenaiva paravAhinI jIyate 409 muktigamanasya saMsArariktIbhavanasya cApattiH syAt / tathA ca siddhAntavirodhaH syAt / tata idaM vinA'pavAdaM siddhaM - sAttvika eva sAdhanayaiva muktiM prApnotIti / nAnyaH ko'pi na vAnyatheti // 34 // adhunA 'sAttvikasyaiva muktirbhavati' iti niyamasya samarthanAya avataraNa laukikaM dRSTAntaM darzayati mUlam - loke'pi sAttvikenaiva, jIyate paravAhinI / 'uddhUliko'pi nAnyeSAM dRzyate'hnAya nazyatAm // 35 // anvayaH - loke'pi sAttvikenaiva paravAhinI jIyate / ahnAya nazyatAmanyeSAmuddhUli - ko'pi na dRzyate // 35 // " padmayA vRttiH - loke - jane, apizabdo lokottare zAsane tu sAttvika eva siddhiM prApnoti parantu loke'pi sAttvika eva jayatIti darzayati, sAttvikena sphuradAtmavIryeNa, evazabdo hInasattvAnvyavacchinatti, paravAhinI - pareSAM - zatrUNAM vAhinI - seneti paravAhinI, jIyate - parAbhUyate / ahnAya - jhaTiti, nazyatAm - dhAvatAm, anyeSAm - hInasattvAnAm, uddhUlikaH - ativegena dhAvan, apizabdo anyo dhAvastu na dRzyate uddhUliko'pi na dRzyate iti dyotayati, nazabdo niSedhe, dRzyate - prekSyate / - na kevalaM lokottare zAsane eva sattvasya mAhAtmyam, parantu loke'pi / loke'pi Ama thavAthI siddhAMtano virodha thAya. tethI A vAta apavAda vinA siddha thAya che ke sAttvika ja sAdhanAthI ja mokSe jAya che, bIjo koI ke bIjI rIte nahi. (34) avataraNikA - have 'sAttvikano ja mokSa thAya' e niyamanuM samarthana karavA laukika dRSTAMta batAve che - zabdArtha - lokamAM paNa sAttvika ja duzmanonI senAne jIte che. bIjA to bhAgI jAya che. te bhAgI janArAomAM doDavIra paNa dekhAto nathI. (arthAt teo eTalA jhaDapathI bhAge che ke doDavIra paNa temAM dekhAto nathI.) (35) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - mAtra lokottara zAsanamAM ja sattvanuM mahattva che 1. uddhUlako'pi - A, B, C, D, E F, G, J, K, LI Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ loke'pi sAttvikenaiva paravAhinI jIyate yogasAra: 4/35 410 sarvatra sAttviko nara eva saphalo bhavati / sa kutracidapi na muhyati / sa kutracidapi na skhalati / sa sarvatra vijayaM labhate / sa durjeyAmapi zatrusenAM jayati / sa mahAsamudramapi bAhubhyAM tarati / sa uttuGgaparvatazikharANyapyArohati / sa samudratalaM pravizya ratnAni niSkAsayati / sa jalacarebhyo na bibheti / sa mahATavImapi sukhenollaGghayati / sa duSTazvApadebhyo'pi na bibheti / sa svapauruSeNa zvApadAnapi nihanti / sa duHzakyamazakyaM vA kAryamapi sAdhayati / kiM bahunA ? sAttvikasya jagati na kimapi duSkaram / sattvahInAstu zatrusainyAdbibhyati / te zatrusainyaM dRSTvaiva palAyante / te zatrubhyo bhItvA tIvravegena nazyanti / teSAM svajIvanaM priyam, na tu zatrujayaH / tataH zatruM balavantaM jJAtvA te svaprANarakSaNArthaM svakRtazatrujayapratijJAM vismRtya zIghraM nirbhayaM sthAnaM prApnuvanti / sAttvikastveka eva sarvaM zatrusainyaM nihanti / yastIvrataravegena dhAvati sa uddhUlika ucyate / udgatA dhUlikA yasmAtsa uddhUlikaH / tasya tIvrataravegena dhAvanAddhUlikodgacchati / evuM nathI, paNa lokamAM paNa tenuM mahattva che. lokamAM paNa badhe sAttvika mANasa ja saphaLa thAya che. te kyAMya muMjhAto nathI. te kyAMya aTakato nathI. te badhe vijaya meLave che. te muzkelIthI jitAya evI duzmananI senAne jIte che. te moTA samudrane paNa bAhuthI tare che. te moTA parvatonA zikharo upara paNa caDhe che. te samudranA taLiye pesIne ratno kADhe che. te jalacarothI Darato nathI. te moTA jaMgalane paNa sukhethI oLaMge che. te duSTa jaMgalI pazuothI paNa Darato nathI. te potAnA parAkramathI jaMgalI pazuone paNa haNe che. te muzkelIthI thaI zake evuM ke azakya kAma paNa kare che. vadhu to zuM kahevuM ? sAttvika mATe jagatamAM kaMI paNa kArya muzkela nathI. alpasattvavALA jIvo zatrunA sainyathI Dare che. teo zatruonA sainyane joIne ja bhAgI jAya che. teo zatruothI DarIne bahu jhaDapathI bhAge che. temane potAnuM jIvana priya hoya che, zatruo uparano vijaya nahIM. tethI zatrune baLavAna jANIne te potAnA prANonI rakSA mATe pote karelI zatruo upara vijaya meLavavAnI pratijJAne bhUlIne jaldIthI nirbhayasthAnane pAme che. sAttvika to eklo ja zatrunA saMpUrNa sainyane haNe che. je jhaDapathI doDe te uddhRlika (doDavIra) kahevAya che. jenA doDavAthI dhULa UDe te uddhRlika. tenA khUba jhaDapathI doDavAthI dhULa UDe che. je alpasattvavALA jIvo duzmananA sainyanA DarathI bhAge che, teomAM jo koI doDavIra hoya to te paNa Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/36 ahnAya nazyatAmanyeSAmuddhUliko'pi na dRzyate 411 ye hInasattvAH zatrusainyabhiyA dhAvanti teSu yadi kazciduddhUlikaH syAttarhi so'pi na dRshyte| te hInasattvAstathA dhAvanti yathA teSUddhUliko'pi na lakSyate / te uddhUlikamapi dhaavne'tisherte| te uddhUlikAdapi tIvravegena dhAvanti / tatasteSUddhUliko na dRzyate / idamuktaM bhavati-sAttvikAH zatrusainyaM jayanti / hInasattvAstu tasmAt palAyante / nazyantaste uddhUlikAdapi vegena dhAvanti / idaM teSAmuddhUlikAdapi vegena dhAvanaM jJApayati zatrusainyAdatIva bhItA iti / tata idaM sUcyate - te'tizayena niHsattvA iti / itthaM loke'pi sAttvikA eva jayaM prApnuvanti, hInasattvAstu nazyanti / evaM lokottarazAsane'pi sAttvika eva muktiM prApnoti, hInasattvAstu saMsAre bhramanti // 35 // avataraNikA - loke sattvasya prAdhAnyaM pradarzyA'dhunA lokottarazAsane taddarzayati mUlam - lokottarAntaraGgasya, mohasainyasya taM vinA / 'sammukhaM nAparaiH sthAtuM, zakyate nAtra 'kautukam // 36 // dekhAto nathI. te hInasattvavALA jIvo tevI rIte doDe che ke temanAmAM doDavIra paNa jaNAto nathI. teo doDavAmAM doDavIrane paNa oLaMgI jAya che. teo doDavIra karatAM paNa vadhu jhaDapathI doDe che. tethI temanAmAM doDavIra dekhAto nathI. kahevAno bhAva Avo che - sAttvika jIvo zatrunA sainyane jIte che. alpasattvavALA tenAthI bhAge che. bhAgatAM evA teo doDavIra karatA paNa vadhu vegathI doDe che. A temanuM doDavIra karatA paNa vadhu vegathI doDavuM jaNAve che ke teo zatruonA sainyathI bahu ja DarI gayA che. tethI ema sUcavAya che ke teo khUba ja niHsattva che. Ama lokomAM paNa sAttvika jIvo ja jaya pAme che, alpasattvavALA to bhAgI jAya che. ema lokottara zAsanamAM paNa sAttvika ja mokSa pAme che, alpasattvavALA to saMsAramA lame che. (34) avataraNikA - lokamAM sattvanI pradhAnatA batAvI. have lokottara zAsanamAM te jatAve che - 1. sanmukhaM - CI 2. kautavaH - CI Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 mohasainyaM lokottaramantaraGgaJca yogasAraH 4/36 __anvayaH - taM vinA lokottarAntaraGgasya mohasainyasya sammukhamaparaiH sthAtuM na zakyate, atra na kautukam // 36 // padmIyA vRttiH - tam - sAttvikam, vinA - Rte, lokottarAntaraGgasya - lokAt-janAduttaram-atizAyIti lokottaram, antarbhavamiti antaraGgam, lokottaraJca tadantaraGgaJceti lokottarAntaraGgama, tasya, mohasainyasya - mohasya-sadasadvivekavikalatAkAriNo mohanIyakarmaNaH sainyam-tabhedaprabhedarUpamiti mohasainyam, tasya, sammukham-purastAt, aparaiH - hInasattvaiH, sthAtum - yoddham, nazabdo niSedhe, zakyate - zaktimadbhirbhUyate, atra-asminviSaye, nazabdo niSedhe, kautukam - Azcaryam / zatrasainyaM laukikaM bAhyaJca / mohasainyaM lokottaramantaraGgaJca / yathA zatrusainyaM sAttvika eva jayati tathA mohasainyamapi sAttvika eva jayati / yathA zatrusainyAddhInasattvAH palAyante tathA mohasainyAdapi hInasattvAH palAyante / sarveSu karmasu mohanIyaM karma mahAbhairavam / tatastatkarmaNAM rAjeti kathyate / mohanIyaM karma jIvasya svarUparamaNatAguNamAvRNoti / tasya sainye dvau senApatI / tadyathA-darzanamohanIyaM cAritramohanIyaJca / darzanamohanIyaM samyaktvamAvRNotyaticarati vA / cAritramohanIyaM cAritramAvRNotyaticarati vA / darzanamohanIyasya trayo mahAsubhaTAH / te pUrvamuktAH / cAritramohanIyasya dvau mahAsubhaTau / tadyathA-kaSAyamohanIyaM zabdArtha - sAttvika vinA lokottara aMdaranA mohasainyanI sAme bIjA UbhA rahI zatA nathI, memA mAzyarya nathI. (38) paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - duzmanonuM sainya laukika ane bahAranuM che. mohanuM sainya lokottara ane aMdaranuM che. jema duzmanonA sainyane sAtvika ja jIte che, tema mohanA sainyane paNa sAttvika ja jIte che. jema duzmanonA sainyathI alpasattvavALA bhAge che, tema mohanA sainyathI paNa alpasattvavALA bhAge che. badhA karmomAM mohanIyakarma bahu bhayaMkara che. tethI te karmono rAjA kahevAya che. mohanIyakarma jIvanA svarUpa ramaNatA nAmanA guNane DhAMke che. tenA sainyamAM be senApati che, te A pramANe - darzanamohanIya ane cAritramohanIya. darzanamohanIya samyaktvane DhAMke che ke aticAra lagAve che. cAritramohanIya cAritrane DhAMke che ke aticAra lagAve che. darzanamohanIyanA traNa mahAsubhaTo che. te pUrve kahyA che. cAritramohanIyanA be mahAsubhaTo che. te A pramANe-kaSAyamohanIya ane nokaSAyamohanIya. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/36 sAttvika eva mohasainyasya sammukhaM sthAtuM zaknoti 413 nokaSAyamohanIyaJca / kaSAyamohanIyasya SoDaza bhaTAH / nokaSAyamohanIyasya nava bhaTAH / te sarve pUrvamuktAH / idaM mohasainyamantaraGgam / tadbahirna dRzyate / tena sakalamapi jagat svavazIkRtam / kazcidapi jIvastacchAsanaM nollaGghayati / tadatidurjeyam / va ko'pi tena saha yoddhuM zaknoti / AstAM yuddhaM tasya puraH kazcit sthAtumapi na zaknoti / zatrubhUtamapi tajjIvA mitratvenaiva manyante / ekaH sAttvika eva tadyathAvasthitena zatrurUpeNa jAnAti / tataH sa eko'pi tasya jayArthaM baddhakakSo bhavati / sa tena saha bhairavaM yuddhaM karoti / kadAcid yuddhe mohasainyena tasmin prahate'pi sa hatotsAho na bhavati, parantu dviguNotsAhena sa tena saha yudhyate / tatra ca so'vazyaM vijayate / tadyuddhe sa mohaM hatvaiva vizrAmyati / sa tathA yudhyate yathA taM dRSTvA mohabhaTAH kAkanAzaM nazyanti / asminviSaye na kimapyAzcaryam, yataH sAttvikasya na kimapyasAdhyam / jagadekamallaM mohamapi sa lIlayA hanti / candanavane prabhUteSu sarpeSu satsvapyekasminneva mayUre Agate te sarve palAyante / evamekenaiva sAttvikena sarvamapi mohasainyaM nAzyate / kaSAyamohanIyanA soLa sainiko che. nokaSAyamohanIyanA nava sainiko che. te badhA pUrve kahyA che. A mohanuM sainya aMtaraMga che, te bahAra dekhAtuM nathI. teNe AkhAya jagatane potAnA vazamAM karyuM che. tenI sAme koI paNa yuddha karI zakatuM nathI. yuddha to dUra rahyuM, tenI sAme koI UbhuM paNa rahI zakatuM nathI. te duzmanarUpa hovA chatAM jIvo tene mitra jevuM ja mAne che. eka sAttvika mANasa ja tene zatru tarIke barAbara oLakhe che. tethI te ekalo paNa tene jItavA mATe taiyAra thaI jAya che. te tenI sAthe bhayaMkara yuddha kare che. kyAreka yuddhamAM mohanA sainyathI haNAvA chatAM paNa teno utsAha ocho thato nathI, paNa te bamaNA utsAhathI tenI sAthe yuddha kare che ane temAM avazya vijaya meLave che. te yuddhamAM te mohane haNIne ja jaMpe che. te tevI rIte yuddha kare che ke tene joIne mohanA sainiko kAgaDAnI jema nAsI jAya che. A bAbatamAM koI Azcarya nathI, kemake sAttvika mATe kaMI paNa asAdhya nathI. jagatamAM eka mAtra malla samA mohane paNa te ramatamAM haNe che. caMdananA vanamAM ghaNA sarpo hovA chatAM jo eka ja mora Ave to te badhA bhAgI jAya che. ema sAttvika ekalo ja mohanA sainyane bhagADe che. 3.11 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 ajJasya dInasya sarvaM duSkaraM pratibhAsate yogasAraH 4/37 ayamatropaniSadarthaH-sAttvikenaiva mohasainyaM nihanyate / tato mohajayA) sAttvikena bhavitavyam // 36 // avataraNikA - loke lokottarazAsane ca sattvasya prAdhAnyaM darzayitvA'dhunA sAttvikasya mAhAtmyaM varNayati - mUlam - 'sarvamajJasya dInasya, duSkaraM pratibhAsate / sattvaikavRttivIrasya, jJAninaH sukaraM punaH // 37 // anvayaH - ajJasya dInasya sarvaM duSkaraM pratibhAsate / sattvaikavRttivIrasya jJAninaH punaH (sarva) sukaraM (pratibhAsate) // 37 // padmIyA vRttiH - ajJasya - samyagjJAnarahitasya, dInasya - sattvahInasya kAtarasya, sarvam - nikhilam, duSkaram - kRcchrasAdhyama, pratibhAsate - pratibhAti, sattvaikavRttivIrasya - sattvena-AtmavIryeNaiva ekena-advitIyena vRttiH-jIvanaM yasyeti sattvaikavRttiH, sa cAsau vIraH-vikramavAzceti sattvaikavRttivIraH, tasya, jJAninaH - samyagjJAnavataH, punaHzabdaH tvarthe, tacca vaiparItyaM dyotayati, sarvamityatrAdhyAhAryam, sukaram - sukhena sAdhyam, 'pratibhAsate' ityatrAdhyAhAryam / ajJAnasattvahInatve jIvAnbhave bhramayataH / ajJAnAjjIvastAttvikaM svarUpaM na jAnAti / sa sarvaM viparItaM manyate / sa bahiraGgameva jagatpazyati / so'ntaraGgaM jaganna jAnAti / sa ahIM rahasyArtha A pramANe che - sAttvika ja mohanA sainyane haNe che. mATe bhoDane chata sAttvi thaj. (36) avataraNikA - lokamAM ane lokottara zAsanamAM sattvanI pradhAnatA batAvIne have sAttvikanuM mAhAbhya varNave che - zabdArtha - anna ane dInane badhuM muzkela lAge che. sattva ja jenuM jIvana che evA vIra sane zAnIne to madhu saDeguM lAge che. (37) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - ajJAna ane sattvanI ochAza jIvone saMsAramAM bhamAve che. ajJAnane lIdhe jIva sAcA svarUpane jANato nathI. te badhuM UMdhu mAne 1. sarvamanyasya - A, C| 2. dainyasya - D / 3. .... kArasya - C Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/37 sattvaikavRttivIrasya sarvaM sukaraM pratibhAsate 415 na jAnAti-'AtmA'nantajJAnamayo'nantasukhamayazca / AtmA'nantaguNamayaH / karmaNA tasya sarvamaizvaryamAvRtam / sAdhanayA karmANi nazyanti / tata AtmanaH svarUpaM prakaTIbhavati / viSayakaSAyadoSAH zatrubhUtAH / te Atmana AntaradhanaM luNTanti / teSu jiteSvAtmA paramasukhI bhavati / ' iti / tato'jJAnAtsa sAdhanArthaM notsahate / aparaJca sa niHsattvo'sti / tataH sa dIno bhavati / sa sAdhanAyA bibheti / sAdhanA'vasthAbhAvikaSTAnAM kalpanayA'pi sa kampate / sa kaSTebhyo dUre tiSThati / sa sukhazIlatAmevA'bhilaSati / yayA kriyayA prApyasya vastunaH svarUpaM yo na vetti niHsattvazca bhavati sa tAM kriyAM duSkarAM manyate / ayaM jIva AtmanaH svarUpaM na jAnAti / sa niHsattvo'sti / sa sAdhanAkaSTebhyaH sAdhanAsAdhyAdAtmasvarUpAccaihikasukhAnadhikAnmanyate / tatastasmai sAdhanA duSkarA bhaaste| jJAnasattve jIvaM bhavAnmocayataH / jJAnena jIvastAttvikaM svarUpaM jAnAti / sa AtmanastacchatrubhUtAnAM rAgAdInAJca svarUpaM samyagvetti / tataH sa AtmasvarUpaM prakaTayituM vAJchati / sattvaM taM sAhAyyaM karoti / sattvasAhAyyena sAdhanAM kurvan sa kadAcidapi mandotsAho na bhavati / che. te bahAranA jagatane ja juve che. tene aMdaranuM jagata dekhAtuM nathI. tene khabara nathI ke - "AtmA anaMta jJAnamaya ane anaMta sukhamaya che. AtmA anaMta guNavALo che. karme tenuM badhuM aizvarya DhAMkI dIdhuM che. sAdhanAthI karmo nAza pAme che. tethI AtmAnuM svarUpa pragaTe che. viSayo-kaSAyo-doSo e duzamano che. teo AtmAnA aMdaranA dhanane lUMTe che. temane jItavAthI AtmA parama sukhI banI jAya che. tethI ajJAnane lIdhe te sAdhanA karavA mATe utsAhita thato nathI. bIjuM te niHsattva che. tethI te dIna thAya che. te sAdhanAthI Dare che. sAdhanAnI avasthAmAM AvanArA kaSTonI kalpanAthI paNa te kaMpe che. te kaSTothI dUra rahe che. te sukhazIlatAne ja icche che. je kriyAthI meLavavAnI vastunuM svarUpa je jANato nathI ane je niHsattva hoya che, te te kriyAne muzkela mAne che. A jIva AtmAnuM svarUpa jANato nathI ane niHsattva che. te sAdhanAnA kaSTo karatA ane sAdhanAthI maLanArA AtmAnA svarUpa karatA AlokanA sukhone vadhu mAne che. tethI tene sAdhanA duSkara lAge che. jJAna ane sattva jIvane saMsAramAMthI choDAve che. jJAnathI jIva sAcA svarUpane jANe che. te AtmAnuM ane tenA duzmana samAna rAga vagerenuM svarUpa barAbara jANe che. tethI te AtmAnuM svarUpe pragaTa karavA icche che. sattva tene madada kare che. sattvanI madadathI sAdhanA Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 sAttvikaguNavanto viralAH yogasAra: 4/38 so'viratayA vegavatyA ca sAdhanayA zIghramAtmasvarUpaM prApnoti / sa aihikasukhebhyaH sAdhanAkaSTebhyazca sAdhanAsAdhyamAtmasvarUpamadhikaM pazyati / itthaM jJAninaH sAttvikasya ca sAdhanA sukarA bhAsate / ayaM bhAvaH vastutaH kimapi sukaraM duSkaraJca nAsti / yasya jJAnasattve stastasya sarvaM sukaraM bhavati, yasya te na stastasya sarvaM duSkaraM bhavati / tata: sarvaM sukaraM karttuM jJAninA sattvavatA ca bhavitavyam // 37 // I avataraNikA - sAttvikasya mAhAtmyaM pradarzyA'dhunA sAttvikaguNavanto viralA iti pratipAdayati mUlam - dvitrAstricaturA vA te, yadi sarvajagatyapi / prApyante dhairyagAmbhIya - dAryAdiguNazAlinaH // 38 // anvayaH - yadi sarvajagatyapi dhairyagAmbhIryAdiguNazAlinaH prApyante (tarhi ) te dvitrAstricaturA vA ||38|| padmIyA vRttiH - yadizabdaH sambhAvane, sarvajagati - sarvaM nikhilaM ca tajjagatvizvaM ceti sarvajagat, tasmin, apizabda - ekadeze tu guNavantaH svalpAH prApyante, karatAM teno utsAha kyAreya ocho thato nathI. te akhaMDa ane jhaDapI sAdhanAthI jaldI AtmasvarUpane pAme che. te AlokanA sukho karatA ane sAdhanAnA kaSTo karatA sAdhanAthI maLatAM AtmAnA svarUpane vadhu juve che. Ama jJAnIne ane sAttvikane sAdhanA sahelI lAge che. ahIM kahevAno bhAva Avo che - hakIkatamAM kaMI paNa saheluM ane muzkela nathI. jenI pAse jJAna ane sattva hoya che tene badhuM saheluM lAge che, jenI pAse te hotA nathI tene badhu muzkela lAge che. mATe badhu saheluM karavA mATe jJAnI ane sAttvika thavuM. (37) avataraNikA - sAttvikanuM mAhAtmya batAvIne have 'sAttvika guNavALA viralA hoya che' - khema bhAve che - zabdArtha - jo AkhA jagatamAM paNa dhairya, gaMbhIratA, udAratA vagere guNavALA bhaje to te je trAgA - yAra . (38 ) 1. vApi - L, MI Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 417 yogasAraH 4/38 jagatyupalAH prabhUtA ratnAni tu stokAnyeva parantu sarvajagatyapi te svalpAH prApyante iti dyotayati, dhairyagAmbhIryaudAryAdiguNazAlinaH - dhairyam-Apadi avicalitatvam, gAmbhIryam-lAbhahAniSu harSazokarahitatvam, yaduktam 'yasya prabhAvAdAkArAH krodhaharSabhayAdiSu bhAveSu nopalabhyante tadgAmbhIryamudAhRtam / ' audAryam-vizAlahRdayazAlitvam, dhairyaJca gAmbhIryaJcaudAryaJceti dhairyagAmbhIryaudAryANi, tAnyAdau yeSAM sahanazIlatA'pramattatAdInAmiti dhairyagAmbhIryaudAryAdayaH, te ca te guNA:AtmasvarUpabhUtAzceti dhairyagAmbhIryaudAryAdiguNAH, taiH zAlitum-zobhituM zIlameSAmiti dhairyagAmbhIryaudAryAdiguNazAlinaH, prApyante - labhyante, tItyatrAdhyAhAryam, te - dhairyagAmbhIryaudAryAdiguNazAlinaH, dvitrAH - dvau vA trayo veti dvitrAH, tricaturAH - trayo vA catvAro veti tricaturAH, vAzabdo vikalpe / __ dhairyagAmbhIryaudAryasahanazIlatA'pramAdAdiguNAH sattvasAdhyAH / sAttvika eva dhIro gambhIra udAraH sahanazIlo'pramAdI ca bhavati / niHsattvasyaite guNA na bhavanti / sattvaM durlabham / tato jagati sAttvikA viralA eva / tato dhairyAdiguNavanto'pi vizve svalpA ev| jagati prabhUtA jIvA niHsattvAH / tato'dhIrA ucchRGkhalAH saGkucitamanovRttayo bhIravaH pramAdino bahavaH / jagatyupalAH prabhUtAH santi, ratnAni tu stokAnyeva / upaleSu janAzcalanti / upalAnAM kimapi mUlyaM nAsti / ratnAni tu mahAyA'Ni / tAni koze paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - vairya eTale ApattimAM vicalita na thavuM te. gAMbhIrya eTale lAbhamAM harSa na karavo ane hAnimAM zoka na karavo te. audArya eTale hRdayanI vizALatA. dherya, gaMbhIratA, udAratA, sahanazIlatA, apramAda vagere guNo sattvathI pragaTe che. sAttvika ja dhIra, gaMbhIra, udAra, sahanazIla ane apramAdI bane che. niHsattvamAM A guNo hotA nathI. sattva durlabha che. tethI jagatamAM sAttviko thoDA ja che. tethI pairya vagere guNavALAo paNa vizvamAM thoDA ja che. jagatamAM ghaNA jIvo niHsattva che. tethI adhIrA, chIcharA, sAMkaDA manavALA, Darapoka ane pramAdIo ghaNA hoya che. jagatamAM paththaro ghaNA hoya che, ratna to thoDA ja hoya che. paththaro upara loko cAle che. paththaronI kaMI paNa kiMmata nathI. ratno to bahu kiMmatI hoya che. te khajAnAmAM rakhAya che. loko paththarone icchatA nathI paNa ratnone ja icche che. ema Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 dhairyagAmbhIryaudAryAdiguNazAlinaH svalpAH yogasAra : 4 / 38 1 sthApyante / janA upalAnna vAJchanti, parantu ratnAnyeva / evaM jagati doSavantaH prabhUtAH, sAttvikaguNavantastu stokAH / doSavantaH sarvatra niSphalA bhavanti / sAttvikaguNavantaH sarvatra saphalA bhavanti / doSavato janA nAbhilaSanti / sAttvikaguNavanta eva pUjyA bhavanti / tato gatAnugatikairna bhavitavyam, parantu vastutattvaM vicArya sAttvikaguNArjanAya prayatanIyam / dhairyagAmbhIryaguNAnAM svarUpaM pUrvaM triMzattamazlokavRttau pratipAditam / ato'tra bhUyastadarthamasmAbhirna prayAsaH kriyate / audAryasya svarUpaM darzayAmaH / audAryaM hRdayasya vizAlatA / uktaJca SoDazakaprakaraNe zrIharibhadrasUribhiH - 'audAryaM kArpaNyatyAgAdvijJeyamAzayamahattvam / gurudInAdiSvaucityavRtti kArye tadatyantam // 4 / 3 // ' udAra: kutracidapi saGkucito na bhavati / udAraH svadhana - -buddhi-samaya-sAmagrI-monana-jJAnAvInAM dAnaM karoti, so'nyebhyo prabhUtaM datte / sa svArthaM na pazyati / sa sarvaM vizvaM svakuTumbatulyaM manyate / sa kasmi~zcidapi zubhe kArye'nyAnpuraskRtyAnyaizca saha pravarttate / jagati padArthAH sulabhAH, guNAstu durlabhAH / jagati zaktimantaH prabhUtAH, dhIrAstu stokAH / jagati vidvAMsaH prabhUtAH, gambhIrAstu stokAH / jagati dhanavantaH prabhUtAH, udArAstu stokAH // 38 // jagatamAM doSavALA ghaNA che, sAttvika guNavALA to thoDA che. doSavALA badhe niSphaLa thAya che. sAttvika guNavALA badhe saphaLa thAya che. loko doSavALAne icchatAM nathI. sAttvika guNavALA ja pUjya bane che. mATe gatAnugatika na thavuM, paNa vAstavikatAne vicArIne sAttvika guNone meLavavA prayatna karavo. dhairya ane gaMbhIratA guNonuM svarUpa pahelA trIsamA zlokanA vivecanamAM karyuM che. mATe ahIM pharI tenI mATe ame prayAsa karatA nathI. udAratAnuM svarUpa batAvIe chIe. udAratA eTale mananI vizALatA. SoDazakaprakaraNamAM zrIharibhadrasUrijIe kahyuM che, 'kRpaNatAnA tyAgathI thatuM AzayanuM moTApaNuM e audArya che. kArya Ave tyAre te guru, dIna vagerene viSe atyaMta aucityapUrvakanA vartanavALuM hoya. (4/3)' udAra vyakti kyAMya sAMkaDo na hoya. udAra mANasa potAnA dhana, buddhi, samaya, sAmagrI, bhojana, jJAna vagerenuM dAna kare che. te bIjAone ghaNuM Ape che. te svArtha joto nathI. te AkhA vizvane potAnA kuTuMba samAna mAne che. te koI paNa sArA kAma bIjAone AgaLa karIne ane bIjAnI sAthe kare che. jagatamAM padArtho sulabha che, guNo durlabha che. jagatamAM zaktizALI ghaNA che, dhIrajavALA thoDA che. jagatamAM vidvAno ghaNA che, gaMbhIra thoDA che. jagatamAM dhanavAno ghaNA che, udAra thoDA che. (38) na Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/39 kalau prAyo dhIragambhIrodAravadAbhAsamAnA api na santi avataraNikA - sAttvikA viralA ityuktam / tatkAraNaM darzayati mUlam bAhulyena tadAbhAsa-mAtrA api kalau kutaH / 'busaprAyaistu loko'yaM, pUrito bhavapUrakaiH // 39 // anvayaH kalau tadAbhAsamAtrA api bAhulyena kutaH ? ayaM lokastu busaprAyaiH bhavapUrakaiH pUritaH // 39 // padmIyA vRttiH - kalau - kaliyuge, duHSamanAmapaJcamArakaduHSamaduHSamanAmaSaSThArakarUpe ityartha:, tadAbhAsamAtrAH - teSAm - pUrvazlokoktadhairyagAmbhIryaudAryAdiguNazAlinAmivAbhAsante-dRzyante iti tadAbhAsAH, tadAbhAsA eva tadAbhAsamAtrAH, apizabdo dhairyAdiguNazAlinastu naiva santi, parantu tadAbhAsamAtrA api na santIti dyotayati, bAhulyena prAyaH, kutaH katham-naiva santItyarthaH, ayam - pratyakSato dRzyamAnaH, lokaH vizvam, tuzabdo dhairyAdiguNazAlyapekSayA vaiparItyaM dyotayati, busaprAyaiH - busasya-dhAnyatuSasya tulyA iti busaprAyA:, taiH, bhavapUrakaiH bhava:- jIvanaM, taM pUrayanti - samApayantIti bhavapUrakAH, taiH, pUrita:-bhRtaH / - - - 419 - pUrvazloke uktA dhairyagAmbhIryaudAryAdiguNazAlinaH suSamasuSamAdicaturarakeSveva sambhavanti / antimadvayArakayoste na sambhavanti / jainetaradarzaneSu kAlavibhAga evaM kIrttita:sadyugo dvAparayugastretAyugaH kaliyugazca / sadyuge sarvaM prazastaM bhavati / tata uttarottarayuge sarvaM avataraNikA - sAttvika jIvo thoDA hoya che, ema kahyuM. tenuM kAraNa batAve che - zabdArtha - 'siGAsabhAM mAtra temanI (dhairya-gaMbhIratA - udhAratA vagere guNovANAnI) jevA dekhAnArA paNa prAyaH kyAMthI hoya ? arthAt na hoya. A loka photarA jevA bhavane pUro karanArA lokothI bharelo che. (39) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - pUrvazlokamAM kahelA dhairya, gaMbhIratA, udAratA vagere guNothI zobhatAM jIvo suSamasuSama vagere cAra ArAomAM ja hoya che. chellA be ArAmAM te hotA nathI. jainetaradarzanomAM kALano vibhAga A rIte kahyo che - satyuga, dvAparayuga, tretAyuga bhane uliyuga. satyugamAM jaghuM sAraM hoya che. 1. tusaprAyaistu - A, buzaprAyaistu - D, KI Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayaM loko busaprAyairjIvairbhRtaH yogasAra: 4 / 39 paryAyairhInIbhavati / kaliyuge sarvaM hInaM bhavati / jainadarzanApekSayA kAlavibhAgaH pUrvaM pradarzitaH / tatra kaliyugo'vasarpiNisatkapaJcamaSaSThArakarUpaH / tatra kaliyuge dhairyagAmbhIyadAryAdiguNazAlinaH na sambhavanti / na kevalametatparantu dhairyAdiguNazAlinAmivAbhAsamAnA api kaliyuge na dRzyante / svalpadhairyavAn dhIravadAbhAsate / paripUrNadhairyavAn dhIro bhavati / svalpagAmbhIryavAn gambhIravadAbhAsate / paripUrNagAmbhIryavAn gambhIro bhavati / svalpaudAryavAnudAravadAbhAsate / paripUrNaudAryavAnudAro bhavati / sadyuge jIvAH paripUrNadhairyAdiguNavanta Asan / kaliyuge paripUrNadhairyAdiguNavantastu naiva santi, parantu svalpadhairyAdiguNavanto'pi na santi / ataH kaliyuge dhIragambhIrodAravadAbhAsamAnA api jIvA na santi / zlokottarArdhena zlokapUrvArdhoktasya kAraNaM darzayati / ayaM loko doSavadbhirbhRtaH, na tu paripUrNaguNavadbhirnApi svalpaguNavadbhiH / dhAnyena bhojanaM niSpadyate / tataH sarve janA dhAnyamabhilaSanti / alpavIryamapi dhAnyaM janA abhilaSanti / parantu dhAnyasya tuSaM ko'pi nA'bhilaSati / tuSo nissAro nirupayogI ca / janaiH sa tyajyate / sAmpratInalokAstuSatulyA bhavanti / te guNai riktAH santi / te doSairbhRtAH / te sAdhanAyA ayogyAH / te dharmasya kAJcidapyArAdhanAM I 420 pachI uttarottara yugamAM badhuM paryAyothI hIna thAya che. kaliyugamAM badhuM hIna hoya che. tethI kaliyugamAM dhairya, gaMbhIratA, udAratA vagere guNothI zobhatAM jIvo hotA nathI. ATaluM ja nahIM paNa dhairya vagere guNothI zobhanArA jevA dekhAnArA paNa kaliyugamAM dekhAtAM nathI. alpadhairyavALo dhIra jevo lAge che. saMpUrNa dhairyavALo dhIra hoya che. alpa gaMbhIratAvALo gaMbhIra jevo lAge che. saMpUrNa gaMbhIratAvALo gaMbhIra hoya che. alpa udAratAvALo udAra jevo lAge che. saMpUrNa udAratAvALo udAra hoya che. satyugamAM jIvo saMpUrNa dhairya vagere guNovALA hatA. kaliyugamAM saMpUrNa dhairya vagere guNovALA to nathI ja, paNa alpa dhairya vagere guNovALA paNa nathI. mATe kaliyugamAM dhIra-gaMbhIra-udAra jevA dekhAtAM paNa jIvo nathI. zlokanA uttarArdhathI zrlokanA pUrvArdhanuM kAraNa batAve che. A loka doSavALA jIvothI bharAyelo che, saMpUrNa guNavALA ke alpa guNavALA jIvothI nahIM. anAjathI bhojana bane che. mATe badhA loko anAjane icche che. halakA anAjane paNa loko icche che. paNa anAjanA photarAne koI paNa icchatuM nathI. photarA sAra vinAnA ane upayoga vinAnA hoya che. loko temane pheMkI de che. hAla loko photarA jevA che. teo guNa vinAnA che. teo doSothI bharelA che. teo sAdhanAne yogya nathI. teo dharmanI kAMI paNa ArAdhanA Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/40 ayaM loko bhavapUrakairjIvairbhRtaH 421 na kurvanti / te kevalaM bhogavilAsopabhogenaiva svajIvanaM samApayanti / te evameva cintayanti 'idaM jIvanaM bhogasukhAnubhavArthamevA'sti / ' iti / tataste bhogasukhAsaktAH santo bhogasukhaprAptyarthaM bhogasukhopabhogena ca svajIvanaM pUrayanti / te evaM na cintayanti - 'maraNAnantaraM paratra gantavyam / tatra ca puNyaM vinA durgatiH syAt / tatra ca ghoraduHkhAni soDhavyAni / puNyaJca dharmeNa prApyate / tato'sminbhave dharmasya sAdhanA karttavyA / ' iti / tataste dharmasAdhanAM vinA pApeSu ratA eva svabhavaM samApayanti / itthaM samprati janA guNarahitA bhavapUrakAzca santi / tato dhairyAdiguNazAlivadAbhAsamAnA api jIvAH samprati na santi / idaM prAcuryamapekSyoktam / kalAvapi stokA jIvAH paripUrNadhairyAdiguNavantaH svalpadhairyAdiguNavanto dharmasAdhanAkAriNazca santi / parantu teSAmalpatvAtte'tra na vivkssitaaH| I ayamatra hRdayam-kalau sAttvikA jIvAH prAyo na santi // 39 // avataraNikA - busaprAyaiH janairayaM lokaH pUrita ityuktam / adhunA janAnAM busaprAyatvameva spaSTayati karatAM nathI. teo mAtra bhogavilAsonA bhogavaTA vaDe ja potAnuM jIvana pUruM kare che. teo ema ja vicAre che ke 'A jIvana bhogasukhone bhogavavA mATe ja che.' tethI teo bhogasukhomAM Asakta thaIne bhogasukhane meLavavAmAM ane bhogavavAmAM potAnuM jIvana pUruM kare che. teo ema vicAratAM nathI ke 'maryA pachI parabhavamAM javAnuM che. tyAM puNya vinA durgati thaze. tyAM ghora duHkho sahana karavA paDaze. puNya dharmathI maLe che. mATe A bhavamAM dharmanI sAdhanA karavI.' tethI teo dharmasAdhanA vinA pApamAM rata thaIne ja potAnA bhavane pUro kare che. Ama hAla loko guNa vinAnA ane bhavane pUro karanArA che. tethI dhairya vagere guNovALA jevA dekhAtAM paNa jIvo hAla nathI. A vAta moTA bhAganA jIvonI apekSAe kahI che. kalikAlamAM paNa thoDA jIvo saMpUrNa dhairya vagere guNovALA, thoDA dhairya vagere guNovALA ane dharmasAdhanA karanArA che. paNa teo alpa hovAthI temanI ahIM vivakSA karI nathI. ahIM kahevAno bhAva Avo che - kalikAlamAM sAttvika jIvo lagabhaga hotA nathI. (39) avataraNikA - photarA jevA lokothI A loka bharAyelo che ema kahyuM. have loko zI rIte photarA jevA che ? te batAve che - Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSyabhavo durlabhaH yogasAra: 4/40 422 ye na lokottaraM phalam / mUlam - mAnuSyaM durlabhaM labdhvA, gRhNanti sukhamAyatyAM, pazavaste narA api // 40 // anvayaH - ye durlabhaM mAnuSyaM labdhvA''yatyAM sukhaM lokottaraM phalaM na gRhNanti te narAH (santa:) api pazavaH // 40 // - - padmIyA vRttiH - ye - dharmAnArAdhakAH, durlabham - kRcchreNa prApyam, mAnuSyam - manuSyabhavam, labdhvA prApya, AyatyAm - anAgatakAle, sukham - sukhapradam, lokottaram - lokAt-janavyavahArAduttaram - atizAyIti lokottaram, phalam - dharmArAdhanArUpaM puNyarUpaM sadgatirUpaM muktirUpaM vA, nazabdo niSedhe, gRhNanti - svIkurvanti, te lokottaraphalAgrahItAraH, narAH - manuSyAH, 'santaH' ityatrAdhyAhAryam, apizabdaH pazavastu pazava eva santi, parantu lokottaraphalAgrahItAro manuSyA api pazava iti dyotayati, tiryaJcaH / - pazava: - manuSyabhavo durlabhaH / uktaJca 'na punaridamatidurlabhamagAdhasaMsArajaladhivibhraSTam / mAnuSyaM khadyotataDillatAvilasitapratimam // ' sakRttasminprApte yadi sa mudhA gamitastarhi punarasaGkhyakAlAdanantakAlAdvA tasya prAptiH syAnnavA / upadezapade manuSyabhavasya durlabhatAyAH kAraNamevaM pratipAditam -'eyaM puNa evaM khalu, aNNANapamAyadosao neyaM / jaM dIhA kAThiI, bhaNiyA egiMdiyAINaM // 16 // ' ( chAyA - etatpunarevaM khalu, ajJAnapramAdadoSato jJeyam / yat dIrghA kAyasthitiH, bhaNitaikendriyANAm // 16 // ) municandrasUrikRtA'sya zabdArtha - jeo durlabha evA manuSyapaNAne pAmIne bhaviSyamAM sukha ApanAra lokottara phaLane grahaNa karatAM nathI, teo mANasa hovA chatAM paNa pazu jevA che. (40) - padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - manuSyabhava durlabha che. kahyuM che ke 'atizaya durlabha, UMDA bhavasamudramAM khovAI gayeluM, AgIyA ane vIjaLInA camakArA jevuM manuSyapaNuM pha2I maLatuM nathI.' ekavAra te maLe ane jo tene phogaTa veDaphI naMkhAya to pharI asaMkhyakALe ke anaMtakALe te maLe ke na paNa maLe. upadezapadamAM manuSyabhavanI durlabhatAnuM kAraNa A pramANe batAvyuM che - 'manuSyabhava ajJAna ane pramAdanA doSonA kAraNe durlabha jANavo, kemake ekendriya vagerenI kAyasthiti lAMbI che. (16)' zrImunicandrasUri mahArAje karelI A zlokanI TIkA A pramANe che 'pahelA - Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 423 yogasAraH 4/40 manuSyabhavasya durlabhatAyAH kAraNam zlokasya vRttirevam- 'etad' manujatvaM, punaH zabdo vizeSaNArthaH / tatazcAyamarthaHprAk sAmAnyena manujatvadurlabhatvamuktaM, sAmprataM tadevopapattibhiH sAdhyata iti / 'evaM khalu' tti evameva durlabhameva, kuta ityAha - 'ajJAnapramAdadoSataH' ajJAnadoSAt sadasadvivecanavirahAparAdhAt pramAdadoSAcca viSayAsevanAdirUpAjjJeyamavagantavyam / etadAviSTo hi jIva ekendriyAdijAtiSu dUraM manujatvavilakSaNAsu araghaTTaghaTIyantrakrameNa punaHpunarAvarttate / etadapi kathaM siddhamityAha - yatkAraNAd 'dIrghA' drAghIyasI 'kAyasthitiH' punaH punaH mRtvA tatraiva kAye utpAdalakSaNA 'bhaNitA' pratipAditA siddhAnte 'ekendriyAdInAM' ekendriyAdilakSaNAnAM jIvAnAmiti // 16 // ' tiryaJco'nantAH / devA nArakAzcA'saGkhyeyAH / garbhajamanuSyAH saGkhyeyAH / sammUcchimamanuSyA asaGkhyeyAH / tato deva-naraka-manuSyatiryaggatibhyazcyutAH santaH svalpA jIvA eva garbhajamanuSyeSUtpadyante zeSAH sarve'pyanyagatiSUtpadyante / itthaM manuSyabhavo durlabhaH / manuSyabhavasya durlabhatA zAstreSu dazabhirdRSTAntaiH pratipAditA / yaduktamupadezapade - 'aidulahaM ca eyaM, collagapamuhehiM attha samayammi / bhaNiyaM diTuMtehiM, ahamavi te saMpavikkhAmi // 4 // collagapAsagadhaNNe, jUe rayaNe ya sumiNacakke ya / cammajuge paramANU, dasa sAmAnyathI manuSyabhavanI durlabhatA kahI. have yuktiothI tene ja siddha kare che. manuSyabhava durlabha ja che, ajJAna doSane lIdhe ane pramAda doSane lIdhe. ajJAna eTale sAcA-khoTAnA vivekano abhAva, pramAda eTale viSayone sevavA vagere. ajJAna ane pramAdavALo jIva manuSyabhava sivAyanI ekendriya vagere jAtiomAM araghaTTa ghaTIyaMtranI jema vAraMvAra bhame che. AnuM paNa kAraNa e che ke siddhAMtamAM ekendriya, beIndriya vagere jIvonI kAyasthiti lAMbI kahI che. kAyasthiti eTale marI marIne pharI te ja kAyamAM utpanna thavuM. (16) tiryaMco anaMtA che. devo ane nArako asaMkhya che. garbhaja manuSyo saMkhyAtA che. saMmUcchima manuSyo asaMkhya che. tethI deva-naraka-manuSya-tiryaMca gatiomAMthI velA thoDA ja jIvo garbhaja manuSyomAM utpanna thAya che. bAkInA badhA bIjI gatiomAM utpanna thAya che. Ama manuSyabhava durlabha che. manuSyabhavanI durlabhatA zAstromAM daza dRSTAMtothI batAvI che. upadezapadamAM kahyuM che - "jaina siddhAMtamAM colaka vagere dRSTAMto vaDe A manuSyabhava atidurlabha kahyo che. huM paNa te kahuM chuM. bhojana, pAsA, Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 manuSyabhavadurlabhatApratipAdakadazadRSTAntAH yogasAraH 4/40 diTuMtA maNuyalaMbhe // 5 // ' (chAyA - atidurlabhaM caitat, collakapramukhairatra samaye / bhaNitaM dRSTAntaiH, ahamapi tAn sampravakSye // 4|| collakapAzakadhAnyaM, dyUtaM ratnaJca svapnacakraJca / carmayugaM paramANuH, daza dRSTAntA manujalAbhe // 5 // ) municandrasUrikRtAyAH paJcamazlokasya vRtterleza evam - 'dRSTAntabhAvanA caivaM kAryA-jIvo mAnuSyaM labdhvA punastadeva duHkhena lapsyata iti pratijJA, akRtadharmatve sati bahvantarAyAntaritatvAditi hetuH, yadyadbahubhirantarAyairantaritaM tat tat punarduHkhena labhyate, brahmadattacakravartimitrasya brAhmaNasyaikadA cakravartigRhe prAptabhojanasya sakalabharatakSetravAstavyarAjAdilokagRhaparyavasAne punazcakravartigRhe collakAparanAmabhojanavat 1, cANakyapAzakapAtavat 2, bharatakSetrasarvadhAnyamadhyaprakSiptasarSapaprasthapunarmIlakavat 3, aSTAdhikastambhazatASTottarAzrizatASTasamargalazatavAranirantaradyUtajayavat 4, mahAzreSThiputranAnAvaNigdezavikrItaratnasamAhAravat5, mahArAjyalAbhasvapnadarzanAkAGkSisvapnakArpaTikatAdRzasvapnalAbhavat 6, mantridauhitrarAjasutasurendradattASTacakrArakaparivartAntaritarAdhAvedhavat 7, ekacchidramahaccAvanaddhamahAhUdasambhUtakacchapagrIvAnupravezopalabdhapunastacchianA4, 4 // 2, ratna, spena, ya, ya., dhUsarI, 52mA - manuSyanma pAbhavAmai A daza daSTAMto che. (4, 5) zrImunicandrasUri mahArAje pAMcamA zlokanI TIkAmAM kahyuM che - "dAMtonI bhAvanA A rIte karavI - jIva manuSyapaNuM pAmIne pharI te ja manuSyapaNuM muzkelIthI pAmaze - e pratijJA che. dharma na karyo hovAthI ane ghaNA aMtarAyavALuM hovAthI e hetu che. je je bahu aMtarAyavALuM hoya che, te te pharI muzkelIthI maLe che. 1) ekavAra cakravartInA ghare bhojana pAmelA brahmadatta cakravartInA mitra brAhmaNane saMpUrNa bharatakSetramAM rahenArA rAjA vagere lokonA gharomAM bhojana maLyA pachI pharI cakravartInA ghare bhejananI jema. 2) cANakya nAkhelA pAzAnI jema. 3) bharatakSetranA badhA anAjanI vacce nAkhela sarasavanA prasthane pharI meLavavAnI jema. 4) eka so ATha thAMbhalAnA ekaso ATha khUNAne niraMtara ekaso ATha vAra jugAramAM jItavAnI jema. 5) moTA zreSThinA putre judA judA dezanA vepArIone vecelA ratnone pAchA meLavavAnI jema. 6) moTA rAjayano lAbha karAvanAra svaprane jovAnI AkAMkSAvALA kApaDIyAne tevA svapanA lAbhanI jema. 7) maMtrInA dohitra ane rAjAnA dIkarA surendradatta vaDe ATha cakronA bhramaNathI Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/40 manuSyabhavadurlabhatApratipAdakadazadRSTAntAH 425 dralAbhavat 8, mahAsamudramadhye vighaTitapUrvaparAntavikSiptayuge samilAsvayaMchidrAnupravezavat 9, anantaparamANusaGghAtaghaTitadevasaJcUrNitavibhaktatatparamANusamAhArajanyastambhavad vA 10, iti dRSTAntAH |anekjaatyntrpraaptilkssnnbhvntraayaantritN ca mAnuSatvaM janmetyupanayaH, tasmAddurApamiti nigamanamiti // 5 // ' sUtrakRtAGgavRttAvapyuktam - 'yugasamilAdidRSTAntanItyA manuSyabhava eva tAvat durlabhaH, tatrApyAryakSetrAdikaM durApamiti, ata AtmahitaM duHkhenAvApyata iti mntvym|' (2/20/30 vRttiH ) ___ manuSyabhave eva sarvaviraterArAdhanA zakyA / kSapakazreNirapi manuSyabhave eva bhavati / kevalajJAnaprAptirapi manuSyabhave eva bhavati / muktirapi manuSyabhavAdeva bhavati / itthaM mnussybhvo'nyo durlabhazca / tataH sakRttatprAptau jAtAyAM satyAM sarvaprayatnairdharmArAdhanA krttvyaa| evameva tasya prAptiH saphalA bhavati / anyathA sa mudhA gamito bhavati / uktaJca'nirvANAdisukhaprade narabhave jainendradharmAnvite labdhe svalpamacAru kAmajasukhaM no aMtarita putaLInI AMkha viMdhAvAnI jema. 8) eka chidravALA moTA sevALanA tharathI DhaMkAyelA moTA sarovaramAMthI kAcabAne Doka bahAra nIkaLavAthI suMdara dazyanA darzana thayA pachI pharI te chidranA lAbhanI jema. 9) moTA samudramAM bhinna bhinna pUrvapazcima kinAre naMkhAyela dhUsarImAM samilA potAnI meLe parovAI javAnI jema. 10) anaMta paramANuothI banela ane devathI khaMDAyela thAMbhalAnA paramANu pharI bhegA thavAnI jema - A dRSTAMto che. manuSyapaNuM aneka jAtionI prAptirUpa ghaNA aMtarAyavALuM che - A upanaya che. mATe manuSyabhava durlabha che - e nigamana che. (5)' sUtrakRtAMgasUtranI vRttimAM paNa kahyuM che - dhUsarI-samilA vagerenA dRSTAMtonI nItithI manuSyabhava ja pahelA durlabha che, temAM paNa AryakSetra vagere durlabha che. mATe AtmAnuM hita muzkelIthI maLe che, ema jANavuM. (2/20/30) manuSyabhavamAM ja sarvaviratinI ArAdhanA zakya che. kSapakazreNi paNa manuSyabhavamAM ja maMDAya che. kevaLajJAna paNa manuSyabhavamAM ja thAya che. mokSa paNa manuSyabhavamAMthI ja maLe che. Ama manuSyabhava bahu kiMmatI ane durlabha che. tethI ekavAra te maLyA pachI badhA prayatnapUrvaka dharmanI ArAdhanA karavI joIe. Ama karavAthI ja tenI prApti saphaLa thAya che. anyathA te phogaTa jAya che. kahyuM che ke - "nirvANa vagere sukhane ApanAro, Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 manuSyabhave lokottaraM phalaM grAhyam yogasAraH 4/40 sevituM yujyate / anyathA sa mudhA gamito bhavati / vaiDUryAdimahopalaughanicite prApte'pi ratnAkare lAtuM svalpamadIptikAcazakalaM kiM sAmprataM sAmpratam ? // ' anarghyaM durlabhaM ca ratnaM naraH sarvayatnena rakSati / tena sa bahumUlyaM vastu krINAti / yadi tena ratnena sa tucchavastu krINAti tarhi sa tadratnaM hArayati / evaM mAnuSyaM prApya dharmArAdhanA vartavyA / uttarlR AvArA sUtre - 'chaLa nALAhi paMDite !' /2/2/68 // (chAyA kSaNaM jAnIhi paNDita ! // 1/2/1/68 ) upadezapade'pyuktam - 'laddhUNa mANusattaM, kahaMci aidulahaM bhavasamudde / sammaM niuMjiyavvaM, kusalehiM sayAvi dhammammi "rU||' (chAyA - bhaththA manuSyatva, thacitivuttama bhavasamudre / samyak niyohavyuM, kuzalaiH sadApi dharme // 3 // ) yadi mAnuSyaM prApya bhogA evA'nubhUyante tarhi mAnuSyaM hAritam / mAnuSyasya laukikaM phalaM bhogasukhAnubhavaH / mAnuSyasya lokottaraM phalaM dharmArAdhanA sadgatinizcayanaM siddhiprAptizca / laukikaM phalaM tvanyagatiSvapi prApyate / lokottaraM phalamanyagatiSu na prApyate, parantu manuSyagatAveva prApyate / tato mAnuSye lokottaraphalaprAptyarthameva prytniiym| mAnuSyaM prApya yo lokottaraphalaprAptyarthaM na prayatate sa mAnuSyaM I - jaina dharmathI yukta evo manuSyabhava maLyA pachI thoDuM ane kharAba kAmajanya sukha bhogavavuM yogya nathI. vaiDUrya vagere kiMmatI paththarothI yukta evo samudra (ke ratnano Dhagalo) maLyA pachI zuM thoDA, jhAMkhA, kAcanA TukaDAne levo hAla yogya che.' kiMmatI ane durlabha ratnane mANasa badhI mahenata karIne sAcave che. enAthI e bahu kiMmatI vastu kharIde che. jo te ratnathI te tuccha vastu kharIde to te te ratnane hArI jAya che. Ama manuSyabhava pAmIne dharmanI ArAdhanA karavI joIe. AcArAMgasUtramAM kahyuM che, 'he paMDita ! AryakSetra-sArA kuLamAM utpatti vagere rUpa dharma karavAnA avasarane jANa. (1/2/1/68)' upadezapadamAM paNa kahyuM che - 'bhavasamudramAM atidurlabha evuM manuSyapaNuM koIka rIte maLyA pachI kuzaLa puruSoe tene haMmezA dharmamAM joDavo.' jo manuSyabhava maLyA pachI bhogo ja bhogavAya to manuSyabhava hArI javAya. manuSyabhavanuM laukika phaLa bhogasukhone anubhavavA e che. manuSyabhavanuM lokottara phaLa dharmanI ArAdhanA, sadgati nakkI karavI ane mokSanI prApti che. laukika phaLa to anya gatiomAM paNa maLe che. lokottara phaLa anya gatiomAM maLatuM nathI paNa manuSyagatimAM ja maLe che. mATe manuSyabhavamAM lokottara phaLane meLavavA ja prayatna karavo. manuSyapaNuM pAmIne je lokottaraphaLanI prApti mATe mahenata karato nathI te Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/40 mAnuSye yairlokottaraM phalaM na prAptaM te pazavaH 427 haaryti| uktaJca prazamaratau vAcakamukhyena - 'bhavakoTibhirasulabhaM, mAnuSyaM prApya vaH pramAvo me ? / na ca AtamAthurbhUya:, pratyetyapi levAnasya ddaSThA' AtmAnuzAsne'pyuktm 'bhavakoTiSvapi durlabhamidamupalabhyeha mAnuSaM janma / yena na kRtamAtmahitaM, nirarthakaM hAritaM tena // 40 // mAnuSyasya lokottaraphalarUpA dharmArAdhanA''yatyAM sukhaM dadAti, yato dharmeNa puNyaM badhyate, tadudaye ca sukhaM prApyate / dharmArAdhanayA muktisukhamapi prApyate / yairmAnuSyaM hAritaM te narA durgatau prayAnti / te tiryagnarakagatyorutpadyante / tatra ca duHkhAni sahante / tataH kAraNe kAryopacAraM kRtvA varttamAne vA bhaviSyadupacAraM kRtvA'troktaM yanmAnuSyaM hAritA narAH pazurUpAH / yadi vA manuSyA buddhimantaH, pazavastu mandaprajJAH / yairmAnuSyaM hAritaM taiH svasya mandamatitvaM pradarzitam / tataste'tra pazurUpA uktA: / athavA yairmAnuSyaM hAritaM te narA viSayopabhogameva kurvanti, na tu paralokArthaM prayatante / pazavo'pi tAdRzA eva / ata uktaM te narAH pshuruupaaH| manuSyabhavane hArI jAya che. prazamaratimAM umAsvAti mahArAje kahyuM che - 'karoDo bhavomAM durlabha evuM manuSyapaNuM pAmIne A zuM mAro pramAda che ? IndranuM paNa gayeluM AyuSya pharI pAchuM AvatuM nathI. (64)' AtmAnuzAsanamAM paNa kahyuM che, 'karoDo bhavomAM paNa durlabha evo A manuSya janma ahIM pAmIne jeNe potAnuM hita karyuM nahIM te manuSyabhavane nakAmo hArI gayo. (40)' manuSyabhavanA lokottara phaLarUpa dharmanI ArAdhanA bhaviSyamAM sukha Ape che, kemake dharmathI puNya baMdhAya che ane enA udaye sukha maLe che. dharmanI ArAdhanAthI mokSanuM sukha paNa maLe che. manuSyabhavane hArI gayelA manuSyo durgatimAM jAya che. teo tiryaMcagati ane narakagatimAM utpanna thAya che ane tyAM duHkho sahe che. mATe kAraNamAM kAryano upacAra karIne athavA vartamAnamAM bhaviSyano upacAra karIne ahIM kahyuM ke manuSyabhavane hArI gayelA manuSyo pazu jevA che. athavA manuSyo buddhizALI hoya che. pazuo ochI buddhivALA hoya che. je manuSyabhavane hArI gayo, teNe potAnI maMdabuddhinuM pradarzana karyuM. mATe temane ahIM pazu jevA kahyA. athavA jeo manuSyabhava hArI gayA che, te manuSyo viSayonuM sevana ja kare che, paraloka mATe prayatna karatAM nathI. pazuo paNa tevA ja che. mATe kahyuM ke te manuSyo pazu jevA che. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 lokottaraM phalaM zIlAGgavahanAtmako mokSado dharmaH yogasAra: 4/41 ayamatropadezaH-durlabhaM mAnuSyaM labdhvA''yatyAM sukhapradasya lokottaraphalasya prAptyarthaM prayatanIyam / yaduktamupadezarahasye - 'lakhUNa mANusattaM sudullahaM vIyarAgapaNNatte / dhamme pavaTTiyavvaM niuNehiM suttaNIIe // 2 // ' (chAyA - labdhvA manuSyatvaM sudurlabhaM viitraagprjnypte| dharme pravartitavyaM nipuNaiH sUtranItyA // 2 // ) // 40 // avataraNikA - pUrvazloke uktaM - 'ye mAnuSyaM labdhvA lokottaraM phalaM na gRhNanti te pazurUpAH / ' iti / tato lokottaraM phalaM kiM svarUpam ? ityAzaGkA bhavati / tatastAmanena zlokena samAdadhAti - mUlam - tatpunarmokSado dharmaH, zIlAGgavahanAtmakaH / pratisrotaHplavAtsAdhyaH, sattvasAraikamAnasaiH // 41 // anvayaH - tatpunaH zIlAGgavahanAtmako mokSado dharmaH / (sa:) sattvasAraikamAnasaiH pratisrotaHplavAtsAdhyaH // 41 // padmIyA vRttiH - kiJca tat - lokottaraM phalam, punaHzabdaH kiJcArthe, zIlAGgavahanAtmakaH - zIlasya-cAritrasyAGgAni-avayavAnIti zIlAGgAni, teSAM vahanam-pAlanamiti zIlAGgavahanam, tadevA''tmA-svarUpaM yasyeti zIlAGgavahanAtmakaH, mokSadaH - mokSamnirvANaM dadAtIti mokSadaH, dharmaH - durgatiprapatatprANigaNadhArakaH / 'saH' ityatrAdhyAhAryam, ahIM upadeza A pramANe che - durlabha evuM manuSyapaNuM pAmIne bhaviSyamAM sukha ApanArA lokottaraphaLane meLavavA prayatna karavo. upadezarahasyamAM kahyuM che, atidurlabha evuM manuSyapaNuM pAmIne buddhizALIoe vItarAge kahelA dharmamAM sUtranI nItipUrva pravarta.' (40) avataraNikA - pUrvazlokamAM kahyuM ke "je manuSyabhava pAmIne lokottaraphaLane 3 42di nathI, tabhI pazu / cha.' tathA 'kottara garnu sva35 zuMcha ?' evI AzaMkA thAya. tethI A zlokathI tenuM samAdhAna Ape che - zabdArtha vaLI te lokottara phaLa zIlAMgone vahana karavArUpa mokSa ApanAro dharma che. sattvarUpI baLathI banelA manavALAoe pravAhanI sAme tarIne tene sAdhavo. (41) 1. .... zrota: .... - A, C, D, E, KI Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 429 yogasAraH 4/41 aSTAdazasahasrazIlAGgAni saH - dharmaH, sattvasAraikamAnasaiH - sattvam-AtmavIryameva sAraH-balamiti sattvasAraH, tatraikam-ananyaM mAnasam-mano yeSAmiti sattvasAraikamAnasAH, taiH, pratisrotaHplavAt - pratisrotaH-srotasaH pratikUlaM yathA syAttatheti pratisrotaH, pratisrotaH plava:-taraNamiti pratisrotaHplavaH, tasmAt, sAdhyaH - anuSTheyaH / mAnuSyaM labdhvA lokottaraphalaM grahItavyamiti pUrvasminzloke upadiSTam / lokottaraphalaM punarmokSaprApako dharmaH / sa sarvaviratirUpaH / tatrA'STAdazasahasrazIlAGgAni voDhavyAni / tAnyevam-manovAkkAyarUpANi trINi karaNAni / karaNakAraNAnumatirUpAstrayo yogAH / AhArabhaya-maithuna-parigraharUpAzcatasraH saJjAH / sparzana-rasana-ghrANa-cakSuH-zrotrarUpANi paJcendriyANi / pRthvIkAyApkAya-tejaskAya-vAyukAya-vanaspatikAya-dvIndriya-trIndriyacaturindriyapaJcendriyAjIvarUpA daza pRthvyAdayaH / pUrvokto dazavidho yatidharmaH / eSAM parasparatADanenA'STAdazasahasrazIlAGgAni bhavanti / teSAmullApa evaM bhavati-kSAntyA yukto dAntasparzanendriyo nigRhItA''hArasajJo'haM manasA pRthvIkAyavirAdhanAM svayaM na karomIti prathamaM zIlAGgam / kSAntyA yukto dAntasparzanendriyo nigRhItA''hArasaJo'haM manasA pRthvIkAyavirAdhanAmanyena na kArayAmIti dvitIyaM zIlAGgam / kSAntyA yukto dAntasparzanendriyo padhIyAvRttino bhAvAnuvAda - manuSyapaNuM pAmIne lokottara phaLa grahaNa karavuM, ema pUrvazlokamAM kahyuM. lokottara phaLa to mokSa pamADanAra dharma che. te sarvavirati rUpa cha. temA ddhaa2.64%||2 mAMgone vaDana 42vAnA che. te // prbhaae| - mn-vynkAyArUpI traNa kAraNo che. karaNa-karAvaNa-anumodana rUpI traNa yogo che. AhAra(bhy-bhaithun-priydd 35 yAra saMzAmo cha. sprshnendriy-2snendriy-dhaandriycakSurindriya-zrotrendriya rUpI pAMca indriyo che. pRthvIkAya-akAya teukAya-vAyukAyavanaspatikAya-beIndriya-teIndriya-caurindriya-paMcendriya-ajIva rUpI daza pRthvI vagere che. pUrve kahela daza prakArano yatidharma che. A badhAne paraspara guNavAthI aDhAra hajAra zIlAMgo thAya che. temanuM uccAraNa A pramANe thAya che - kSamAthI yukta, sparzanendriyane damela, AhArasaMjJAno nigraha karela huM manathI pRthvIkAyanI virAdhanA svayaM nahIM karuM - e paheluM zIlAMga che. kSamAthI yukta, sparzanendriyane damela, AhArasaMjJAno nigraha karela huM manathI pRthvIkAyanI virAdhanA bIjA pAse nahIM karAvuM - e bIjuM zIlAMga che. kSamAthI yukta, sparzanendriyane damela, AhAra Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 aSTAdazasahastrazIlAGgAni yogasAraH 4/41 nigRhItA''hArasaJo'haM manasA pRthvIkAyavirAdhanAM kurvantamanyaM na samanujAnAmIti tRtIyaM zIlAGgam / etAni trINi zIlAGgAni manasA labdhAni / evaM vAkkAyAbhyAmapi pratyekaM trINi trINi zIlAGgAni bhavanti / itthaM nava zIlAGgAni nigRhItAhArasajJena labdhAni / evaM nigRhItabhayasa na nigRhItamaithunasajJena nigRhItaparigrahasajJena ca pratyekaM nava nava zIlAGgAni bhavanti / itthaM SaTtrizat zIlAGgAni dAntasparzanendriyeNa labdhAni / evaM dAntarasanendriyeNa dAntaghrANendriyeNa dAntacakSurindriyeNa dAntazrotrendriyeNa ca pratyekaM SaTtriMzat SaTtriMzat zIlAGgAni bhavanti / itthaM kSamAyuktenA'zItyadhikazataM zIlAGgAnAM labdham / evaM zeSairapi yatidharmairyuktena pratyekamazItyadhikazataM zIlAGgAnAM bhavati / itthaM pRthvIkAyavirAdhanAvarjanenA'STAdazazatAni zIlAGgAnAM labdhAni / evaM zeSajIvAjIvavirAdhanAvarjanenA'pi pratyekamaSTAdazazatAni zIlAGgAnAM bhavanti / itthaM zIlAGgAnAmaSTAdazasahasrANi bhavanti / eteSAM pAlanena sarvaviratidharma ArAdhyate / vyavahAreNaikasminzIlAGge khaNDite'pi zeSazIlAGgAnyakhaNDitAni bhavanti / nizcayena tvekasminnapi zIlAle khaNDite sarvavirativirAddhA / uktaJca paJcAzakaprakaraNe caturdaze zIlAvidhipaJcAzake - 'sIlaMgANa saMjJAno nigraha karela huM manathI pRthvIkAyanI virAdhanA karanArA bIjAnI anumodanA nahIM karuM - e trIjuM zIlAMga che. A traNe zIlAMgo manathI maLyA. ema vANIthI ane kAyAthI paNa traNa traNa zIlAMgo thAya. Ama nava zIlAMgo AhArasaMjJAne damela vaDe maLyA. ema bhayasaMjJAne damela, maithunasaMjJAne damela ane parigrahasaMjJAne damela dareka vaDe nava nava zIlAMgo thAya che. A chatrIsa zIlAMgo sparzanendriyane damela vaDe maLyA. ema rasanendriyane damela vaDe, ghrANendriyane damela vaDe, cakSurindriyane damela vaDe ane zrotrendriyane damela vaDe chatrIsa chatrIsa zIlAMgo thAya. Ama kSamAthI yukta vaDe ekaso eMzI zIlAMgo maLyA. ema zeSa dareka yatidharmothI yukta vaDe ekaso eMzI zIlAMgo thAya che. Ama pRthvIkAyanI virAdhanA varjavA vaDe aDhAraso zIlAMgo maLyA. ema bAkInA jIvo ane ajIvanI virAdhanA varjavA vaDe paNa darekanA aDhAraso zIlAMgo thAya. ema aDhAra hajAra zIlAMgo thAya. emanA pAlana vaDe sarvavirati dharmanI ArAdhanA karAya che. vyavahArathI eka zIlAMganuM khaMDana thavA chatAM bAkInA zIlAMgo akhaMDa rahe che. nizcayathI to eka paNa zIlAMganuM khaMDana thavA para sarvaviratinI virAdhanA thAya che. paMcAzakaprakaraNanA caudamA zIlAMgavidhi Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/41 aSTAdazasahasrazIlAGgAni 431 sahassA, aTThArasa ettha hoMti NiyameNaM / bhAveNaM samaNANaM, akhaMDacArittajuttANaM ||2||joe karaNe saNNA-iMdiyabhUmAdisamaNadhamme ya / sIlaMgasahassANaM, aTThArasagassa NipphattI ||3||krnnaadi tiNNi jogA, maNamAdINi uhavaMti karaNAiM / AhArAdI saNNA, causoyAiMdiyA paMca // 4 // bhomAdI Nava jIvA, ajIvakAo ya samaNadhammo u|khNtaadidspgaaro, evaM Thie bhAvaNA esA ||5||nn karati maNeNAhArasaNNAvippajaDhago u NiyameNa / soiMdiyasaMvuDo, puDhavikAyaAraMbha khaMtijuo // 6 // iya maddavAdijogA, puDhavikkAe bhavaMti dasa bheyA / AukkAyAdIsu vi, iya ete piMDiyaM tu sayaM // 7 // soiMdieNa eyaM, sesehi vi jaM imaM tao paMca / AhArasaNNajogA, iya sesAhiM sahassadugaM // 8 // eyaM maNeNa, vaimAdiesu eyaM ti chassahassAiM / Na karai sesehiM pi ya, ee savve vi aTThArA // 9 // (chAyA - zIlAGgAnAM sahasrANi, aSTAdaza atra bhavanti niyamena / bhAvena zramaNAnAM, akhaNDacAritrayuktAnAm // 2 // yoge karaNe sajJendriyabhUmyAdizramaNadharme ca / zIlAGgasahasrANAmaSTAdazakasya niSpattiH // 3 // karaNAdayastrayo yogA, manaAdIni tu bhavanti karaNAni / AhArAdayaH saJjAzcatasraH zrotrAdIndriyANi paJca // 4 // bhUmyAdayo nava jIvA, ajIvakAyazca zramaNadharmastu / kSAntyAdidazaprakAra, evaM sthite bhAvanaiSA // 5 // na karoti manasA''hArasaJjAviprahINakastu niyamena / nAmanA paMcAzakamAM kahyuM che - "akhaMDa cAritrathI yukta evA zramaNone bhAvathI ahIM niyamathI sadAra 32 zIlAMgo hoya che. (2) yoga, 4211, saMza, indriya, pRthvIkAya vagere ane zramaNadharma - Ama aDhAra hajAra zIlAMgo thAya che. (3) karaNa vagere traNa yoga che, mana vagere kAraNo che, AhArasaMjJA vagere cAra saMjJA che, Indriyo pAMca che. (4) pRthvIkAya vagere nava jIva ane ajIvakAya che, kSamA vagere daza prakArano zramaNadharma che. Ama thaye chate bhAvanA A pramANe che. (5) AhArasaMjJAnA tyAgavALo, zrotrendriyathI aTakela, kSamAthI yukta, manathI pRthvIkAyano AraMbha na kare. (6) e pramANe mUdutA vagerenA yogathI pRthvIkAyamAM daza bheda thAya che, apakAya vageremAM paNa (daza daza bheda thAya che.) Ama A bhegA karavAthI so thAya che. (7) // zrotrendriyathI thayA. ama zeSa yAra indriyothI 59 41. mA AhArasaMjJAnA yogathI pAMca so thayA. ema zeSa saMjJAothI thavAthI be hajAra thAya. (8) A manathI thayA. vacana vageremAM A thavAthI cha hajAra thAya. A na karavAthI thayA. ema bIjA pAse na karAve, anumodanA na kare ema badhA ya aDhAra Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 zIlAGgAnAM pAlanaM duSkaram yogasAraH 4/41 zrotrendriyasaMvRtaH, pRthvIkAyArambhaM kSAntiyutaH // 6 // iti mArdavAdiyogAt, pRthivIkAye bhavanti daza bhedAH / apkAyAdiSvapi, iti ete piNDitAstu zatam / / 7 // zrotrendriyeNaitat, zerairapi yadidaM tataH paJca / AhArasaJjAyogAditi zeSAbhiH sahasradvayam // 8 // etanmanasA, vAgAdyoretaditi SaTsahasrANi / na karoti zeSayorapi ca, ete sarve api aSTAdaza // 9 // ) pUrvAcAryakRtazramaNapratikramaNasUtravRttAvapyuktam -'tAni cASTAdazazIlAGgasahasrANyevaM - 'joe karaNe saNNAindiyabhomAisamaNadhamme ya / sIlaMgasahassANaM aTThArasagassa NipphattI // ' (chAyA - yoge karaNe sajJendriyabhUmyAdizramaNadharme ca / zIlAGgasahasrANAM aSTAdazakasya niSpattiH // ) sthApanA tviyamiyaM tu bhAvanA-maNeNaM Na kare AhArasaNNAvippajaDho soindiyasaMvuDo khaMtisaMpanno puddhvikaaysNrkkho| evaM AukAyasaMrakkhao ityAdi draSTavyamiti / ' (chAyA - manasA na karoti AhArasaJjAviprahINaH zrotrendriyasaMvRtaH kSAntisampannaH pRthvIkAyasaMrakSakaH / evaM apkAyasaMrakSaka ityAdi draSTavyamiti / ) aSTAdazazIlAGgarUpasarvaviratidharmasyA''rAdhanayA mokSaH prApyate / eSAM zIlAGgAnAM pAlanamatIva duSkaram, yatastasmistribhiryogaistribhiH karaNaizca sarvajIvAnAM hiMsA varjanIyA, catasraH saJjJA nigrahItavyAH, paJcendriyANi damanIyAni, pRthvIkAyAdInAM saMrakSaNaM karttavyam, dazavidhazca yatidharmaH pAlanIyaH / jagati prAyazaH sarve jIvA hiMsAyAM ratAH / te sajJAbhirAkulitAH / te indriyArtheSu lubdhAH / te kssaantyaadivipriitkrodhaadyaahajAra thAya. (9) pUrvAcArye racela zramaNapratikramaNa sUtravRttimAM paNa kahyuM che - "te aDhA2 4%12. zAhAMgo sA prabhArI cha - 'yo, 425, saMzal, Sndriya, pRthvI vagere ane zramaNadharma - Ama aDhAra hajAra zIlAMgo thAya che." sthApanA A pramANe che. bhAvanA A pramANe che - AhArasaMjJAthI mukta, zrotrendriyathI aTakela, kSamAyukta, pRthvIkAyano saMrakSaka manathI na kare. ema akAyano saMrakSaka vagerethI jANavuM." aDhAra hajAra zIlAMgorUpa sarvaviratidharmanI ArAdhanAthI mokSa maLe che. A zIlAMgonuM pAlana karavuM bahu muzkela che, kemake temAM traNa yogo ane traNa karaNo vaDe badhA jIvonI hiMsA varjavAnI che, tyAre saMjJAono nigraha karavAno che, pAMca indriyonuM damana karavAnuM che, pRthvIkAya vagerenuM saMrakSaNa karavAnuM che, daza prakAranA yatidharmanuM pAlana karavAnuM che. jagatamAM moTA bhAganA jIvo hiMsAmAM rata che. teo saMjJAothI AkuLa che. teo indriyonA viSayomAM lobhAyelA che. teo kSamA vagerethI viparIta Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratistrotastaraNena dharmaH sAdhyaH 433 yogasAra: 4/41 sevnttpraaH| tato yadi janAnAM ceSTitaM dRzyeta tarhi zIlAGgapAlanaM duSkaraM bhavet / janAH saMsArapAtAnukUlena srotasA gacchanti / yadi zIlAGgAni pAlanIyAni tarhi lokaceSTitaM na manasi karttavyam / zIlAGgAnAM pAlanaM lokaceSTitarUpasrotasaH pratikUlam / tallokaceSTitAdviparItam / tatastanniHsattvenA'sAdhyam / niHsattvastannA''rabhate / Arabdhe satyapi so'ticArAnsevate / sa tadvirAdhayati / sAttvika eva zIlAGgAnyakhaNDitAni pAlayati / tasya cittaM sattvena bhRtm| tataH kasmi~zcidapi vighne Agate sa zIlAGgAni na virAdhayati / sa yAvajjIvaM gRhItazIlAGgAni vahati / sa prANatyAgenA'pi tAni pAlayati / evaM sAttvikIbhUya pratisrotastaraNena zIlAGgapAlanarUpaH sarvaviratidharmo'nuSTheyaH / itthaM sAttviko durlabhaM mAnuSyaM prApya lokottaraM phalaM labhate / ayamatra sAraH-durlabhaM mAnuSyaM prApya lokottaraphalaprAptyai sAttvikIbhUya sarvaviratidharmaH pAlanIyaH // 41 // evA krodha vagerene sevavAmAM tatpara che. tethI jo lokonuM vartana jovAya to zIlAMgonuM pAlana muzkela lAge. loko saMsAramAM paDavAne anukULa pravAhathI jAya che. jo zIlAMgo pALavA hoya to lokonuM vartana manamAM na lAvavuM. zIlAMgo pALavA eTale lokonA vartanarUpI pravAhanI sAme taravA barAbara che. zIlAMgo pALavA e lokonA vartanathI viparIta che. tethI niHsattva vyakti zIlAMgo pALI zakato nathI. te zIlAMgone pALavAnuM zarU karato nathI. zarU kare to paNa te aticArone seve che. te zIlAMgonI virAdhanA kare che. sAttvika ja zIlAMgonuM akhaMDa pAlana kare che. tenuM mana sattvathI bhareluM hoya che. tethI koIpaNa vighna Ave chate te zIlAMgonI virAdhanA karato nathI. grahaNa karelA zIlAMgone te jIvananA cheDA sudhI pALe che. te prANanA bhoge paNa temane pALe che. Ama sAttvika thaIne pravAhanI sAme tarIne zIlAMgone pALavArUpa sarvavirati dharmanuM AcaraNa karavuM. Ama sAttvika vyakti ja durlabha evA manuSyabhavane pAmIne lokottara phaLane meLave che. ahIM sAra A pramANe che - durlabha evuM manuSyapaNuM pAmIne lokottara phaLane meLavavA sAttvika thaIne sarvavirati dharmanuM pAlana karavuM. (41) Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 sattvamavalambanIyam yogasAraH 4/42 avataraNikA - sattvasAraikamAnasaijinadharmaH sAdhya ityuktam / adhunA caturthaprastAvasyA'ntimazlokena jinadharme udyamakaraNArthamupadizati - mUlam - tataH sattvamavaSTabhya, tyaktvA kugrAhiNAM graham / kriyatAM bhoH sudharmasya, karaNAyodyamaH sadA // 42 // 'iti 'zrIyogasAre sattvopadezazcaturthaH prastAvaH / anvayaH - bhoH ! tataH sattvamavaSTabhya kugrAhiNAM grahaM tyaktvA sudharmasya karaNAya sadodyamaH kriyatAm / padmIyA vRttiH - bhoH - zrotRjanAnAM sambodhane, tataH - tasmAt kAraNAt, sattvam - sahajabalarUpam, avaSTabhya - avalambya, kugrAhiNAm - kutsito graho'styeSAmiti kugrAhiNaH-kadAgrahavantaH, teSAm, graham - AgrahaM bhAvaM mataM dharmaM vA, tyaktvA - hitvA, sudharmasya - zIlAGgapAlanarUpasya mokSapradasya sarvavirateH, karaNAya - pAlanAya, sadA - nityam, udyamaH - prayatnaH, kriyatAm - anuSThIyatAm / asminprastAve granthakRtA vividhayuktibhiH sattvasya mAhAtmyaM pradarzitam / tena hInasattvAnAM svarUpaM pradarzitam / sAttvikasya kimapyazakyaM nAstIti tena pratipAditam / sAttvika eva lokottaraM sarvaviratidharmaM kartuM zaknotIti tena sAdhitam / asminzloke avataraNikA - sAtvika manavALA jIvo jinadharmane sAdhe che ema kahyuM. have cothA prastAvanA chellA zloka vaDe jinadharmamAM udyama karavA mATe upadeza Ape che - zabdArtha - are! tethI sattvanuM AlaMbana laIne kadAgrahIonA Agrahane choDIne zIlAMgonA pAlanarUpa sArA dharmanuM pAlana karavA haMmezA udyama karavo. (42) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - A prastAvamAM graMthakAre vividha yuktio vaDe sattvanuM mAhAsya batAvyuM. temaNe alpasattvavALAonuM svarUpa batAvyuM. sAttvika mATe kaMI paNa azakya nathI, ema temaNe jaNAvyuM. sAttvika ja lokottara sarvavirati 1. kugrAhiNaM - C / 2. bho - C, F G KI 3. kAraNAyodyamaH - CI 4. iti0 caturthaH sattvopadezaprastAvaH / - D, sattvopadezaprastAvaH // 4 - K, iti zrIyogasAre sattvopadezazcaturthaH prastAvaH samApta: - GI 5. yogasAre-LI Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 4/42 kugrAhiNAM grahastyaktavyaH 435 so'ntimamupadezaM dattvopasaMhAraM karoti / sa janAn sambodhayati - 'bho janAH ! yataH sarvaviratipAlanaM pratisrotastaraNarUpaM, sAttvika eva ca pratisrotastarituM zaknoti, tato yUyaM sAttvikA bhavata / svacittaM yUyaM sattvena bhAvayata / tato yUyaM lokAnAM gatAnugatikaM dharmaM tyaktuM zakSyatha / lokA hInasattvAH / te dhairyagAmbhIyaudAryAdiguNazUnyAH / tataste mohAkulatvAd yathAvasthitaM tattvaM na cintayanti, parantu kaJcidapi padArthaM svabuddhyA vikalpya tasyA''grahaM kurvanti / te hetu-yukti-dRSTAntaiH svamataM tAttvikaM sAdhayituM prayatante / te svavikalpitaM na muJcanti / tattve prajJApite'pi te tanna svIkurvanti / itthaM te kathaJcidapi svAgrahaM na tyajanti / tataste kadAgrahavanto bhavanti / sAttvika eva kadAgrahaM tyaktuM zaknoti / sAttvikastattvarAgI bhavati, na tu svAgraharAgI / tato yUyaM sAttvikIbhUya kadAgrahavallokAnAmAgrahaM tyajata / kadAgrahe tyakte eva saddharmasyA''rAdhanA zakyA / yAvadantaHkaraNaM kadAgraheNa vAsitaM bhavati tAvattatra dharmo na pravizati / tato yUyaM kadAgrahaM tyaktvA saddharmasyA''rAdhanArthaM yatnaM kuruta / sarvaviratirUpaH saddharma eva saMsArAnmocayati / dharmanuM AcarI zake che, ema temaNe siddha karyuM. A zlokamAM teo chello upadeza ApIne upasaMhAra kare che. teo lokone kahe che - "he loko ! sarvaviratinuM pAlana e pravAhanI sAme taravA jevuM che. sAttvika ja pravAhanI sAme tarI zake che. mATe tame sAttvika thAo. tame tamAruM mana sattvathI bhAvita karo. tethI tame lokonA gatAnugatika dharmane choDI zakazo. loko alpasattvavALA che. teo vairya-gAMbhIryaaudArya vagere guNo vinAnA che. tethI teo mohathI AkuLa hovAthI sAcA tattvane vicAratA nathI, paNa koI paNa padArthane potAnI buddhithI vicArIne teno Agraha kare che. teo hetuo-yuktio-daSTAnto vaDe potAnA matane sAco siddha karavA yatna kare che. teo pote mAnelI vAtane choDatAM nathI. sAcuM samajAvavA chatAM paNa teo tene svIkAratAM nathI. Ama teo koIpaNa rIte potAnA Agrahane choDatAM nathI. tethI teo kadAgrahI bane che. sAttvika ja kadAgrahane choDI zake che. sAttvika tattvano rAgI hoya che. te potAnA Agrahano rAgI hoto nathI. mATe tame sAttvika thaIne kadAgrahI lokono Agraha choDI do. kadAgrahane choDavAthI ja saddharmanI ArAdhanA zakya bane che. jyAM sudhI mana kadAgrahathI vAsita hoya che, tyAM sudhI temAM dharmano praveza thato nathI. mATe tame kadAgrahane choDIne saddharmanI ArAdhanA karavA mATe yatna karo. sarvavirati rUpa saddharma ja saMsAramAMthI choDAve che. te ja zAzvata sukhanA dhAma Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 dharmo'cintyacintAmaNikalpaH yogasAra: 4/42 sa eva zAzvatasukhadhAmamokSaM prApayati / sudharmeNA'sAdhyamapi sidhyati / sudharmeNaivA'tra paratra ca sukhamavApyate / uktaJca dharmodyamakulake - 'naranaravaidevANaM, jaM sokkhaM savvamuttamaM loe / taM dhammeNa viDhappar3a, tamhA dhammaM sayA kuNaha // 1 // dhammaM kareha turiyaM, dhammeNa ya huMti savvasukkhAI / so abhayapayANeNaM, paMciMdiyanigraheNaM ca IIddA' (chAyA - naranarapativevAnAM, yatnauravyuM sarvamuttamaM jove / taddharmArkhate, tasmAddharma sadA kuruta // 1 // dharmaM kuruta tvaritaM dharmeNa ca bhavanti sarvasaukhyAni / so'bhayapradAnena, pacendriyanigraheLa va AddA) I ayaM dharmo'cintyacintAmaNikalpa:, uktaJca yogazAstre caturthe prakAze dharmabhAvanAyAm 'svAkhyAtaH khalu dharmo'yaM, bhagavadbhirjinottamaiH / yaM samAlambamAno hi, na majjedbhavasAgare // 92 // dharmaprabhAvataH kalpa- drumAdyA dadatIpsitam / gocare'pi na te tasthu-radharmAdhiSThitAtmanAm // 98 // apAre vyasanAmbhodhau, patantaM pAti dehinam / sadA savidhavaka-bandhurdharmo'tivatsalaH // 95 // AplAvayati nAmbhodhirAzvAsayati cAmbudaH / yanmahIM sa prabhAvo'yaM, dhruvaM dharmasya kevalaH // 96 // na jvalatyanalastiryag yadUrdhvaM vAti nAnilaH / acintyamahimA tatra, dharma eva nibandhanam // 97 // nirAlambA evA mokSane pamADe che. saddharmathI asAdhya paNa siddha thaI jAya che. saddharmathI ja ahIM ane parabhavamAM sukha maLe che. dharmoghamakulakamAM kahyuM che, 'lokamAM manuSya, rAjA ane devone je sarvathI zreSTha sukha che te dharmathI maLe che. mATe dharma haMmezA karavo. (1) jhaDapathI dharma karo. dharmathI badhA sukho maLe che. abhayadAna ApavAthI ane pAMca IndriyonA nigrahathI dharma thAya che. (6)' A dharma aciMtya ciMtAmaNi jevo che. yogazAstranA cothA prakAzamAM dharmabhAvanAmAM kahyuM che - 'jinezvara bhagavaMtoe A dharma sArI rIte kahyo che, jenuM AlaMbana karanAra jIva bhavasAgaramAM DUbato nathI. (92) dharmanA prabhAvathI kalpavRkSa vagere icchita vastu Ape che. adharmamAM AtmAne adhiSThita karanArAonA viSayamAM paNa te kalpavRkSa vagere 2hetAM nathI. (94) apAra evA ApattionA samudramAM paDatAM jIvane haMmezA najIkamAM rahenAro, ekamAtra baMdhu samAna, ati vAtsalyavALo dharma rakSe che. (95) samudra pRthvIne DubADato nathI ane vAdaLa pRthvIne je AzvAsana Ape che, te A nakkI mAtra dharmano prabhAva che. (96) agni je tIrthro baLato nathI, pavana je UMce vAto nathI temAM aciMtya mahimAvALo dharma ja kAraNa che. (97) AlaMbana vinAnI, AdhAra vinAnI, Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 437 yogasAraH 4/42 sudharmArAdhanaphalam nirAdhArA, vizvAdhArA vasundharA / yaccAvatiSThate tatra, dharmAdanyanna kAraNam // 98 // sUryAcandramasAvetau, vizvopakRtihetave / udayete jagatyasmin, nUnaM dharmasya zAsanAt // 19 // abandhUnAmasau bandhu-rasakhInAmasau sakhA / anAthAnAmasau nAtho, dharmo vizvaikavatsalaH // 100 // rakSoyakSoragavyAghra-vyAlAnalagarAdayaH / nApakartumalaM teSAM, yairdharmaH zaraNaM zritaH // 101 // dharmo narakapAtAla-pAtAdavati dehinaH / dharmo nirupama yacchatyapi sarvajJavaibhavam // 102 // ' ato yUyaM sudharmaM sarvaprayatnairArAdhayata / uktaJcAcAropadeze zrIcAritrasundaragaNibhiH - 'pudgalAnAM parAvarte-durlabhaM janma mAnuSam / labdhvA vivekinA dharme, vidheyaH paramAdaraH // 7 // ' yathAvidhyArAdhito'yaM sudharmastasminneva bhave muktiM dadAti / kAlAdau pratikUle sati yadi sa tadbhave muktiM na dadAti taoNpi vaimAnikadevatvaM tvavazyaM dadAti / yaduktamupadezamAlAyAm - 'egadivasaMpi jIvo, pavvajjamuvAgao annnmnno| jaivi na pAvai mukkhaM, avassa vemANio hoi // 90 // ' (chAyA - ekadivasamapi jIvaH, pravrajyAmupagato'nanyamanAH / yadyapi na prApnoti mokSaM, avazyaM vaimAniko bhavati // 90 // ) asmindharme sadaivodyamaH karttavyaH, na tu kadAcit / vizvanA AdhArabhUta pRthvI je rahelI che, temAM dharma sivAya bIjuM kAraNa nathI. (98) A sUrya-caMdra vizvanA upakAra mATe A jagatamAM Uge che. te nakkI dharmanI AjJAthI. (99) baMdhu vinAnAono baMdhu, mitra vinAnAono mitra, anAthono nAtha, vizvamAM ekamAtra vAtsalyavALo A dharma che. (100) jemaNe dharmanuM zaraNuM svIkAryuM che. temanI upara rAkSasa, yakSa, sarpa, vAgha, hAthI, agni, jhera vagere apakAra karI zakatA nathI. (101) dharma jIvone narakarUpI pAtALamAM paDatAM bacAve che. dharma nirupama evA sarvajJanA vaibhavane paNa Ape che. (102)' mATe tame badhA prayatno karIne saddharmanI ArAdhanA karo. AcAropadezamAM zrIcAritrasuMdaragaNijIe kahyuM che, "ghaNA pudgalaparAvarte pachI durlabha evo manuSyajanma pAmIne vivekIe dharmamAM zreSTha Adara karavo joIe. (7)" vidhipUrvaka ArAdhAyelo A dharma te ja bhavamAM mokSa Ape che. kALa vagere pratikULa hovAthI jo te te bhavamAM mokSa na Ape, to paNa vaimAnikadevapaNuM to avazya Ape che. upadezamALAmAM kahyuM che - "bhAvapUrvaka eka divasa paNa cAritra pAmelo jIva jo mokSa na pAme to avazya vaimAnika thAya. (90)' A dharmamAM haMmezA udyama karavo, kyAreka nahIM. je vepAramAM kSaNe kSaNe karoDa sonAmahora maLe, temAM koNa eka kSaNano paNa pramAda kare. saddharmanI ArAdhanAthI Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 sudharmArAdhanAyAM kSaNamapi pramAdo na karttavyaH yogasAraH 4/42 yasminvyavasAye kSaNe kSaNe suvarNakoTiH prApyate tatra kaH kSaNamapi pramAdyati ? sudharmArAdhanayA kSaNe kSaNe'nantabhavasaJcitAni kliSTakarmANi nirjaranti vipulaJca puNyaM badhyate / ataH sudharmArAdhanAyAM kSaNamapi pramAdo na karttavyaH / sadaiva tasyA''rAdhanA karttavyA / yaduktamadhyAtmakalpadrume dazame vairAgyopadezAdhikAre - 'dharmasyAvasaro'sti pudgalaparAvarteranantaistavA''yAtaH samprati jIva he prasahato duHkhAnyanantAnyayam / svalpAhaH punareSa durlabhatamazcAsminyatasvA''rhato, dharmaM kartumimaM vinA hi na hi te duHkhakSayaH kahicit // 7 // ' sUtrakRtAGgavRttAvapyuktam - 'dharmArjanakAlastu prAyazaH sarva eva, yasmAtsa eva pradhAnapuruSArthaH, pradhAna eva ca prAyazaH kriyamANo ghaTAM prAJcati // (3/8/ 15 vRttiH) yUyamapyacireNa sudharmArAdhanayA muktiM lapsyadhve / ' ___ ayamatra sakSepaH - sAttvikaH kumatAni tyaktvA sadA sudharmodyogaM karoti / tena sa mAnuSyasya lokottaraM phalaM prApnoti / itthaM durlabhaM mAnuSyaM tasya saphalaM bhavati / sa zIghraM muktiM prayAti / tataH sarvaprathamaM svAtmA sattvanirbharaH karttavyaH // 42 // | iti zrIyogasArasya caturthasya sattvopadezaprastAvasya padmIyA vRttiH samAptA / kSaNe kSaNe anaMta bhavomAM bhegA karelA kliSTa karmonI nirjarA thAya che ane ghaNuM puNya baMdhAya che. mATe saddharmanI ArAdhanAmAM eka kSaNano paNa pramAda na karavo. haMmezA tenI ArAdhanA karavI. adhyAtmakalpadrumamAM dazamA vairAgyopadezAdhikAramAM kahyuM che - "he jIva! anaMta pudgalaparAvarte pachI anaMta duHkho sahana karyA pachI tane hAla A dharma karavAno avasara maLyo che. e thoDA divasono che ane bahu durlabha che. emAM tuM yatna kara, kemake jinadharma karyA vinA kyAreya tArA duHkhono kSaya nahIM thAya. (7)' sUtratAMgasUtranI vRttimA 59 yuMcha - "dharma 42vAno prAya: badho ja che, kemake te ja pradhAna puruSArtha che ane pradhAna puruSArthane ja karavo e yogya che. (3/8/15) tame paNa TUMka samayamAM saddharmanI ArAdhanAthI mokSa pAmazo." ahIM TUMko artha A pramANe che - sAttvika kumatone choDIne haMmezA saddharmamAM udyama kare che. tethI te manuSyapaNAnA lokottara phaLane pAme che. Ama tenuM durlabha evuM manuSyapaNuM saphaLa thAya che. te jaldIthI mokSe jAya che. mATe pahelAM potAnA mAtmAne sAtvi janAvo. (42) Ama zrIyogasAranA sattvano upadeza ApanArA cothA prastAvanI padhAyAvRttino bhAvAnuvAda pUrNa thayo. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [paJcamaH prastAvaH avataraNikA - caturthe sattvopadezakaprastAve sattvasya mAhAtmyamupadiSTam / sAttvikena bhAvazuddhiH karttavyA / tataH paJcame prastAve bhAvazuddhimupadizati / caturthaprastAvasyA'ntime zloke sudharme udyamakaraNamupadiSTam / munistaM sudharmaM gaveSayati / sa yathA pravarttate tathA paJcamaprastAvasyAdimazlokena pratipAdayati - mUlam - kAyena manasA vAcA, 'yatkarma kurute yadA / sAvadhAnastadA tatra, dharmAnveSI munirbhavet // 1 // anvayaH - dharmAnveSI muniryadA kAyena manasA vAcA yatkarma kurute tadA tatra sAvadhAno bhavet // 1 // padmIyA vRttiH - dharmAnveSI - dharma:-samatArUpaH, tamanveSTuM zIlamasyeti dharmAnveSI, muniH-kAlatrayajJAnavAn, yaduktaM sUtrakRtAGgavRttau zIlAGkAcAryaiH - 'muni:-kAlatrayavedI' (2/2/1 vRttiH) 'muniH-kAlatrayavettA'( 2/2/5 vRttiH), yadA - yasminkAle, kAyena-zarIreNa, manasA - cittena, vAcA - vacasA, yat - anirdiSTanAma kimapi, pAMyamo prastAva avataraNikA - sattvano upadeza ApanArA cothA prastAvamAM sattvanA mAhAbhyano upadeza Apyo. sAttvike bhAvazuddhi karavI joIe. tethI pAMcamA prastAvamAM bhAvazuddhino upadeza Ape che. cothA prastAvanA aMtima zlokamAM sArA dharmamAM udyama karavAno upadeza Apyo. muni te sArA dharmane zodhe che. te ja rIte pravarte che te pAMcamA prastAvanA pahelA zlokamAM batAve che - zabdArtha - dharmane zodhanAro muni jayAre kAyAthI, manathI ane vANIthI je kArya 72 tyAre tema sAvadhAna thAya. (1) pazcIyAvRttino bhAvAnuvAda - dharma eTale samatA. sUtrakRtAMgasUtranI 2/2/1 sUtranI ane 2/2/5 sUtranI vRttimAM zrIzIlAMkAcAryajIe muninI vyAkhyA karatA 'yuM cha - ' ne 80 te muni.' 1. satkarma - F / 2. tattvadharmAnveSI - MI Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 munirdharmaM gaveSayati / yogasAraH 5/1 karma - kriyA, kurute - vidadhAti, tadA - tasminkAle, tatra - karmaNi, sAvadhAnaH - sopayogaH, bhavet - syAt / munirdharmaM gaveSayati / 'vAstaviko dharmaH kutra vidyate ?' iti sa satataM cintayati / itaradarzanapratipAditAH kriyA na dharmarUpAH / sAMsArikapadArthA api na dharmarUpAH / jinadharmakriyopakaraNAnyapi dharme sahAyabhUtAni / tAni dharmasya sAdhanabhUtAni, na sAdhyabhUtadharmarUpANi / sAdhyabhUtadharmasAdhanatvAttAnyupacArAd dharma ityucyante / vAstaviko dharmaH svAtmanyeva vidyate / nirlepabhAvena jagadraSTatvamAtmano dharmaH / yadyAtmA svaM kartAraM matvA jagataH padArtheSu prasaGgeSu ca rAgadveSAbhyAM pravartate tarhi sa dharmAccyavate / itthaM dharmasya tAttvikaM svarUpaM vicintya munistaM tAttvikaM dharmamArAdhayituM prayatate / sa na kevalaM dharmasya bAhyakriyAkalApeSveva rajyati / bAhyakriyAkalApA dharmasya sAdhanarUpAH / taistAttviko dharmaH sAdhyaH / dharmasya bAhyakriyAkalApopakaraNAni na tyaktavyAni nApi teSu mohaH kartavyaH / tAni sAdhanabhUtAni matvA taistAttviko dharmaH sAdhyaH / tato dharmAnveSI muniH sarvakriyAsu sAvadhAno bhavati / zarIreNa pravarttamAnaH sa tathA pravarttate yathA kutracidapi tasya rAgadveSau na bhavataH / vacasA bhASamANaH sa tathA bhASate yathA kutracidapi tasyA''tmA muni dharmane zodhe che. "sAco dharma kyAM che?' ema te satata vicAre che. bIjA darzanomAM batAvelI kriyAo dharmarUpa nathI. saMsAranA padArtho paNa dharmarUpa nathI. jainadharmanA kriyA ane upakaraNo paNa dharmamAM sahAyaka che. te dharmanA sAdhana che, sAdhya evA dharmarUpa nathI. sAdhyadharmanA sAdhana hovAthI temane upacArathI dharma kahevAya che. sAco dharma potAnA AtmAmAM ja che. nirlepabhAvathI jagatane jovuM e AtmAno dharma che. jo AtmA potAne kartA mAnIne jagatanA padArthomAM ane prasaMgomAM rAgadveSa karIne pravarte to te dharmane cUkI jAya che. Ama dharmanuM sAcuM svarUpa vicArIne muni te sAcA dharmane ArAdhavA mATe prayatna kare che. te mAtra dharmanI bAhya kriyAomAM ja racyopacyo raheto nathI. bAhya kriyAo dharmanA sAdhanarUpa che. temanAthI sAco dharma sAdhavAno che. dharmanI bAhya kriyAo ane upakaraNo choDavAnA nathI ane temanI upara moha paNa karavAno nathI. temane sAdhana tarIke mAnI temanAthI sAco dharma sAdhavAno che. tethI dharmane zodhanAra muni badhI kriyAomAM sAvadhAna bane che. zarIrathI te tevI pravRtti kare ke jethI kyAMya paNa tene rAgadveSa na thAya. vANIthI te Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/1 muniH sarvakriyAsu sAvadhAnIbhUya pravarttate / 441 rAgadveSAbhyAM na lipyate / manasA cintayansa tathA cintayati yathA tasya cittaM rAgadveSAkulaM na bhavati / sa sarvAH saMyamakriyAH karoti, parantu sadA sarvatropayogavAnbhavati / sa cintayati-kayAcidapi mama pravRttyA mayA karmabhirdoSairvA liptena na bhavitavyamiti / yatra mArge prabhUtA bhaSantaH zvAnaH santi tatra calannaraH pratikSaNaM sopayogo bhavati-ko'pi zvA mAM na bhakSayediti / mahATavImuttarannaraH pratikSaNaM sAvadhAno bhavati-ko'pi zvApado mAM na hiMsyAditi / caurAkIrNakSetrAnnirgacchansadhano naraH pratikSaNamupayukto bhavati-ko'pi taskaro mama dhanaM na corayediti / evaM sarvAH saMyamakriyAH kurvanmuniH sopayogo bhavati-doSataskarA mamA''ntaradhanaM na corayeyuH karmameghAzca mamA''tmasUryaM nA''vRNuyuriti / ayamatra sAraH - dharmasamArAdhako muniH sarvakriyAsu sAvadhAnIbhUya pravarttate // 1 // avataraNikA - dharmAnveSI muniH sAvadhAnIbhUya yatkaroti taddarzayati - tevuM bole ke jethI kyAMya paNa teno AtmA rAgadveSathI na levAya. manathI te tevuM vicAre ke jethI tenuM mana rAgadveSathI vyAkuLa na thAya. te badhI saMyamakriyAo kare, paNa haMmezA badhe upayogavALo hoya. te vicAre ke mArI koIpaNa pravRttithI mAre karmothI ke doSothI lepAvuM na joIe. je raste ghaNA kUtarAo bhasatA hoya te raste cAlato mANasa dareka kSaNe upayogavALo hoya ke koIpaNa kUtaro mane karaDI na jAya. moTA jaMgalane pAra karato mANasa dareka kSaNe sAvadhAna hoya ke koIpaNa jaMgalI pazu mane mArI na nAkhe. corothI bharelA sthAnamAMthI nIkaLato dhanavAna mANasa dareka kSaNe upayogavALo hoya ke koIpaNa cora mAruM dhana corI na jAya. ema badhI saMyamakriyAo karato muni upayogavALo hoya ke doSorUpI coro mAruM aMdaranuM dhana lUMTI na jAya ane karNorUpI vAdaLo mArA AtmArUpI sUryane DhAMkI na de. ahIM sAra A pramANe che - tAttvika dharmanI ArAdhanA karato muni badhI kriyAomAM sAvadhAnIpUrvaka pravarte. (1) avataraNikA - sAcA dharmane zodhanAra muni sAvadhAna thaIne je kare che te batAve Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 sAttviko munirnizcayatattvajJaH yogasAraH 5/2 mUlam - iSTAniSTeSu bhAveSu, sadA 'vyagraM mano muniH / samyagnizcayatattvajJaH, sthirIkurvIta sAttvikaH // 2 // anvayaH - nizcayatattvajJaH sAttviko muniriSTAniSTeSu bhAveSu sadA vyagraM manaH samyak sthirIkurvIta / athavA, samyagnizcayatattvajJaH sAttviko muniriSTAniSTeSu bhAveSu sadA vyagraM manaH sthirIkurvIta // 2 // padmIyA vRttiH - nizcayatattvajJaH - nizcayena-vastutaH tattvam-dharma iti nizcayatattvam, tat jAnAtIti nizcayatattvajJaH, sAttvikaH - sattvena rAjamAnaH, muniH - anagAraH, iSTAniSTeSu - anukUlapratikUleSu, bhAveSu - padArtheSu prasaGgeSu ca, sadA - nityam, vyagram - rAgadveSakaraNena vyAptam, manaH - cittam, samyak-suSTha - bhAvanAbhirbhAvayitvetyarthaH, sthirIkurvIta - rAgadveSA'bhAvarUpAM nizcalatAM prApayet / dvitIyAnvayapakSe 'samyak'iti nizcayatattvajJasya munervizeSaNam, tataH samyag - suSTha-zAstrAbhyAsA'nuprekSAdibhirityarthaH / muniH zAstrapaThanacintanAnubhavAdibhirnizcayadharmaM jAnAti / vyavahAradharmo dharmAnuSThAnarUpaH / nizcayadharma AtmavizuddhisampAdakabhAvadharmarUpaH / muninizcayadharmasya svarUpaM nizcinoti / tataH sa tatprAptyarthaM prayatate / atra jagatISTAniSTAH padArthAH prasaGgAzca sadA bhavanti / manaH sadA teSu vyAkulaM bhavati / iSTeSu teSu tadrAgaM karoti / aniSTeSu teSu tadveSaM karoti / zabdArtha - nizcaya dharmane jANanAra sAttvika muni ISTa ane aniSTa bhAvomAM sadA vyAta evA manane sArI rIte sthira kare, athavA sArI rIte nizcaya dharmane jANanAra sAttvika muni ISTa ane aniSTa bhAvomAM sadA vyApta evA manane sthira kare. (2) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - muni zAstronA abhyAsa, ciMtana, anubhava vagerethI nizcaya dharmane jANe che. vyavahAradharma dharmanI kriyAorUpa che. nizcayadharma AtmAnI vizuddhi karAvanAra bhAvadharma rUpa che. muni nizcayadharmanA svarUpane nakkI kare che. pachI te tene meLavavA prayatna kare che. jagatamAM ISTa ane aniSTa padArtho ane prasaMgo sadA thAya che. mana haMmezA temAM vyAkuLa thAya che. te ISTa padArtho-prasaMgomAM rAga kare che. te aniSTa padArtho-prasaMgomAM dveSa kare che. kyAreka te IrSyAthI lapeTAya 1. vyagramanA - C, D, FI Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 443 yogasAraH 5/2 sAttviko munirmanaH sthirIkaroti / kadAcittadIAviSTaM bhavati / kadAcittatkrodhAviSTaM bhavati / kadAcittanmAyAkulaM bhavati / kadAcittanmAnAkulaM bhavati / evamiSTAniSTapadArthaprasaGgAnprApya manaH sadA doSairvyApyate / yathA madirAmattaH kapiH kSaNamapi sthiro na bhavati tathedaM manaH sadA doSairasthiraM bhavati / asthiraM mano jIvAn saMsAre pAtayati / uktaJca yogazAstre - 'manaHkSapAcaro bhrAmyanapazaGkaM niraGkuzaH / prapAtayati saMsArA''vartagarte jagattrayIm // 361 // ' sAttviko munistAttvikaM dharma jJAtvA'ntaHkaraNaM sthirIkaroti / doSairasthiraM mana AtmavizuddhisampAdaka nizcayadharmamArAddhaM na zaknoti / sAttviko munirbhAvanAbhirantaHkaraNaM bhAvayati / tatastasya cittamiSTAniSTapadArthaprasaGgeSu doSairasthiraM na bhavati / sa sadA manaso nigrahaM karoti / sa svIyaM mano meruvatsthiraM karoti / tato doSapavanaistanna vicalati / nizcayadharmaM jAnaneva munirmanaH sthirIkartuM zaknoti / anye tu dharmakriyAsu pravarttamAnA api dharmArthameva vivadante / tataste bAhyadRSTyA dharmArAdhakatvena bhAsamAnA api nizcayadharmazUnyatvAnna bhAvadharmasyA''rAdhakAH kintu dravyadharmasyA''rAdhakAH / sAttvika eva manaH sthirIkartuM zaknoti / jagatyanyatsarvamasthiraM sthirIkartuM zakyate, parantu manasaH sthirIkaraNamatIva che. kyAreka te gussAnA AvezamAM Ave che. kyAreka te mAyA-prapaMco kare che. kyAreka te abhimAnanA zikhara upara caDhI jAya che. Ama ISTa ane aniSTa padArtho ane prasaMgone pAmIne mana haMmezA doSothI gherAyeluM rahe che. jema dArU pIdhela vAMdaro eka kSaNa paNa sthira raheto nathI, tema A mana haMmezA doSothI asthira rahe che. asthira mana jIvone saMsAramAM pADe che. yogazAstramAM kahyuM che, "aMkuza vinA bhamato manarUpI rAkSasa traNe jagatanA jIvone saMsArarUpI AvartanA khADAmAM zaMkA vinA pADe che. (36 1) sAttvika muni sAcA dharmane jANIne manane sthira kare che. doSothI asthira mana AtmAnI vizuddhi rUpI nizcayadharmane ArAdhI zakatuM nathI. sAtvika muni bhAvanAothI manane bhAvita kare che. tethI tenuM mana iSTa ane aniSTa padArtho ane prasaMgomAM doSothI asthira thatuM nathI. te haMmezA manano nigraha kare che. te potAnA manane meruparvatanI jema sthira karI zake che. bIjA to dharmakriyA karavA chatAM paNa dharma mATe ja jhagaDe che. tethI teo bAhyadRSTithI dharmanA ArAdhaka lAgatAM hovA chatAM paNa nizcaya dharma vinAnA hovAthI bhAvadharmanA ArAdhaka nathI, paNa dravyadharmanA ArAdhaka che. sAttvika jIva ja manane sthira karI zake che. jagatamAM bIjI badhI asthira vastuo sthira karI zakAya che, paNa manane sthira karavuM bahu ja muzkela che. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 jIvAH svasvakarmaphalodayaM bhuJjate yogasAraH 5/3 duSkaram / jagadvijetAro'pi manaH sthirIkartuM na zaknuvanti / sAttviko munirbhAvanArajjubhirmano niyantrya tatsthirIkaroti / ayamatra sAraH - mumukSubhirmanaH sthirIkarttavyam / manasaH sthirIkaraNameva tAttviko dharmaH // 2 // avataraNikA - tattvadharmAnveSI muniH kiM vicintya manaH sthirIkarotIti darzayati - mUlam - azubhaM vA zubhaM vA'pi, svasvarkarmaphalodayam / ___ bhuJjAnAnAM hi jIvAnAM, hartA kartA na kazcana // 3 // anvayaH - hi azubhaM vA zubhaM vA'pi svasvakarmaphalodayaM bhuJjAnAnAM jIvAnAM kazcana (azubhasya zubhasya vA) hartA (azubhasya zubhasya vA) kartA (ca) na (vidyate) // 3 // padmIyA vRttiH - hi - yataH, hizabdaH pUrvazloke yaduktaM munirmanaH sthirIkarotIti tasya kAraNaM dyotayati, azubham - pratikUlavedyam, vAzabdo vikalpe, zubham - anukUlavedyam, vAzabdo vikalpe, apizabdaH samuccaye, svasvakarmaphalodayaM - svenaAtmanA svena-AtmanA baddhAni karmANi-AtmanA saha kSIranIravadekIbhUtAH kArmaNavargaNApudgalA iti svasvakarmANi, teSAM phalam-vipAka iti svasvakarmaphalam, tasyodaya iti svasvakarmaphalodayaH, tam, bhuJjAnAnAm - anubhavatAm, jIvAnAm - dehinAm, duniyAne jItanArA paNa manane sthira karI zakatA nathI. sAttvika muni bhAvanArUpI doraDAo vaDe manane niyaMtrita karI tene sthira kare che. ahIM sAra A pramANe che - mumukSuoe manane sthira karavuM joIe. manane sthira 42j 4 sayo dharma cha. (3) avataraNikA - sAcA dharmane zodhanAra muni zuM vicArIne manane sthira kare che ? me matAve cha - zabdArtha - (muni manane sthira kare che, kemake pote karelA karmonA zubha ke azubha phaLanA udayane bhogavanArA jIvonA azubhane ke zubhane haranAro ane azubhane ke zubhane 42nArI jIo o nathI. (3) 1. ... dharma ... - F / 2. ca - G, hi - JI Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 445 yogasAraH 5/3 krmbndhsvruupm| kazcana - anyo jIvaH padArtho vA, 'azubhasya zubhasya vA' ityatrAdhyAhAryam, hartA - apanetA, "zumI rAmastha vA' rUtrANapyohArya, zatta-prayo', "' ityatrAdhyAhAryam, nazabdo niSedhe, 'vidyate' ityatrAdhyAhAryam / pUrvazloke uktaM - muninA manaH sthirIkarttavyamiti / tataH zaGkA syAt-kathaM manaH sthirIkartavyamiti / tato granthakAro'nena vRttena manaHsthirIkaraNopAyarUpaM cintanaM darzayati / jIvaH pratisamayaM zubhAzubhAdhyavasAyaiH svAvagAhanAvagADhAnkArmaNavargaNAskandhAngRhItvA''tmanA saha kSIranIravallohAgnivadvaikIkaroti / iyaM prakriyA karmabandha ityucyate / uktaJca karmastavanAmadvitIyakarmagranthavRttau - tatra mithyAtvAdibhirbandhahetubhiraJjanacUrNapUrNasamudgakavanirantaraM pudgalanicite loke karmayogyavargaNApudgalairAtmanaH kSIranIravadvaDhyayaHpiNDavadvA'nyonyAnugamAbhedAtmakaH sambandho bandhaH / ' (prthmshlokvRtti) adhyAtmisADathurum - "vazva: tmisaMnneSo, dravyataH sa caturvidha: taddhatvadhyavasAyAtmA, bhAvatastu prakIrtitaH ||18/166||'aatmnaa sahaikIbhUtAH kArmaNaskandhAH karmANItyucyante / uktaJca devendrasUriviracitakarmavipAkanAmaprathama paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - bIjA zlokamAM kahyuM ke munie manane sthira karavuM. tethI zaMkA thAya - "manane zI rIte sthira karavuM?' tethI graMthakAra A zlokathI manane sthira karavAnA upAyarUpa ciMtana batAve che. jIva dareka samaye zubha ke azubha adhyavasAyo vaDe potAnI avagAhanAmAM rahelA kAzmaNa vargaNAnA skaMdhone grahaNa karIne AtmAnI sAthe dUdha-pANInI jema ke loDhA-agninI jema ekameka kare che. A prakriyAne karmabaMdha kahevAya che. karmastava nAmanA bIjA karmagraMthanA pahelA zlokanI vRttimAM kahyuM che - "tyAM mithyAtva vagere baMdhahetuo vaDe aMjanacUrNathI bharela peTInI jema pudgalothI khIcokhIca bharAyelA lokamAM karmayogyavargaNAnA pudgalonI sAthe AtmAno dUdha-pANInI jema ke loDhA-agninI jema paraspara ekameka thavArUpa abheda saMbaMdha te baMdha. (1)" adhyAtmasAramAM paNa kahyuM che, "karma ane AtmAno saMbaMdha e baMdha che. te dravyathI cAra prakArano che. tenA kAraNabhUta adhyavasAyorUpa bhAvathI baMdha kahevAyo che. (18/166) AtmAnI sAthe ekameka thayelA kArmaNa skaMdhone karmo kahevAya che. karmavipAka nAmanA pahelA karmagraMthanA pahelA zlokanI vRttimAM kahyuM che - "je kAraNathI aMjanacUrNathI bharelI peTInI jema ThAMsI ThAMsIne pugalothI bharAyelA Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 karmodayasvarUpam yogasAraH 5/3 karmagranthavRttau - 'kriyate-vidhIyate'JjanacUrNapUrNasamudgakavannirantarapudgalanicite loke kSIranIranyAyena vaDhyayaHpiNDavadvA karmavargaNAdravyamAtmasambaddhaM yena kAraNena tatastasmAtkAraNAt karma bhaNyate / ' (prathamazlokavRttiH) bandhAnantaraM kiyatkAlaM yAvatkarmANi tathaivAvatiSThante, na svaphalaM darzayanti / ayaM kAla abAdhAkAla ityucyte| uktaJca zatakanAmapaJcamakarmagranthavRttau -'tathehAbAdhAkAlaH karmaNo'nudayalakSaNo...... abAdhAM vihAya tata UrdhvaM vedanArthaM karmaniSeko bhavatIti / ' (27 tama gAthAvRttiH) abAdhAkAlasamAptau karmANi jIvAya zubhAzubhaphalaM dadati / idaM karmaNAM vipAkavedanamudaya ityucyate / abAdhAkAlAsamAptAvapi apavartanAkaraNena karmaNAmudayo bhavati / uktaJca karmastavavRttau - 'yathAvasthitibaddhAnAM karmapudgalAnAmapavarttanAdikaraNavizeSakRte svAbhAvike vA sthityapacaye satyudayasamayaprAptAnAM vipaakvednmudyH|' (prathamazlokavRttiH) itthaM jIvAH svayameva zubhAzubhabhAvaiH karma badhnanti tadudaye ca zubhAzubhaphalAnyanubhavanti / tatra pare tu nimittamAtrAH / te jIvebhyaH na zubhaM phalaM dadati nApyazubhaM phalaM dadati / svabaddhakarmaiva jIvebhyaH zubhAzubhaphalAni dadAti / zubhAzubhaphalAni dadataH karmaNaH lokamAM karmavargaNAnuM dravya dUdha-pANInI jema ke loDhA-agninI jema AtmAnI sAthe saMbaddha karAya che te kAraNathI tene karma kahevAya che. (1) baMdhAyA pachI karmo keTaloka samaya tema ja paDyA rahe che, phaLa batAvatAM nathI. A kALane abAdhAkALa kahevAya che. zataka nAmanA pAMcamA karmagraMthanI gAthA-27nI TIkAmAM kahyuM che ke - "jemAM karmano udaya na hoya te abAdhAkALa.......... abAdhAne choDIne pachI upara vedavA mATe karmano niSeka thAya che." abAdhAkALa pUro thAya eTale karmo jIvane zubha ke azubha phaLa Ape che. A karmanA phaLane je bhogavavuM te udaya kahevAya che. abAdhAkALa pUro na thayo hoya to paNa apavartanAkaraNa vaDe karmono udaya thAya che. karmastavanA pahelA zlokanI vRttimAM kahyuM che - "yathAvasthita rIte baMdhAyelA, apavartana vagere karaNavizeSathI ke svAbhAvika rIte sthiti ghaTavAthI udaya samayane pAmelA karmapudgalonA vipAkane bhogavavo te udaya che. (1)' Ama jIvo pote ja zubha ke azubha bhAvothI karma bAMdhe che ane tenA udaye zubha ke azubha phaLane bhogave che. temAM bIjA to nimittamAtra che. teo jIvone zubha ke azubha phaLa ApatAM nathI. pote bAMdhelA karmo ja jIvane zubha ke azubha phaLa Ape che. zubha ke azubha phaLa ApanArA karmane bIjA jIvo sahAya kare che. jIva pote ja sArA ke kharAba Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/3 sukhaduHkhAnAM karttA harttA cAtmaiva / 447 pare sahAyIbhavanti / jIva eva zubhAzubhAdhyavasAyaiH karma badhnAti tadudaye ca svayameva sukhI vA duHkhI vA bhavati / tato jIva eva svAtmAnaM sukhinaM duHkhinaM vA karoti / yadi sa dharmArAdhanAM karoti tarhi tasya karmANi nirjaranti / tatazca sa sahajAnandamanubhavati / yadi vA karma svaphaladarzanena jIvaM sukhinaM duHkhinaM vA karoti svanirjaraNena ca taM sahajAnandalInaM karoti / tacca karma jIvenaiva purA baddham / jIva eva tasya nirjarAM karoti / itthaM jIva eva svasya sukhaduHkhAnAM karttA harttA ca, na tu pare padArthA jIvA vA / itthaM vicintya sukhakarttari duHkhaharttari vA bAhyanimitte rAgo na kartavyo na ca duHkhakarttari sukhaharttari vA bAhyanimitte dveSaH karttavyaH / sukhaduHkhAnAM karttA harttA cAtmaivA / tata Atmaiva damanIyo yena sa zubhAzubhaphaladAyakakarmabandhameva na kuryAt / uktaJcA''tmAnuzAsane zrIpArzvanAgagaNiviracite - 'sukhaduHkhAnAM karttA, harttA'pi na ko'pi kasyacijjantoH / iti cintaya sabuddhyA, purAkRtaM bhujyate karma // 11 // ' dezanAzatake'pyuktam - 'na paro karei dukkhaM, neva suhaM koi kassaI deI / jaM puNa sucariaducariaM pariNamai purANayaM kammaM // 95 // ' (chAyA na paraH karoti duHkhaM, naiva sukhaM kazcit kasmaicid dadAti / adhyavasAyothI karma bAMdhe che ane tenA udaye pote ja sukhI ke duHkhI thAya che. tethI jIva ja potAne sukhI ke du:khI kare che. jo te dharmArAdhanA kare che to tene karmanirjarA thAya che. tethI te sahaja AnaMdane anubhave che. athavA karma potAnuM phaLa batAvavA vaDe jIvane sukhI ke duHkhI kare che ane potAnI nirjarA vaDe tene sahaja AnaMdamAM lIna kare che. te karma jIve ja pUrve bAMdheluM. jIva ja tenI nirjarA kare che. Ama jIva ja potAnA sukha-duHkhono karanAro ane haranAro che, bIjA padArtho ke jIvo nahIM. Ama vicArIne sukha karanArA ke duHkha haranArA bAhya nimitta upara rAga na karavo ane duHkha karanArA ke sukha haranArA bAhya nimitta upara dveSa na karavo. sukhaduHkhono karanAro ane haranAro AtmA ja che. tethI AtmAne ja damavo joIe ke jethI te zubha-azubha phaLa ApanAra karmone bAMdhe ja nahIM. AtmAnuzAsanamAM zrIpArzvanAgagaNie kahyuM che, 'koI jIvanA sukhaduHkhone karanAro ane haranAro koI paNa jIva nathI. sabuddhithI Ama vicAra - pUrve karAyela karma bhogavAya che. (11)' dezanAzatakamAM paNa kahyuM che, 'bIjo jIva du:kha karato nathI. koI koIne sukha ApatuM nathI. je sAruM ke kharAba jUnuM karma che te phaLa Ape che.' munie siMha - . Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 mRgAriH zarotpattiM vimRgayate / yogasAraH 5/4 yatpunaH sucaritaduzcaritaM, pariNamati purANakaM karmma // 95 // ) muninA siMhasadRzena bhavitavyaM na tu zvatulyena / zvA prastaraM bhaSati na tu prastarakSetAram / siMhaH zarakSeptAraM nihanti na tu zaram / uktaJcopadezamAlAyAm - 'patthareNAhao kIvo, pattharaM Dakkumicchai / migArio sara pappa, sarutti vimArU zrUoA' (chAyA-prastarekhAhata: vastIva:, prastara haMmiti / mRgAriH zaraM prApya zarotpattiM vimRgayate // 139 // ) evaM muninA zubhAzubhaphalanimittabhUtAH padArthA jIvAzca zubhAzubhaphaladAyakatvena na draSTavyAH, parantu zubhAzubhaphaladAyakakarmabandhaka Atmaiva zubhAzubhaphaladAyakatvena draSTavyaH sa caiva jetavya: / itthaM sukhaduHkhAnAM karttA harttA cAtmaiveti cintaneneSTAniSTeSu bhAveSu rAgadveSAkaraNena manaH sthirIbhavati / rAgadveSarahitamanaso niSpAdanameva tAttviko dharmaH // 3 // avataraNikA - mana:sthirIkaraNopAyaM pradarzyA'dhunA manaHsthirIkaraNaphalaM darzayati - mUlam - mRtaprAyaM yadA cittaM, mRtaprAyaM yadA vapuH / mRtaprAyaM yadAkSANAM vRndaM pakkaM tadA sukham // 4 // 2 jevA thavuM joIe, kUtarA jevA nahIM. kUtaro paththarane bhase che, paththara pheMkanArAne nahIM. siMha bANa pheMkanArAne haNe che, bANane nahIM. upadezamALAmAM kahyuM che - 'paththarathI haNAyela kUtaro paththarane karaDavA icche che, siMha bANa pAmIne bANa kyAMthI AvyuM te zodhe che. (139)' ema munie zubha ane azubha phaLanA nimittabhUta padArthone ane jIvone zubha-azubha phaLa ApanArA tarIke na jovA paNa zubha-azubha phaLa ApanArA karmone bAMdhanArA AtmAne ja zubha-azubha phaLa ApanAra tarIke jovo ane tene ja jItavo. Ama sukha-du:khone karanAro ane haranAro AtmA ja che, ema vicArI iSTa ane aniSTa bhAvomAM rAgadveSa na karIne mana sthira thAya che. manane rAga-dveSa rahita karavuM e ja sAco dharma che. (3) avataraNikA - manane sthira karavAno upAya batAvIne have manane sthira karavAnuM phaLa batAve che - zabdArtha - jyAre mana mRtaprAyaH thAya che, jyAre zarIra mRtaprAyaH thAya che, jyAre indriyono samUha mRtaprAyaH thAya che tyAre sukha pAke che. (4) Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/4 cittadehendriyalAlanavyagro jIva AtmAnandaM nA'nubhavati 449 anvayaH - yadA cittaM mRtaprAyaM (syAt), yadA vapurmRtaprAyaM (syAt), yadAkSANAM vRndaM mRtaprAyaM (syAt) tadA sukhaM pakvaM (syAt) // 4 // padmIyA vRttiH - yadA - yasminkAle, cittam - antaHkaraNam, mRtaprAyam - mRtam-naSTaprANam, mRtamiveti mRtaprAyam, syAdityatrAdhyAhAryam, yadA - yasminkAle, vapuH-zarIram, mRtaprAyam - pUrvavat, syAdityatrApyadhyAhAryam, yadA - yasminkAle, akSANAm - indriyANAm, vRndam - samUhaH, mRtaprAyam - pUrvavat, syAdityatrApyadhyAhAryam, tadA-tasminkAle, sukham - AtmAnandaH, pakvam - pariNatam, syAdityatrAdhyAhAryam / cittamiSTAniSTeSu bhAveSu rAgadveSAbhyAM vyApyate / tata AtmAnando nA'nubhUyate / jIvaH zarIrasya kRte rAgadveSau karoti / sa zarIrasya poSaNArthaM rakSaNArthaJca sadasatkAryeSu pravarttate / itthaM zarIralAlane vyagro jIvaH sahajAnandaM nAnubhavati / indriyANi zubhaviSayAnabhilaSantyazubhaviSayA~zca tiraskurvanti / tato jIvaH zubhaviSayaprAptyarthamazubhaviSayaparihArArthaM ca yatate / itthaM zubhAzubhaviSayaprAptiparihAravyagratvena jIva AtmArAmatAM nA'nubhavati / yadA cittadehendriyANi mRtatulyAni bhavanti tadA''tmAnando'nubhUyate / mRtako nizceSTo nizcalazca bhavati / yadi cittamiSTAniSTeSu bhAveSu rAgadveSau na karoti, sthirIbhavati sAMsArikabhAvAzca na cintayati tadA tanmRtaprAyaM bhavati / citte vidyamAne'pi tatsvakArya padhIyAvRttino bhAvAnuvAda - ISTa ane aniSTa bhAvomAM mana rAgadveSathI vyApe che. tethI AtmAno AnaMda anubhavAto nathI. jIva zarIranA kAraNe rAga-dveSa kare che. te zarIrane poSavA mATe ane rakSavA mATe sArA ane kharAba kAryomAM pravarte che. Ama zarIranuM lAlana-pAlana karavAmAM vyagra jIva sahaja AnaMdane anubhavato nathI. indriyo sArA viSayone icche che ane kharAba viSayono tiraskAra kare che. tethI jIva zubha viSayo meLavavA ane azubha viSayone choDavA prayatna kare che. Ama zubha viSayone meLavavA ane azubha viSayone choDavAmAM vyagra hovAthI jIva AtmAnA AnaMdane anubhavato nathI. jayAre mana, zarIra ane indriyo mRtatulya bane che, tyAre AtmAno AnaMda anubhavAya che. maDaduM ceSTA vinAnuM ane gati vinAnuM hoya che. jo citta ISTa ane aniSTa bhAvomAM rAgadveSa na kare, sthira thAya ane saMsAranA bhAvone na vicAre to te mRtaprAyaH che. citta hovA chatAM paNa te Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 yadA cittadehendriyANi mRtaprAyANi tadA sukhaM pakvam yogasAra: 5/4 na karotIti tanmRtaprAyamucyate / mRtakasya ko'pi narazcintAM na karoti / tasya poSaNena sa na tuSyati / tasya chedanena sa na khidyate / yadi jIvaH zarIrasya cintAM na karoti, tasya puSTau sa na tuSyati, tasya hAnau sa na dInIbhavati tarhi zarIraM mRtaprAyaM bhavati / zarIre vidyamAne'pi jIvasya tatra niHsaGgatvAnniHspRhatvAcca tanmRtaprAyamucyate / mRtaka iSTAniSTeSu pravRttinivRttI na karoti, nApISTaprAptyarthamaniSTaparihArArthaM ca yatate / yadIndriyANi zubhAzubheSu viSayeSu pravRttinivRttI na kurvanti, jIva iSTaviSayaprAptyarthamaniSTaviSayaparihArArthaJca na prayatate tarhIndriyANi mRtaprAyANi bhavanti / indriyeSu vidyamAneSvapi jIvasya tadviSayeSvapravarttanAttAni mRtaprAyANItyucyante / itthaM yadA cittazarIrendriyANi mRtaprAyANi bhavanti tadA''tmAnandaH paktrimo bhavati / yadA phalamAmatAM tyajati tadA pakkaM bhavati / evaM yadA jIvazcittadehendriyalAlanapAlanarUpAmAmatAM tyajati tadA''tmAnandaH pakvo bhavati / sa cAtmasvarUpabhUtaH / jIvastasminlIno bhavati / cittadehendriyANi bAhyAni / yadA''tmA teSAM cintAM tyajati tadA tAni mRtaprAyANi bhavanti / tatazcAtmano'ntaraGgaH sahajAnandaH prAdurbhavati // 4 // potAnuM kArya na karatuM hovAthI te mRtaprAyaH kahevAya che. maDadAMnI koI paNa mANasa ciMtA karatuM nathI. tenA poSaNathI te khuza thatuM nathI. tene chedavAthI tene kheda thato nathI. jo jIva zarIranI ciMtA na kare, tenI puSTimAM te khuza na thAya, tenI hAnimAM te dIna na thAya to zarIra mRtaprAyaH bane che. zarIra hovA chatAM paNa jIvano tenAmAM saMga ke spRhA na hovAthI te mRtaprAyaH kahevAya che. maDaduM iSTa ane aniSTamAM pravRtti-nivRtti karatuM nathI. te iSTane meLavavA ke aniSTane choDavA prayatna karatuM nathI. jo indriyo zubha-azubha viSayomAM pravRtti-nivRtti na kare, jIva iSTa viSayone meLavavA ane aniSTa viSayone choDavA prayatna na kare to indriyo mRtaprAyaH bane che. indriyo vidyamAna hovA chatAM paNa jIva tenA viSayomAM pravartato na hovAthI indriyo mRtaprAyaH kahevAya che. Ama jyAre mana, zarIra ane indriyo mRtaprAyaH bane che, tyAre AtmAno AnaMda pAkI jAya che. jyAre phaLa kacAzane choDe che tyAre te pAke che. ema jyAre jIva mana, zarIra, indriyanA lAlana-pAlanarUpa kacAzane choDe che, tyAre AtmAno AnaMda pAke che. te pAkelo AtmAno AnaMda AtmAnA svarUpa samAna che. jIva temAM lIna thAya che. mana-zarIra-indriyo bAhya che. jyAre AtmA temanI ciMtA choDe che, tyAre te mana-zarIra-indriyo mRtaprAyaH bane che. tethI AtmAno aMdarano sahaja AnaMda pragaTe che. (4) Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/5 vaidagdhyagarvo na karttavyaH / avataraNikA - manodehendriyANAM nirodhe sukhaM pakkaM bhavatItyupadiSTam / manodehendriyANAM nirodhe'samarthAH paNDitAH paNDityamadaM kurvanti / atastAn taddhAnArthamupadizati mUlam - AjanmAjJAnaceSTAH svA, nindyAstAH prAkRtairapi / vicintya mUDha ! vaidagdhya-garvaM kurvanna lajjase // 5 // anvayaH mUDha ! svA AjanmA'jJAnaceSTAH prAkRtairapi nindyA:, tA vicintya vaidagdhyagarvaM kurvan (kiM) na lajjase ? // 5 // 451 - - padmIyA vRttiH - mUDha ! - pANDityamadaM kurvato jIvasya sambodhanaM-he mUrkha !, svA: AtmanA kRtAH, AjanmAjJAnaceSTAH - janmanaH - utpatteH prabhRtIti Ajanma, ajJAnenamohena kRtAzceSTA:-pravRttaya ityajJAnaceSTAH, Ajanma kRtAzca tA ajJAnaceSTAzceti AjanmAjJAnaceSTAH, prAkRtaiH - sAmAnyajanaiH, apizabdo viziSTajanaistu nindyA eva, prAkRtajanairapi nindyA iti dyotayati, nindyAH na samIcInA iti jugupsanIyAH, tAH svIyA AjanmAjJAnaceSTAH, vicintya - smRtvA, vaidagdhyagarvam - vaidagdhyasya- pANDityasya garvaHmada iti vaidagdhyagarvaH, tam kurvan - vahan, 'kim' ityatrAdhyAhAryam, nazabdo niSedhe, lajjase - lajjAmanubhavasi ? - mohAjJAnena jIvo muhyati / tataH sa vividhAzceSTAH karoti / sa jIvAnhinasti / so'satyaM vadati / sa stainyaM karoti / sa strIbhirmaithunaM sevate / sa tAsAmaGgopAGgAni avataraNikA - mana, zarIra, indriyono nirodha thavA para sukha pAke che, ema upadeza Apyo. mana, zarIra, indriyono nirodha karavA asamartha paMDito paMDitAIno mada kare che. mATe temane te choDavA mATeno upadeza Ape che - zabdArtha - he mUDha ! potAnI janmathI mAMDIne thayelI ajJAna ceSTAo sAmAnya manuSyo vaDe paNa niMdavA yogya che. temane vicArIne vidvattAno garva karato tuM kema zaramAto nathI ? (5) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - mohanA ajJAnathI jIva muMjhAya che. tethI te vividha ceSTAo kare che. te jIvone haNe che. te jUThuM bole che. te corI kare che. te strIo sAthe maithuna seve che. te temanA aMgopAMga joIne harakhAya che. te temanuM Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 mohamUDhasyA'jJAnaceSTAH / yogasAra: 5/5 I I I nirIkSya modate / sa tAzcintayati / sa prabhUtaM dhanamarjayati / tadarthaM sa ArambhAnkaroti / so'nyebhyo'bhyAkhyAnaM dadAti / sa paizUnyaM karoti / sa mAyayA'nyAnvaJcayate / sa vizvAsaghAtaM karoti / sa upakAriSvapakAraM karoti / sa vezyAbhiH parastrIbhizca vyabhicAraM sevate / so'nyeSAmalpAparAdhe'pi pracaNDakodhAviSTo bhavati / sa paraiH saha kalahaM karoti / sa nirdoSAnapi hanti / sa svasukhArthamanyAnbhRzaM pIDayati / evamAdikA anyA apyasamaJjasaceSTAH sa karoti / etAzceSTAH sAmAnyajanA api na kurvanti / sAmAnyajanA apyetAzceSTA jugupsante / mohAjJAnamUDho'dhamo'dhamAdhamo vA bhavati / tataH sa tathA pravarttate yathA sAmAnyajanA api na pravarttante / ayaM mohamUDho jIvaH kathaJcitkarmalAghavamAsAdya jinadharmazAstrazravaNa-samyaktva-dezavirati-sarvaviratyAdikaM prApnoti / sa dharmArAdhanAM karoti / sa zAstrANi paThati / sa zAstraniSNAto bhavati / so'nyAnadhyApayati / so'nyebhyo dezanAM dadAti / so'nyeSAM zaGkAH samAdadhAti / itthaM sa vidvAn bhavati / sarve taM prazaMsanti / sarve taM sevante / sarve tasyA''jJAM manyante / tataH sa svavidvattAyAH phalaM dRSTvA vidvattAmadaM karoti / sa svAtmAnaM parebhyo'tizAyI manyate / sa parA~stucchAnmanyate / tatastasmai grnthciMtana kare che. te ghaNuM dhana bheguM kare che. tenI mATe te AraMbho kare che. te bIjAone ALa Ape che. te cADI khAya che. te mAyAthI bIjAne Thage che. te vizvAsaghAta kare che. te upakArIo upara apakAra kare che. te vezyAo ane parastrIo sAthe vyabhicAra seve che. te bIjAnA thoDA aparAdhamAM paNa ghaNo gusso kare che. te bIjA sAthe jhaghaDo kare che. te nirdoSa jIvone paNa haNe che. te potAnA sukha mATe bIjAne bahu pIDe che. te bIjI paNa AvI asamaMjasa ceSTAo kare che. A ceSTAo sAmAnya mANaso paNa karatAM nathI. sAmAnya mANaso paNa A ceSTAonI durgaMchA kare che. mohanA ajJAnathI mUDha jIva adhama ke adhamAdhama hoya che. tethI te tevI rIte pravarte che ke sAmAnya mANaso paNa na pravarte. A mohathI mUDha thayelo jIva koIka rIte karmo ochA thavAthI jainadharma, zAsrazravaNa, samyaktva, dezivarati, sarvavirati vagerene pAme che. te dharmanI ArAdhanA kare che. te zAstro bhaNe che. te zAstromAM niSNAta thAya che. te bIjAne bhaNAve che. te bIjAone dezanA Ape che. te bIjAonI zaMkAonA samAdhAna kare che. Ama te vidvAna bane che. badhA tenI prazaMsA kare che. badhA tenI sevA kare che. badhA tenI AjJA mAne che. tethI te potAnI vidvattAnuM phaLa joIne vidvattAno mada kare che. te potAne bIjA karatAM caDhiyAto mAne che. te bIjAne tuccha Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/5 ajJAnaceSTA vicintya pANDityamado na karttavyaH / 453 kAro'nena zlokena hitazikSAM dadAti - ' kimarthaM tvaM pANDityamadaM karoSi ? tvaM kiM svIyA ajJAnaceSTA na smarasi ? yadi tAzceSTA janA jAnIyustarhi te tvAM tiraskuryuH, na ko'pi tvAM prazaMset / tvayA'lpaM jJAnaM prAptaM parantu prabhUtA asacceSTAH kRtAH / tvayi guNAH svalpA doSAstu prabhUtAH / tatastvayA mado na karttavyaH / svakRtAjJAnaceSTAH smRtvA tvayA svAtmA doSavAnmantavyaH, na tu paNDitaH / itthaM yadA tvaM svIyA asacceSTAH smariSyasi tadA tvaM madaM na kariSyasi, pratyuta tvaM svAtmAnaM jugupsiSyase / ' madatyAgAyopadiSTamadhyAtmakalpadrume 'vidvAnahaM sakalalabdhirahaM nRpo'haM, dAtAhamadbhutaguNo'hamahaM garIyAn / ityAdyahaGkRtivazAtparitoSameSi, no vetsi kiM parabhave laghutAM bhavitrIm ? ||z||' ayamatra sAraH-mUDhena svakRtAsacceSTAH smRtvA vaidagdhyamado na karttavyaH // 5 // avataraNikA - manasaH sthirIkaraNena tat tattve tallInaM bhavati / tatastattvatallInamAnasena kiM karttavyamityupadizati mAne che. tethI graMthakAra tene A zlokathI hitazikSA Ape che ke 'zA mATe tuM paMDitAInuM abhimAna kare che ? tane zuM tArI ajJAna ceSTAo yAda nathI AvatI ? jo loko te ceSTAo jANe to teo tAro tiraskAra kare, koI tArI prazaMsA na kare. teM thoDuM jJAna meLavyuM paNa ghaNI kharAba ceSTAo karI che. tArAmAM guNo thoDA che, doSo ghaNA che. tethI tAre mada na karavo. pote karelI ajJAna ceSTAone yAda karIne tAre potAne doSothI bharelo mAnavo, paMDita nahIM. Ama jyAre tuM potAnI kharAba ceSTAone yAda karIza, tyAre tane abhimAna nahIM thAya. UlaTuM tuM potAnI durgaMchA karIza.' adhyAtmakalpadrumamAM madanA tyAga mATe upadeza Apyo che, 'huM vidvAna chuM, huM badhI labdhivALo chuM, huM rAjA chuM, huM dAtA chuM, huM adbhuta guNovALo chuM, huM moTo chuM evA ahaMkArathI tuM khuza thAya che. zuM parabhavamAM thanArI laghutAne tuM jANato nathI ? (10/5)' - ahIM sAra A pramANe che - mUDha jIve pote karelI kharAba ceSTAo yAda karIne vidvattAno mada na karavo. (5) avataraNikA - manane sthira karavA vaDe te tattvamAM tallIna thAya che. tethI tattvamAM tallIna manavALAe zuM karavuM eno upadeza Ape che - Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 tattvatallInamAnasena kiM karttavyam ? yogasAraH 5/6 mUlam - nirundhyAccittAnaM, nirundhyAdayataM vacaH / nirundhyAtkAyacApalyaM, tattvatallInamAnasaH // 6 // anvayaH - tattvatallInamAnasazcittAnaM nirundhyAdayataM vaco nirundhyAtkAyacApalyaM nirundhyAt // 6 // __padmIyA vattiH - tattvatallInamAnasaH - tattve-paramArthe tallInam-ekAgraM mAnasaM-mano yasyeti tattvatallInamAnasaH, cittAnam - cittasya-manaso durdhyAnam-azubhacintanamiti cittadurdhyAnam, tatkarmatApannam, nirundhyAt - nigRhNIyAt, ayatam - yatanArahitam, vacaH - bhASaNam, nirundhyAt - niyantrayet, kAyacApalyam - kAyasya-zarIrasya cApalyam-caJcalateti kAyacApalyam, tatkarmatApannam, nirundhyAt - pratibadhnIyAt / sakRtkriyApadagrahaNenA'pyarthasaGgatisambhave punaH punaH kriyApadagrahaNaM nirodhamAhAtmyapradarzanArtham / munezcittaM paramArthe lIyate / sa sadA muktimevAbhilaSati / tasya manasi sadA muktiprAptereva manorathAH prAdurbhavanti / sa tathA tathA pravarttate yathA yathA muktirnedIyasI bhavati / yathA yathA muktirdavIyasI bhavati sa tathA tathA na pravartate / sa manovAkkAyA mokSamArgAnukUlyena pravarttayati / yatanayA manovAkkAyAnAM pravarttanena pApakarma na badhyate / ayatanayA manovAkkAyAnAM pravartanena pApakarma badhyate / uktaJca dazavaikAlikasUtrasya caturthe SaDjIvanikAyA' zabdArtha - paramArthamAM tallIna manavALA munie mananuM durbAna aTakAvavuM, jayaNA vinAnuM vacana aTakAvavuM ane kAyAnI capaLatA aTakAvavI. (6) padhAyAvRttino bhAvAnuvAda - muninuM mana paramArthamAM lIna hoya che. te haMmezA muktine ja jhaMkhe che. tenA manamAM sadA mokSa pAmavAnA ja manoratho thAya che. te tevI tevI rIte pravarte che, jethI mokSa najIka thAya. jema jema mukti dUra thAya tema tema te pravartato nathI. te mana-vacana-kAyAne mokSamArgane anukULa rIte pravartAve che. jayaNApUrvaka mana-vacana-kAyAne pravartAvavAthI pApakarma baMdhAtuM nathI. jayaNA vinA mana-vacana-kAyAne pravartAvavAthI pApakarma baMdhAya che. dazavaikAlikasUtranA cothA pajIvanikAya adhyayanamAM kahyuM che - "jayaNApUrvaka cAlavuM, jayaNApUrvaka UbhA Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 455 yogasAraH 5/6 mano niroddhavyam / dhyayane -jayaM care jayaM ciTThe jayamAse jayaM sae / jayaM bhujaMto bhAsaMto pAvaM kamma na baMdhai // 8 // ' (chAyA - yataM caret yataM tiSThet, yatamAsIta yataM svapyAt / yataM bhuJjAno bhASamANaH, pApaM karma na badhnAti // 8 // ) tato mokSakadattacitto munirmanovAkkAyA yatanayA pravarttayati / so'yatanayA pravRttAnmanovAkkAyAnniruNaddhi / sa cittenA'zubhaM na cintayati / so'padhyAnaM na karoti / dhyAnaM caturvidham, tadyathA-ArtadhyAnaM raudradhyAnaM dharmadhyAnaM zukladhyAnaJca / tatra dharmadhyAnazukladhyAne prazaste / ArtadhyAnaraudradhyAne'prazaste / yaduktaM zrIdhyAnazatake zrIjinabhadragaNikSamAzramaNaiH - 'aTTa rudaM dhamma, sukkaM jhANAI tattha aMtAI / nivvANasAhaNAI, bhavakAraNamaTTaruddAiM // 5 // ' (chAyA - ArtaM raudraM dharmya, zuklaM dhyAnAni tatrAntyAni / nirvANasAdhanAni, bhavakAraNamAtaraudrANi // 5 // ) ArtadhyAnaM catuSprakAram, tadyathA-iSTaviyogacintA, aniSTasaMyogacintA, rogacintA, nidAnaJca / uktaJcAdhyAtmasAre - 'zabdAdInAmaniSTAnAM viyogAsamprayogayoH / cintanaM vedanAyAzca vyAkulatvamupeyuSaH // 16/4 // iSTAnAM praNidhAnaM ca, samprayogAviyogayoH / nidAnacintanaM pApamArttamitthaM caturvidham // 16/5 // ' raudradhyAnamapi catuSprakAram, tdythaa-hiNsaatiivrcintrahevuM, jayaNApUrvaka besavuM, jayaNApUrvaka sUvuM, jayaNApUrvaka jamato ane bolato pApakarma bAMdhato nathI. (8)' tethI mokSane viSe ekamAtra cittavALo muni manavacana-kAyA jayaNApUrvaka pravartAve che. te ajayaNApUrvaka pravartelA mana-vacana-kAyAne aTakAve che. te manathI azubha vicArato nathI. te kharAba dhyAna karato nathI. dhyAna cAra prakAranuM che. te A pramANe - ArtadhyAna, raudradhyAna, dharmadhyAna ane zukladhyAna. temAM dharmadhyAna ane zukladhyAna sArA che. ArtadhyAna ane raudradhyAna kharAba che. zrIdhyAnazatakamAM zrIjinabhadragaNikSamAzramaNajIe kahyuM che, "Arta, raudra, dharma ane zukla e dhyAno che. temAM chellA be mokSanA sAdhano che. Arta ane raudra e sNsaarn| // 24 // che. (5)' mAtadhyAna yAra pArecha.te // prabhA - aSTaviyoganI ciMtA, aniSTasaMyoganI ciMtA, roganI ciMtA ane niyANuM. adhyAtmasAramAM kahyuM che, "zabdAdi aniSTa viSayonA viyoga ane asaMyoganI ciMtA, vyAkuLa banelAnI vedanAnI ciMtA, iSTa viSayonA saMyoga ane aviyogano vicAra ane niyANAno viyA2 - 2 // yA2 prA2nu pApI mArtadhyAna che. (16/4, 16/5)' raudradhyAna 555 cAra prakAranuM che. te A pramANe - hiMsAnI tIvra vicAraNA, jUThanI tIvra vicAraNA, Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 aarttraudrdhrmdhyaansvruupm| yogasAraH 5/6 nam, asatyatIvracintanam, cauryatIvracintanam, parigraharakSaNatIvracintanaJca / uktaJcAdhyAtmasAre - 'nirdayaM vadhabandhAdi-cintanaM nibiDakrudhA / pizunAsabhyamithyAvAk-praNidhAnaM ca mAyayA // 16/11 // cauryadhInirapekSasya tIvrakrodhAkulasya ca / sarvAbhizakAkaluSaM cittaM ca dhanarakSaNe // 16/12 // etatsadoSakaraNakAraNAnumatisthiti / dezaviratiparyantaM, raudradhyAnaM caturvidham // 16/13 // ' ArtadhyAnAdapi raudradhyAnaM duSTataram / ArtadhyAnaraudradhyAnayoH pravRttasya cittasya nigrahaH karttavyaH / manasA durdhyAnaM na karttavyam / durdhyAnenA'zubhakarmANi badhyante / tato duHkhAnyApatanti / uktaJca aSTakaprakaraNe zrIharibhadrasUribhiH - 'cittaratnamasaGkliSTa-mAntaradhanamucyate / yasya tanmuSitaM doSai-stasya ziSTA vipattayaH // 24/7 // ' manasA sadA zubhadhyAnameva karttavyam / dharmadhyAnaM caturvidhamtadyathA 1) AjJAvicaya:-jinAjJAcintanam, 2) apAyavicayaH-viSayakaSAyAnarthacintanam, 3) vipAkavicaya:-karmaphalacintanam, 4) saMsthAnavicaya:-lokasvarUpacintanaJca / uktaJcAdhyAtmasAre - 'AjJApAyavipAkAnAM, saMsthAnasya ca cintanAt / dhrmdhyaanopyucorInI tIvra vicAraNA ane parigrahanA rakSaNanI tIvra vicAraNA. adhyAtmasAramAM kahyuM che, "gADha gussAthI nirdayatApUrvaka vadha-baMdhana vagerenI vicAraNA, mAyAthI cADI khAnArA-asabhya-khoTA vacanonI vicAraNA, nirapekSa ane tIvra gussAvALAnI corInI buddhi ane dhananI rakSA karavAmAM badhAnI zaMkAthI citta kaluSita karavuM - A doSovALuM, karaNa-karAvaNa-anumodananI maryAdAvALuM, dezavirati sudhInuM cAra prakAranuM raudradhyAna che. (16/11,16/12,16/13) ArtadhyAna karatAM paNa raudradhyAna vadhu kharAba che. ArtadhyAnamAM ane raudradhyAnamAM pravartelA cittane kAbUmAM rAkhavuM joIe. manathI kharAba dhyAna na karavuM. kharAba dhyAnathI azubha karmo baMdhAya che. tenAthI duHkho AvI paDe che. aSTaprakaraNamAM zrIharibhadrasUrijIe kahyuM che ke - "asaMmpiSTa evuM cittaratna e aMdaranuM dhana che. doSo vaDe jenuM te dhana corAI gayuM che, tenI pAse vipattio bAkI rahI che." (247) manathI haMmezA zubhadhyAna ja karavuM. dharmadhyAna cAra prakAre che. te A pramANe - 1) AjJAvicaya-bhagavAnanI AjJAnI vicAraNA, 2) apAyaviSaya-viSayakaSAyonA nukasAnanI vicAraNA, 3) vipAkavicaya-karmanA phaLanI vicAraNA ane 4) saMsthAnavicaya-lokanA svarUpanI vicAraNA. adhyAtmasAramAM kahyuM che, "AjJA, apAya, vipAka ane saMsthAnanA ciMtanathI Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 457 yogasAraH 5/6 shukldhyaansvruupm| ktAnAM, dhyAtavyaM syAccaturvidham // 16/35 // nayabhaGgapramANADhyAM, hetUdAharaNAnvitAm |aajnyaaN dhyAyejjinendrANAmaprAmANyAkalaGkitAm ||16/36||raagdvesskssaayaadipiidditaanaaN januSmatAm / aihikAmuSmikAMstAMstAn-nAnApAyAnvicintayet // 16/ 37 // dhyAyetkarmavipAkaM ca, taM taM yogAnubhAvajam / prakRtyAdicaturbhedaM, zubhAzubhavibhAgataH // 16/38 // utpAdasthitibhaGgAdi-paryAyairlakSaNaiH pRthak / bhedairnAmAdibhirlokasaMsthAnaM cintayed bhRtam // 16/39 // ' zukladhyAnamapi caturvidham, tadyathA1) pRthaktvavitarkasavicAradhyAnam, 2) ekatvavitarkAvicAradhyAnam, 3) sUkSmakriyA'nivRttidhyAnam, 4) vyuparatakriyA'pratipAtidhyAnaJca / uktaJca sambodhaprakaraNe zrIharibhadrasUribhiH - 'uppAyaThiibhaMgAipajjavANaM jamegadavvammi / nANAnayANusaraNaM puvvagayasuyANusAreNaM // 1391 // saviyAramatthavaMjaNa-jogaMtaro tayaM paDhamasukkaM / hoi puhattaviyakkaM savicAramarAgabhAvassa ||1392||jN puNa sunippakaMpaM nivAyasaraNappaIvamiva cittaM / uppAyaThiibhaMgAiyANamegaM pi pajjAe // 1393 // aviyAramattha-vaMjaNa-jogaMtarao dharmadhyAnamAM upayogavALAnuM dhyAna cAra prakAranuM che. jyanI racanA ane pramANathI yukta, hetu ane udAharaNathI yukta ane aprAmANyathI akalaMkita evI jinezvaraprabhunI AjJAnuM dhyAna karavuM. rAga-dveSa-kaSAya vagerethI pIDAyelA jIvonA Aloka ane paralokanA te te nukasAnone vicAravA. yoganA prabhAvathI baMdhAyelA, prakRti vagere cAra bhedavALA karmonA sArA ane kharAba udayane vicAravA. utpattisthiti-nAza vagere paryAyo vaDe bharAyelA lokanA AkArane nAmAdi bhedo vaDe vicAravo. (16/35, 16/36, 16/37, 16/38, 16/39)" zukladhyAna paNa cAra prakAre che. te A pramANe - 1) prathakRtvavitarkasavicAradhyAna, 2) ekatvavitarkaavicAradhyAna, 3) sUkSmakriyAanivRttidhyAna ane 4) bhupatakriyAapratipAtidhyAna. saMbodhaprakaraNamAM zrIharibhadrasUrijIe kahyuM che, "eka dravyane viSe utpAda-sthitinAza vagere paryAyonuM pUrvagata zratane anusAre anya artha-vyaMjana-yogamAM saMkramavALuM je aneka nayothI ciMtana karavuM te pRthaphatvavitarkasavicAra nAmanuM paheluM zukladhyAna vItarAgIne hoya che. utpAda-sthiti-nAzamAMthI eka paNa paryAyamAM anya arthavyaMjana-yogamAM saMkrama vinAnuM je pUrvagata zrutanA AlaMbanathI thatuM pavana vinAnA sthAnamAM rahelA dIvAnI jema khUba sthira citta te eka-vitarkaavicAra nAmanuM Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 vacaH kAyau niroddhavyau yogasAra: 5/6 tayaM bIiasukka / puvvagayasuyAlaMbaNamegattaviyakkamaviyAraM // 1394 // nivvANagamaNakAle kevaliNo daraniruddhajogassa / suhumakiriyAniyaTTI taiyaM taNukAyakiriyassa // 1395 // tasseva ya selesIgayassa selu vva nippakaMpassa / vucchinnaki riyamappaDivAI jhANaM paramasukkAM // 1396 // ' (chAyA utpAdasthitibhaGgAdiparyavAnAM yadekadravye / nAnAnayAnusaraNaM pUrvagatazrutAnusAreNa // 1391 // savicAramarthavyaJjanayogAntarastatprathamazuklam / bhavati pRthaktvavitarkaM savicAramarAgabhAvasya // 1392 // yat punaH suniSprakampaM nirvAtazaraNapradIpamiva cittam / utpAdasthitibhaGgAdikAnAmekasminnapi paryAye // 1393 // savicAramarthavyaJjanayogAntarataH tad dvitIyazuklam / pUrvagatazrutAlambanamekatvavitarkamavicAram // 1394 || nirvANagamanakAle kevalino drniruddhyogsy| sUkSmakriyAnivRtti tRtIyaM tanukAyakriyasya // 1395 // tasyaiva ca zaileSIgatasya zaila iva niSprakampasya / vyucchinnakriyamapratipAti dhyAnaM paramazuklam // 1396 // ) manaH sadA dharmadhyAnazukladhyAnayoH pravarttanIyam / eteSAM caturNAmapi dhyAnAnAM vizeSasvarUpaM granthAntarebhyo jJeyam / sadA niravadyAnyavadhAraNarahitAni ca vacanAni vaktavyAni / sAvadyAni sAvadhAraNAni ca vacanAni na vaktavyAni / asatyavacanAnyapi na bhASaNIyAni / yairanyeSAM mano dUyeta tAni vacanAni na vAcyAni / deho'pi sAvadyakAryeSu na pravarttitavyaH / sadA niravadyakAryeSveva pravarttanIyam / sadA sAloke mArge janturakSArthaM yugamAtrabhUmiM cakSuSA dRSTvopayuktena gantavyam / sadA pratyupekSaNApramArjanApUrvaM pravarttanIyam / hiMsA''rambhakAryeSu bIjuM zukladhyAna che. mokSamAM javAnA samaye thoDA yogono jeNe nirodha karyo che evA sUkSmakAyakriyAvALA kevaLIne sUkSmakriyAnivRtti nAmanuM trIju zukladhyAna hoya che. zaileSI avasthAmAM parvatanI jema sthira evA te ja kevaLIne vyacchinnakriyA apratipAtI nAmanuM cothu parama zukladhyAna hoya che. (1391,1392,1393, 1394,1395,1396)' mana haMmezA dharmadhyAnamAM ane zukladhyAnamAM pravartAvavuM. A cAreya dhyAnonuM vizeSa svarUpa anya graMthomAMthI jANI levuM. haMmezA pApa na lAge tevA ane jakAra vinAnA vacano bolavA. pApa lAge tevA ane jakAravALA vacano na bolavA. jUThA vacano paNa na bolavA. jenAthI bIjAnuM mana dubhAya tevA vacano na bolavA. pApa lAge tevA kAryomAM zarIrane na pravartAvavuM. haMmezA pApa na lAge tevA kAryo karavA. haMmezA ajavALAvALA raste jIvonI rakSA mATe gADAnI dhUsarI jeTalI bhUmine joIne upayogapUrvaka javuM. haMmezA jovuM ane pramArjavuM, hiMsA - Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/7 samyagyoganigraho guptiH na pravarttanIyam / itthaM mumukSuNA manovAkkAyAnAM duSpravRttayo niroddhavyAH / manovAkkAyanirodhastu guptirityucyate / uktaJca tattvArthAdhigamasUtre - 'samyagyoganigraho guptiH // 9/4 // ' tisRNAM guptInAM svarUpamevaM pratipAditaM tattvArthabhASye 'zayanA - ''sanA -''dAnanikSepa-sthAna- caGkramaNeSu kAyaceSTAniyamaH kAyaguptiH / yAcana-pRcchanapraznavyAkaraNeSu vAGniyamo maunameva vA vAgguptiH / sAvadyasaGkalpanirodhaH kuzalasaGkalpaH kuzalAkuzala- saGkalpanirodha eva vA manoguptiriti // 9/4 // ' // 6 // avataraNikA - cittadurdhyAnaM nirundhyaadityupdissttm| adhunA cittanirodhasyopAyaM darzayatimUlam - 'dinAtivAhikAM kaSTAM dRSTvA bandyAdiduHkhinAm / ruddhamekAntamaunAbhyAM tapaMzcittaM sthirIkuru // 7 // anvayaH - bandyAdiduHkhinAM kaSTAM dinAtivAhikAM dRSTvA tapan ekAntamaunAbhyAM ruddhaM cittaM sthirIkuru // 7 // ane AraMbhanA kAryo na karavA. Ama mumukSue mana-vacana-kAyAnI kharAba pravRttio aTakAvavI. mana-vacana-kAyAnA nirodhane to gupti kahevAya che. tattvArthAdhigamasUtramAM kahyuM che, 'sArI rIte yogono nigraha karavo te gupti che. (9/4)' tattvArthabhASyamAM guptisonuM sva35 jA rIte jatAvyuM che, 'zayana, Asana, sevA, bhUGavA, lA rahevA, cAlavAmAM kAyAnI ceSTAno niyama e kAyagupti che. mAMgavA, pUchavA, praznano javAba ApavAmAM vANIno niyama athavA mauna ja e vacanagupti che. sAvagha vicAra aTakAvavA, sArA vicAra karavA athavA sArA-kharAba vicArono nirodha ja karavo e managupti che.' avataraNikA - mananA durdhyAnano nirodha karavo, ema kahyuM. have manano nirodha karavAno upAya batAve che - 1. dinAdi " zabdArtha - kedI vagere duHkhI jIvonI kaSTadAyaka dinacaryAne joIne pratikULatAne sahana karavArUpa tapa karato tuM ekAnta ane maunathI nirodha karAyelA cittane sthira 42. (7) C FI2. .... 459 duHkhAnAm - EI 3. tatazcittaM FI - Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cittanirodhasyopAyaH / yogasAra: 5/7 - padmayA vRttiH - bandyAdiduHkhinAm - bandI - kArAgRhe kSiptaH, sa Adau yeSAM rajjubaddha-nigaDitAdInAmiti bandyAdaya:, te ca te duHkhina: - pIDitAzceti bandyAdiduHkhinaH, teSAm, kaSTAm - pIDAkAriNIm, dinAtivAhikAm - dinasya-divasasyAtivAhikAatikramaNamiti dinAtivAhikA, tAm, dRSTvA prekSya, tapan - pratikUlatAsahanarUpaM tapaH kurvan, ekAntamaunAbhyAm - ekAntaH - pratiriktasthAnavAsaH, maunam - abhASaNarUpaM pudgaleSvapravRttirUpaJca, ekAntazca maunaJceti ekAntamaune, tAbhyAm, ruddham - vazIkRtam, cittam - manaH sthirIkuru - nizcalIkuru / 460 - aparAdhinaH kArAgRhe kSipyante / tatra te vividhAH pIDAH sahante / bAhyajagati mahAbalavanto'tizaktimantazca santi / kArAgRhe kSiptAste parAdhInA bhavanti / kArAgRhe te ekAnte kSipyante / bAhyajagati tu te vizAlaparivArA: santi / kArAgRhe tairekAntavAsaH soDhavyaH / te svecchayA kutracidapi gantuM na zaknuvanti / te bhAravahanAdikaSTadAyakakAryANi kAryante / duHkhaM soDhvA'pi taistatsarvaM karttavyam / taiH kimapi na prativaktavyam / tairAkrozo na karttavyaH / taiH paruSaM na bhASaNIyam / yadi te AkrozaM kurvanti tarhi niyoginastAndaNDakazAdibhistADayanti / te tAnnAnopAyaistudanti / te'parAdhinaH kArAyA nirgantumapi na zaknuvanti nApi niyoginAM taddattapIDAnAM vA pratikAraM kartuM zaknuvanti / tUSNIkIbhUya taiH sarvaM soDhavyam / te sampUrNaM dinaM yAvadetaduHkhaM sahante / teSAM dinAni I padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - aparAdhIo kedakhAnAmAM naMkhAya che. tyAM teo vividha pIDAo sahe che. bahAranA jagatamAM teo khUba baLavAna ane zaktizALI hoya che. kedakhAnAmAM naMkhAyelA teo parAdhIna thAya che. kedakhAnAmAM teo ekAntamAM naMkhAya che. bahAranA jagatamAM to teo vizALa parivAravALA che. kedakhAnAmAM temaNe anekAMtavAsa sahana karavo paDe che. teo potAnI icchAthI kyAMya jaI zakatA nathI. temanI pAse bhAra uMcakAvavo vagere kaSTadAyaka kAryo karAvAya che. duHkha veThIne paNa temaNe te badhuM karavuM paDe che. temanAthI sAmuM bolAya nahIM, temanAthI Akroza karAya nahIM, temanAthI kaThora vacano bolAya nahIM. jo teo Akroza kare to amaladAro temane lAkaDI, cAbUka vagerethI mAre che. teo temane vividha upAyothI mAre che. te aparAdhIo kedakhAnAmAMthI nIkaLI paNa zakatA nathI ke amaladArono ke temaNe ApelI pIDAono pratikAra paNa karI zakatA nathI. mUMgA thaIne temaNe badhuM sahana karavuM paDe che. teo Akho divasa A duHkha sahe che. temanA divaso Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/7 dvividhaM maunam / 461 kaSTenA'tikrAmanti / anye'pi duHkhinaH prabhUtaM kaSTaM sahante / itthaM prabhUtakaSTasahanenA'pi teSAM na ko'pi lAbhaH / yataste kaSTasahanasamaye duzcintanenA'zubhakarmANyeva badhnanti / mokSAbhilASiNA sAdhakena bandhAdiduHkhinAM kaSTaM dRSTvA manaH sthirIkartavyam / karmaniyoginA sa bhavacArake kSiptaH / sa taM nAnopAyaiH pIDayati / tena sarvaM samyaksoDhavyam / tena janaparicayastyaktavyaH / tenaikAntavAse sthAtavyam / sarvajanamadhye tiSThannapi sa yadi kutracidapi saGgaM na karoti tarhi sa tasyaikAntavAsa eva / itthaM tena nissaGgena bhUtvA duHkhAni soDhavyAni / tena sadA maunamavalambanIyam / maunaM dvividham, tadyathA dravyamaunaM bhAvamaunaJca / dravyamaunaM vAganuccArarUpam / bhAvamaunaM pudgaleSu yogAnAmapravRttiH / yaduktaM jJAnasAre maunASTake - 'sulabhaM vAganuccAraM, maunamekendriyeSvapi / pudgaleSvapravRttistu, yogAnAM maunamuttamam // 13/7 // ' sAdhakena dvividhamapi maunaM dharttavyam / pratikUlatAsu tena kadAcidapi vacasA''krozo na karttavyaH / tena kadAcidapi pratikUlatAnAM pratikAro na karttavyaH / tena manovAkkAyAH pudgaleSu na pravartanIyAH, parantu tebhyo nivartanIyAH / itthaM niHsaGgatAmaunAbhyAM sAdhakena manaso nirodhaH karttavyaH / manaH pudgaleSu bhAveSu ca rAgadveSau karoti / nissaGgatArUpaikAntavAsena tasya nirodho bhavati / manaH satataM kaSTapUrvaka pasAra thAya che. bIjA paNa duHkhIo ghaNuM duHkha sahana kare che. Ama ghaNuM kaSTa sahevAthI paNa temane koI lAbha thato nathI, kemake teo kaSTa sahana karatI vakhate kharAba vicAra karIne azubha karmo ja bAMdhe che. mokSanA abhilASI evA sAdhake aparAdhI vagerenuM du:kha joIne mana sthira karavuM. karmarUpI amaladAre tene saMsArarUpI kedakhAnAmAM nAMkhyo che. te tene vividha upAyothI pIDe che. teNe badhuM barAbara sahana karavuM. teNe lokono paricaya choDavo. teNe ekAMtamAM rahevuM. badhA lokonI vacce rahevA chatAM paNa te jo kyAMya paNa saMga na kare to te tenA mATe ekAMtavAsa ja che. Ama teNe niHsaMga thaIne duHkho sahevA. teNe haMmezA mauna rahevuM. mauna be prakAranuM che. te A pramANe - dravyamIna ane bhAvamauna. bolavuM nahIM te dravyamauna che. pudgalomAM mana-vacana-kAyArUpI yogonI pravRtti na karavI, e bhAvamauna che. jJAnasAramAM maunASTakamAM kahyuM che - "vANIne nahIM uccAravArUpa mauna ekendriyomAM paNa sahelAIthI thaI zake che. pudgalomAM yogonI pravRtti na karavI, e uttama mauna che. (13/7) sAdhake banne prakAranuM mauna dhAraNa karavuM. pratikULatAomAM teNe kyAreya paNa vANIthI Akroza na karavo. teNe kyAreya paNa pratikULatAono pratikAra na karavo. teNe mana-vacana-kAyA pudgalomAM na pravartAvavA, paraMtu temAMthI temane pAchA vALavA. Ama nisaMgatA ane mauna vaDe sAdhake manano nirodha karavo. mana pudgalomAM Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAntavAsamaunAbhyAM mano niroddhavyam / yogasAra: 5/7 cintanazIlamasti / maunena tasya nirodho bhavati / itthamekAntavAsamaunAbhyAM mano niroddhvym| evaM manasi niruddhe tatsthirIbhavati / kasmAccidgrAmAnnirgamasyAnekA mArgA: syuH / teSu sarveSu niruddheSu grAmajano niruddho bhavati / tato grAmajanaH sthiro bhavati / sa kutracidapi gantuM na zaknoti / evaM manasaH pravRtteH sarveSu mArgeSu ruddheSu manaso nirodho bhavati / tato manaH sthirIbhavati / tatkutracidapi na bhramati / sAdhakasya mana:sthirIkaraNenaikAntenaiva lAbha: / manasi sthire jAte nUtanAnyazubhakarmANi na badhyante pUrvabaddhAni ca tAni nirjaranti / adhyAtmakalpadrume zrImunisundarasUribhirmanasaH saMvaraNArthamevamupadiSTam - 'manaH saMvRNu he vidvan ! asaMvRtamanA yataH / yAti tandulamatsyo drAk, saptamIM narakAvanim // 14 / 2 // prasannacandrarAjarSermanaH prasarasaMvarau / narakasya zivasyApi hetubhUtau kSaNAdapi // 14 / 3 // ' bandyAdibhirmano na sthirIkRtam, tataste duHkhaM prAptAH / sAdhako'pi yadi manaH sthiraM na karoti tarhi duHkhabhAgbhavati / bandyAdiduHkhina ekAntamaunAbhyAM sarvaM sahante / evaM sAdhakenA'pyekAntamaunAbhyAM sarvaM soDhavyam / 462 ane bhAvomAM rAga-dveSa kare che. niHsaMgatArUpI ekAMtavAsa vaDe teno nirodha thAya che. mana satata ciMtanazIla che. maunathI teno nirodha thAya che. Ama ekAMtavAsa ane mauna vaDe manano nirodha karavo. Ama manano nirodha karyo chate te sthira thAya che. koI gAmamAMthI nIkaLavAnA aneka rastA hoya. te badhA rastA aTakAvI devAthI gAmanA lokono nirodha thAya che. tethI gAmanA loko sthira thAya che, teo kyAMya paNa jaI zakatA nathI. ema mananI pravRttinA badhA rastAo aTakAvI devAthI manano nirodha thAya che. tethI mana sthira thAya che. te kyAMya paNa bhamatuM nathI. sAdhakane mana sthira karavAthI ekAMte lAbha che. mana sthira thavAthI navA azubha karmo baMdhAtAM nathI ane pUrve bAMdhelA azubha karmonI nirjarA thAya che. adhyAtmakalpadrumamAM zrImunisuMdarasUrijIe manano nirodha karavA mATe A rIte upadeza Apyo che, 'he vidvAna ! tuM manano nirodha kara, kemake mananA nirodha vinAno taMduliyo mAchalo tarata sAtamI narakamAM jAya che. prasannacandra rAjarSine eka kSaNamAM manano prasAra narakanuM kAraNa banyo ane manano nirodha mokSanuM kAraNa banyo. (14/2,14/3)' aparAdhI vageree manane sthira karyuM nahIM. tethI teo duHkha pAmyA. sAdhaka paNa jo manane sthira na kare to duHkhI thAya. aparAdhI vagere duHkhIo ekAMtavAsa ane mauna vaDe badhuM sahana kare che. ema sAdhake paNa ekAMtavAsa ane mauna vaDe badhuM sahana karavuM joIe. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 58 vaconirodhopAyaH 463 ayamatra sAra:-parAdhInA bandinaH prasahya sarvaM sahante / etaddRSTvA sAdhakena mano nirudhya sthirIkartavyam // 7 // ___avataraNikA - SaSThe vRtte uktaM - 'ayataM vaco nirandhyAt' iti / ato vaconirodhopAyaM darzayati - mUlam - muninA masRNaM zAntaM, prAJjalaM madhuraM mRdu / vadatA tApalezo'pi, tyAjyaH svasya parasya ca // 8 // anvayaH - masRNaM zAntaM prAJjalaM madhuraM mRdu vadatA muninA svasya parasya ca tApalezo'pi tyAjyaH // 8 // padmIyA vRttiH - masRNam - snigdham, zAntam - zamayuktam, prAJjalam - saralam, madhuram - miSTam, mRdu-komalam, vadatA - bhASamANena, muninA - sAdhunA, svasya - AtmanaH, parasya - svAtiriktasya, cazabdaH samuccaye, tApalezaH - tApasyasaGklezasya lezaH-lava iti tApalezaH, apizabdo adhikaH santApastu tyAjya evA'lpasantApo'pi tyAjya iti dyotayati, tyAjyaH - parihAryaH / muninA sadA snigdhavacanAni bhASitavyAni / tena paruSavacanAni na vAcyAni / uktaJca dazavaikAlikasUtrasya suvAkyazuddhinAmasaptamAdhyayane - 'taheva pharusA bhAsA, gurubhUovaghAiNI, saccA vi sA na vattavvA, jao pAvassa Agamo // 11 // ' (chAyA ahIM sAra A pramANe che - parAdhIna kedIo parANe badhuM sahana kare che. e ne sA5 bhanano niro5 rIne bhene sthira 42j. (7) avataraNikA - chaThThA zlokamAM kahyuM ke - "jayaNA vinAnA vacanano nirodha karavo." tethI vacanano nirodha karavAno upAya batAve che - zabdArtha - snehavALuM, zAMta, saraLa, mIThuM, komaLa bolanArA munie potAne bhane lAne thoDo 55 saMtA5 na. 42vo. (8) padhIyAvRttino bhAvAnuvAda - sAdhue haMmezA snehavALA vacano bolavA. teNe karkaza vacano na bolavA. dazavaikAlikasUtranA suvAkyazuddhi nAmanA sAtamA adhyayanamAM kahyuM che - "temaja ghaNA jIvono nAza karanArI karkaza bhASA sAcI hoya to paNa na bolavI, kemake tenAthI pApanuM Agamana thAya che. (11)' premathI bharelA vacano Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 masRNaM zAntaM prAJjalaM madhuraM mRdu ca vaktavyam yogasAra: 5/8 I - tathaiva paruSA bhASA, gurubhUtopaghAtinI, satyA'pi sA na vaktavyA, yataH pApasyA''gamaH // 11 // ) premanirbharavacanAni snigdhAni santi / dveSapUrNavacanAni paruSANi santi / muninA sadA zamayuktAni vacanAni vAcyAni / tena kadApi krodhAviSTavacanAni na bhASyANi / samabhAve vyavasthitenoktAni vacanAni zAntAni / krodhAvezavazIbhUtena bhASitAni vacanAni krodhAviSTAni / muninA sadA saralavacanAni vaktavyAni / tena kadApi mAyAyuktAni vacanAni na vaktavyAni / hRdayasthabhAvapradarzakAni vacanAni saralAniM / antarbhAvaM nigUhya bahiranyathocyamAnAni vacanAni mAyAmizritAni / muninA sadA madhuravacanAni vaktavyAni / tena kadApi tiktAni kaTUni vA vacanAni na bhASitavyAni / yeSu vacaneSu bhASiteSu pare modante tAni madhuravacanAni / yeSu vacaneSu bhASiteSu pare dUyante tAni tiktAni kaTUni vA / uktaJca dazavaikAlikasUtre suvAkyazuddhinAmasaptamAdhyayane- 'taheva kANaM kANe tti, paMDagaM paMDage tti vA vAhiaM vAvi rogitti, teNaM core tti no vae // 12 // ' (chAyA tathaiva kANaM kANa iti, paNDakaM paNDaka iti vA / vyAdhitaM vApi rogIti, stenaM caura iti no vadet // 12 // ) muninA sadA mRduvacanAni vaktavyAni / tena kadApi kaThoravacanAni na vktvyaani| mRduvacanAni parahitavacanarUpANi / kaThoravacanAni parAhitavacanarUpANi " I snehavALA hoya che. dveSathI bharelA vacano karkaza hoya che. sAdhue haMmezA zAMta vacano bolavA. teNe kyAreya gussAvALA vacano na bolavA. samabhAvamAM rahIne bolAyelA vacano zAMta hoya che. gusso karIne bolAyelA vacano gussAvALA hoya che. munie haMmezA saraLa vacano bolavA. teNe kyAreya paNa mAyAvI vacano na bolavA. hRdayamAM rahelA bhAvane jaNAvanArA vacano saraLa hoya che. aMdarano bhAva chupAvIne bahAra bIjI rIte bolAtAM vacano mAyAyukta hoya che. sAdhue sadA madhura vacano bolavA. teNe kyAreya tIkhA ke kaDavA vacano na bolavA. je bolavAthI bIjA khuza thAya te mIThA vacano che. je bolavAthI bIjA dubhAya te tIkhA ke kaDavA vacano che. dazavaikAlikasUtranA suvAkyazuddhi nAmanA sAtamA adhyayanamAM kahyuM che - 'tathA kANAne kANo ema na kahevuM ke napuMsakane napuMsaka ema na kahevuM ke rogIne rogI ema na kahevuM, corane cora ema na kahevuM. (12)' sAdhue haMmezA komaLa vacano bolavA. teNe kyAreya kaThora vacano na bolavA. bIjAnA hitanA vacano te komaLa vacano che. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 58 svaparasantApakRdbhASA na vaktavyA 465 uktaJcopadezamAlAyAm - 'mahuraM niuNaM thovaM, kajjAvaDiyaM agavviyamatucchaM, puTvi maisaMkaliyaM bhaNaMti jaM dhammasaMjuttaM // 80 // ' (chAyA - madhuraM nipuNaM stokaM, kAryApatitamagarvitamatuccham / pUrvaM matisaGkalitaM, bhaNanti yat dharmasaMyuktam // 80 // ) itthaM bhASamANasya muneH saGklezo na bhavati / tasya cittaM pramuditaM bhavati / evambhASaNena paro'pi tuSTo bhavati / viparItabhASaNena svasya parasya ca saGklezo bhavati / duSTavacanabhASakasya cittaM prathamaM saGkliSTaM bhavati / tataH pare'pi saGkliSTA bhavanti / vayaM parebhyo yAdRgvacanAnyapekSAmahe tAdRzAnyeva vcnaanysmaabhirbhaassitvyaani| kiM bahunA ? muninA tathA vaktavyaM yathA svasya parasya ca svalpo'pi santApo na bhavati / yata uktaM kalpasUtre navame vyArAne - "3vasamAraM chu sAmaUdi ' marRkha-zakti-praniM -madhura-mRduMbhaassnnen sarasvatyAH sanmAnaM bhavati / paruSa-krodhAviSTa-mAyAyukta-tikta-kaTu-kaThorabhASaNena sarasvatyA apamAnaM bhavati / apamAnitA satI sA ruSyati / tato bhavAntare bhASAlabdhirna prApyate / prAptasya yasya vastuno durupayogaH kriyate tadvastvAyatau na prApyate / vacanadurupayogenA''yatAvekendriyeSUtpattirbhavati / tatra ca bhASAlabdherevA'bhAvaH / vcoguptybIjAnA ahitanA vacano kaThora che. upadezamALAmAM kahyuM che - "sAdhuo je madhura, hoMziyArIvALuM, thoDuM, kAryasaMbaMdhI, garva vinAnuM, atuccha, pahelA buddhithI vicAreluM ane dharmathI yukta hoya tevuM bole che. (80)' AvI rIte bolanArA munine saMkleza thato nathI. tenuM mana khuza rahe che. Ama bolavAthI sAmI vyakti paNa khuza thAya che. AnAthI viparIta rIte bolavAthI potAne ane bIjAne saMkleza thAya che. duSTa vacana bolanArAnuM mana pahelA saMklezavALuM thAya che, pachI bIjAne paNa saMkleza thAya che. ApaNe bIjA pAsethI jevA vacanonI apekSA rAkhIe chIe, tevA ja vacano ApaNe bolavA joIe. vadhu kahevAthI zuM? munie tevI rIte bolavuM, jethI potAne ane bIjAne thoDo paNa saMtApa na thAya, kemake kalpasUtranA navamA vyAkhyAnamAM kahyuM che - "sAdhupaNAno sAra upazama che." snehavALA, zAMta, saraLa, mIThA, komaLa vacano bolavAthI sarasvatInuM sanmAna thAya che. karkaza, gussAvALA, mAyAvALA, tIkhA, kaDavA, kaThora vacano bolavAthI sarasvatInuM apamAna thAya che. apamAnita karAyelI te rIsAI jAya che. tethI parabhavamAM bolavAnI labdhi maLatI nathI. maLelI je vastuno durupayoga karAya che, te vastu bhaviSyamAM maLatI nathI. vacananA durupayogathI bhaviSyamAM ekendriyamAM janma thAya che ane tyAM bolavAnI labdhi hotI Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 kIdRzI bhASA na vaktavyA ? yogasAraH 5/9 rthamitthamupadiSTamadhyAtmakalpadrume - 'vaco'pravRttimAtreNa, maunaM ke ke na bibhrati ? niravadyaM vaco yeSAm, vacoguptAMstu tAn stuve // 14/6 // niravadyaM vaco brUhi, sAvadhavacanairyataH prayAtA narakaM ghoraM, vasurAjAdayo drutam // 14/7 // ' ayamatra sakSepa:-muninA svaparasantApakRdbhASA na vaktavyA // 8 // avataraNikA - kIdRzaM vacanaM vaktavyamiti pratipAdyA'dhunA kIdRzI bhASA na vaktavyetyetadeva darzayati - mUlam - komalA'pi 'susAmyA'pi, vANI bhavati karkazA / aprAJjalAsphuTAtyarthaM, 'vidagdhA carvitAkSarA // 9 // anvayaH - komalA'pi susAmyA'pi vANI karkazA'prAJjalA'sphuTA'tyarthaM vidagdhA cavitAkSarA bhavati // 9 // padmIyA vRttiH - komalA - mRdvI, apizabdo - anyA tu karkazAdirUpA bhavatyeva komalA'pi karkazAdirUpA bhavatIti dyotayati, susAmyA - atisamatAyuktA, apizabdo anyA tu karkazAdirUpA bhavatyeva susAmyA'pi karkazAdirUpA bhavatIti dyotayati, vANI nathI. adhyAtmakalpadrumamAM vacanagupti mATe A rIte upadeza Apyo che, "vacananI apravRttimAtrathI koNa koNa mauna dhAraNa karatuM nathI? jemanuM vacana niravagha che te vacanaguptivALA jIvonI huM stavanA karuM chuM. tuM niravadya vacana bola, kemake sAvadya vayanothI vasu25% vagaire zIgha mayaM52 na25ma yA. (14/6,14/7)' ahIM TUMko artha A pramANe che - munie potAne ane bIjAne saMtApa thAya tevI (bhASA bosavI. (8) avataraNikA - kevuM vacana bolavuM? e kahIne have kevI bhASA na bolavI e 4 tAve cha - zabdArtha - komaLa evI paNa ane ghaNI samatAvALI paNa vANI karkaza, mAyAvALI, aspaSTa, bhatizaya hoziyArI maredI bhane punarativANI hoya che. () 1. susaumyApi - KI 2. ... tyA - C, E, F, G| 3. vidagdhacavitAkSarA - CI 4. carbitAkSarA - A, B, D, E, F, G, J, K, LI Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/9 karkazA prAJjalA sphuTA vidagdhA carvitAkSarA bhASA na vaktavyA 467 bhASA, karkazA - paruSA, aprAJjalA mAyAyuktA, asphuTA - aspaSTA, atyartham atizayena, vidagdhA - naipuNyayuktA, carvitAkSarA - carvitAni - punaruktAnyakSarANimAtRkApadAni yasyA iti carvitAkSarA punaruktidoSaduSTA, bhavati - vidyate / - - bAhyadRSTyA mRdvI samatAyuktA ca bhAsamAnA'pi vANI kadAcit karkazA bhavet / sA marmANi vidhyati / sA kaTAkSairbhASitA syAt / tayA paro'tIva dUyeta / sA mAyAyuktA syAt / sA paraM toSayituM bhASitA syAt / antarvRttyA tu tayA svArthasiddhirabhipretA syAt / tayA parasya hAnirbhavet / sA'spaSTA syAt / parastAM nA'vabudhyeta / tato bhASakasya punaruccAraNaklezaH syAt / kadAcittAmabuddhvA zrotodvijet / kadAcit zrotA tayA viparItArthamavagacchet / tataH sa viparItamanutiSThet / tena tasya parasyobhayasya vA hAniH syAt / sA'tinaipuNyena bhASitA syAt / paro mandaprajJaH syAt / tataH sa tasyA arthaM na budhyeta / tataH sA niSphalA bhvet| kadAcidvaktA svasya pANDityasya pradarzanArthamatividagdhAM vANIM bhASeta / tayA zrotA taM vidvAMsaM manyeta / tato vakturutkarSaH syAt / kadAcid vANI punaruktA syAt / tata: punaH punaH zravaNena zrotA khidyeta / tato vakturvacanAyAso nirarthakaH syAt / itthaM komalA zAntA ca vANyapi paruSA mAyAyuktA'spaSTA'tipANDityayuktA 1 padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - bAhyadRSTithI komaLa ane samatAvALI lAgatI paNa vANI kyAreka karkaza hoI zake che. te marmone viMdhe che. te kaTAkSapUrvaka bolAI hoya. tenAthI sAmI vyakti bahu dubhAya. te mAyAvALI hoya. te bIjAne khuza karavA mATe bolAI hoya. aMdarathI to tenAthI svArtha sAdhavAnI bhAvanA hoya. tenAthI bIjAne nukasAna thAya. te aspaSTa hoya. te sAmI vyakti samajI na zake tevI hoya. tethI bolanArAne pharI bolavAno kleza thAya. kadAca samajaNa na paDavAthI sAMbhaLanAra tenAthI kaMTALI jAya. kadAca sAMbhaLanAra tenAthI UMdhuM samaje. tethI te UMdhuM kare. tenAthI tene ke bIjAne nukasAna thAya. te bahu hoMziyArIpUrvaka bolAI hoya. sAmI vyakti maMdabuddhivALI hoya. tethI te tenA arthane samaje nahIM. tethI te niSphaLa jAya. kadAca bolanAra potAnI paMDitAI batAvavA bahu hoMziyArI bharelI vANI bole. tethI sAMbhaLanAra tene vidvAna mAne. tethI bolanArane abhimAna Ave. kadAca vANI punaruktivALI hoya. tethI vAraMvAra sAMbhaLavAthI sAMbhaLanAra kaMTALI jAya. tethI bolanAranI bolavAnI mahenata nakAmI jAya. Ama komaLa ane zAMta vANI paNa karkaza, mAyAvALI, aspaSTa, atizaya paMDitAI bharelI ane Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 kAyanirodhopAyaH yogasAra: 5/10 punaruktA ca satI svaparAhitakAriNI syAt / ataH sA'pi na vAcyA / parantu mRdutvasamatA-madhuratva-saralatva-spaSTatva- sAmAnyatvA'punaruktatvAdisarvaguNopetA vANyeva vaktavyA / evameva svasya parasyobhayasya ca lAbho bhavati // 9 // avataraNikA - SaSThe vRtte uktaM 'kAyacApalyaM nirundhyAt' iti / ataH kAyanirodhopAyaM darzayati mUlam - aucityaM ye vijAnanti, sarvakAryeSu siddhidam / sarvapriyaGkarA ye ca te narA viralA jane // 10 // ? - - anvayaH - ye sarvakAryeSu siddhidamaucityaM vijAnanti ye ca sarvapriyaGkarA narAste jane viralAH // 10 // padmIyA vRttiH - ye - anirdiSTanAmAnaH sarvakAryeSu - nikhilapravRttiSu, siddhidam saphalatAprApakam, aucityam - ucitapravRttim, uktaJca yogabinduTIkAyAM zrIharibhadrasUribhi: - 'aucityAducitapravRttirUpAt. // 357 // ' dvAtriMzadvAtriMzikATIkAyAM mahopAdhyAyairapyuktam - 'aucityAd-ucitapravRttilakSaNAd... // 18 / 2 // ', vijAnanti - vizeSeNA'vagacchanti, ye - anirdiSTanAmAnaH, cazabdaH samuccaye, sarvapriyaGkarAH punaruktivALI hoya to potAne ane bIjAne ahita karanArI thAya. mATe te paNa na jolavI. pe| premaNa, samatAvANI, madhura, saraNa, spaSTa, sAmAnya ane punarukti vinAnI vANI ja bolavI. ema ja potAne, bIjAne ane baMnene lAbha thAya che. (9) avataraNikA - chaThThA zlokamAM kahyuM ke kAyAnI capaLatAno nirodha karavo. tethI kAyAnA nirodhano upAya batAve che - zabdArtha - jeo badhA kAryomAM siddhi ApanArA aucityane jANe che ane je adhAne priya DaranArA che, te sojhebhAM viralA che. (10) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - aucitya eTale ucita pravRtti. yogabiMdunI TIkAmAM zrIharibhadrasUri dhuM che, 'ucita pravRtti3pa auauthitya thaDI... (upa7)' dvAtriMzadvAtriMzikAnI TIkAmAM mahopAdhyAyajIe paNa kahyuM che, 'ucita pravRtti svarUpa sauthitya thaDI... (18/2) ' Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/10 aucityaM paramo dharmaH 469 sarveSAm-samastAnAM priyam-iSTaM kurvantIti sarvapriyaGkarAH, narAH - manuSyAH, te - ucitapravRttivettAraH sarvapriyaGkarAzca, jane - loke, viralAH - svalpAH / aucityaM paramo dharmaH / aucityaM caramapudgalaparAvartijIvAnAM lakSaNam / uktaJca yogadRSTisamuccaye - 'carame pudgalaparAvarte, kSayazcAsyopapadyate / jIvAnAM lakSaNaM tatra, yata etadudAhRtam // 31 // duHkhiteSu dayAtyanta-madveSo guNavatsu ca / aucityAtsevanaM caiva, sarvatraivAvizeSataH // 32 // ' dravya-kSetra-kAla-bhAvAdyanusAreNa yogyA pravRttiraucityam / aucityavedI kadA kiM karttavyam ? iti sarvaM vetti / sa tathaiva pravarttate / sa kadAcidapyanucitaM na karoti / anyasminmunau glAne svAdhyAyaM tyaktvA tasya vaiyAvRttyakaraNamucitam / tadA svAdhyAyo'nucito jJAnAvaraNakarmabandhakazca / svAdhyAyamupekSya kevalaM vaiyAvRttyakaraNamapyanucitam / vaiyAvRttyaM tu kAdAcitkaM na sarvakAlabhAvi / tato svAdhyAyamupekSya kevalavaiyAvRttyakArI vaiyAvRttyA'bhAvakAle svAdhyAyamupekSya vikathAM karoti / anyayogAnupekSyaikameva yogaM sAdhayannanucitapravRttikArI jJeyaH / parasparasApekSabhAvena sarve'pi yogA ythaucitymaasevyaaH| aucityavedI lAbhAlAbhau jAnAti / sa bahulAbhakaramalpa aucitya e zreSTha dharma che. aucitya e carama pudgalaparAvartamAM rahelA jIvanuM lakSaNa che. yogadaSTisamuccayamAM kahyuM che - "carama pudgalaparAvartamAM Ano (bhAvamalano) kSaya thAya e ghaTe che, kemake tyAM jIvonuM lakSaNa A pramANe kahyuM che. (31) duHkhIone viSe khUba dayA, guNavAnone viSe adveSa ane badhe samAna rIte mauyityapUrvanI pravRtti (32).' dravya-kSetra--bhAva vagairene anusAra yogya pravRtti karavI te aucitya che. aucityane jANanAro kyAre zuM karavuM? e badhuM jANe che. te te pramANe ja pravarte che. te kyAreya anucita karato nathI. bIjA muni bimAra hoya to svAdhyAya choDI tenI vaiyAvacca karavI e ucita che. tyAre svAdhyAya karavo anucita che ane jJAnAvaraNa karmane baMdhAvanAra che. svAdhyAyanI upekSA karIne mAtra vaiyAvacca karavI paNa yogya nathI. vaiyAvacca kyAreka karavAnI hoya che, haMmezA nahIM. tethI svAdhyAyanI upekSA karIne mAtra vaiyAvacca karanAra jyAre vaiyAvacce karavAnI nathI, tyAre svAdhyAyanI upekSA karI vikathA kare che. bIjA yoganI upekSA karIne eka ja yogane sAdhanAro anucita pravRtti karanAro jANavo. paraspara sApekSabhAvathI badhA ya yogo aucityapUrvaka sevavA. aucityane jANanAro Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 ucitakAle kriyamANA kriyA saphalA bhavati yogasAraH 5/10 hAnikaraM kAryaM karoti / aucityaM sarvakAryeSu saphalatAM dadAti / sarvakAryeSvaucityena pravarttamAnaH sarvadA saphalo bhavati / ucitakAle kriyamANA kRSiH phaladA bhavati / anucitakAle kriyamANA kRSiH kevalamAyAsaphalA bhavati / evamucitakAle kriyamANA kriyA saphalA bhavati / anucitakAle kriyamANA kriyA nirarthakA bhavati / uktaJca - dazavaikAlikasUtre paJcamAdhyayane dvitIyoddezake - 'kAleNa nikkhame bhikkhU, kAleNa ya paDikkame / akAlaM ca vivajjittA, kAle kAlaM samAyare // 4 // akAle carasi bhikkhU, kAlaM na paDilehasi / appANaM ca kilAmesi, sannivesaM ca garihasi // 5 // ' (chAyA - kAlena niSkAmed bhikSuH, kAlena ca pratikrAmet / akAlaM ca vivarNya, kAle kAlaM samAcaret // 4 // akAle carasi bhikSuH, kAlaM na pratilikhasi / AtmAnaM ca klamayasi, saMnivezaM ca garhasi // 5 // ) aucityena pravarttamAnA janA jagati stokA eva / ye narAH sarveSAM priyaM kurvanti te'pi stokA eva / jagati bAhulyena janAH svArthasAdhakAH / svArthasAdhanena te svAtmAnaM prINayanti / svArthasiddhyarthaM te pareSAmapriyamapi kurvanti / yaH sarvaM vizvaM svakuTumbatulyaM manyate sa sarveSAM priyaM karoti / svArthaMkadattadRSTistu svAtmAnameva prINAti / itthamaucityavedinaH sarvapriyaGkarAzca narA jagati stokA eva / aucityapUrvaM lAbhAlAbhane jANe che. te ghaNA lAbhane karanArA ane thoDA nukasAnane karanArA kArya kare che. aucitya badhA kAryomAM saphaLatA Ape che. badhA kAryomAM aucityapUrvaka pravartanAro haMmezA saphaLa thAya che. yogya samaye karAtI khetI phaLa Ape che. ayogyakALe karAtI khetImAM mAtra mahenata karavAnI thAya che, phaLa maLatuM nathI. ema yogya kALe karAtI kriyA saphaLa thAya che. ayogyakALe karAtI kriyA nakAmI jAya che. dazavaikAlikasUtramAM pAMcamA adhyayananA bIjA uddezAmAM kahyuM che - "sAdhu yogya kALe gocarI levA nIkaLe ane yogya kALe pratikramaNa kare ane ayogyakALane choDIne yogya aNe yogya vastu . (4) he sAdhu ! d tuM mANe bhikSA sevA ya cha, tuM kALane joto nathI, to tuM kleza pAmIza ane sannivezanI niMdA karIza. (5) aucityapUrvaka pravRtti karanArA loko jagatamAM thoDA ja che. je manuSyo badhAnuM priya kare che, te paNa thoDA ja che. jagatamAM moTA bhAganA loko svArthane sAdhanArA che. svArthane sAdhIne teo potAne khuza kare che. svArthanI siddhi mATe teo bIjAne nA gamatuM paNa kare che. je AkhA vizvane potAnA kuTuMba samAna mAne che, te badhAnuM priya kare che. ekamAtra svArtha jonAro potAne ja khuza kare che. Ama aucityane jANanArA Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/11 aucityasya mAhAtmyam 471 pravarttanena sarvapriyakaraNena ca kAyasya duSpravRttInAM nirodho bhavati / tataH kAyanirodho bhavati / kAyanirodhArthamevamupadiSTamadhyAtmakalpadrume - 'kRpayA saMvRNu svAGgaM, kUrmajJAtanidarzanAt / saMvRtAsaMvRtAGgA yat, sukhaduHkhAnyavApnuyuH // 248 // kAyastambhAnna ke ke syustarustambhAdayo yatAH ? / zivahetukriyo yeSAM, kAyastAMstu stuve yatIn ra4?' ayamatropadezasAraH-sarvacaucityena pravartanIyaM sarveSAJca priyaM karaNIyam / itthaM kAyo niruddho bhavati // 10 // avataraNikA - aucityaM viralA jAnantIti pratipAdya adhunaucityasya mAhAtmyamAha - mUlam - aucityaM paramo bandhu-raucityaM paramaM sukham / dharmAdimUlamaucitya-maucityaM janamAnyatA // 11 // anvayaH - aucityaM paramo bandhuH, aucityaM paramaM sukhaM, aucityaM dharmAdimUlaM, aucityaM janamAnyatA // 11 // ane badhAnuM priya karanArA manuSyo jagatamAM thoDA ja che. aucityapUrvaka pravRtti karavAthI ane badhAnuM priya karavAthI kAyAnI kharAba pravRttio aTake che. tethI kAyAno nirodha thAya che. kAyAnA nirodha mATe adhyAtmakalpadrumamAM A rIte upadeza apAyo che, "kAcabAnA daSTAMtathI tuM kRpA karIne potAnA zarIrano nirodha kara, kemake zarIranA nirodhavALA sukha pAme che ane zarIranA nirodha vinAnA duHkha pAme che. kAyAnA thaMbhI javAthI jhADa, thAMbhalA vagere koNa koNa niyaMtraNavALA nathI ? jemanuM zarIra mokSanI kAraNabhUta kriyAo karanAra che te yationI huM stuti karuM chuM. (248, 249)" ahIM upadezano sAra A pramANe che - badhe aucityapUrvaka pravartavuM ane badhAnuM priya karavuM. Ama kAyAno nirodha thAya che. (10) avataraNikA - aucityane thoDA loko jANe che, ema kahIne have aucityanuM mAhAbhya kahe che - zabdArtha - aucitya zreSTha bhAI che, aucitya zreSTha sukha che, aucitya dharmanuM prathama mULa che, aucitya lokamAnyatA che. (11) Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 aucityaM paramo bundhuH paramaM sukhaJca yogasAraH 5/11 padmIyA vRttiH - aucityam - dezakAlAdiyogyA pravRttiH, paramaH - zreSThaH, bandhuH - bhrAtA, aucityam, paramam - sarvAtizAyi, sukham - sAtAnubhavaH, aucityam, dharmAdimUlam - Adau bhavaM mUlam-kAraNamiti AdimUlam, dharmasya AdimUlamiti dharmAdimUlam, aucityam, janamAnyatA - janAnAM-lokAnAM mAnyaH-abhimata iti janamAnyaH, tasya bhAva iti janamAnyatA / bhrAtA sarvaprasaGgeSu sahAyIbhavati / sa sukhe duHkhe ca sadA samIpe vartate / sa duHkhe svabandhutAM na tyajati / sa svabhrAtAraM samRddhaM karoti / sa svabhrAturApado nivArayati / aucityaM tu zreSTho bhrAtA / laukiko bhrAtaikasminbhave eva sAhAyyaM karoti / aucityaM tu bhavAntareSvapi sahAyIbhavati / aucityena pravarttamAnaH kadAcidapyanucitAM pravRttiM na karoti / tataH sa doSairna lipyate / so'zubhakarmANi na badhnAti / tataH sa iha paratra ca sukhI bhvti| sa kadApi vidhuro na bhavati / itthamihabhave parabhave ca sAhAyyakAritvAt sampatprApakatvAdApannivArakatvAccaucityaM zreSTho bandhuH / __ aucityaM sarvAtizAyi sukham / aucityena pravarttamAnaH kaJcidapi na dunoti / sa sarvAnsukhIkaroti / tataH sa svayamapi sukhIbhavati / tasminko'pi matsaraM na dadhAti, ko'pi tasyA'hitaM na karoti / sa sarvatra saphalo bhavati / itthamucitapravRttimAnsukhI pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - bhAI badhA prasaMgomAM sahAya kare che. te sukhamAM ane duHkhamAM haMmezA bAjumAM rahe che. te duHkhamAM potAnA bhAIne choDato nathI. te potAnA bhAIne samRddha kare che. te potAnA bhAInI Apattio nivAre che. aucitya to zreSTha bhAI che. laukika bhAI eka ja bhavamAM madada kare che. aucitya to anya bhavomAM paNa sahAya kare che. aucityapUrvaka pravartanAro kyAreya paNa anucita pravRtti karato nathI. tethI te doSothI lapAto nathI. te azubha karmo bAMdhato nathI. tethI te AlokamAM ane paralokamAM sukhI thAya che. te kyAre paNa duHkhI thato nathI. Ama A bhavamAM ane parabhavamAM madada karanAra hovAthI, saMpatti pamADanAra hovAthI ane ApattinuM nivAraNa karanAra hovAthI aucitya e zreSTha bhAI che. aucitya sauthI caDhiyAtuM sukha che. aucityapUrvaka pravartanAro koIne paNa dubhavato nathI. te badhAne sukhI kare che. tethI te pote paNa sukhI thAya che. tenI upara koI IrSyA karatuM nathI. koI paNa tenuM ahita karatuM nathI. te badhe saphaLa thAya che. Ama Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 473 yogasAraH 5/11 aucityaM dharmAdimUlaM janamAnyatA ca bhavati / aucityena sukhaM bhavati / tata aucityaM sukhasya kAraNam / sukhaM tvaucityasya kAryam / tataH kAraNe kAryopacAraM kRtvA'troktaM - aucityameva sukhamiti / aucityaM dharmasya prathamaM mUlam / vRkSo mUlena jIvati / mUlena sa poSyate / avinaSTamUlaH pAdapo prabhUtAni puSpANi phalAni patrANi ca dhArayati / naSTamUlataruH zuSyati / aucityaM dharmasya kAraNam / aucityAddharmaH prabhavati / aucityapUrvako dharma iha paratra ca vipulAM bAhyAbhyantarAM samRddhiM dadAti / aucityamupekSya kRto dharmo na ciraM nandati / kadAcitsa viparItaphalamapi dadAti / aucityaM janAbhimatatvam / aucityasevI janAnAmabhimato bhavati / sarve taM bahumAnena pazyanti / sarve tatkathitaM manyante / tasyAdezaM na ko'pyullaGyati / sarve taM vizvasanti / sa janaiH sarvakAryeSu praSTavyo bhavati / sa janAnAM vighnAni nivArayati / itthamaucityena jano janapriyo bhavati / aucityaM janapriyatvasya kAraNam / janapriyatvamaucityasya kAryam / tato'trApi kAraNe kAryopacAraM kRtvoktaM - aucityameva janamAnyateti / / ucita pravRtti karanAro sukhI thAya che. aucityathI sukha maLe che. mATe aucitya sukhanuM kAraNa che. sukha to aucityanuM kArya che. tethI kAraNamAM kAryano upacAra karIne ahIM kahyuM ke aucitya ja sukha che. aucitya dharmanuM prathama mULa che. jhADa mULathI jIve che. mULathI te poSAya che. jenuM mULa salAmata hoya evuM vRkSa ghaNA puSpo, phaLo ane pAMdaDA dhAraNa kare che. jenuM mULa nAza pAme che, te vRkSa sukAI jAya che. aucitya dharmanuM kAraNa che. aucityathI dharma utpanna thAya che. aucityapUrvakano dharma AlokamAM ane paralokamAM bAhya-atyaMtara vipula samRddhi Ape che. aucityanI upekSA karIne karAyelo dharma lAMbo Takato nathI. kyAreka te UMdhuM phaLa paNa Ape che. aucitya e lokomAM mAnyapaNuM che. aucityane sevanAro lokone mAnya bane che. badhA tene bahumAnathI juve che. badhA tenuM kahyuM mAne che. tenA AdezanuM koI paNa ullaMghana karatuM nathI. badhA teno vizvAsa kare che. badhA kAryomAM loko tene pUche che. te lokonA vipno nivAre che. Ama aucityathI mANasa lokapriya bane che. aucitya janapriyatvanuM kAraNa che. janapriyatva e aucityanuM kArya che. tethI ahIM paNa kAraNamAM kAryano upacAra karIne kahyuM ke aucitya ja lokamAnyatA che. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aucityasya svarUpam yogasAra: 5/12 aucityamapunarbandhakasya lakSaNam / uktaJca yogazatake 'pAvaM na tivvabhAvA I kuNai, Na bahumaNNaI bhavaM ghoraM / uciyaTThiDaM ca sevai, savvattha vi apuNabaMdhotti // 13 // ' (chAyA - pApaM na tIvrabhAvAtkaroti, na bahumanyate bhavaM ghoraM / ucitasthitiM ca sevate, sarvatrA'pi apunarbandhaka iti // 13 // ) sakRdevaucityazabdagrahaNenA'pyarthasaGgatisambhave'pi punaH punaraucityazabdopAdAnamaucityasya mAhAtmyakhyApanArtham // 11 // aucityasya mAhAtmyaM pradarzyA'dhunaucityasya svarUpaM darzayati 474 avataraNikA mUlam - karmabandhadRDhazleSaM, sarvasyAprItikaM sadA / - dharmArthinA na karttavyaM, vIreNa 'jaTinAM yathA // 12 // anvayaH - yathA vIreNa jaTinAM ( aprItikaM na kRtaM tathA) dharmArthinA karmabandhadRDha zleSaM sarvasyAprItikaM sadA na karttavyam // 12 // padmayA vRttiH yathA dRSTAntopanyAse, vIreNa surAsuranarapUjitenA'syA avasarpiNyAzcaramatIrthapatinA zrIvardhamAnasvAminA, jaTinAM tApasAnAm, 'aprItikaM na kRtaM tathA' ityatrAdhyAhAryam, dharmArthinA - dharmaM karttumicchatA, karmabandhadRDha zleSam - karmaNaHkArmaNavargaNApudgalAnAM bandha: - jIvena sahaikIbhAva iti karmabandhaH, sa eva dRDhaH - nibiDa: - - aucitya apunarbaMdhakanuM lakSaNa che. yogazatakamAM kahyuM che - 'apunabaMdhaka tIvrabhAvathI pApa na kare, ghora saMsArane sAro na mAne ane badheya ucita sthitine serve. (13)' mULa zlokamAM eka ja vAra aucitya zabdanuM grahaNa karyuM hota to paNa arthanI saMgati thAta. chatAM paNa vAraMvAra aucitya zabdanuM grahaNa karyuM che, te aucityanuM mahattva batAvavA mATe jANavuM. (11) avataraNikA - aucityanuM mAhAtmya batAvIne have aucityanuM svarUpa batAve che - zabdArtha - jema zrIvIraprabhue tApasone aprIti thAya tevuM kArya na karyuM tema dharmArthIe karmabaMdhane dRDha rIte coMTADanAruM badhAne aprIti karAvanAruM kArya haMmezA na 42. (12) 1. jaTinA - C, F, G, J, jaTini - MI Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 475 yogasAraH 5/12 zrIvIrasya prathamazcAturmAsaH zleSaH-sambandho yasmAditi karmabandhadRDhazleSam, sarvasya - sarvajanAnAm, aprItikam - arucikaraM kAryam, sadA - sarvakAlam, nazabdo niSedhe, karttavyam - vidheyam / pravrajyAgrahaNAnantaraM zrIvIraH prathame cAturmAse morAkasanniveze dUijjaMtatApasAzrame'vasat / tatra kulapatiH siddhArthabhUpatimitramAsIt / tena zrIvIrAya vAsArthaM tRNakuTidattA / zrIvIrastasyAM sadA pratimAyAmatiSThat / kSudhAkulA gAva Azrame pravizya kuTInAM tRNamabhyavaharan / anye tApasAH svakuTibhyastA nirakAzayan / tato gAvaH zrIvIrasya kuTestRNamabhakSayan / zrIvIrastu kAyotsargasthatvAttAnna nyavArayat / tatastAH sukhena tRNamabhakSayan / etadRSTvA paraistApasaiH kulapateH kathitam / tataH kulapatinA zrIvIra uktaH - 'pakSiNo'pi svanIDaM rakSanti / tvaM tu rAjaputraH / tvaM kiM gobhyaH svIyAM kuTiM na rakSasi / ' zrIvIreNa cintitam - 'mama atra vasanenaiSAmaprItirbhavati / tato mayA'tra na sthAtavyam / ' itthaM vicintya sa cAturmAsaprArambhasya paJcadazadinAnantarameva tato vyaharat / tena paJcA'bhigrahA gRhItAH, tadyathA-1) aprItimadgRhe na vasanIyam, 2) sadA pratimAyAM sthAtavyam, 3) sadA maunaM dharttavyam, 4) gRhasthasya vinayo na karttavyaH, 5) karayorbhojanaM karttavyam / uktaJca saptatizatakasthAna paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - dIkSA lIdhA pachI prabhuvIra pahelA comAsAmAM morAkasannivezamAM dUIjjata tApasInA AzramamAM rahyA. tyAM kulapati siddhArtha rAjAnA mitra hatA. temaNe prabhuvIrane rahevA mATe ghAsanI jhUMpaDI ApI. prabhuvIra haMmezA temAM kAussagnadhyAnamAM rahetA. bhUkhI gAyo AzramamAM pesIne jhUMpaDInuM ghAsa khAtI. bIjA tApaso potAnI jhUMpaDIomAMthI temane kADhatAM. tethI gAyo prabhuvIranI jhUMpaDInuM ghAsa khAtI. prabhuvIra to kAussagnadhyAnamAM hovAthI temane aTakAvatA nahIM. tethI teo sukhethI ghAsa khAtI. A joIne bIjA tApasoe kulapatine kahyuM. tethI kulapatie prabhuvIrane kahyuM - "pakSIo paNa potAnA mALAnuM rakSaNa kare che. tame to rAjaputra cho. tame kema gAyothI potAnI jhUMpaDInuM rakSaNa karatA nathI ?' prabhuvIre vicAryuM - "mArA ahIM rahevAthI Amane aprIti thAya che. tethI mAre ahIM rahevuM na joIe.' Ama vicArI temaNe comAsu zarU thayAnA paMdara divasa pachI ja tyAMthI vihAra karyo. temaNe pAMca abhigraho lIdhA. te A pramANe - 1) aprItivALA ghare na 23j, 2) DaMbhezA 5132samaya 23j, 3) uMbhezA mauna. 25j, 4) sthano vinaya na karavo, 5) hAthamAM bhojana karavuM. saptatizatakasthAnaprakaraNamAM Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 zrIvIrasya paJcAbhigrahAH yogasAraH 5/12 prakaraNe zrIsomatilakasUribhiH - ...tesi bahubhiggahA davvamAi vIrassime ahiA ||169||aciyttugghnivsnn, niccaM vosa?kAya moNeNaM / pANIpattaM gihivaMdaNaM, abhigghpnngmeaN||170||' (chAyA - ...teSAM bahvabhigrahA dravyAdayo vIrasyeme adhikAH // 169 // aprItikAvagrahanivasanaM, nityaM vyutsRSTakAyo maunena / pANipAtraM gRhivandanamabhigrahapaJcakametad // 170 // ) AvazyakaniyuktivRttau zrIharibhadrasUribhiridaM kathAnakamevaM pratipAditam - 'kathAnakam-tao sAmI viharamANo gao morAgaM sannivesaM, tattha morAe duijjaMtA nAma pAsaMDigihatthA / tesiM tattha AvAso / tesiM ca kulavatI bhagavao piumitto / tAhe so sAmissa sAgaeNa uvaDhio / tAhe sAmiNA puvvapaogeNa bAhA pasAriA / so bhaNati-asthi gharA, ettha kumAravara ! acchaahi| tattha sAmI egarAiaM vasittA pacchA gato, viharati / teNa ya bhaNiyaM-vivittAo vasahIo, jai vAsAratto kIrai, Agacchejjaha aNuggahIyA hojjAmo / tAhe sAmI aTTha uubaddhie mAse viharettA vAsAvAse uvAgate taM ceva dUijjaMtayagAmaM eti / tatthegaMmi uDave vAsAvAsaM Thio / paDhamapAuse ya gorUvANi cAriM alabhaMtANi zrI somatilakasUrijIe kahyuM che, temanA dravya vagere ghaNA abhigraho che. vIraprabhunA A adhika abhigraho che - aprItivALAnA avagrahamAM na rahevuM, haMmezA kAussagnamAM rahevuM, maunamAM rahevuM, hAthamAM bhojana karavuM ane gRhasthane vaMdana na karavuM - 20 pAMya mamiyo che. (168,170)' mAvazyaniyujitanI vRttimA shriimdrsUrijIe A kathAnaka A rIte kahyuM che, tyAra pachI svAmI vihAra karatAM-karatAM morAkasannivezamAM padhAryA. te morAkamAM duIjjata nAmanA pAkhaMDI (tApasa) gRhastho rahetA hatA. tyAM temano AvAsa hato. teono kulapati bhagavAnanA pitAno mitra hato. tethI te svAmInA svAgata mATe upasthita thayo. bhagavAne pUrvanA saMskArane 24o DAya asAya. to aj, 'bhA212 ! ma gharo cha. tathA tame mahA 2Do.' tyAM svAmI eka rAtri rahIne nIkaLI gayA. nIkaLatI vakhate kulapatie bhagavAnane kahyuM, "ahIM vasati asaMsakta che, tethI jo tamArI icchA hoya to ahIM comAsA mATe padhArajo, amArI upara anugraha thaze." tyAra pachI svAmI zeSakALanA ATha mAsa vihAra karI comAsu besatAM te ja duIjjatonA gAme AvyA. tyAM eka jhUMpaDImAM comAsu rahyA. pahelo varasAda paDavA chatAM gAyone cAro na maLatAM gAyo Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/12 zrIvIrasya paJcAbhigrahAH 477 juNNANi taNANi khAyaMti, tANi ya gharANi uvvelleti / pacchA te vAreMti, sAmI na vArei / pacchA dUijjaMtagA tassa kulavaissa sAheti jahA esa etANi na NivAreti / tAhe so kulavatI aNusAsati, bhaNati-kumAravara ! sauNIvi tAva appaNiNehUM rakkhati, tumaM vArejjAsi / sappivAsaM bhaNati / tAhe sAmI aciyattoggahotti kAuM niggao, ime ya teNa paMca abhiggahA gahIA, taMjahA-aciyattoggahe na vasiyavvaM 1 niccaM vosaTThakAeNa 2 moNeNaM 3 pANIsu bhottavvaM 4 gihattho na vaMdiyavvo na'bbhuTuMtavvo 5, ete paMca abhiggahA / tattha bhagavaM addhamAsaM acchittA tao pacchA aTThiagAmaM gto| ..... // 461 // ' (chAyA - tataH svAmI viharan gato morAkaM sannivezaM / tatra morAke dUijjantA (dvitIyAntA) nAma pASaNDino gRhasthAH / teSAM tatrAvAsaH / teSAM ca kulapatiH bhagavataH pituH mitram / tadA sa svAminaM svAgatena upasthitaH / tadA svAminA pUrvaprayogeNa bAhuH prasAritaH / sa bhaNati-santi gRhANi / atra kumAravara ! tiSTha / tatra svAmI ekAM rAtriM uSitvA pazcAdgataH, viharati / tena ca bhaNitam-viviktA vasatayaH, yadi varSArAtraH kriyate, AgaccheH anugRhItA bhaviSyAmaH / tadA svAmI aSTau RtubaddhAn mAsAn vihRtya varSAvAse upAgate tameva dvitIyAntakagrAmameti / tatraikasmin uTaje varSAvAsaM jUnuM ghAsa khAya che ane te gharo-kaTiro upara lAgelA ghAsane kheMcI khAya che. pAchaLathI AzramavAsIo gAyane aTakAve che, paraMtu svAmI aTakAvatAM nathI. A joI duIjjata nAmanA pAkhaMDIo potAnA kulapatine kahe che ke "A gAyone aTakAvatAM nathI." kulapati bhagavAnane zikhAmaNa Ape che ane kahe che ke, "he kumAravara ! pakSI paNa potAnA mALAnuM rakSaNa kare che, tethI tame paNa potAnI kuTiranI rakSA karo." e pramANe kulapati AgrahapUrvaka kahe che. tyAre svAmI aprItika avagraha che (arthAtu ahIM avagraha ApanArane mArAthI aprIti utpanna thAya che) ema jANI tyAMthI nIkaLI gayA. te samaye bhagavAne A pAMca abhigraho dhAraNa karyA. (1) aprIti thAya tevA avagrahamAM rahevuM nahi (arthAt je rahevA mATe jagyA Ape. tene aprIti thAya tevA sthAne rahevuM nahi) (2) haMmezA vyutkRSTa kAyAvALA thane (13samai) bhane (3) bhauna. 23 (4) 425Ama 52j (5) sthane vaMdana karavA nahi ke tenuM abhyatthAna karavuM nahi. A pramANe pAMca abhigraho prabhue dhAraNa karyA. tyAra pachI prabhu tyAM duIjjata gAmamAM) paMdara divasa rahIne B-15 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 zrIvIrasya paJcAbhigrahAH yogasAra: 5/12 sthitaH / prathamaprAvRSi ca gAvaH cArimalabhamAnA jIrNAni tRNAni khAdanti / tAni ca gRhANi udvelayanti / pazcAtte vArayanti, svAmI na vArayati / pazcAd dvitIyAntakAH tasmai kulapataye kathayanti yathA eSa etA na nivArayati / tadA sa kulapatiranuzAsti, bhaNati - kumAravara ! zakunirapi tAvadAtmIyaM nIDaM rakSati, tvaM vArayeH / sapipAsaM bhaNati / tadA svAmI aprItikAvagraha iti kRtvA nirgataH, ime ca tena paJca abhigrahA gRhItAH, tadyathAaprItikAvagrahe na vasanIyaM nityaM vyutsRSTakAyena, maunena, pANyorbhoktavyaM, gRhastho na vanditavyo nAbhyutthAtavyaH, ete paJca abhigrahAH / tatra bhagavAn ardhamAsaM sthitvA tataH pazcAt asthikagrAmaM gataH... ||461 // ) Avazyakaniryuktau zrIbhadrabAhusvAmibhirasya kathAnakasyopasaMhAra evaM kRtaH - 'dUijjaMtagA piuNo vayaMsa tivvA abhiggahA paMca / aciyattuggahi na vasaNa 1 NiccaM vosaTTa 2 moNeNaM 3 // 462 // pANIpattaM 4 giviMdaNaM ca 5 // 463 // ' (chAyA - dUtijjantakA: ( dvitIyAntakA:) pituH vayasya: tIvrA abhigrahAH paJca / aprItyavagahe na vasanaM 1 nityaM vyutsRSTaH 2 maunena 3 // 462 // pANipAtraM 4 gRhivandanaJca 5 // 463 // ) ........... itthaM zrIvIraH parasyAprIternivAraNAya pravarttamAne cAturmAse'pi vyaharadaprItimadgRhavAsaM ca pratyAkhyAtavAn / itthaM kurvatA tena sUcitaM - parasya svalpA'pyaprItiH pariharttavyA / tathA pravarttanIyaM yathA parasya svalpA'pyaprItirna syAditi / tato dharmArthibhiH sadA tathA ceSTanIyaM yathA kasyacidapyaprItirna syAt / uktaJca dvAtriMzadvAtriMzikAsu 'aprItirnaiva asthikagrAma tarapha gayA. (461)' AvazyakaniyuktimAM zrIbhadrabAhusvAmIjIe A kathAnakano upasaMhAra A rIte karyo che, 'dutijjataka tApaso- pitAnA mitrakaThina pAMca abhigraho - (1) aprItivALA avagrahamAM rahevuM nahi, (2) nitya assaggavANA, (3) bhaunamAM rahe. (462) (4) 4rapAtrI, (4) gRhasthane vahana na 42vuM. ... (463)' Ama prabhuvIre bIjAnI aprItinuM nivAraNa karavA cAlu comAse paNa vihAra karyo ane aprItivALAnA ghare nahIM rahevAnI pratijJA lIdhI. Ama karavAthI temaNe sUcavyuM ke - 'bIjAne jarA paNa aprIti na karavI. tevI rIte pravartavuM ke jethI bIjAne jarAya aprIti na thAya.' mATe dharmArthIoe haMmezA tevI rIte pravartavuM ke jethI koIne paNa aprIti na thAya. dvAtriMzadvAtriMzikAmAM kahyuM che, 'dharmamAM udyama karanArAe Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 479 yogasAraH 5/12 dharmArthinA karmabandhadRDhazleSamaprItikaM tyAjyam kasyApi, kAryA dharmodyatena vai / itthaM zubhAnubandhaH syAdatrodAharaNaM prabhuH // 5/4 // ' yadi parasyAprItikaraM kAryaM kriyate tarhi tasya saGklezo bhavati / sa manovAkkAyairasamaJjasaM ceSTate / tataH so'zubhakarmabandhaM karoti / tena ca sa paratra duHkhI bhavati / tasya saGkleze nimittabhUtatvAdaprIteH kartA'pyazubhakarmabandhaM karoti / parasyAprItikaraNenA'zubhaM karma dRDhaM badhyate / tataH so'pi paratra duHkhIbhavati / itthaM parasyA'prItikaraNenobhayeSAM hAnirbhavati / puSpaM sarvatra saurabhameva prasArayati / evaM sAdhakena sarveSAM priyameva krnniiym| aprItirazucirUpA bhavati / azuciM ko'pi nA'bhilaSati / sarve tAM dUratastyajanti / evaM sAdhakena parasyAprItirdUrato varjanIyA / parA'prItivarjanenaiva dharmasyA''rAdhanA bhavati / parasyA'prItiM kRtvA kRtA dharmArAdhanA vastuto dharmArAdhanA na bhavati, dRDhakarmabandhakatvAt / atrAyamupadezasAra:-vIravibhudRSTAntena sarvatrA'prItiH parihAryA // 12 // avataraNikA - aprItiparihArarUpamaucityaM pradA'dhunA sadAcArapravRttirUpamaucityaM TarNayati - koIne paNa aprIti na karavI. Ama zubhano anubaMdha thAya che. ahIM vIraprabhu udAharaNarUpa che. (54) jo bIjAne aprIti thAya tevuM kArya karAya to tene saMkleza thAya che. te mana-vacana-kAyAthI jema tema varte che. tethI te azubha karma bAMdhe che. tenAthI te parabhavamAM duHkhI thAya che. tenA saMklezamAM nimitta banyo hovAthI aprIti karanAro paNa azubha karma bAMdhe che. bIjAne aprIti karavAthI azubha karma daDha rIte baMdhAya che. tethI te paNa parabhavamAM duHkhI thAya che. Ama bIjAne aprIti karavAthI baMnene nukasAna thAya che. phUla badhe sugaMdhane ja phelAve che. ema sAdhake badhAnuM priya ja karavuM. aprIti azuci jevI che. azucine koI jhaMkhatuM nathI. badhA tene dUrathI varje che. ema sAdhake bIjAnI aprIti dUrathI varjavI. bIjAnI aprItine varjavAthI ja dharmanI ArAdhanA thAya che. bIjAne aprIti karIne karAyelI dharmanI ArAdhanA hakIkatamAM dharmanI ArAdhanA nathI, kemake tenAthI daDha rIte karma baMdhAya che. ahIM upadezano sAra A pramANe che - prabhuvIranuM dRSTAnta laI badhe aprIti tyajavI. (12) avataraNikA - aprItinA tyAgarUpa aucitya batAvIne have sadAcAramAM pravRttirUpa aucitya batAve che - Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 sadAcArapravRttirUpamaucityam yogasAraH 5/13 mUlam - 'bIjabhUtaM sudharmasya, sadAcArapravarttanam / sadAcAraM vinA svairi-NyupavAsanibho hi saH // 13 // anvayaH - sadAcArapravarttanaM sudharmasya bIjabhUtam, hi sadAcAraM vinA sa svairiNyupavAsanibhaH (asti) // 13 // padmIyA vRttiH - sadAcArapravarttanam - san-zobhanazcAsAvAcAraH-anuSThAnaJceti sadAcAraH, tatra pravartanaM pravRttiriti sadAcArapravartanam, sudharmasya - kevaliprarUpitasya, bIjabhUtam - AdyakAraNam, hi - yataH, sadAcAram - sadanuSThAnaM, vinA - Rte, saH - dharmaH, svairiNyupavAsanibhaH - svairiNyA-vyabhicAriNyA kRta upavAsa iti svairiNyupavAsaH, tena nibha:-tulya iti svairiNyupavAsanibhaH, 'asti' itytraadhyaahaarym| dharmArthinA sadA zubhAcAreSu pravartanIyam / tenA'zubhAcArA varjanIyAH / zubhAcArAstvevamprakArAH santi-devaguruparyupAstiH, saptavyasanatyAgo, nyAyasampannatA, dInaduHkhoddharaNaM, paropakAro, guNAnuvAdo, nindAtyAga, audArya, dAkSiNyaM, pApabhIrutvAdayazca / ete sadAcArA dharmasya bIjabhUtAH / bIjAdRkSaH prabhavati / evaM sadAcAreSu pravarttanena dharmaH prabhavati / dvitIyabhUmikArohaNArthaM prathamaM prathamabhUmikA''rohaNIyA / prathamabhUmikA''rohaNaM vinA dvitIyabhUmikArohaNamazakyam / sadAcAraH prathamabhUmikArUpaH, dharmo dvitIyabhUmikArUpaH / zabdArtha - sadAcAramAM pravartavuM e saddharmanuM bIja che, kemake sadAcAra vinAno dharma e vyabhicAriNI strInA upavAsa jevo che. (13) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - dharmArthIe haMmezA sArA AcAro AcaravA. teNe azubha AcAro choDavA. zubha AcAro AvA prakAranA che - deva-gurunI sevA, sAta vyasanono tyAga, nyAyathI yuktapaNuM, dInonA duHkho dUra karavA, paropakAra karavo, guNAnuvAda karavA, niMdAno tyAga karavo, udAratA, dAkSiNya (bIjAnI prArthanAno bhaMga na karavo), pApathI DaravuM vagere. A sadAcAro dharmanA bIja samAna che. bIjamAMthI vRkSa thAya che, ema sadAcAromAM pravartavA vaDe dharma thAya che. bIjA mALe caDhavA mATe pahelA pahelA mALe caDhavuM joIe. pahelA mALe caDhyA vinA bIjA mALe caDhI na zakAya. sadAcAra e pahelA mALa jevo che. dharma bIjA mALa jevo che. 1. G pratAvayaM zloko nAsti / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/13 sadAcAraM vinA kRto dharmaH svairiNyupavAsanibhaH 481 tato dharmAbhilASiNA prathamaM sadAcAre pravartanIyam / tata eva dharmasyA''rAdhanA zakyA / sadAcArapravRtti vinA dharmasyA''rAdhanA na bhavati / sadAcArapravRttiM vinA kRtA dharmArAdhanA vyabhicAriNyA kRtenopavAsena tulyA bhavati / vyabhicAriNI vyabhicArA''sevanena pApaM karoti / yadi sopavAsaM karoti tayapi sA dhArmikA na bhavati / tasyA upavAsamAtreNa na ko'pi tAM dhArmikAM manyate / pratyuta sarve tAmupahasanti / yatastayA kRta upavAsaH kevalaM bAhyA'DambararUpa eva / vastuto vyabhicArapravRttatvAttasyA jIvane dharmasAro na vidyate / sA svapApakriyAyAH pracchAdanArthaM kapaTavRttyopavAsaM karoti / itthaM vyabhicAriNyA kRta upavAso na zobhate / evaM sadAcArapravRttiM vinA kRto dharmo bAhyADambararUpo bhavati / vastutaH sadAcArapravRttyabhAvAtsa niHsAro bhavati / sa dharmaH kevalaM svAsadAcArapracchAdanArthaM kriyate / janeSu svAtmAnaM dhArmikatvena prathayituM sa kriyate / sadAcArapravRttiM vinA kRto dharmaH kapaTavRttiH / sadAcArapravartanaM vinA dharmasyA''rAdhakaH pravacanopaghAtakaH, yatastaM dRSTvA janA evaM cintayeyuH - 'ayaM dhArmiko'pi sannasadAcAreSu pravRttaH / tato'smindarzane sarve'pIdRzA eva syuH / tato'yaM dharmo na samIcInaH / ' iti / itthaM vicArya te tethI dharmane icchanArAe pahelA sadAcAramAM pravartavuM joIe. pachI ja dharmanI ArAdhanA zakya bane che. sadAcAra karyA vinA dharmanI ArAdhanA thatI nathI. sadAcAra vinA karAyelI dharmArAdhanA vyabhicAriNI strIe karelA upavAsa jevI che. vyabhicAriNI strI pApa kare che. jo te upavAsa kare to paNa te dhArmika banatI nathI. teNInA upavAsa karavA mAtrathI koI paNa teNIne dhArmika mAnatuM nathI. UlaTuM badhA teNIno upahAsa kare che, kemake teNIno upavAsa mAtra bAhya ADaMbara rUpa ja che. hakIkatamAM vyabhicAramAM pravRtta hovAthI teNInA jIvanamAM dharma nathI. te potAnA pApane DhAMkavA kapaTavRttithI upavAsa kare che. Ama vyabhicArI strIe karelo upavAsa zobhato nathI. ema sadAcAra vinA karAyelo dharma bAhya ADaMbararUpa che. hakIkatamAM sadAcAramAM pravRtti na hovAthI te dharma niHsAra che. te dharma mAtra potAnA kharAba AcArane DhAMkavA karAya che. lokomAM potAne dharmI kahevaDAvavA mATe te karAya che. sadAcAra vinA karAyelo dharma kapaTavRtti che. sadAcAra vinA dharma karanAro jinazAsananI hIlanA kare che, kemake tene joIne loko ema vicAre ke, "A dharmI paNa kharAba AcAro kare che. mATe A dharmamAM badhA ya AvA ja hovA joIe. mATe A dharma Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 - sadAcArasya mAhAtmyam jinadharmAtparAGmukhAH syuH / atrA'yaM bhAvaH-prathamaM sadAcAre pravarttanIyam, tato dharmArAdhanA karttavyA / sadAcAro laukikadharmaH / taM vinA lokottaradharmasyA''rAdhanA na zobhate // 13 // avataraNikA sadAcAravihInadharmasya svairiNyupavAsanibhatvaM pratipAdyA'dhunA sadAcAra-sya mAhAtmyameva spaSTayati mUlam - mUrtto dharmaH sadAcAraH, sadAcAro'kSayo nidhiH / 'dRDhaM dhairyaM sadAcAraH, sadAcAraH paraM yazaH // 14 // yogasAra: 5/14 - - anvayaH - sadAcAro mUrto dharmaH, sadAcAro'kSayo nidhi:, sadAcAro dRDhaM dhairyaM, sadAcAraH paraM yazaH // 14 // 8 padmayA vRttiH - sadAcAra:- sadanuSThAnapravRttiH, mUrttaH - sAkSAt, dharmaH - karmoddhArakaH, sadAcAro, akSayaH sadA pUrNaH, nidhiH - nidhAnam, sadAcAraH, dRDham - prabalam, dhairyam - Apatsvavicalitatvam, sadAcAraH, param - advitIyam, yazaH - khyAtiH / sadAcAraH pratyakSo dharmaH / sa bahujaneSu dRzyate / anye dharmAstu tatpRSThabhAvinaH / dharmo sAro nathI.' Ama vicArI teo jinadharmathI parAgkha thAya. ahIM kahevAno bhAva Avo che - 'pahelA sadAcAramAM pravartavuM, pachI dharmanI ArAdhanA karavI. sadAcAra laukika dharma che. tenA vinA lokottara dharmanI ArAdhanA zobhatI nathI. (13)' avataraNikA - 'sadAcAra vinAno dharma vyabhicAriNI srInA upavAsa jevo che' ema kahIne have sadAcAranuM mAhAtmya ja batAve che - zabdArtha - sadAcAra sAkSAt mUrtimAna dharma che, sadAcAra akSaya nidhAna che, sahAyAra dRDha dhairya che, sahAyAra zreSTha yaza che. (14) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - sadAcAra pratyakSa dharma che. te ghaNA lokomAM dekhAya che. bIjA dharmo to tenA pachI thanArA che. dharma bhAvarUpa che. te dekhAto nathI. 1. dRDhadhairyaM - B, D, EI 2. sukhaM - DI Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 483 yogasAraH 5/14 sadAcAro mUrto dharmo'kSayanidhizca bhAvarUpaH / sa na dRzyate / sadAcAraH kriyArUpaH / sa sAkSAd dRzyate / kriyayA bhAvaH prAdurbhavati vardhate ca / yathAzakti kriyAM vinA kevalasya bhAvasyAstitvaM na bhavati / tatrApi bhAvasya pratipAdanaM dambharUpam / bAlajIvA sadAcAraM dRSTvaiva dharmaM pratyAkRSyante / sadAcAro'kSayo nidhiH / nidhAnAddhanaM prApyate / yathA yathA tasmAddhanaM niSkAzyate tathA tathA tadriktIbhavati / dhane sarvathA niSkAzite nidhAnaM kSIyate / sadAcAreNa puNyaM badhyate / tadudaye vipulaM sukhaM prApyate / tadA punaH sadAcArA''sevanena puNyaM badhyate / tadudaye punarvipulaM sukhaM prApyate / evaM paramparayA jIvo muktisukhamapi prApnoti / tattvakSayam / itthaM sadAcAreNA'kSayaM sukhaM prApyate / tataH kAraNe kAryopacAraM kRtvA'troktaM-sadAcAro'kSayo nidhiriti / sadAcAro dRDhaM dhairyam / dhiyA rAjate iti vyutpattyA dhIraH-prAjJaH, dhairya-prAjJatvam / buddhizAlI sadAcAre pravarttate / yaH sadAcAre na pravarttate sa svasya mUrkhatAM prakhyApayati / sadAcAreNa sugatirasadAcAreNa ca durgatiH prApyate / yastIvramedhAvI bhavati sa sadAcAre sadAcAra kriyArUpa che. te sAkSAta dekhAya che. kriyAthI bhAva pragaTe che ane vadhe che. zakti mujabanI kriyA vinA ekalA bhAvanuM astitva hotuM nathI. tyAM paNa bhAvano dAvo karavo e daMbharUpa che. bALajIvo sadAcArane joIne ja dharma pratye AkarSAya che. sadAcAra akSaya nidhAna che. nidhAnamAMthI dhana maLe che. jema jema temAMthI dhana kaDhAya tema tema te khAlI thAya che. badhuM dhana kADhavA para nidhAna khAlI thaI jAya che. sadAcArathI puNya baMdhAya che. teno udaya thAya tyAre ghaNuM sukha maLe che. tyAre pharI sadAcAranA sevanathI puNya baMdhAya che. teno udaya thAya tyAre pharI vipula sukha maLe che. ema paraMparAe jIva muktinA sukhane paNa pAme che. te to akSaya che. Ama sadAcArathI akSaya sukha maLe che. tethI kAraNamAM kAryano upacAra karIne ahIM kahyuM ke sadAcAra akSaya nidhAna che. sadAcAra e daDha vairya che. buddhithI zobhe te dhIra, eTale ke hoMziyAra. dharma eTale hoMziyArI. buddhizALI sadAcAramAM pravarte che. je sadAcAra sevato nathI te potAnI mUrkhAI batAve che. sadAcArathI sagati ane asadAcArathI durgati maLe che. je bahu buddhizALI hoya te sadAcAra sevavA vaDe potAnI sagati nakkI kare che. tethI ahIM Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcAro dRDhadhairyaM parayazazca yogasAra: 5/15 484 pravarttanena svasya sugatiM nizcinoti / tato'tra buddhimattvaM kAraNam / sadAcArapravRttistatkAryam / tataH kArye kAraNopacAraM kRtvA'troktaM- sadAcAro dRDhaM dhairyamiti / yadivA dhairyaM saattviktaaruupm| atisAttvika eva sadAcAramAsevate / niHsattvo hInasattvo vA sadAcAre na pravarttate / sadAcAre pravRttena svasya sAttvikatA sUcitA / atrA'pi kArye kAraNopacAraM kRtvoktaM - sadAcAra evA'tisAttvikatA, sadAcAra eva dRDhaM dhairyamiti / sadAcAreNa sarvatra yazaH prasarati / sadAcArapravRttaM devA api namanti / sarve taM stuvanti / tato'tra kAraNe kAryopacAraM kRtvoktaM- sadAcAra eva zreSThaM yaza iti / itthaM sadAcArasya mAhAtmyaM jJAtvA sadA sadAcAre pravarttanIyam // 14 // avataraNikA - dvitIye zloke uktaM munirmanaH sthirIkurvIta iti / tato mana:sthirIkaraNopAyabhUtAmanutsukatAM pratipAdayati mUlam - lobhamunmUlayanmUlA - dapramatto muniH sadA / kSAyopazamike bhAve, sthito'nutsukatAM bhajet // 15 // buddhizALIpaNuM e kAraNa che. sadAcAra tenuM kArya che. tethI kAryamAM kAraNano upacAra karIne ahIM kahyuM ke sadAcAra e dRDha dhairya che. athavA dhairya eTale sAttvikatA. bahu sAttvika hoya e ja sadAcArane seve che. sattva vinAno ke alpa sattvavALo sadAcArane sevato nathI. sadAcAra sevanArAe potAnI sAttvikatA sUcavI. ahIM paNa kAryamAM kAraNano upacAra karIne kahyuM ke sadAcAra ja atisAttvikapaNuM che, sadAcAra ja deDha dhairya che. sadAcArathI cAre bAju yaza phelAya che. sadAcAra sevanArAne devo paNa name che. badhA tene stave che. tethI ahIM kAraNamAM kAryano upacAra karIne kahyuM ke sadAcAra ja zreSTha yaza che. Ama sadAcAranuM mAhAtmya jANIne sadAcAramAM pravartavuM. (14) avataraNikA - bIjA zlokamAM kahyuM ke, 'muni manane sthira kare.' tethI manane sthira karavAnA upAyarUpa anutsukatAne jaNAve che - zabdArtha - mULathI lobhano nAza karanAra, apramatta, kSAyopazamika bhAvamAM rahelo muni haMmezA anutsuka bane. (15) 1. ....nutsukitAM - C, F, G, JI 2. vrajet - J, MI Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/15 munirmUlAllobhamunmUlayati 485 ___ anvayaH - mUlAllobhamunmUlayannapramattaH kSAyopazamike bhAve sthito muniH sadA'nutsukatAM bhajet // 15 // padmIyA vRttiH - mUlAt - sarvathA, lobham - mUrchAtRSNArUpam, unmUlayan - nAzayan, apramattaH - pramAdarahitaH, kSAyopazamike - uditasya karmaNaH kSayeNA'nuditasya ca karmaNa upazamena nirvRtte, bhAve - adhyavasAye, sthitaH - vartamAnaH, muniH - saMyamI, sadA - nityam, anutsukatAm - utsukatA-akAle phalavAJchA, na utsukateti anutsukatA, tAm, bhajet - seveta / muniH kadApyutsuko na bhavati / yasya kimapi prAptavyamavaziSyate sa utsuko bhavati / yaH svAtmAnamapUrNaM pazyati sa utsuko bhavati / yo lobhena pIDyate sa utsuko bhavati / yaH svAtmani sukhaM na pazyati parapadArtheSu ca sukhaM pazyati sa utsuko bhavati / munestu svarUpaprAptervyatiriktaM kimapi prAptavyaM nAvaziSyate / sa svAtmAnaM pUrNaM pazyati / sa lobhena na pIDyate / sa parapadArtheSu sukhaM na pazyati, parantvAtmanyeva sukhaM pazyati / tataH sa utsuko na bhavati / sa viSayasukhaM necchati / sa padaM nAbhilaSati / sa satkAraM sanmAnaM vA na vAJchati / so'nukUlatAM na prArthayati / sa vetti yadutsukatA duHkharUpA, na sukharUpA / utsukaH sadA parapadArthAdiprAptyarthaM dhAvati / tasyotsukatA kadApi na nivarttate / pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - lobha eTale mUccha ane tRSNA. udayamAM AvelA karmanA kSayathI ane udayamAM nahIM AvelA karmanA upazamathI thayelo bhAva te lAyopathamika bhAva. utsukatA eTale akALe phaLanI icchA. utsukatAno abhAva te manutsutA. muni kyAreya utsuka na thAya. jeNe kaMIka meLavavAnuM bAkI hoya te utsuka bane che. je potAne adhUro juve che, te utsuka bane che. je lobhathI pIDAya che, te utsuka bane che. jene potAnA AtmAmAM sukha nathI dekhAtuM ane parapadArthomAM sukha dekhAya che, te utsuka bane che. munine to svarUpanI prApti sivAya kaMI paNa meLavavAnuM bAkI nathI. te potAne pUrNa juve che. te lobhathI pIDAto nathI. tene parapadArthomAM sukha dekhAtuM nathI, paNa AtmAmAM ja sukha dekhAya che. tethI te utsuka thato nathI. te viSayasukhane icchato nathI. te padane jhaMkhato nathI. te satkAra ke sanmAnane icchato nathI. te anukULatAnI mAMgaNI karato nathI. te jANe che ke utsukatA duHkharUpa che, Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 muniranutsukatAM bhajet / yogasAraH 5/15 autsukyavyAkulacittaH sadA duHkhamevA'nubhavati / anutsukatAprAptestraya upAyAH / lobhakSayeNA'nutsukatA bhavati / munirlobhaM nAzayati / sa lobhaM tathA kSapayati yathA sa punarna praadurbhvti| sarveSAM mohabhedAnAM lobho durjeyaH / tasya sarvathA kSayaH sUkSmasamparAyaguNasthAnake eva bhavati / anyeSAM mohabhedAnAM kSayastadarvAgbhavati / muniH santoSeNa lobhaM nihanti / uktaJca - yogazAstre - 'lobhasAgaramudvela-mativelaM mahAmatiH / santoSasetubandhena, prasarantaM nivArayet // 4/22 // ' itthaM lobhaM kSapayitvA muniranutsuko bhavati / apramAdena'nutsukatA bhavati / apramAdI sadA''tmasvabhAve lIno bhavati / sa sarvatra niHspRho bhavati / kSAyopazamikabhAvenA'nutsukatA bhavati / mohanIyakarmavipAkodaye jIvaH sadasadvivekaM na jAnAti / mohanIyakarmakSayopazame jAte kSamAnamratAdyA guNAH prAdurbhavanti / tato guNasamRddhatvAtso'nutsuko bhavati / itthaM muniranutsuko bhavati / anutsuko muniH svarUparamaNatArUpaM sukhamanubhavati / sukharUpa nathI. utsuka vyakti haMmezA parapadArtho vagerenI prApti mATe doDe che. tenI utsukatA kyAreya aTakatI nathI. utsukatAthI vyAkuLa cittavALo haMmezA duHkhane ja anubhave che. anutsuka banavAnA traNa upAyo che. lobhanA kSayathI anutsuka banAya che. lobhathI vyAkuLa mANasa tRSNAthI pIDAya che. tethI te utsuka bane che. muni lobhano nAza kare che. te lobhane evI rIte khapAve che ke jethI te pAcho pedA na thAya. mohanA badhA bhedomAM lobha muzkelIthI jitAya evo che. teno saMpUrNa kSaya dasamAM guNaThANe ja thAya che. mohanA bIjA bhedono kSaya tenI pahelA thAya che. muni saMtoSathI lobhane haNe che. yogazAstramAM kahyuM che ke - "buddhizALIe ghaNA mojAvALA, UMcA mojAvALA, pasaratAM lobha samudrane saMtoSarUpI setu bAMdhIne aTakAvavo. (4/22)' Ama lobhane khapAvIne muni anutsuka thAya che. apramAdathI anutsuka banAya che. apramAdI haMmezA AtmasvabhAvamAM lIna bane che. te badhe niHspRha bane che. sAyopathamikabhAvathI anusuka banAya che. mohanIyakarmanA vipAkodayamAM jIva sArA ane kharAbanA vivekane jANato nathI. mohanIyakarmano kSayopazama thavA para kSamA-namratA vagere guNo pragaTe che. tethI guNothI samRddha thavAthI te anutsuka bane che. Ama muni anutsuka bane che. anutsuka muni svarUparamaNatArUpa sukhane anubhave che. Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 487 yogasAraH 5/16,17 lobhasyA'narthakAritvam atrAyamupadezaH-sadA'nutsukena bhAvyam // 15 // avataraNikA - anutsukatApratipanthino lobhasyAnarthakAritvaM zlokayugmena darzayati - mUlam - 'saMsArasaraNirlobho, lobhaH zivapathAcalaH / sarvaduHkhakhanirlobho, lobho vyasanamandiram // 16 // zokAdInAM mahAkando, lobhaH krodhAnalAnilaH / mAyAvallisudhAkulyA, mAnamattebhavAruNI ||17||||yugmm // anvayaH - lobhaH saMsArasaraNiH, lobhaH zivapathAcalaH, lobhaH sarvaduHkhakhaniH, lobho vyasanamandiraM, lobhaH zokAdInAM mahAkandaH, krodhAnalAnilo, mAyAvallisudhAkulyA, mAnamattebhavAruNI // 16 // // 17 // padmIyA vRttiH - lobhaH - mU tRSNArUpaH, saMsArasaraNiH - saMsArasya-bhavasya saraNiH-mArga iti saMsArasaraNiH, lobhaH, zivapathAcalaH - zivasya-mokSasya panthAH adhveti zivapathaH, tatrA'cala:-parvato vighnabhUta ityartha iti zivapathA'calaH, lobhaH, sarvaduHkhakhaniH - sarveSAM-nikhilAnAM duHkhAnAM-asAtAnubhavarUpANAM khani:-Akara utpattisthAnakam ityartha iti sarvaduHkhakhaniH, lobhaH, vyasanamandiram - vyasanAnAm-ApadAM mandiram - sthAnamiti vyasanamandiram, lobhaH, zokAdInAm - zokaH-viSAda Adau yeSAM grahilatvAratidInatAsaGklezAdInAmiti zokAdayaH, teSAma, mahAkandaH - mahAnbRhazcAsau kandazceti mahAkandaH, krodhAnalAnilaH - krodhaH-kopa evA'nala:-vahniriti ahIM upadeza A pramANe che - haMmezA anutsuka thavuM. (15) avataraNikA - have be zlokomAM anutsukatAnA virodhI lobhanA nukasAno satAve cha - zabdArtha - lobha saMsAranA mArga samAna che, lobha mokSamArgamAM parvata samAna che, lobha badhA duHkhonI khANa che, lobha ApattionuM ghara che, lobha zoka vagereno moTo kaMda che, lobha krodharUpI agni mATe pavana samAna che, lobha mAyArUpI velaDI 1. saMsArasAraNirlobho - D, E, JI Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lobhaH saMsArasaraNiH zivapathAcalaH sarvaduHkhakhanizca yogasAra: 5/16,17 488 krodhAnalaH, tasyA'nilaH- vAyuriva uddIpakatvAditi krodhAnalAnilaH, mAyAvallisudhAkulyA mAyA- kapaTameva valliH - vanaspativizeSa iti mAyAvalliH, sudhAyAH - amRtasya kulyAsAraNiriti sudhAkulyA, mAyAvallyAH sudhAkulyeveti mAyAvallisudhAkulyA, mAnamattebhavAruNI mAna:-ahaGkAra eva mattaH - madonmatta ibha: - hastIti mAnamattebha:, tasya vAruNI - madireveti mAnamattebhavAruNI / - - lobho dvividhaH, tadyathA-mUrcchA tRSNA ca / prAptasya vastuno'tyAgecchA mUrcchA / aprAptasya vastunaH prAptericchA tRSNA / dvividho'pi lobho naramutsukaM karoti / lobho'nutsukatAM pratibadhnAti / lobhaH saMsArasya mArgaH / lobhena jIvo bhave bhramati / lobhavyAkulaH sarvapApAni karoti / tataH sa durgatiM prayAti / santoSo mokSamArgaH / hiMsAsatyasteyamaithunAni pAparUpANi bhAsante / lobhI parigrahaM vardhayati / parigrahastu mahApApa: / tathApi lobhinaH sa na pAparUpo bhAsate / 1 I yadi mArge parvata Agacchati tarhi ganturgatiH skhalati / lobhaH mokSamArge parvatasannibhaH / lobhe kRte muktimArge gantuH sAdhakasya gatiH skhalati / mATe amRtanI nIka samAna che, lobha mAnarUpI madavALA hAthI mATe dArU samAna che. (16.17) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - lobha be prakArano che. te A pramANe - mUrchA ane tRSNA. maLelI vastune nahIM choDavAnI icchA e mUrchA. nahIM maLelI vastune meLavavAnI icchA te tRSNA. baMne ya prakArano lobha mANasane utsuka banAve che. lobha anutsukatAne aTakAve che. lobha e saMsArano mArga che. lobhathI jIva bhavamAM bhame che. lobhathI vyAkuLa jIva badhA pApo kare che. tethI te durgatimAM jAya che. saMtoSa je bhokSano bhArga che. hiMsA - Uha-yorI-maithuna pApa3pa lAge che. solI parigrahane vadhAre che. parigraha to mahApApa che. chatAM paNa lobhIne te pAparUpa lAgatuM nathI. jo mArgamAM parvata Ave to janArAnI gati aTakI jAya. lobha e mokSamArgamAM parvata jevo che. lobha karavAthI mokSamArga upara cAlanArA sAdhakanI gati aTakI bhaya che. lobha duHkhonI khANa che. lobhathI vyAkuLa jIva game te rIte potAnA icchitane Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/16,17 lobho vyasanamandiraM zokAdInAM mahAkandazca 489 lobhaH sarvaduHkhAnAmAkaraH / lobhAkulo yathAkathaJcitsvavAJchitasiddhimabhilaSati / tataH sa sarvA duSpravRttayaH karoti / tajjanyapApodaye sa sarvaprakAraM duHkhamanubhavati / Akare prabhUto dhAturvidyate / prabhUte dhAtau niSkAzite satyapi sa rikto na bhavati / evaM lobhA''sevanenA'niSThitaM duHkhaM prApyate / lobhena duHkhaparamparA prApyate / lobhaH sarvAsAmApadAM sthAnam / lobhAkulaH svAbhISTasiddhyarthaM sarvAnaparAdhAnkaroti / tena sa ihabhave'pi vividhA ApadaH prApnoti / sa rAjAdibhiH kArAgRhe kSipyate, sa zUlAyAmapyAropyate / sa dhuurtervnycyte| ___ lobhena zokAdayo bhavanti / lobhI dhanaviyoge zocate / sa svayaM sakhena bhojanamapi na karoti / sa zobhanAni vastrANyapi na paridadhAti / sa kevalaM dhanamekatrIkaroti / sa taddhanaM bhoktuM na zaknoti / sa mRtvA durgatiM prayAti / taddhanaM parairbhujyate / lobhI dhanaviyoge grahilo bhavati / yAvaddhanaM na prApyate tAvallobhI kutrApi ratiM na vindati / lobhI svArthasiddhyarthaM parasya vizvAsaghAtamapi karoti / sa upakAriSvapyapakAraM karoti / kandAdRkSa karavA mAge che. tethI te badhI kharAba pravRttio kare che. tenAthI thayelA pApano jyAre udaya thAya che, tyAre te badhA prakAranuM duHkha bhogave che. khANamAM ghaNI dhAtu hoya che. ghaNI dhAtu kADhavA chatAM paNa te khAlI thatI nathI. ema lobha karavAthI pAra vagaranuM duHkha maLe che. lobhathI duHkhanI paraMparA maLe che. lobha badhI ApattionuM sthAna che. lobhathI vyAkuLa jIva potAnA icchitane pUravA badhA aparAdho kare che. tethI te A bhavamAM paNa vividha Apattio pAme che. te rAjA vagere vaDe kedakhAnAmAM naMkhAya che. te zULI upara paNa caDhAvAya che. te dhUrto vaDe ThagAya che. lobhathI zoka vagere thAya che. lobhI dhananA viyogamAM zoka kare che. te pote sukhethI bhojana paNa karato nathI. te sArA vastro paNa paherato nathI. te mAtra dhana bheguM kare che. te te dhanane bhogavI zakato nathI. te marIne durgatimAM jAya che. tenuM dhana bIjAo bhogave che. lobhI dhananA viyogamAM gAMDo thaI jAya che. jayAM sudhI dhana nathI maLatuM tyAM sudhI lobhIne cena nathI paDatuM. lobhI potAnA svArthane sAdhavA bIjAno vizvAsaghAta paNa kare che. te upakArI upara paNa apakAra kare che. kaMdamAMthI vRkSa uge che. ema lobhathI zoka vagere thAya che. lobhathI thanArA zoka vagere bahu bhayaMkara ane lAMbo Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 lobhaH krodhAnalAnilo mAyAvallisudhAkulyA ca yogasAraH 5/16,17 udbhavati / evaM lobhAcchokAdayo jAyante / lobhAjjAyamAnAH zokAdayastIvratarAzcirakAlabhAvinazca bhavanti / tato lobhaH zokAdInAM mahAkandaH / lobhAt krodho jAyate / yo dhanaM na dadAti tasmai lobhI krudhyati / yo dhanamapaharati tasmAyapi lobhI krudhyati / sa pareSAM svalpAparAdhe'pi pracaNDaM kopaM karoti / anilenA'nalaH prajvalati / evaM lobhena krodho vivardhate / lobhI mAyAM prayunakti / lobhI sarvaprakArairdhanAdikamAkAGkSati / tato dhanAdiprAptyarthaM so'nyAnvaJcayati / sa mAyayA mRSAmapi vadati / sa kevalaM dhanAdikameva pazyati / sa bhAvidurgatiduHkhaM na pazyati / yathA yathA dhanAdikaM vardhate tathA tathA sa hRSyati / sa na jAnAti-dhanAdinA saha tasya karmANyapi vardhante / teSAmudaye tena durgatau rudatA satA bhayaGkarA vedanAH soDhavyA iti / sAraNyA jalaM vahate / tavRkSAdInsiJcati / tena vRkSAdayaH prarohanti puSpaphalayutAzca jAyante / lobho'pi sAraNitulyaH / sa mAyAvalliM siJcati / tato samaya TakanArA hoya che. tethI lobha e zoka vagerenA moTA kaMda samAna che. lobhathI krodha thAya che. je dhana na Ape tenI upara lobhI gusso kare che. je dhananuM apaharaNa kare tenI upara paNa lobhI gusso kare che. te bIjAnA thoDA aparAdhamAM paNa ghaNo gusso kare che. pavanathI agni uttejita thAya che. ema lobhathI gusso vadhe che. lobhI mAyA kare che. lobhI badhI rIte dhanane icche che. tethI dhanane meLavavA te bIjAne Thage che. te mAyAthI khoTuM paNa bole che. te mAtra dhanane ja juve che. te bhaviSyamAM AvanArA durgatinA duHkhane joto nathI. jema jema dhana vadhe che tema tema te khuza thAya che. te jANato nathI ke dhananI sAthe tenA karmo paNa vadhe che. temano udaya thavA para teNe durgatimAM raDatAM raDatAM bhayaMkara vedanAo sahana karavI paDaze. nIka vaDe pANI vahe che. te vRkSa vagerene siMce che. tenAthI vRkSa vagere Uge che ane puSpa-phaLavALA thAya che. lobha paNa nIka jevo che. te mAyArUpI velaDIne siMce che. tethI mAyA Uge che ane vadhe che. pANIthI siMcAyelA vRkSa vagere thoDA samaya pachI sukAI paNa jAya che. amRtathI siMcAyelA vRkSa vagere kyAreya paNa sukAtAM nathI. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/16,17 lobho mAnamattebhavAruNI 491 mAyA prarohati pravardhate ca / jalena siktA vRkSAdyAH kAlAntare zuSyanti / amRtena siktA vRkSAdyAH kadAcidapi na zuSyanti / lobho mAyAvalleramRtakulyAtulyaH / lobhena siktA mAyA kadApi na zuSyati / lobhI sadA mAyAM karoti / lobhAnmAno jAyate / lobhI svAtmAnaM dhanAdisamRddhatvAtsarvAtizAyinaM manyate / sa parAstucchAnmanyate / sa svAtmanaH prazaMsAM karoti vAJchati ca / sa pareSAM nindA karoti / hastI balavAnasti / tasya nigraho duHzakyaH / tatrApi madenonmatto hastyadhikabalavAnbhavati / yadi sa madirAM pAyyate tarhi so'tIvonmatto bhavati / tasya balaM prabhUtaM vardhate / sa kenA'pi nirgrAhyo na bhavati / mAnI mattebhavajjagattRNatulyaM manyate / sa svAtmAnaM sarvebhyo'dhikaM pazyati / lobhAvilastu sa pItamadirAmadamattebhavatsvAtmAnamatizayenotkarSayati parAzcAtizayenA'pakarSayati / yogazAstre lobhasyA'narthakRttvamevaM darzitam - 'AkaraH sarvadoSANAM, guNagrasanarAkSasaH / kando vyasanavallInAM, lobhaH sarvArthabAdhakaH // 418 // ' dharmopadezakulake zrImunicandrasUribhiruktam - 'loho bhuyaMgamo viva, laddhapayAro visaMThulaM lobha mAyArUpI velaDI mATe amRtanI nIka samAna che. lobhathI siMcAyelI mAyA kyAreya paNa sukAtI nathI. lobhI haMmezA mAyA kare che. lobhathI mAna thAya che. lobhI dhanathI samRddha hovAthI potAne badhAthI caDhiyAto mAne che. te bIjAone tuccha mAne che. te potAnI prazaMsA kare che ane jhaMkhe che. te bIjAnI niMdA kare che. hAthI baLavAna hoya che. tene muzkelIthI pakaDI zakAya che. temAM paNa madathI unmatta hAthI adhika baLavAna hoya che. jo tene dArU pIvaDAvAya to te bahu ja unmatta thaI jAya che. tenuM baLa ghaNuM vadhI jAya che. te koIthI paNa pakaDI zakAto nathI. mAnI madathI matta hAthInI jema jagatane ghAsatulya mAne che. te potAne badhA karatA caDhiyAto mAne che. lobhathI yukta evo mAnI to dArU pIdhelA ane madathI matta thayelA hAthInI jema potAno bahu ja utkarSa kare che ane bIjAno bahu ja apakarSa kare che. yogazAstramAM lobhanA nukasAno A pramANe batAvyA che - "lobha badhA doSonI khANa che. lobha guNone khAI janAra rAkSasa che. lobha ApattiorUpI velaDIono kaMda che. lobha badhA kAryono bAdhaka che. (418)" dharmopadezakulakamAM zrImunicandrasUrijIe kahyuM che, "vistarelo lobha sarpanI jema Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lobhaH sarvAnarthakara: yogasAra: 5/17 492 kuNai / uddAmadosavisavega- dUsiyaM kaM na jiyaloe ? // 15 // ( chAyA - lobho bhujaGgama iva, labdhaprasaro visaMsthulaM karoti / uddAmadveSaviSavega- dUSitaM kaM na jIvaloke ? // 15 // ) jIvadayAprakaraNe uktam - 'lobhAo AraMbho, AraMbhAo ya hoi pANivaho / lobhAraMbhaniyatte navaraM, aha hoi jIvadayA // 21 // ' (chAyA - lobhAdArambhaH, ArambhAcca bhavati prANivadhaH / lobhArambhanivRtte navaraM, atha bhavati jIvadayA // 21 // ) dharmopadezazlokeSUktam - 'atilobhaM vitanvAno, naro narakamApnuyAt / avApyAkAlamaraNaM sAgare sAgaro yathA // 61 // ' lobhaH sarveSAM pApAnAM janakaH / itthaM lobhasyAtIvAnarthakRttvaM durjeyatvaJca vicArya tasya nAzAyA'tiprayatnavadbhirbhavitavyam / ayamatropadezasAraH-lobhaH sarvAnarthakaraH / ataH sa mUlato nAzayitavyaH / uktaJca dharmopadeza zlokeSu - ' na syAddharmAya yogyo'ti-lobhAkulitamAnasaH / hitaiSI taM tyajettenA- nyathA duHkhI kapiryathA // 62 // // 17 // avataraNikA - lobhasyAnarthakAritvaM pradarzyA'dhunA tasya sarvadoSamUlatvaM prakaTayati jIvalokamAM kone vyAkuLa ane svacchaMda dveSarUpI viSanA vegathI dUSita karato nathI ? (15)' jIvadayA prakaraNamAM kahyuM che, 'lobhathI AraMbha thAya che. AraMbhathI hiMsA thAya che. lobha ane AraMbhathI nivRtta thaye chate jIvadayA thAya che. (21)' dharmopadezazlokomAM kahyuM che, 'jema sAgara samudramAM paDIne akALe marIne narakamAM gayo tema atilobha karanAra manuSya akALe maraNa pAmIne narakamAM jAya che. (61)' lobha badhA pApono bApa che. Ama lobha khUba ja nukasAna karanAra ane muzkelIthI jitAya tevo che, ema vicArIne tenA nAza mATe khUba prayatna karavA. ahIM upadezano sAra A pramANe che - lobha badhA anarthone karanAra che, mATe teno mULathI nAza karavo. dharmopadezazlokomAM kahyuM che, 'atilobhathI vyAkuLa manavALo dharma mATe yogya nathI. tethI hitane icchanAro lobhane tyaje. nahItara te vAMharAnI bhebha huHjI thAya. (62) ' (17) avataraNikA - lobha anartha karanAra che, ema batAvI have te badhA doSonuM mULa che ema batAve che - Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 493 yogasAraH 5/16,17 sarve doSA lobhasambhavAH mUlam - 'trilokyAmapi ye doSA-ste sarve lobhasambhavAH / ___ guNAstathaiva ye ke'pi, te sarve lobhavarjanAt // 18 // anvayaH - trilokyAmapi ye doSAste sarve lobhasambhavAH, tathaiva ye ke'pi guNAste sarve lobhavarjanAt // 18 // padmIyA vRttiH - trilokyAm - caturdazarajjvAtmakaloke, apizabdaH trilokaikadeze doSA lobhasambhavA eva, parantu trilokyAmapi ye doSAste lobhasambhavA iti dyotayati, ye - anirdiSTanAmAnaH, doSAH - guNapratipakSabhUtAH, te - pUrvoktA doSAH, sarve - niHzeSAH, lobhasambhavAH - lobhAt-pUrvoktasvarUpAt sambhavaH-prAdurbhAvo yeSAmiti lobhasambhavAH, tathaiva - evameva, ye - anirdiSTanAmAnaH, ke'pi - sarve'pi, guNAH-zubhabhAvAH, te - pUrvoktAH, sarve - nikhilAH, lobhavarjanAt-lobhasya varjanam - tyajanamiti lobhavarjanam tasmAt / jagati ye ke'pi doSAH santi te sarve'pi lobhAtprAdurbhavanti / lobhaH sarvadoSAkaraH / lobhI hiMsAmapi karoti / so'satyamapi vadati / sa cauryamapi vidadhAti / sa strISvAsakto'pi bhavati / sa vipulaM parigrahaM dhArayati / sa deva-guru-dharmAnavagaNayati / sa dhanameva paramAtmAnaM manyate / sa dhanaM svaprANatulyaM manyate / dhanaprAptyarthaM sa svahitAhitamadRSTvA sarvANi zabdArtha - traNe lokamAM je doSo che, te badhA lobhathI thanArA che. temaja je koI paNa guNo che te badhA lobhane varjavAthI thAya che. (18) padmAyAvRttino bhAvAnuvAda - jagatamAM je koI paNa doSo che, te badhAya lobhamAMthI pedA thAya che. lobha badhA doSonI khANa che. lobhI hiMsA paNa kare che. te jUTha paNa bole che. te corI paNa kare che. te strIomAM Asakta paNa thAya che. te ghaNo parigraha rAkhe che. te deva-guru-dharmanI avagaNanA kare che. te dhanane ja paramAtmA mAne che. te dhanane potAnA prANa samAna mAne che. dhana meLavavA te potAnA hita ane ahitane joyA vinA badhA pApo kare che. ukaraDAmAM badhA loko kacaro nAMkhe che. 1. trailokyAmapi - AI Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 lobhavarjanAt sarve guNAH prAdurbhavanti yogasAraH 5/18 pApAni karoti / avakare sarve janAH azucipadArthAn kSipanti / avakare sarvaprakArA azucipadArthA vidyante / evaM lobhini sarve'pi doSA Agacchanti / sa doSabhANDAgAratulyo bhavati / lobhatyAgAtsarve'pi guNAH prAdurbhavanti / lobho doSANAM kAraNam / kAraNA'bhAve kAryasyApyabhAvo bhavati / tato lobhe tyakte prAktanA doSA apagacchanti nUtanAzca notpadyante / itthaM doSAbhAve jAte guNAH prakaTIbhavanti / doSA aupAdhikAH / guNAH svAbhAvikAH / upAdhinAze doSanAzo bhavati / tataH svabhAvabhUtA guNAH prAdurbhavanti / jagati vidyamAnAH sarve'pi guNAH lobhatyAgenA'vApyante / ayaM manuSyabhavo doSANAM nAzanAya guNAnAJca prakaTanAyaivA'sti / tato doSanAzanena guNaprakaTanena cAyaM manuSyabhavaH saphalo vidheyaH / tadarthaM lobhastyaktavyaH / lobhatyAgaH santoSarUpaH / santoSasya mAhAtmyamevamuktaM higulaprakaraNe upAdhyAyazrIvinayasAgaraiH - 'santoSaH paramaM saukhyaM, santoSaH prmaamRtm| santoSaH paramaM pathyaM,santoSaH paramaM hitam // 14 // ' tattvAmRte uktam - 'yaiH santoSodakaM pItaM, nirmamatvena vAsitam / tyaktaM tairmAnasaM duHkhaM, durjaneneva sauhRdam // 248 // yaiH santoSAmRtaM pItaM, tRSNAtRDupanAzanam / taiH sunirvANasaukhyasya, kAraNaM samupAjitam ukaraDAmAM badhA prakArano kacaro hoya che. ema lobhImAM badhA ya doSo Ave che. te doSonA bhaMDAra samAna che. lobhanA tyAgathI badhAya guNo pragaTe che. lobha doSonuM kAraNa che. kAraNa na hoya to kArya paNa na thAya. tethI lobhano tyAga karavA para jUnA doSo jAya che ane navA pedA thatAM nathI. Ama doSono kSaya thatAM guNo pragaTe che. doSo aupAdhika che, guNo svAbhAvika che. upAdhino nAza thavAthI doSono nAza thAya che. tethI svabhAvabhUta guNo pragaTe che. jagatamAM rahelA badhA ya guNo lobhano tyAga karavAthI maLe che. A manuSyabhava doSono nAza karavA ane guNone pragaTa karavA mATe ja che. tethI doSono nAza karIne ane guNone pragaTa karIne A manuSyabhava saphaLa karavo. tenI mATe lobha choDavo. lobhano tyAga saMtoSa svarUpa che. hiMgulaprakaraNamAM upAdhyAya zrIvinayasAgarajIe saMtoSanuM mAhAtma A rIte kahyuM che, "saMtoSa e zreSTha sukha che, saMtoSa e zreSTha amRta che, saMtoSa e zreSTha pathya che, saMtoSa e zreSTha hita che. (14) tattvAmRtamAM kahyuM che, "jemaNe nirmamapaNAthI vAsita evuM saMtoSarUpI pANI pIdhuM temaNe jema durjana mitratA choDe tema mAnasika duHkha choDyuM. (248) jemaNe tRSNArUpI tarasano nAza karanAruM saMtoSarUpI amRta Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/19 nairapekSyAdanautsukyam 495 // 249 // ' dvAtriMzadddvAtriMzikAsUktam - ' santoSAduttamaM saukhyaM ..... // 22/4 // ' dharmaratnakaraNDake uktam - 'santoSAmRtatRptAnAM yatteSAM sukhamuttamam / kutastaddhanalubdhAnAM, divA rAtrau ca dhAvatAm // 120 // duHkhadArukuThArAya, bahvAzApAzanAzine / niHzeSasukhamUlAya, santoSAya namo namaH // 121 // ' // 18 // avataraNikA - mana:sthirIkaraNopAyabhUtamanautsukyam / ata anautsukyasyopAyaM pratipAdayati mUlam - nairapekSyAdanautsukya - manautsukyAcca 'susthatA / 'susthatA ca parAnanda-stadapekSAM 'jayenmuniH // 19 // - anvayaH - nairapekSyAdanautsukyam, anautsukyAcca susthatA, susthatA ca parAnandaH, tad munirapekSAM jayed // 19 // padmayA vRttiH - nairapekSyAt - nirgatA'pekSA - AkAGkSA yasmAtsa nirapekSaH, tasya bhAva iti nairapekSyam, tasmAt, anautsukyam - na utsukaH - adhIra ityanutsukaH, tasya bhAva ityanautsukyam, anautsukyAt - prAguktasvarUpAt, cazabdaH samuccaye, susthatA suSThu tiSThatIti susthaH, tasya bhAva iti susthatA - svasthatA - svarUparamaNateti yAvat, susthatA prAguktasvarUpA, cazabdo - avadhAraNe, parAnandaH paraH-zreSThazcAsAvAnandaH-mucceti pIdhuM temaNe mokSasukhanuM kAraNa upArjyuM. (249)' dvAtriMzadvAtriMzikAmAM kahyuM che, 'saMtoSathI uttama sukha bhaNe che.... (22/4)' dharmaratna'''mAM hyuM che, 'saMtoSa3pI amRtathI tRpta thayelA temanuM je uttama sukha che te divasa-rAta doDanArA dhananA lobhIone kyAMthI hoya ? duHkharUpI lAkaDA mATe kuThAra samAna, ghaNI AzArUpI jALano nAza karanAra, badhA sukhonA mULa samAna saMtoSane namaskAra thAo. (120,121)' avataraNikA anautsukyanA upAyane batAve che - zabdArtha - nirapekSapaNAthI anutsukatA thAya che, anutsukatAthI svasthatA thAya 1. svasthatA - C, F, G, JI 2. susthatAta: - A, D, svasthatAta: - C, F, G, JI 3. kSayenmuniH - K, MI - anautsukya e manane sthira karavAno upAya che. tethI Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 apekSA tyAjyA yogasAraH 5/19 parAnandaH, tat - tasmAt, muniH - sAdhuH apekSAm - pUrvoktasvarUpAm, jayet - nAza | apekSA parapadArthecchArUpA / apekSAkulo naro'pekSAM pUrayitumadhIro bhavati / adhIrazca parapadArthaprAptyarthaM prayatate / tataH sa svasvarUpaM vismarati / sa svarUparamaNatAM tyaktvA parapadArtheSu ramate / parapadArtheSvAnando na vidyate / tataH sa naraH sukhaM na prAptoti, parantu sukhakalpanayA dhAvansa duHkhI bhavati / uktaJcAgame - 'avikkhA aNANaMde / ' (chAyA - apekSA anAnandaH / ) Anando bahirjagati na vidyate / sa AtmanaH svarUpabhUtaH / Atmani magnena sa Anando'nubhUyate / tata AnandAnubhavArthamAtmani ramaNIyam / tadarthaM parapadArtheSUtsukatA tyAjyA / tadarthamapekSA tyAjyA / itthaM sarveSAM duHkhAnAM mUlamapekSA / tasyAstyAgena paramparayA''nando'nubhUyate / yathA yathA'pekSA vardhate tathA tathA duHkhaM vardhate / yathA yathA'pekSA tyajyate tathA tathA''nando vardhate / jIvaH pUrvabhavAdatraikAkyAgacchati / tato'pekSAkaraNenA'pekSApUraNena ca sa bAhyAbhyantarasaMsAraM vardhayati / tatastasmin ramaNena sa svIyaM jIvanaM samApayati / sa eka eva parabhavaM prayAti / yadyapekSA na kriyate che, svasthatA e ja zreSTha AnaMda che, tethI munie apekSAne jItavI. (19) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - apekSA eTale parapadArthonI icchA. apekSAthI AkuLa manuSya apekSAne pUravA adhIro thAya che. adhIro thayelo e parapadArthone meLavavA prayatna kare che. tethI te potAnuM svarUpa bhUlI jAya che. te svarUpamAM ramavAnuM choDI parapadArthomAM rame che. parapadArthomAM AnaMda nathI. tethI te mANasane sukha maLatuM nathI, paNa sukhanI kalpanAthI doDato te duHkhI thAya che. AgamamAM kahyuM che, "apekSA duHkharUpa che." AnaMda bahAranA jagatamAM nathI. te AtmAnuM svarUpa che. AtmAmAM DUbelAne te AnaMdano anubhava thAya che. mATe AnaMda anubhavavA mATe AtmAmAM ramavuM. tenI mATe parapadArthonI utsukatA choDavI. tenI mATe apekSA choDavI. Ama badhA du:khonuM mULa apekSA che. tenA tyAgathI paraMparAe AnaMda anubhavAya che. jema jema apekSA vadhe che tema tema duHkha vadhe che. jema jema apekSA choDAya che, tema tema AnaMda vadhe che. jIva pUrvabhavamAMthI ahIM ekalo Ave che. pachI apekSAo karIne ane temane pUrIne te bahArano ane aMdarano saMsAra vadhAre che. pachI te saMsAramAM ramavA vaDe te potAnuM jIvana pUruM kare che. te ekalo ja Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/20 vakratAyA anarthakRttvam 497 tarhi saMsArasya vRddhiH na bhavati / tato jIvaH svAtmani tiSThati / apekSA''tmanaH svasvarUpaprAptau vighnIbhUtA / tasyAstyAgenA''tmA svasvarUpaM prApnoti / muniH sarvaduHkhamUlarUpAmapekSAM jAnAti / tataH sa tasyA nAzaM karoti / tato niSkiJcano'pi muniH paramAnandamanubhavati / uktaJca dharmaratnakaraNDake - 'AzApizAcikA nityaM, dehasthA duHkhadAyinI / santoSavaramantreNa sa sukhI yena nAzitA // 130 // ' idamatra hRdayam-paramAnandaprAptyarthamapekSA nAzyA // 19 // avataraNikA - apekSAyA anarthakRtvaM pratipAditam / adhunA apekSAkAraNabhUtavakratAyA anarthakRttvaM pratipAdayati mUlam - adharmo jihmatA yAvad, dharmaH syAdyAvadArjavam / adharmadharmayoretad-dvayamAdimakAraNam // 20 // yAvad jitA (tAvad) adharmaH, yAvadArjavaM ( tAvad) dharmaH, etaddvayaM parabhavamAM jAya che. jo apekSA na karAya to saMsAra vadhe nahIM. tethI jIva potAnA AtmAmAM rahe. apekSA AtmAne potAnA svarUpanI prAptimAM vighnarUpa che. apekSAnA tyAgathI AtmA potAnA svarUpane pAme che. badhA duHkhonuM mULa apekSA che ema muni jANe che. tethI te teNIno nAza kare che. tethI niSparigrahI evo paNa muni parama AnaMdane anubhave che. dharmaratnakaraDakamAM kahyuM che - 'haMmezA zarIramAM rahenArI, du:kha ApanArI AzArUpI pizAcikAno jeNe saMtoSarUpI zreSTha maMtrathI nAza karyo te sukhI che. (130) ' -- ahIM kahevAno bhAva Avo che - paramAnaMda pAmavA apekSAno nAza karavo. (18) anvayaH - avataraNikA - apekSAnuM anarthakArIpaNuM batAvyuM. have apekSAnA kAraNarUpa vakratAnuM anarthakArIpaNuM batAve che - zabdArtha - jyAM sudhI vakratA che, tyAM sudhI adharma che. jyAM sudhI saraLatA che, 1. syAdyAvadArjava: - A, F, G, JI Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 adharmasya mUlakAraNaM mAyA yogasAraH 5/20 dharmAdharmayorAdimakAraNam // 20 // padmIyA vRttiH - yAvat - yAvantaM kAlam, jihmatA - vakratA-mAyeti yAvat, tAvadityatrAdhyAhAryam, tAvad - tAvantaM kAlam, adharmaH - pAparUpaH, yAvat - yAvantaM kAlam, Arjavam - saralatA, tAvadityatrApyadhyAhAryam, tAvad - tAvantaM kAlam, dharmaH - samatArUpaH, etad - prAguktam, dvayam - RjutvavakratvarUpam, adharmadharmayoH - pUrvoktasvarUpayoH, AdimakAraNam - Adimam-AdyaJca ttkaarnnm-nibndhnnycetyaadimkaarnnm| ___ adharmasya mUlakAraNaM mAyA / mAyayA'dharmaH prabhavati vardhate ca / mAyAvI dharmamArAddhaM na zaknoti / bahirvRttyA dhArmiko bhAsamAno'pi vastutaH sa dharmamArgAddUre vartate / mAyAvino'ntaHkaraNaM malinaM bhavati / tasya hRdaye'nyo bhAvo bhavati / bahistu so'nyaM bhAvaM darzayati / zubhatattvAnAM vAsaH zubhasthAne bhavati, na tvazubhasthAne / tato mAyino hRdaye dharmasya vAso na bhavati / mAyAvI pApAna bibheti / mAyAvyasatyaM vadati / sa zIlaM khnnddyti| sa jJAnaM na prApnoti / sa paratra strIbhave tiryagbhave votpadyate / uktaJca yogazAstre - 'asUnRtasya jananI, parazuH zIlazAkhinaH / janmabhUmiravidyAnAM, mAyA durgatikAraNam // 4/15 // ' mAyAvI sampadarthaM mAyAM karoti / sampattu sa na tyAM sudhI dharma che. vakratA ane saraLatA e adharma ane dharmanA pahelA kAraNo che. (20) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - adharmanuM mULa kAraNa mAyA che. mAyAthI adharma pedA thAya che ane vadhe che. mAyAvI dharmanI ArAdhanA karI zakato nathI. bahArathI dhArmika lAgato evo paNa te hakIkatamAM dharmanA mArgathI dUra rahelo che. mAyAvInuM mana malina hoya che. tenA hRdayamAM judo bhAva hoya che. te bahAra to bIjo bhAva batAve che. zubhatattvono vAsa sArA sthAne thAya che, kharAba sthAnamAM nahIM. tethI mAyAvInA hRdayamAM dharmano vAsa thato nathI. mAyAvI pApathI Darato nathI. te khoTuM bole che. te zIlanuM khaMDana kare che. tene jJAna maLatuM nathI. te parabhavamAM strInA bhavamAM ke tiryaMcanA bhavamAM utpanna thAya che. yogazAstramAM kahyuM che ke - "mAyA jUThanI mAtA che, zIlavRkSa mATe kuhADI samAna che, avidyAonI janmabhUmi che, durgatinuM kAraNa che. (4/15) mAyAvI saMpatti mATe mAyA kare che. saMpatti to tene maLatI Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 499 yogasAraH 5/20 dharmasya mUlakAraNaM saralatA prApnoti, parantu vipadeva tasya pRSThe dhAvati / / dharmasya mUlakAraNaM saralatA / uktaJca navatattvasaMvedane - 'RjutA jantujAtAnAM, kaSAyakaSaNAtmikA / nikaSo dharmahemno'sau, bhUmirmokSasya sammatA // 64 // ' jinendrANAmiyamevA''jJA-saralena bhavitavyamiti / uktaJcopadezarahasye - 'Navi kiMci aNuNNAyaM, paDisiddhaM vA vi jiNavariMdehiM / esA tesiM ANA, kajje sacceNa hoavvaM // 139 // ' (chAyA - nApi kiJcidanujJAtaM, pratiSiddhaM vApi jinavarendraiH / eSA teSAmAjJA, kArye satyena bhavitavyam // 139 // ) sarala eva dharmaM yathocitamArAddhaM zaknoti / saralasya hRdaye eva dharmaH prarohati pravardhate ca / sarala: pApAdbibheti / sa janasamakSaM tu pApaM naiva karoti, parantu pracchannamapi pApaM na karoti / kadAcidajJAnAtpApe kRte'pi tasya hRdayaM vyathate / sa tasya pApasya prAyazcittaM gRhNAti / itthaM sa zuddho bhavati / saralaH pavitratAmabhilaSati / sa mAyApaGkenA''tmAnaM na malinIkaroti / itthaM tasya hRdayaM zuci bhavati / tatastatra dharmasya vAso bhavati / saralo bAhyAbhyantarAM sarvAM samRddhi prApnoti / .atrAyaM sAraH-dharmArthinA saralena bhavitavyam / uktaJca dvAtriMzadvAtriMzikAsu - nathI, paNa vipatti ja tenI pAchaLa doDe che. dharmanuM mULa kAraNa saraLatA che. navatattvasaMvedanamAM kahyuM che, "saraLatA e jIvonA kaSAyone pAtaLA karanArI che, dharmarUpI sonAne kasavA mATeno paththara che ane mokSanI bhUmi manAyelI che. (64)" jinezvara bhagavAnanI A ja AjJA che ke, saraLa thavuM." upadezarahasyamAM kahyuM che, "jinezvara prabhue koI paNa vastunI anumati ApI nathI ke pratiSedha karyo nathI. temanI A AjJA che ke kAryamAM sAcA (dabha vinAnA) thavuM. (139)" saraLa ja dharmanI barAbara ArAdhanA karI zake che. saraLanA hRdayamAM ja dharma Uge che ane vadhe che. saraLa mANasa pApathI Dare che. te lokonI samakSa to pApa nathI ja karato, paNa chUpI rIte paNa pApa karato nathI. kyAreka bhUlathI pApa thaI jAya to paNa tenuM hRdaya dubhAya che. te te pApanuM prAyazcitta le che. Ama te zuddha thAya che. saraLa mANasa pavitratAne jhaMkhe che. te mAyAnA kAdavathI potAne malina karato nathI. Ama tenuM hRdaya pavitra hoya che. tethI temAM dharmano vAsa thAya che. saraLa mANasa bahAranI ane aMdaranI badhI samRddhine pAme che. ahIM sAra A pramANe che - dharmArthIe saraLa thavuM joIe. kAtrizaddhAtrizikAmAM Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 sukhasya svarUpam yogasAraH 5/21 'AtmArthinA tatastyAjyo, dambho'narthanibandhanam / zuddhiH syAdRjubhUtasye-tyAgame pratipAditam // 3/19 // // 20 // avataraNikA - dharmasya mUlakAraNaM pratipAditam / dharmeNa sukhaM bhavati / ataH sukhasya svarUpaM darzayati - mUlam - sukhamArjavazIlatvaM, sukhaM nIcaizca varttanam / / sukhamindriyasantoSaH, sukhaM sarvatra 'maitryakam // 21 // anvayaH - ArjavazIlatvaM sukhaM, nIcaizca varttanaM sukhaM, indriyasantoSaH sukhaM, sarvatra maitryakaM sukham // 21 // padmIyA vRttiH - ArjavazIlatvam - ArjavaM-RjubhAvaH zIlam-svabhAvaH yasyetyAvazIlaH, tasya bhAva ityAvazIlatvam, sukham - AnandaH, nIcaiH - laghutayA, cazabdaH samuccaye, varttanam - avasthAnam, sukham - AnandaH, indriyasantoSaH - indriyANAm-akSANAM santoSaH-niyantraNamiti indriyasantoSaH, sukham - AnandaH, sarvatra - sarvajIveSu, maitryakam - maitrI, sukham - AnandaH / krodha-mAna-mAyA-lobhAzcatvAraH kaSAyA Atmano vibhAvabhUtAH / tataste duHkharUpAH / teSAM nAzena prAdurbhavantaH kSamA-namratA-saralatA-santoSA AtmanaH svabhAvabhUtAH / aatmaa''kahyuM che, tethI AtmArthIe anarthanA kAraNabhUta evA daMbhano tyAga karavo. saraLanI zuddhi thAya cha - me 52bhezvaranamA. cha. (7/18)' (20) avataraNikA - dharmanuM mULa kAraNa batAvyuM. dharmathI sukha maLe che. tethI sukhanuM sva35 patAve cha - zabdArtha - saraLa svabhAva e sukha che, namra rahevuM e sukha che, indriyono saMtoSa meM supa cha, madhe bhaitrI me supa cha. (21) padhIyAvRttino bhAvAnuvAda - krodha-mAna-mAyA-lobha - A cAra kaSAyo AtmAnA vibhAva samA che. tethI te duHkharUpa che. temanA nAzathI pragaTa thatAM kSamA-namratAsaraLatA-saMtoSa AtmAnA svabhAva samA che. AtmA AnaMdamaya che. tethI tenA 1. maitrikam - C, D, E, G J, maitrakam - K, LI Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/21 ArjavazIlatvaM nIcairvarttanamindriyasantoSazca sukham 501 nandamayaH / tatastasya svabhAvabhUtAH kSamAdyA apyAnandamayAH / itthaM sukhaM svAdhInamasti, na parAdhInam / sukhaM doSairAvRtam / ataH sukhecchubhirdoSA apAstavyAH / doSeSu dUrIbhUteSu svayameva sukhaM prakaTIbhavati / sadA saralena bhAvyam / sarala aanndmnubhvti| mAyAvI saGklizyate / abhyantaravartipadArthAH pAradarzakakAcAd bahirdRzyante / muninA svahRdayaM pAradarzakakAcatulyaM karaNIyam / tasminyo bhAvaH syAtsa bahirdRzyeta / janA api saralaM vizvasanti / te tasyA'nukUlA bhavanti / itthaM saralo bahirjagatyapi sukhI bhavati, antarvRttyA tu sa sukhyastyeva / muninA sadA laghunA bhavitavyam / tena mAno na karttavyaH / mAnena saGklezo bhavati / namratayA sukhamanubhUyate / namraH sarveSAM priyo bhavati / svAtmani vidyamAnAndoSAna vicintya mAno na karttavyaH, parantu svAtmA'dhamo mantavyaH / svasmAdadhikaguNavato dRSTvA'pi mAnasya nigrahaH karttavyaH / suninA sadA santuSTena bhavitavyam / viSayeSu lubdha iha paratra ca vividhAH kadarthanAH svabhAvasamA kSamA vagere paNa AnaMdamaya che. Ama sukha svAdhIna che, parAdhIna nathI. sukha doSothI DhaMkAI gayuM che. mATe sukhane jhaMkhanArAe doSo dUra karavA. doSo dUra thavA para sukha pote ja pragaTa thAya che. haMmezA saraLa thavuM. saraLa jIva AnaMdane anubhave che. mAyAvI saMkleza pAme che. aMdara rahelI vastuo pAradarzaka kAcamAMthI bahAra dekhAya che. munie potAnuM hRdaya pAradarzaka kAca jevuM karavuM. temAM je bhAva hoya te bahAra dekhAvo joIe. loko paNa saraLano vizvAsa kare che. teo tene anukULa bane che. Ama saraLa mANasa bahAranA jagatamAM paNa sukhI thAya che, aMdarathI to te sukhI che ja. munie haMmezA namra thavuM. teNe mAna na karavuM. mAnathI saMkleza thAya che. namratAthI sukha anubhavAya che. namra vyakti badhAne priya bane che. potAnAmAM rahelA doSone vicArIne mAna na karavo, paNa potAnA AtmAne adhama mAnavo. potAnAthI adhika guNavALAne joIne paNa mAnano nigraha karavo. munie haMmezA saMtuSTa thavuM. viSayomAM lubdha vyakti A bhavamAM ane parabhavamAM Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvatra maitryakaM sukham yogasAra: 5/22 502 prApnoti / viSayasukhaM duHkhAvinAbhAvi / santuSTa indriyArtheSu na lubhyati / sa viSayasukhaprAptyarthaM pApaM nA'carati / sa viSayAnviSatulyAnmanyate / viSayatyAgena sa santoSasukhamanubhavati / muninA sadA kSamAzIlena bhavitavyam / tena sarvajIveSu maitrI dharttavyA / krodhena pUrvakoTivarSasaMyamapAlanaphalaM nazyati / vahniH prathamaM svAzrayaM dahati / evaM krodhaH prathamaM krodhakarttAramupatApayati / krodhI svayamapi duHkhI bhavatyanyAnapi duHkhinaH karoti / maitryA svaparobhayeSAM sukhaM bhavati / yadi jIvaH sarvajIveSu maitrIM pradarzayati tarhi te'pi taM prati maitrIM prdrshynti| yadi jIva: sarvajIveSu dveSaM karoti tarhi te'pi taM dviSyanti / bhAvena bhAva AkRSyate / maitryA parasparaM sneho vardhate / tato maitryA sukhaM bhavati / maitryA zatrurapi mitraM bhavati / 1 phatha kSamA-namratA-saraLatA- santoSAH sukharUpAH santi / tataH kaSAyAnvinAzya kSamAdyarthaM prayatanIyam // 2 // vividha kadarzanAo pAme che. viSayasukha duHkha vinAnuM hotuM nathI. saMtoSI viSayomAM lobhAto nathI. te viSayasukha pAmavA pApa karato nathI. te viSayone viSa jevA mAne che. viSayone choDIne te saMtoSanA sukhane anubhave che. munie haMmezA kSamAzIla thavuM. teNe badhA jIvo upara maitrI rAkhavI. krodhathI eka kroDa pUrva varSa sudhI saMyama pALavAnuM phaLa nAza pAme che. agni pahelA potAnA Azrayane bALe che. ema krodha pahelA krodha karanArAne saMtApa Ape che. krodhI pote paNa du:khI thAya che ane bIjAne paNa duHkhI kare che. maitrIthI potAne ane bIjAne baMnene sukha thAya che. jo jIva badhA jIvo u52 maitrI rAkhe to teo paNa tenA pratye maitrI rAkhe. jo jIva badhA jIvo upara dveSa kare to teo paNa tenA upara dveSa kare. bhAvathI bhAva kheMcAya che. maitrIthI paraspara ekabIjAno sneha vadhe che. tethI maitrIthI sukha thAya che. maitrIthI zatru paNa mitra banI jAya che. Ama kSamA-namratA-saraLatA-saMtoSa sukharUpa che. mATe kaSAyono nAza karI kSamA vagere mATe prayatna karavo. (21) Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/22 kUragaDumunidRSTAntaH 503 avataraNikA - maitrInamratAsaralatAsantoSarUpaM sukhaM pratipAdyA'dhunA dRSTAntena tatsa marthayati mUlam - santuSTaM saralaM 'somaM, namraM taM 'kUragaDukam / " dhyAyanmuniM sadA citte, ko na syAccandranirmalaH ? // 22 // anvayaH - santuSTaM saralaM somaM namraM taM kUragaDukaM muniM sadA citte dhyAyankazcandranirmalo na syAt ? // 22 // padmayA vRttiH - santuSTam - lobharahitam, saralam - mAyArahitam, somam * krodharahitam, namram - mAnarahitam tam - zAstraprasiddham, kUragaDukam - ghaTapramANakUrAbhyavaharaNAt kUragaDuka iti yasya nAma saJjAtaM tam munim - sAdhum, sadA sarvakAlaM, citte - manasi, dhyAyan - cintayan, kaH sAdhakaH, candranirmalaH - candraH - zazAGka iva nirmalaH zuddha iti candranirmalaH, nazabdo niSedhe, syAt - bhavet ? sarve'pi candranirmalAH syuriti bhAvaH / turamiNInagaryAM lalitAGganAmA rAjakumAro'vasat / anyadA munidezanayA jAtavairAgyeNa tena pravrajyA gRhItA / sa niraticAracAritraM pAlitavAn / anyadA tasya kSudhAvedanIyakarmodIrNam / tataH sa kSudhayA'tIvA'pIDyata / alpenA''hAreNa tasya kSudhA nA'zAmyat / tataH avataraNikA - maitrI, namratA, saraLatA ane saMtoSarUpa sukhane batAvI have dRSTAMtathI tenuM samarthana kare che - - zabdArtha - saMtoSavALA, saraLa, saumya, namra te kUraDu munine haMmezA manamAM vicArato koNa caMdranI jema nirmaLa na thAya ? arthAt badhA caMdra jevA nirmaLa thAya. (22) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - turamiNI nagarImAM lalitAMga nAmano rAjakumAra hato. ekavAra muninI dezanA sAMbhaLIne tene vairAgya thayo. teNe dIkSA lIdhI. teo niraticAra cAritra pALatAM hatA. ekavAra temane kSudhAvedanIya karmano udaya thayo. 1. saumyaM C, G, JI 2. namrakaM C, JI 3. kaM KI kUragaNDukaM - F, G JI 5. dhyAyanmuniH - Gl - F, GI 4. kUragaDDukaM D, F, G, H, I, J, - - Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 kUragaDumunidRSTAntaH / yogasAraH 5/22 pratidinaM sa ghaTapramANaM kUramAnIya tena svodaraM pUritavAn / tato janaistasya nAma 'kUragaDuko muni'riti sthApitam / sa parvatithAvapi tapaH kartuM nA'zaknot / tataH sa svAtmAnaM nindankUraM bhuktavAn / anyadA sAMvatsarikaparvaNi sa kUraghaTamAnIyA'nyAnmunInimantritavAn / tatsamudAye tadA catvAro munayo vikRSTaM tapaH kRtavantaH / kUragaDumunistAnapi nyamantrayata / tasya nimantraNena te kruddhAH / te paruSAkSaraistamatarjayan - 'adya vArSikaparvaNyapi tvaM tapo na karoSi / kiM tvaM na lajjase? kiM tvaM durgatena bibheSi ?' itthamuktvA taistasya kUrapAtre niSThyUtam / tathApi kUragaDumunirnA'kupyat / pratyuta sa svAtmAnamevA'nindat / so'pavarake gatvA kUraM bhuktavAn / bhojanasamaye svAtmAnaM nindanso'rodIt / tataH sa zubhadhyAnamAruhya ghAtikarmakSayaM kRtvA kaivalyamAptavAn / tataH zAsanadevatA tasya kaivalyamahimAnaM kartumAgatA / tayA te catvAro tapasvino munayastajitAH / te'pi svAtmAnaM nindantaH kaivalyamAptAH / munibhistajite satyapi kUragaDuko muniH kSamAM dhAritavAn / sa nA''krozat / sa pratyuttaraM tethI temane bahu bhUkha lAgatI. thoDA AhArathI temanI bhUkha zAMta na thatI. tethI teo dararoja eka ghaDA jeTalo dUra (bhAta) lAvIne potAnuM peTa bharatA. tethI lokoe temanuM nAma kuraghaDu pADyuM. teo parvatithie paNa tapa karI zakatA na hatA. tethI teo potAnI niMdA karatAM karatAM kUra vAparatA. ekavAra saMvatsarI parvanA divase temaNe kUrano ghaDo lAvI anya munione vAparavA mATe vinaMti karI. te samudAyamAM tyAre cAra mahAtmAoe vikRSTa tapa karyo hato. kuraghaDa munie temane paNa vinaMti karI. temanI vinaMtithI teo gusse thaI gayA. teoe karkaza vacanothI temane Thapako Apyo - "Aje saMvatsarInA divase paNa tuM tapa nathI karato? zuM tane zarama nathI AvatI? zuM tuM durgatithI Darato nathI?' Ama kahIne teo temanA kUranA pAtramAM ghUMkyA. chatAM paNa dUraghaDa muni gusse na thayA. UlaTuM temaNe potAnI ja niMdA karI. temaNe oraDAmAM jaIne kUra vAparyuM. vAparatI vakhate teo potAnI niMdA karatAM karatAM raDatAM hatA. pachI teo zubhadhyAnamAM caDhyA. ghAtikarmono kSaya karI temaNe kevaLajJAna meLavyuM. tethI zAsanadevI temanA kevaLajJAnano mahimA karavA AvI. teNIe te cAre tapasvI munione Thapako Apyo. teo paNa potAnI niMdA karatAM karatAM kevaLajJAna pAmyA. munioe Thapako ApavA chatAM paNa kUraghaDa munie kSamA rAkhI. temaNe gusso na karyo. temaNe sAmo javAba na Apyo. teo mauna ja Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 505 yogasAraH5/22 kUragaDukamunidRSTAntaH / na dattavAn / sa maunamevA'dhArayat / sa namro'bhavat / sa tAnmunistapasvino matvA svAtmAnaJcodarambhariNaM matvA svamanindat / sa mAyAM nA'karot / vASikaparvaNi bhikSAmAnIya tena munibhyaH pradarzitA / sa bhikSAM na pracchannamAnIya svayaM bhuktavAn / sa sarala AsIt / parvatithibhojanarUpaM svIyaM doSaM sa nA''cchAdayat / sa santuSTa AsIt / tIvrakSudhayA pIDite satyapi sa kSudhAzamanAya kevalaM kUrameva bhuktavAn, na tu svAdvI rasava-tIm / itthaM tena catvAro'pi kaSAyA nirjitAH / tata eva bhuJjAno'pi sa kSapakazreNimArohat, zIghraJca kevalajJAnaM prAptavAn / ayamatisakSepeNoktam / vistaratastu kUragaDumunidRSTAnto upadezapada137tamavRttazrImunicandrasUrikRtaTIkA-zrIzubhazIlagaNikRtabharatezvarabAhubalivRttyAdito jnyeyH| munibhiH svacitte sadA kUragaDukamunerudAharaNaM cintanIyam / taizcintyaM - 'kUragaDumuniH bAhyaviziSTatapaHsAdhanAM vinApi kaSAyajayena kaivalyamalabhata / tato asmAbhirbAhyasAdhanAbhiH saha kaSAyajayArthamudyamaH karttavyaH / kaSAyajayenaiva kaivalyaprAptirbhavati / bAhyasAdhanAstatra rahyA. teo namra thayA. temaNe te munione tapasvI mAnIne ane potAne khAudharo mAnIne potAnI niMdA karI. temaNe mAyA na karI. saMtsarInA divase bhikSA lAvIne temaNe munione batAvI. temaNe chUpI rIte bhikSA lAvIne pote na vAparI. teo saraLa hatA. parvatithie vAparavArUpa potAnA doSane temaNe DhAMkyo nahIM. teo saMtuSTa hatA. tIvra bhUkhathI pIDAvA chatAM paNa teo bhUkha zamAvavA mAtra kUra ja vAparatA, paNa svAdiSTa bhojana nahIM. Ama temaNe cAre kaSAyo jItI lIdhA hatA. tethI ja vAparatAM vAparatAM paNa temaNe kSapakazreNi mAMDI ane teo zIdhra kevaLajJAna pAmyA. A bahu TUMkamAM kahyuM che. vistArathI dUraghaDu muninuM dRSTAMta upadezapadanA 137mA zlokanI zrImunicandrasUri racita TIkA, zrI zubhazIlagaNie racela bharatezvarabAhubalivRtti vageremAMthI jANI levuM. munioe potAnA cittamAM haMmezA dUraghaDa muninuM daSTAnta vicAravuM. temaNe vicAravuM ke "kuraghaDu muni bAhya viziSTa tapasAdhanA vinA paNa kaSAyono jaya karI kevaLajJAna pAmyA. tethI amAre bAhya sAdhanAnI sAthe kaSAyono jaya karavA udyama karavo joIe. kaSAyonA jayathI ja kevaLajJAna maLe che. bAhya sAdhanAo temAM Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 zAlibhadramunidRSTAntaH / yogasAraH 5/23 shaayiibhuutaaH|' itthaM vicintya munibhiH svAtmA candravannirmalo karttavyaH / tasminvidyamAnAH kaSAyakalaGkAstena dUrIkartavyAH / kaSAyavimukta Atmaiva kUragaDukamunivat mukti prayAti, kaSAyAviSTastu saMsAre bhramati / uktaJca zrIzubhazIlagaNikRtabharatezvarabAhubalivRttau - 'kurvANo manujo nityaM, kSamAM vairiSu dehiSu / niHzreyasazriyaM kUraghaTavallabhate zriyam // ' ayamatropadezaH-kaSAyAJjitvA''tmA vizuddhaH karttavyaH // 22 // avataraNikA - dvAviMzatitamavRtte cittanirmalIkaraNopadezo dattaH / tataH kazcid tapo'nuSThAne pramAdyeta / tatastasmai sadRSTAntaM tapaHkaraNopadezaM dadAti - mUlam - sukumArasairUpeNa, zAlibhadreNa bhoginA / tathA taptaM tapo dhyAyan-na bhavetkastaporataH // 23 // anvayaH - tathA sukumArasurUpeNa bhoginA zAlibhadreNa taptaM tapo dhyAyankastaporato na bhavet ? // 23 // padmIyA vRttiH - tathAzabdaH samuccaye, sukumArasurUpeNa - sukumAra:-komalazcAsau surUpa:-sundararUpavAzceti sukumArasurUpaH, tena, bhoginA - bhogAnbhuJjatA, zAlibhadreNa - rAjagRhanagaravAstavyagobhadrazreSThibhadrAzreSThinIsUtena, taptam - kRtam, tapaH - anazanAdi, sahAyaka che." Ama vicArIne munioe potAnA AtmAne caMdra jevo nirmaLa karavo. tenI upara rahelA kaSAyonA kalaMko temaNe dUra karavA. kaSAyathI mukta thayelo AtmA ja kUraghaDa muninI jema mokSa pAme che, kaSAyathI yukta jIva to saMsAramAM rakhaDe che. zrI zubhAzIlagaNie racela bharatezvarabAhubalivRttimAM kahyuM che - "vairI jIvo upara haMmezA kSamA karanAro dUraghaDunI jema mokSalakSmIne pAme che." ahIM upadeza A pramANe che - kaSAyone jItIne AtmAne vizuddha karavo. (22) avataraNikA - bAvIzamA zlokamAM cittane nirmaLa karavAno upadeza Apyo. tethI koI tapa karavAmAM pramAda kare. tethI tene tapa karavAno daSTAMta sahita upadeza Ape cha - zabdArtha - tathA komaLa, rUpALA ane bhogo bhogavanArA zAlibhadra karelo tapa 1. ... sarUpeNa - C, G, JI 2. zAlibhadreNA'yoginA - C / 3. yoginA - G, JI Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/23 zAlibhadradRSTAntaH 507 - sAdha:, taporataH - tapasi-dvAzaviSe rataH-mana vRti dhyAyan - vipintayam, : taporata:, nazo niSedhe, bhavet - svAt ? sarve'pi taporatA: myuriti bhAva: - rAjagRhe gobhadrazreSThibhadrAzreSThinItanUdbhavaH zAlibhadro'vasat / so'tIva sukumAraH surUpavAMzcAsIt / pitRbhyAM dvAtriMzatkanyAbhiH saha sa pariNAyitaH / sa bhAryAbhiH saha bhogAna bhuGkta / gobhadrazreSThI mRtvA devo'bhavat / avadhijJAnena sa svapUrvabhavaM jJAtavAn / sa pUrvabhavasUte zAlibhadre'tisnigdha AsIt / tataH sa pratidinaM sabhAryasya tasya kRte navanavatiH samudgakAH prAhiNot / tatra trayastriMzatsamudgako bhojanasya trayastriMzatsamudgakA vastrANAM trayastriMzatsamudgakA alaGkArANAmabhavan / sabhAryaH zAlibhadraH pitRdevaprahitabhojanavastrAlaGkArANyabhuGkta / anyadA rAjagRhe ratnakambalavikretAro dezAntarAdAgacchan / teSAM ratnakambalAni mahArghyAyAsan / tataH zreNikanRpeNaikamapi ratnakambalaM na krItam / bhadrAzreSThinyA tu sarvANyapi ratnakambalAni krItAni / tacchrutvA zreNikanRpaH bhadrAgRhe AgataH / bhadrAmAtoparibhUmikAsthaM shaalibhdrmuktvatI - 'zAlimadra ! nRpa JaLataH / tatastvayA tattvAAtArthamadha Antavyam / ' kRti / vicAratAM koNa tapamAM rata na thAya ? arthAt badhA tapamAM rata thAya. (23) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - rAjagRhI nagarImAM gobhadra zeTha ane bhadrA zeThANIno zAlibhadra nAmano dIkaro raheto hato. te khUba ja komaLa ane rUpALo hato. mAtApitAe batrIza kanyAonI sAthe tene paraNAvyo hato. te patnIonI sAthe bhogo bhogavato hato. gobhadra zeTha marIne deva thayA. avadhijJAnathI te deve potAno pUrvabhava jANyo. temane pUrvabhavanA dIkarA zAlibhadra upara bahu sneha hato. tethI teo da22oja zAlibhadra ane tenI batrIsa patnIo mATe navvANuM peTIo mokalatAM hatA. temAM bhojananI sAmagrInI tetrIsa peTIo, vastronI tetrIsa peTIo ane alaMkAronI tetrIsa peTIo hatI. zAlibhadra ane tenI patnIo pitA deve mokalela bhojana, vastra ane alaMkArone bhogavatAM hatA. ekavAra rAjagRhI nagarImAM ratnakaMbaLanA vepArIo anya dezamAMthI AvyA. ratnakaMbaLo bahu kiMmatI hatI. tethI zreNika rAjAe eka paNa ratnakaMbaLa na kharIdI. bhadrA zeThANIe to badhI ya ratnakaMbaLo kharIdI lIdhI. te sAMbhaLIne zreNika rAjA bhadrA zeThANInA ghare AvyA. bhadrA mAtAe uparanA mALe rahelA zAlibhadrane kahyuM ke, 'zAlibhadra ! rAjA AvyA che, mATe tAre temanuM Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAlibhadradRSTAntaH yogasAra: 5/23 - zAlibhadrazcintitavAn - 'mamopari rAjA varttate / ahaM parAdhInaH / kiM kurve yena svAdhInaH syAm ?' evaM vicintya vairAgyeNa sa vIrajinAntike pravrajitavAn / pravrajyAnantaraM sa tIvraM tapastaptavAn / tena tathA tapaH kRtaM yathA tasya zarIramasthicarmazeSamabhavat / taccharIrasthamAMsarudhiramazuSyat / kAlAntare sa punA rAjagRhamAgataH / sa bhadrAzreSThinIgRhe bhikSArthaM praviSTaH / bhadrAmAtA taM na pratyabhyajAnAt / tataH sa pratinivRttaH / taptazilAtale tenA'nazanaM kRtam / tatra taccharIraM mdnvdviliinm| sa devo'bhavat / tataH sa svalpabhavairmuktiM gamiSyati / itthaM zAlibhadro gRhasthAvasthAyAM komalo rUpanirjitamadano divyabhogalAlito dhanADhyo duHkhalavA'spRSTaH sukhaikavardhitazcA''sIt / pravrajyA'nantaraM tena dehamamatA muktA / tena mahAbhairavaM tIvrataraM dustapaM tapaH kRtam / tena tasya karmANi kSINaprAyANi saJjAtAni / acireNa sa mukti yAsyati / idaM samAsataH proktam / vistaratastu zAlibhadradRSTAnta upadezamAlA85 tama86tamazlokazrIsiddharSigaNikRtaTIkA zrIvardhamAnasUrikRtakathAnaka - zrIzubhazIlagaNikRta bharatezvarabAhubalivRttyAdito'vagantavyaH / sarvaiH zAlibhadrasya dRSTAnto svAgata karavA nIce AvavuM.' zAlibhadre vicAryuM ke, 'mArI upara rAjA che. huM parAdhIna chuM. huM zuM karuM ke jethI huM svAdhIna thaI jAuM ?' Ama vicArIne vairAgyathI teNe vIraprabhu pAse dIkSA lIdhI. dIkSA pachI temaNe ghora tapa karyo. temaNe evo tapa karyo ke temanA zarIramAM mAtra hADakAM ane cAmaDI ja rahyA. temanA zarIranA mAMsa ane lohI sukAI gayA. ekavAra teo pharI rAjagRhImAM AvyA. teo bhikSA mATe bhadrA zeThANInA ghare gayA. bhadrA mAtAe temane oLakhyA nahIM. tethI te pAchA pharyA. tapelI zilA upara temaNe anazana karyuM. tyAM temanuM zarIra mINanI jema ogaLI gayuM. teo devalokamAM gayA. tyAMthI teo thoDA bhavomAM mokSe jaze. Ama zAlibhadra gRhastha avasthAmAM komaLa hatA. kAmadevane jItI le, evuM temanuM rUpa hatuM. teo divya bhogomAM UcharelA hatA. teo garbhazrImaMta hatA. temaNe kyAreya duHkha joyuM na hatuM. teo sukhamAM UcharelA hatA. dIkSA lIdhA pachI temaNe zarIranI mamatA choDI dIdhI. temaNe mahAbhayaMkara, khUba tIvra ane duSkara evo tapa karyo. tenAthI temanA karmono lagabhaga kSaya thaI gayo. teo TUMka samayamAM mokSe jaze. A saMkSepathI kahyuM. vistArathI zAlibhadranuM dRSTAMta upadezamALAnA 85mA-86mA zlokanI zrIsiddharSigaNikRtaTIkA-zrIvardhamAnasUrikRtakathAnaka, zrIzubhazIlagaNikRta bharatezvarabAhu 508 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/24 viSayamUDhasya hitazikSA vicintanIyaH / tatastairapi dehamamatvaM muktvA taponiratairbhavitavyam / taizcintyaM - 'zAlibhadro'smatto'dhikasukumAro'dhikarUpavAnadhikabhogavAnAdhikadhanavA~zcAsIt / tathApi tena sarvaM muktvA ghoraM tapastaptam / tadapekSayA'smAkaM komalatA rUpaM bhogA dhanaJca sarvaM tuccham / tato'smAbhistu sutarAM tattyaktvA dustapaM tapastapanIyam / asmAbhirdehAdhyAsastyaktavya: / ' iti / sadA taporatena bhavitavyam // 23 // atrAyamupadezaH avataraNikA - viSayAsaktastapaH karttuM na zaknoti / tato viSayamUDhaM jIvaM zikSayati - mUlam - kiM na 'cetayase mUDha ? mRtyukAle 'pyupasthite / viSayeSu mano yatte, dhAvatyeva niraGkuzam // 24 // anvayaH mUDha ! kiM na cetayase ? yat mRtyukAle upasthite'pi te niraGkuzaM mano viSayeSveva dhAvati // 24 // 509 - padmIyA vRtti: - mUDha - mohaviluptavivekasya janasya sambodhanam, kimzabdaH prazne, nazabdo niSedhe, cetayase - budhyase ? yat - yasmAtkAraNAt, mRtyukAle B-17 - balivRtti vageremAMthI jANavuM. badhAe zAlibhadranuM dRSTAMta vicAravuM. tethI temaNe paNa zarIranI mamatA choDIne tapamAM rakta thavuM. temaNe vicAravuM ke - 'zAlibhadra amArA karatA vadhu komaLa hatA, vadhu rUpALA hatA, vadhu bhogavALA hatA ane vadhu dhanavALA hatA. chatAM paNa temaNe badhuM choDIne ghora tapa karyo. temanI apekSAe amArI komaLatA, rUpa, bhogo ane dhana badhuM tuccha che. tethI amAre to avazya duSkara tapa karavo joIe. amAre zarIranI mamatA choDavI joIe.' ahIM upadeza A pramANe che - haMmezA tapamAM rata rahevuM. (23) avataraNikA - viSayomAM Asakta jIva tapa karI zakato nathI. tethI viSayomAM mUDha jIvane hitazikSA Ape che - zabdArtha - he mUDha ! tuM kema bodha pAmato nathI ? kemake mRtyuno samaya najIka AvavA chatAM paNa tAruM aMkuza vinAnuM mana viSayomAM ja doDe che. (24) 1. cintayase F, G, JI 2. ... pyavasthite C, F, G, pyavasthita: JI 3. nirantaram - C, F, G, JI Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 mRtyAvAsanne mano'vazyaM niroddhavyam yogasAraH 5/24 mRtyoH-maraNasya kAlaH-avasara iti mRtyukAlaH, tasmin, upasthite - samIpamAgate, apizabdo anyadA tu te mano dhAvatyeva, mRtyukAle upasthite'pi dhAvatIti dyotayati, te - tava, niraGkuzam - aniyantritam, manaH - cittam, viSayeSu - indriyArtheSu, evazabdo anyatra dhAvanaM vyavacchinatti, dhAvati - rajyati / janA bAlyakAle krIDanti / yauvanakAle te dhanamarjayanti bhogA~zca bhuJjanti / vArdhakye te vikathAM kurvanti / itthaM dharmArAdhanayA vinA te mudhA jIvanaM hArayanti / bAlya-yauvanavArdhakyarUpAsu tisRSvapyavasthAsu dharmaH karttavyaH / yadi bAlye dharmo na kRtastarhi yauvane dharmaH karttavyaH / yadi yauvane'pi dharmo na kRtastahi vArdhakye tvavazyaM dharmaH karttavyaH / yadi vArdhakye'pi dharmo na kRtastarhi manuSyabhavo hAritaH / tato yadi kadAcidvAlyayauvanayodharmo na kRtastarhi vArdhakye tvavazyaM dharmaH karttavyaH / vArdhakye mRtyurAsannIbhavati / tadendriyANi kSIyante / tathApi bhogavAsitacittAnAM mano dharme ratiM na karoti / teSAM mano viSayeSveva dhAvati / teSAM mano niraGkuzaM bhavati / te durgati prayAnti / mRtyAvAsanne mano niroddhavyaH / viSayeSu rAgo na karttavyaH / viSayebhyo viraktairbhavitavyam / maraNe samIpavarttinyapi ye viSayeSu lubhyanti tebhyo granthakAro'nena zlokenopadizati - 'adyApi tvaM kiM dharme paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - loko bALapaNamAM rame che. yuvAnImAM teo dhana kamAya che ane bhogo bhogave che. ghaDapaNamAM teo vikathA kare che. Ama dharmanI ArAdhanA karyA vinA teo jIvanane phogaTa hArI jAya che. bALapaNa, yuvAnI ane ghaDapaNa traNe ya avasthAomAM dharma karavo joIe. jo bALapaNamAM dharma na karyo hoya to yuvAnImAM dharma karavo. jo yuvAnImAM dharma na karyo hoya to ghaDapaNamAM to avazya dharma karavo. jo ghaDapaNamAM paNa dharma na karyo, to manuSyabhava hArI javAyo. mATe jo kadAca bALapaNamAM ane yuvAnImAM dharma na karAyo hoya to ghaDapaNamAM to avazya dharma karavo. ghaDapaNamAM mRtyu najIka hoya che. tyAre indriyonI zakti ghaTe che. chatAM paNa jemanuM mana bhogothI vAsita che, temane dharma gamato nathI. temanuM mana viSayomAM ja doDe che. temanuM mana aMkuza vinAnuM hoya che. teo durgatimAM ravAnA thAya che. maraNa najIkamAM hoya tyAre manano virodha karavo. viSayomAM rAga na karavo. viSayothI virakta thavuM. maraNa najIkamAM hoya tyAre paNa jeo viSayomAM lobhAya che, temane graMthakAra A zlokathI upadeza Ape che ke, "hajI paNa tuM zA mATe dharmamAM udyama nathI Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/25 jIvite gatazeSe'pi viSayecchA viyoktavyA 511 nodyacchasi ? adyApyavasaro'sti / adyApi dharme udyamaM kuru / tatastvamAyatau sugatimavA I 1 psyasi / yadi tvamadyApi na budhyase tarhi mRtyusamaye tava ko'pi zaraNaM na bhaviSyati / tatastvaM durgatiM yAsyasi / tatra tvaM zociSyase / tatrAnyaH kazcidapyupAyo na bhaviSyati / tato'dyApi tvaM viSayebhyo mano nivArya taddharme sthirIkuru / evameva tvaM sukhI bhaviSyasi / uktaJca zokanivAraNakulake zrImunicandrasUriviracite maccumaNAgayakAle vi saMpayaM ciya uvaTThiyaM jANa / jamhA imo vi kAlo tava puvvamaNAgao Asi // 19 // ' (chAyA mRtyumanAMgatakAle'pi sAmpratamevopasthitaM jAnIhi / yasmAdayamapi kAlastava pUrvamanAgata AsIt // 19 // )' // 24 // - - avataraNikA - viSayamUDhaM jIvaM prakArAntareNa zikSayati mUlam - jIvite gatazeSe'pi, viSayecchAM viyojya te / cettapaH praguNaM ceta- stataH kiJcinna hAritam // 25 // jIvite gatazeSe'pi cet te ceto viSayecchAM viyojya tapaHpraguNaM tataH kiJcid na hAritam // 25 // anvayaH padmayA vRttiH - jIvite jIvane, gatazeSe - gatAt - atItAt zeSam - uddharitamiti gatazeSam, tasmin, apizabdo anyadA tapaHkaraNena jIvanaM saphalameva, parantu jIvite karato ? hajI paNa avasara che. hajI paNa tuM dharmamAM udyama kara. tethI bhaviSyamAM tane sadgati maLaze. jo tuM hajI paNa nahIM samaje to maraNa samaye tAruM koI paNa zaraNa nahIM thAya. tethI tuM durgatimAM jaIza, tyAM tuM zoka karIza. tyAM bIjo koI upAya nahIM hoya. mATe hajI paNa tuM viSayothI manane pAchuM vALIne tene dharmamAM sthira kara. A ja rIte tuM sukhI thaIza. zokanivAraNakulakamAM zrImunicandrasUrijIe kahyuM che, 'mRtyu AvyA pahelA hamaNAM ja mRtyune AveluM jANa, kemake A kALa paNa tArA mATe pahelA khAvyo nahoto. (18)" (24) - - avataraNikA - viSayathI mUDha jIvane bIjI rIte hitazikSA Ape che - zabdArtha - jIvana thoDuM bAkI hovA chatAM paNa jo tAruM mana viSayonI icchAne choDIne tapa karavAmAM taiyAra thaI jAya to kaMI paNa hArI javAyuM nathI. (25) Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 tapaso mAhAtmyam yogasAraH 5/25 gatazeSe'pi tapaHkaraNena tatsaphalameveti dyotayati, cet - yadi, te - tava, cetaH - manaH, viSayecchAM - viSayANAm-indriyagocarANAmicchA-Asaktiriti viSayecchA, tAm, viyojya - tyaktvA, tapaHpraguNam - tapasi-icchAnirodharUpe praguNam-udyatamiti tapaHpraguNam, tataH - tarhi, kiJcid - svalpamapi, nazabdo niSedhe, hAritam - naSTam / yena bAlye yauvane vA na tapaH kRtaM tasmai vRddhAyA'nena zlokena granthakAra AzvAsanaM dadAti - 'vRddhatve'pi tvaM viSayecchAM tyaja / iSTAniSTeSvindriyArtheSu samupasthiteSu tvaM rAgadveSau mA kuru / tvaM viSayAnmA prArthaya / tvaM svamano viSayebhyo nivartasva / tat tapasi yojy| bhoge sukhaM nAsti / tyAge eva sukham / bhogastu duHkharUpaH / tatastvamadyApi tapaHkaraNAyodyamaM kuru / tvaM dehamamatvaM muJca / tvaM paralokaM vicintaya / bhogena karmANi badhyante / tapasA karmaNAM nirjarA bhavati / uktaJca tattvArthAdhigamasUtre navamAdhyAye - 'tapasA nirjarA ca // 3 // ' tapasA nikAcitAnyapi karmANi kssiiynte| yaduktaM zAntasudhArase - 'nikAcitAnAmapi karmaNAM yad, garIyasAM bhuudhrdurdhraannaam|vibhedne vajramivAtitIvaM, namostu tasmai tapase'dbhutAya // 9/4 // ' tapasA cirasaJcitAnyapi karmANi zIghra kSIyante / uktaJcopadezapradIpe muktivimalagaNiviracite - 'dRDhaprahArI nitarAmprahArI, govipradArA pIyAvRttino bhAvAnuvAda - jeNe bALapaNamAM ke yuvAnImAM tapa karyo nathI, evA vRddhane A zlokathI graMthakAra AzvAsana Ape che - "ghaDapaNamAM paNa tuM viSayonI icchAne choDI de. indriyonA sArA ane kharAba viSayo sAme Ave tyAre tuM rAgadveSa na kara. tuM viSayonI prArthanA na kara. tuM tArA manane viSayomAMthI pAchuM vALa. tene tuM tapamAM joDa. bhogamAM sukha nathI. tyAgamAM ja sukha che. bhoga to du:kharUpa che. mATe tuM hajI paNa tapa karavA mATe udyama kara. tuM zarIranI mamatA choDI de. tuM paralokano vicAra kara. bhogathI karmo baMdhAya che. tapathI karmonI nirjarA thAya che. tattvArthAdhigamasUtranA navamA adhyayanamAM kahyuM che ke - "tapathI saMvara ane nirjarA thAya che. (3)' tathA niyita bhono 57. kSaya thAya che. zAMtasudhArasamA hyu che ke - "parvatanI jevA duHkhethI dhAraNa karI zakAya evA moTA nikAcita karmone paNa bhedavA je atitIvra evA vaja jevuM che, te addabhuta evA tapane namaskAra thAva. (94) tapathI lAMbA kALathI bhegA karelA karmo jaldIthI kSaya pAme che. zrImuktivimalagaNie racela upadezapradIpamAM kahyuM che, 'daDhaprahArI gADha prahAra Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/25 tapaH kRtvA jIvanaM saphalaM karttavyam 513 ... sutajIvahArI / aho prabhAvAttapaso'tra so'pi, muktiM yayau saukhyamalandadhAnaH // 329 // ' tapasA kimapyasAdhyaM nAsti / uktaJcopadezapradIpe- 'tapasA kiM na sAdhyeta, tapasA kiM na prApyate / tapasaivAbhavatsiddhiH, sanatkumAracakriNaH // 322 // zrIlakSmIcandraviraciteSu subhASitASTakeSvapyuktam- 'yaddUre yaddUrArAdhyaM yacca dUratarasthitam / tatsarvaM tapasaH sAdhyaM, tapo hi duratikramam // 5 // tannAsti vastu bhuvane, tapasA yanna sidhyati / athavA niSphalo dRSTaH, kvApi kiM kalpapAdapaH ? // 7 // dharmopadezamAlAyAmapyuktaM zrIjayasiMhasUribhiH - 'natthi tavaso asajjhaM ... // 74 // ' (chAyA - nAsti tapaso'sAdhyam . // 74 // ) tato'dyApi yAvanna mRtyurAkrAmati tAvattvaM tapaH kuru / tena tavA'tItakAlabaddhAnAM karmaNAM kSayo bhaviSyati / tatastvaM sugtimvaapsysi| uktaJca hiGgulaprakaraNe 'tapasA kSIyate karma, kevalI karmaNaH kSayAt / vRNuyAttaM ca muktistrI - statra saukhyaM nirantaram // 161 // ' yadi jIvanaM sarvathA tapovihInaM gataM tarhi tad hAritam / tava sakAze tvadyApyavasaro'sti / tatastvaM zeSakAle tapaH kRtvA svajIvanaM DaranArI ane gAya, brAhmaeA, tenI patnI, tenA hIrAne bhAranAro hato. are, ahIM tapanA prabhAvathI te paNa mukti pAmyo ane vipula sukhane dhAraNa karanAro thayo. (328)' tapathI huI pe| asAdhya nathI. upadezaprahIyamAM adhuM che, 'tapathI zuM na sadhAya ? tapathI zuM na maLe ? tapathI ja sanatkumAracakravartInI siddhi thaI. (322)' zrIlakSmIcandrajI viracita subhASita aSTakomAM paNa kahyuM che, 'je dUra che, je du:khethI ArAdhya che, je khUba dUra rahela che, te badhu tapathI sAdhya che, kemake tapane oLaMgavo muzkela che. (5) bhuvanamAM evI vastu nathI je tapathI siddha thatI nathI, athavA zuM kyAMya kalpavRkSa niSphaLa jovAyo che ? (7)' dharmopadezamALAmAM zrIbhyasiMhasUribhaje 'dhuM che, 'taya thaDI (aM) asAdhya nathI. (74) ' mATe ha paNa jyAM sudhI maraNa AkramaNa karatuM nathI, tyAM sudhI tuM tapa kara. tenAthI teM bhUtakALamAM bAMdhelA karmono nAza thaze. tethI tuM sadgati pAmIza. hiMgulaprakaraNamAM kahyuM che, 'tapathI karmono kSaya thAya che, karmanA kSayathI kevaLI thAya che, te kevaLIne mukti3yI strI vare che, tyAM (mokSamAM) niraMtara sukha che. (161 ) ' bhe bhavana sAva tapa vinAnuM gayuM to te hArI javAyuM. tArI pAse hajI paNa avasara che. mATe tuM - Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 adyApi cittaM dharme sthirIkuru saphIkuru / zeSakAle'pi tapasi kRte tvayA na kimapi hAritam / ' atrAyamupadezaH-tapaH kRtvA jIvanaM saphalaM karttavyam / tapo vinA taddhAritameva // 25 // avataraNikA - paJcaviMzatitame zloke uktaM- 'jIvite gatazeSe'pi cet ceta: tapaH praguNaM tataH na kiJcit hAritam / ' iti / tatra kazcidvakti, 'mayA pApakaraNena jIvitaM hAritameva / adhunA kiM karttavyam ?' iti / tasmai AyuH zeSe'pi dharmakaraNasyopadezaM dadAti granthakAraH - mUlam - kUTajanmAvatAraM svaM pApopAyaizca saGkulam / anvayaH - pApopAyaizca saGkulaM svaM kUTajanmAvatAraM vyarthaM nItvA batA'dyApi cittaM dharme sthirIkuru // 26 // padmIyA vRttiH - pApopAyaiH - pApAnAm avadyAnAmupAyAH nimittAnIti pApopAyAH, taiH, cazabdaH samuccaye, sakulam - bhRtam, svam - svakIyam, kUTajanmAvatAram janma-bhava evAvatAraH-parabhavAdihA''gamanamiti janmAvatAraH, kUTa: - kRtrima:, na tAttvika bacelA samayamAM tapa karIne potAnA jIvanane saphaLa kara. bacelA samayamAM paNa tapa karIza to tuM kaMI paNa hAryo nathI.' yogasAra: 5/26 vyarthaM nItvA batAdyApi dharme cittaM sthirIkuru // 26 // 1 ahIM A pramANe upadeza che - tapa karIne jIvana saphaLa karavuM. tapa vinA te hArI vAyuM 4 che. (25) avataraNikA - pacIzamA zlokamAM kahyuM ke, 'jIvana thoDuM paNa bAkI hoya tyAre jo mana tapa karavA mATe taiyAra thaI jAya to kaMI hArI javAyuM nathI.' tyAM koIka kahe che ke, 'huM pApa karIne jIvana hArI ja gayo chuM. have zuM karavuM ?' tene bacelA AyuSyamAM paNa dharma karavAno upadeza granthakAra Ape che - 1. sthiraM kuru zabdArtha - pAponA upAyothI yukta, mAyA sahitanA potAnA janmArAne phogaTa pasAra karIne hajI paNa tuM cittane dharmamAM sthira kara. (26) - JI Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 515 yogasAraH 5/26 pApopAyairjanma vyarthaM nItam ityarthaH, kUTazcAsau janmAvatArazceti kUTajanmAvatAraH, tam, vyartham - mudhA, nItvA - ativAhya, batazabda AzvAsane, adyApi - AyuHzeSe'pi, cittam - cetaH, dharme - zramaNadharmazrAvakadharmabhedAdvividhe, sthirIkuru - nizcalaM kuru / __ saMsAriNo jIvAH prAyo dharmaM na jAnanti / tataste'nAdikAlA'bhyAsena catasRbhiH sajJAbhirvyAkulitAH santo'nnakAmArthArthaM dhAvanti bhayAcca dhAvanti / tadarthaM te sarvANyapi pApAni kurvanti / tataste'zubhakarmANi badhnanti / te'lIkamapi vadanti / te kapaTamapi kurvanti / itthaM sampUrNaM bhavaM yAvatte pApeSu doSeSu ca ratA bhavanti / te dharmaM na kurvanti / yadi te evameva mariSyante tahi duHkhaikasaGkule bhave bhramiSyanti / tAnvIkSya karuNAparItacetA granthakAro'nena zlokena tebhyo hitazikSAmAzvAsanaJca dadAti - 'yadyapi yuSmAbhiH sampUrNa bhavaM yAvatpApakaraNenA'yaM bhavo mudhA gamitastathApi yAvanmaraNaM nA''gacchati tAvadyUyamadyApi dharmaM kuruta / tenA''yatau yUyaM sugati lapsyadhve / koTimUlyaratnena yadyavakaraH krItastahi tadratnaM vyarthaM nItam / evaM muktisAdhanayogye'sminbhave yadi pApAnyeva kRtAni taoNyaM manuSyabhavo vyarthaM nItaH / na kevalaM vyarthaM nItaH parantu tena svasya hAnirapi jaataa| adyApi zeSe AyuSi yUyaM cittaM dharme sthirIkuruta / pApavyApAreSu dRDhaM rataM svIyaM manastato paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - saMsArI jIvo prAyaH dharmane jANatA nathI. tethI teo anAdikALanA saMsAranA abhyAsathI cAra saMjJAone lIdhe anna, kAma, dhana mATe doDe che ane bhayathI doDe che. tenI mATe teo badhA pApo kare che. tethI teo azubha karmo bAMdhe che. teo khoTuM paNa bole che. teo kapaTa paNa kare che. Ama samagra jIvanamAM teo pApomAM ane doSomAM rata rahe che. teo dharma karatAM nathI. jo teo emane ema marI jaze to duHkhathI ekamAtra bharelA A saMsAramAM bhamaze. temane joIne graMthakAranA manamAM karuNA UbharAI jAya che. tethI teo temane A zlokathI hitazikSA ane AzvAsana Ape che - "jo ke tame AkhuM jIvana pApa karIne A bhava phogaTa pasAra karyo, chatAM paNa jyAM sudhI maraNa AvatuM nathI tyAM sudhI tame hajI paNa dharma karo. tethI bhaviSyamAM tame sagatine pAmazo. karoDa rUpiyAnI kiMmatavALA ratnathI jo ukaraDo kharIdyo to te ratna nakAmuM gayuM. ema mokSanI sAdhanA mATenA A bhavamAM jo pApo ja karyA to A manuSyabhava nakAmo gayo. khAlI nakAmo nathI gayo, paNa tenAthI potAnI hAni paNa thaI. hajI paNa bacelA AyuSyamAM tame manane dharmamAM sthira karo. pApavyApAromAM khUba rata evA potAnA manane tame tyAMthI pAchuM vALo. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 yAvadAyurabhaGguraM tAvadbudhairnijahite yatyatAm yogasAra: 5/26 yUyaM nivarttadhvam / tadyUyaM dharme niyojayata / dharmakaraNena yUyaM paralokArthaM punnypaatheymektriikurut| anyathaivameva paralokaM prayAtAnAM yuSmAkaM durdazA bhAvinI yathA dhanaM vinA dezAntaraM gatasya narasya bhavati / yuSmAbhirmanovAkkAyasarvapravRttiSu dharma eva pradhAnIkarttavyaH / pApapravRttayo yuSmAbhiH sarvathA heyA: / viparItaprasaGgeSvapi yuSmAbhiH dharmAtsvacittaM na cAlanIyam / itthamAyuHzeSe'pi dharmakaraNena yUyaM svajIvanaM saphalIkuruta durgatiM ca nivArayata / uktaJca zAntasudhArase - 'yAvaddehamidaM gadairna mRditaM no vA jarAjarjaram yAvattvakSakadambakaM svaviSayajJAnAvagAhakSamam / yAvaccAyurabhaGguraM nijahite tAvadbudhairyatyatAm, kAsAre sphuTite jale pracalite pAliH kathaM badhyate // 12/6 // ' tattvAmRte'pyuktam - 'yAvanna mRtyuvajreNa, dehazailo nipAtyate / niyujyatAM manastAvat, karmArAtiparikSaye // 129 // ' yogapradIpe'pyuktam - 'yAvanna grasyate rogai-ryAvannAbhyeti te jarA / yAvanna kSIyate cAyu-stAvatkalyANamAcara // 1 // ' dazavaikAlikasUtre 'pyuktam 'jarA jAva na pIDei, vAhI jAva na vaDDhai / jAviMdiyA na hAyaMti, tAva dhammaM tene dharmamAM joDI dharma karIne tame paraloka mATe puNyanuM bhAthuM bheguM karo. anyathA emane ema paralokamAM gayelA tamArI durdazA thaze, jema dhana vinA bahAragAma gayelA mANasanI thAya che, tema. tamAre mana-vacana-kAyAnI badhI pravRttiomAM dharmane ja mukhya banAvavo. pApapravRttio tamAre badhI rIte choDavI. viparIta prasaMgomAM paNa tamAre dharmamAMthI potAnuM mana calAvavuM nahIM. Ama bacelA AyuSyamAM paNa dharma karIne tame potAnuM jIvana saphaLa karo ane durgatinuM nivAraNa karo. zAMtasudhArasamAM kahyuM che, 'jyAM sudhI A zarIra rogothI pIDAyuM nathI ke ghaDapaNathI jarjarita thayuM nathI, jyAM sudhI Indriyono samUha potAnA viSayonuM jJAna karavA samartha che, jyAM sudhI AyuSya naSTa thayuM nathI tyAM sudhI paMDitoe potAnA hitamAM yatna karavo joIe. taLAva tUTI gayA pachI ane pANI nIkaLI gayA pachI pALa zI rIte baMdhAya ? (12/6) tattvAmRtamAM kahyuM che, 'jyAM sudhI mRtyurUpI vajra zarIrarUpI parvatane pADato nathI tyAM sudhI jIvo karmarUpI duzmanano nAza karavAmAM manane joDe. (129)' yogapradIpamAM paNa kahyuM che, 'jyAM sudhI rogo koLIyo na kare, jyAM sudhI ghaDapaNa na Ave, jyAM sudhI AyuSyano nAza na thAya tyAM sudhI tuM kalyANakArI AcaraNa kara.' (1) dazavaikAlikasUtramAM paNa kahyuM che, 'jyAM sudhI ghaDapaNa pIDatuM nathI, jyAM sudhI roga vadhato nathI, jyAM sudhI . Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/26 jinadharme AdaraM kuru samAyare // 8/36 // ' (chAyA - jarA yAvanna pIDayati, vyAdhiryAvanna vardhate / yAvadindriyANi 'jAvA''u na hIyante, tAvaddharmaM samAcaret ||8 / 36 || ) upadezamAlAyAmapyuktam sAvasesaM, jAva ya thovo vi atthi vavasAo / tAva karijjappahiyaM, mA sasirAyA va soihisi // 258 // ' (chAyA - yAvadAyuH sAvazeSaM yAvacca stoko'pyasti vyavasAyaH / tAvatkurvAtmahitaM, mA zazirAja iva zociSyase // 258 // ) Atmabodhakulake'pyuktaM zrInemicandrasUribhi: - 'tA eannAUNaM, saMsArasAyaraM tumaM jIva ! sayalasuhakAraNammi, jimme AyaraM kuNasu // 17 // jAva na iMdiyahANI, jAva na jararakkhasI paripphurai / jAva na rogaviyArA, jAva na maccu samulliyai // 18 // ' (chAyA tata enaM jJAtvA, saMsArasAgaraM tvaM jIva ! sakalasukhakAraNe, jinadharme AdaraM kuru // 17 // yAvannendriyahAniH, yAvanna jarArAkSasI parisphurati / yAvanna rogavikArAH, yAvanna mRtyuH samupAgacchati // 18 // ) bAlAvabodhaprakaraNe'pyuktam - 'jAva na pIr3ar3a dehu jara, jAva na vAhahiM vAhi / jA iMdiya sutthattaNau~, tA saddhammu pasAhi // 6 // ' (chAyA yAvanna pIDayati dehaM jarA, yAvanna bAdhate vyAdhiH / yAvadindriyANAM susthatvaM tAvatsaddharmaM prasAdhaya ||6|| AtmAnuzAsane'pyuktam - 'yAvaccharIrapaTutA yAvanna jarA na cendriyaglAniH / tAvannareNa tUrNaM svahitaM pratyudyamaH kAryaH // 58 // svajIvane kRtaH svalpo'pi dharmo yuSmAn IndriyonI hAni thatI nathI tyAM sudhI dharma karavo. (8/36)' upadezamALAmAM paNa kahyuM che, 'jyAM sudhI AyuSya bAkI che, jyAM sudhI thoDo paNa manano utsAha che, tyAM sudhI AtmAnuM hita kara. zazirAjAnI jema tAre pachIthI zoka karavAnuM na thAya. (258)' AtmabodhakulakamAM zrInemicandrasUrijIe kahyuM che, 'he jIva ! tuM A saMsArasAgarane jANIne jyAM sudhI IndriyonI hAni thaI nathI, jyAM sudhI jarArUpI rAkSasI jAgRta thatI nathI, jyAM sudhI roganA vikAro thatAM nathI, jyAM sudhI maraNa AvatuM nathI, tyAM sudhI badhA sukhanA kAraNa samAna jinadharmamAM Adara kara. (17,18)' bAlAvabodha prakaraNamAM paNa kahyuM che, 'jyAM sudhI ghaDapaNa zarIrane pIDatuM nathI, jyAM sudhI roga bAdhA karato nathI, jyAM sudhI Indriyo svastha che tyAM sudhI saddharmanuM AcaraNa kara. (6)' AtmAnuzAsanamAM paNa kahyuM che, 'jyAM sudhI zarIra barAbara che, jyAM sudhI ghaDapaNa AvyuM nathI ane Indriyo glAna thaI nathI tyAM sudhI manuSya zIghra potAnA hita mATe udyama karavo joIe. (58)' potAnA jIvanamAM karAyelo thoDo - - 517 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 dharme mA viSIda yogasAraH 5/27,28 durgatipAtAd rakSiSyati / yaduktam - 'dharmo rakSati rakSitaH / " __ ayamatra sAraH - jIvitazeSe'pi cittaM dharme sthirIkaraNena jIvanaM saphalIkarttavyam // 26 // avataraNikA - 'dharme cittaM sthirIkuru' ityupadiSTam / tatra kazcid dharmAnuSThAnaM duHkharUpaM matvA tatra viSIdati / tatastamupadizati - mUlam - 'anantAnpudgalAvartA-nAtmannekendriyAdiSu / / bhrAnto'si chedabhedAdi-vedanAbhirabhidrutaH // 27 // sAmprataM tu dRDhIbhUya, sarvaduHkhadavAnalam / vrataduHkhaM kiyatkAlaM, saha mA mA viSIda bhoH // 28 // // yugmam // anvayaH - bhoH Atman ! chedabhedAdivedanAbhirabhidruta ekendriyAdiSu anantAnpudgalAvartAn (yAvad) bhrAnto'si / sAmprataM tu dRDhIbhUya sarvaduHkhadavAnalaM vrataduHkhaM kiyatkAlaM saha, mA mA viSIda // 27 // // 28 // padmIyA vRttiH - bhoH - sambodhane, Atman - jIvAtmanaH sambodhanam, chedabhedAdivedanAbhiH - chedaH-vraNazca bhedaH-zakalIbhavanamiti chedabhedau, tAvAdau yeSAM tADanahananAdInAmiti chedabhedAdIni, teSAM vedanA:-pIDA iti chedabhedAdivedanAH, tAbhiH, abhidrutaH - paNa dharma tamanedurgatimAM paDatAM bacAvaze. kahyuM che ke - "rakSaNa karAyelo (ArAdhAyelo) dharma 21 // 42 cha." ahIM sAra A pramANe che - bacelA jIvanamAM paNa manane dharmamAM sthira karIne jIvanane saphaLa karavuM. (26) avataraNikA - "dharmamAM mana sthira kara' ema kahyuM. tyAM koIka vyakti dharmAnuSThAnane duHkharUpa mAnIne temAM viSAda kare che. tethI tene upadeza Ape che - zabdArtha - he Atman ! chedana-bhedana vagerenI vedanAothI pIDAyelo tuM ekendriya vageremAM anaMta pudgalaparAvartI sudhI bhamyo che, hAla daDha thaIne badhA duHkho mATe 1. anantapudgalA.... - D, KI Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/27,28 jIvena nigode soDhA vedanA: pIDitaH, ekendriyAdiSu - ekendriyA:- sthAvarA Adau yeSAM dvIndriyAdInAmityekendriyAH, teSu, anantAn gaNanAtItAn, pudgalAvarttAn - anantakAlacakrasamudAyarUpAn, yAvadityatrAdhyAhAryam, bhrAntaH aTitaH, asi - vidyase, sAmpratam - adhunA, tuzabdaH pakSAntaradyotane, dRDhIbhUya - nizcalo bhUtvA, sarvaduHkhadavAnalam - sarvaM - nikhilaJca tad duHkham-pIDArUpaJceti sarvaduHkham, tasya dahanAya davAnalaH - mahAvahniriveti sarvaduHkhadavAnalam, tatkarmatApannam, vrataduHkham - vratasya cAritrasya duHkham - kaSTamiti vratadu:kham, tatkarmatApannam, kiyatkAlam - alpasamayam, saha- samatayA'nubhava, mAzabdo niSedhe, mAzabdo niSedhe, viSIda - viSAdaM kuru / - 519 sarve jIvAH prathamaM nigodeSvevA'vasan / loke'saGkhyeyA golakAH santi / pratigolakamasaGkhyeyA nigodAH santi / pratinigodamanantA jIvAH santi / ekanigodavarttinaH sarve jIvAH sahaivotpadyante sahaiva mriyante sahaivocchvasanti sahaivAhArayanti / tatrA'nantAnAM jIvAnAM nigodarUpamekameva zarIram / te jIvAstatra ghorAH pIDAH sahante / narakAdapi nigode'nantaguNaM duHkham / uktaJca vairAgyazatake -'jaM narae neraiyA, duhAI pAvaMti ghoraNaMtAiM / tatto aNaMtaguNiyaM, nigoamajjhe duhaM hoi // 49 // ' (chAyA - yat narake nairayikAH, duHkhAni prApnuvanti ghorAnantAni / tato'nantaguNitaM, nigodamadhye duHkhaM bhavati // 49 // ) dezanAzatake'pyuktam - 'jaM narae neraiyA dukkhaM, pAvaMti goyamA ! tikkhaM / taM puNa nigoamajjhe, anaMtaguNiaM muNeavvaM // 91 // ' (chAyA yannarake nairayikA dAvAnaLa samAna evA saMyamanA kaSTone keTaloka samaya tuM sahana kara, tuM kheda na kara. (27) (28) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - badhA jIvo pahelA nigodamAM ja hatA. lokamAM asaMkhya goLA che. dareka goLAmAM asaMkhya nigodo che. dareka nigodamAM anaMtA jIvo che. eka nigodamAM rahelA badhA jIvo sAthe ja janme che, sAthe ja mare che, sAthe ja zvAsocchvAsa le che, sAthe ja AhAra kare che. tyAM anaMtA jIvonuM nigodarUpa eka zarIra hoya che. te jIvo tyAM bhayaMkara pIDAo sahana kare che. naraka karatAM paNa nigodamAM anaMtagaNuM duHkha che. vairAgyazatakamAM kahyuM che ke - 'narakamAM nArakIo je ghora ane anaMta duHkhone sahana kare che, enA karatA paNa nigodamAM anaMtagaNuM duHkha che. (49)' dezanAzatakamAM paNa kahyuM che, 'he gautama ! narakamAM nArakIo je tIkSNa Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 jIvenaikendriyatve soDhA vedanA: yogasAraH 5/27,28 duHkhaM, prApnuvanti gautama ! tIkSNam / tatpunarnigodamadhye, anantaguNitaM jJAtavyam // 91 // ) te jIvA anantakAlaM yAvaditthaM duHkhaM sahante / yadaiko jIvaH sidhyati tadaiko jIvo nigodAniHsarati / sa pRthvI-jala-tejo-vAyu-pratyekavanaspatirUpeSvanyaikendriyeSu dIrghakAlaM bhramati / pRthvIkAye sa khanana-pAdAkramaNa-pacanAdIni duHkhAni sahate / apkAye utpannaH sa janAnAM snAna-pAna-vastradhAvanAdiSUpayujyate / janAstaM tApayanti / tejaskAye utpannaH sa vidhyApanAdiduHkhaM shte| vAyukAye utpannaH sa janaiH zaityArthaM preryate / janA vahnizaGkhAdikaM dhamanti / vanaspatikAye utpannaH sa chedanabhedanAdiduHkhaM sahate / janAstaM pacanti / janAstaM khAdanti / uktaJca bhavabhAvanAyAm - 'puDhavI phoDaNa-saMciNaNamalaNa-khaNaNAi-dutthiyA niccaM |niirN pi piyaNa-tAvaNa-gholaNa-sosAikayadukkhaM ||180||agnnii khoTTaNa-cUraNa-jalAisatthehiMdutthiyasarIrA |vaauu vIyaNa-piTTaNausiNANila-satthakayaduttho // 181 // cheyaNa-sosaNa-bhaMjaNa-kaMDaNa-daDhadalaNacalaNa-malaNehiM / ullUraNa-ummUlaNa-dahaNehi ya dukkhiyA taruNo // 182 // ' (chAyA - pRthvI sphoTana-saJcayana-mardana-khananAdi-duHsthitA nityaM / nIramapi pAna-tApana duHkhane pAme che te anaMtagaNuM nigodamAM jANavuM. (91)" te jIvo anaMtakALa sudhI A pramANe duHkha sahe che. jyAre eka jIva siddha thAya che tyAre eka jIva nigodamAMthI nIkaLe che. te pRthvI-pANI-agni-vAyu-pratyekavanaspatirUpI ekendriyomAM lAMbo samaya bhame che. pRthvIkAyamAM te khodAvAnuM, pagathI kacaDAvAnuM, raMdhAvAnuM vagere duHkho sahe che. akAyamAM utpanna thayelA teno lokonA jJAnamAM, pIvAmAM, vastra dhovAmAM vageremAM upayoga thAya che. loko tene tapAve che. agnikAyamAM te bujhAvA vagerenA duHkho sahana kare che. vAyukAyamAM utpanna thayelo te loko vaDe ThaMDaka mATe halAvAya che. loko agnimAM phUMka mAre che. vanaspatikAyamAM utpanna thayelo te chedana-bhedana vagerenA duHkhane sahana kare che. loko tene rAMdhe che. loko tene khAya che. bhavabhAvanAmAM kahyuM che - 'ze'j, bhe\ 2j, masaNaj, pohacaNerethA pRthvI bhezA :pIche. 55 59 pAyu, tapAj, ghasa, suvag vagerethA hucI che. (180) mani naital, cUro karavo, pANI vagere zastrothI duHkhI zarIravALo che. vAyu vIMjhavuM, pITavuM, garama 5vana35. zastrothA hucI che. (181) chej, zoSaj, Hinj, shet2|| taqi, dRDha Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/27,28 jIvena vikalendriyapaJcendriyatiryaktve soDhA vedanAH 521 gholana-zoSAdikRtaduHkham // 180 // agniH kASThaprakSepaNa-cUrNana-jalAdizastraiH duHsthitazarIraH / vAyuH vIjana-piTTana-uSNAnila-zastrakRtaduHsthaH // 181 // chedana-zoSaNa-bhaJjanakaNDana-dRDhadalana-calana-mardanaiH / toDana-unmUlana-dahanaizca duHkhitAstaravaH // 182 // ) itthamekendriyeSvasahyAM vedanAM soDhvA sa vikalendriyeSUtpadyate / zaGkhakRmyAdidvIndriyeSu ilikAkarNazRgAlipipIlikAditrIndriyeSu bhramaramakSikAdicaturindriyeSUtpannaH sa ghorAM pIDAM shte| janaiH sa pAdairAkramyate / gantryAdicakraiH sa Akramyate / janA rasAyanaistaM ghnanti / dvAravAtAyanAdiSu mardanena sa mriyte| uktaJca bhavabhAvanAyAm - 'vigaliMdiyA avattaM rasaMti sunnaM bhamaMti ciTuMti / lolaMti ghulaMti luThaMti jaMti nihaNaM pi chuhavasagA // 186 // ' (chAyA - vikalendriyA avyaktaM rasanti zUnyaM bhramanti tiSThanti / luThanti ghUrNanti skhalanti yAnti nidhanamapi kSudhAvazakAH // 186 // ) evamAdyA duHsahapIDA vikalendriyeSu soDhvA sa pnycendriyessuutpdyte| tatra paJcendriyatiryasUtpannaH sa kSetrakarSaNa-bhAravahana-daNDatADanakazAghAta-kSudhA-tRSA-zIta-tApAdighoraduHkhAni sahate / uktaJca puSpamAlAyAm - 'sIunha-khuppivAsA, dahaNaM-kaNa-vAha-doha-dukkhehiM / dUmijjaMti tirikkhA jaha, taM loevi paccakkhaM // 385 // ' (chAyA - zItoSNakSutpipAsA-dahanAGkana-vAha-doharIta 65j, yANa, masaNa, toj, upe, paNa vagerethA vanaspati huNI che. (182)' Ama ekendriyomAM asahya vedanA sahIne te vikalendriyomAM utpanna thAya che. iyaLa-kAnakhajurA vagere beindriyomAM, zaMkha-kIDI vagere teIndriyomAM, bhamarA-mAkhI vagere caurindriyomAM utpanna thayelo te ghora pIDAne sahe che. loko vaDe te pagathI kacaDAya che. gADA vagerenA paiDAMthI te cagadAya che. loko rasAyaNothI tene mArI nAMkhe che. daravAjA-bArI vageremAM cagadAI javAthI te mare che. bhavabhAvanAmAM kahyuM che, "vikasendriyo avyakta rIte cIso pADe che, zUnya banIne bhame che, eka sthAnamAM rahe che, kAdavamAM ALoTe che, goLa goLa bhame che, skUlanA pAme che ane bhUkhane lIdhe maraNa paNa pAme che. (186)" AvA prakAranI duHkhethI sahI zakAya evI pIDAo vikalendriyomAM sahIne te paMcendriyomAM utpanna thAya che. temAM paMcendriya tiryaMcamAM utpanna thayelo te khetara kheDavuM, bhAra UMcakavo, lAkaDInA mAra, cAbUkanA prahAra, bhUpa, tarasa, 631, to vagere ghora du:sone saDe che. puSpamANAma yuM che, '631, 2bhI, bhUja, tarasa, vAnapatha paNa, nizAna 42j, mA2 14na 42vo, dUdha dohavuM - A duHkhothI je rIte tiryaMco duHkhI thAya che te lokamAM paNa pratyakSa che. Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 jIvana nArakadevatve soDhA vedanA: yogasAra: 5/27,28 duHkhaiH / dUyante tiryaJco yathA, talloke'pi pratyakSam // 385 // ) narake utpanna: sa paramAdhAmIkRtAH kSetrajA: parasparodIritAzca vedanA: sahate / sa kumbhiSu pacyate, zUlAyAmAropyate, krakacaizchidyate, vAsyA takSyate, taptalohaputtalikAyA AliGganaM kAryate, taptatrapuH pAyyate, vaitaraNInadyAM nimajjyate, bhrASTreSu bhRjjyate / kSudhAtRSA'zubhavarNagandharasasparzAdikSetrajA vedanA: sa sahate nArakAH parasparaM zastraiH praharanti / ityAdyA bhairavA vedanAH sa narake sahate / uktaJca puSpamAlAyAm - 'dIhaM sasaMti kaluNaM, bhAMti virasaM rasaMti dukkhattA / neraiA a paruppara- sura- khitta- - samuttha- - viyaNAhiM // 383 // jaM nArayANa dukkhaM, ukkattaNadahaNa-chiMdaNAIyaM / taM varisasahassehi vi, na bhaNijja sahassavayaNo vi // 384 // ' dIrghaM zvasanti karuNaM, bhaNanti virasaM rasanti duHkhArttAH / nairayikAzca parasparasurakSetrasamutthavedanAbhiH // 383 // yannArakANAM duHkhaM, utkarttana - dahana - chedanAdikam / tad varSasahasrairapi, na bhaNet sahasravadano'pi // 384 // ) deveSUtpannaH sa IrSyA-viSAdalobhAdimAnasikaduHkhaiH pIDyate / uktaJca puSpamAlAyAm - 'kiMtu maya-mANa - maccharavisAya-IsA-naleNa saMtattA / te vi caviUNa tatto, bhamaMti keI bhavamaNaMtaM // 397 // tamhA suhaM surANa vi, na kiM pi ahavA imAi sukkhaaii| avasANadAruNAI, anaMta I (chAyA (385)' narakamAM utpanna thayelo te paramAdhAmIoe karelI, kSetranA kAraNe thanArI ane ekabIjAe karelI vedanAo sahana kare che. te kuMbhiomAM gaMdhAya che, bhAlAmAM parovAya che, karavatathI chedAya che, gaMdhAthI cholAya che, tapelI loDhAnI pUtaLInuM AliMgana karAvAya che, tapeluM sIsuM pIvaDAvAya che, vaitaraNI nadImAM DubADAya che, bhaTTAmAM bhuMjAya che. bhUkha-tarasa-kharAba varNa-gaMdha-rasa-sparza vagere kSetrajanya vedanAo te sahe che. nArakInA jIvo paraspara ekabIjAne zastrothI pIDe che. AvA prakAranI bhayaMkara vedanAo te narakamAM sahe che. puSpamALAmAM kahyuM che, 'parasparajanita, devajanita ane kSetrajanita vedanAothI du:khI thayelA nArako lAMbo zvAsa le che, karuNa svaramAM jose che, pIDAbhna thIso pADe che. nAraDIone upAvA, jaNavA, chehAvA vagerenuM je duHkha che tene viSNu paNa hajAro varasomAM kahI na zake. (383,384)' devomAM utpanna thayelo te irSyA-kheda-lobha vagere mAnasika duHkho vaDe pIDAya che. puSpabhANAmAM 'dhuM che, 'pe| bhaTTa, bhAna, matsara, viSAdha, IrSyA3yI agnithI tapelA te devo paNa tyAMthI cyavIne keTalAka anaMta evA bhavamAM bhame che. tethI devone paNa kaMI Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 523 yogasAraH 5/27,28 jIvena manuSyatve soDhA vedanAH pattapuvvAiM // 398 // ' (chAyA - kintu mada-mAna-matsara-viSAda-IrSyAnalena saMtaptAH / te'pi cyutvA tato, bhramanti kecidbhavamanantam // 397 // tasmAt sukhaM surANAmapi, na kimapi athavA imAni sukhAni / avasAnadAruNAni, anantazaH prAptapUrvANi // 398 / / ) manuSyeSUtpannaH sa garbhAvAsa-dhanArjana-dhanaharaNa-svajanaviyoga-parApamAna-nindA-tADanabhAravahanarogAdiduHkhAni shte| uktaJca dezanAzatake - 'sUihiM aggivaNNAhiM, saMbhinnassa niraMtaraM / jAvaiyaM goyamA ! dukkhaM, gabbhe aTThaguNaM tao // 92 // ' (chAyA - sUcibhiragnivarNAbhiH, sambhinnasya nirantaram / yAvad gautama ! duHkhaM, garbhe aSTaguNaM tataH // 92 // ) puSpamAlAyAmuktam - 'na bhavai patthaMtANa vi, jAyai kaiyAvi kahavi emeva / vihaDai picchaMtANa vi, khaNeNa lacchI kumahila vva // 387 // hoUNa vi kahavi niraMtarAiM, dUraMtarAiM jAyaMti / ummoiyarasaNaMtovamAiM, pimmAiM loyassa // 389 // AhAra-gaMdha-mallAiehi, suyalaMkio supuTTho vi / deho na sUI na thiro, vihaDai sahasA kumittuvva ||394||tmhaa dAridda-jarA-paraparibhava-roa-soa-taviANaM / maNuANa vi natthi suhaM, daviNapivAsAi naDiyANaM // 395 // ' (chAyA-na bhavati prArthayamAnAnAmapi, jAyate kadApi kathamapi evameva / vighaTate prekSamANAnAmapi, kSaNena lakSmIH kumahilA iva // 387 // bhUtvA'pi kathamapi nirantarANi, dUrAntarANi jAyante / unmocitarasanAntopamAni paNa sukha nathI, athavA pariNAme bhayaMkara evA A sukho pUrve anaMtIvAra maLyA che. (397, 398) manuSyomAM utpanna thayelo te garbhamAM rahevuM, dhana kamAvuM, dhana luMTAI xj,svanonoviyogathavo, me 28 apamAna, niMha, bhA2, mArAyaco, roga vagerenA duHkho sahe che. dezanAzatakamAM kahyuM che, "he gautama! agninA varNavALI soyo vaDe niraMtara bhedAyelAne jeTaluM duHkha thAya che, tenA karatA AThagaNu duHkha garbhamAM hoya che. (92)' puSpamALAmAM kahyuM che, "lakSmI kharAba strInI jema prArthanA karanArAne paNa maLatI nathI, kyAreka koIka rIte ema ja maLe che, jotAM jotAM paNa kSaNamAM nAza pAme che. (387) choDelA kaMdorAnA cheDA jevA lokonA prema koIka rIte gADha thaIne ghaNA aMtaravALA thAya che. (389) AhAra, gaMdha, mALA vagerethI sArI rIte zaNagAreluM ane sArI rIte puSTa kareluM evuM paNa zarIra kharAba mitranI jema pavitra nathI, sthira nathI, ayAna nAza pAmecha. (384) tethI haridratA, gha359, bIthI parAbhava thavo, roga, zokathI tapelA ane dhananI pipAsAthI nacAvAyelA manuSyone Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 sAmprataM dRDhIbhUya vrataduHkhaM sahasva yogasAraH 5/27,28 premANi lokasya // 389 // AhAra-gandha-mAlyAdibhiH svalaGkRtaH supuSTo'pi / deho na zucirna sthiro, vighaTate sahasA kumitramiva // 398 // tasmAd daaridr-jraa-prpribhv-rogshok-tptaanaam| manujAnAmapi nAsti sukhaM, draviNapipAsayA naTitAnAm // 395 / / ) eteSvekendriyAdibhaveSu jIvaH krameNotkrameNa votpadyate / teSu na sakRdevotpadyate parantvanekaza utpadyate / itthamekendriyAdibhaveSu tIvrataravedanAbhiH pIDitaH san jiivo'nntkaalmttitH| utsarpiNyavasarpiNyau samudite ekaM kAlacakraM bhavati / anantaiH kAlacakairekaH pudgalAvarto bhavati / IdRzAnanantAnpudgalAvartAnyAvajjIvo duHkhaM sahamAno bhave bhrAntaH / uktaJca zAntasudhArase - 'anantAnpudgalAvartAnantAnantarUpabhRt / anantazo bhramatyeva jIvo'nAdibhavArNave // 3/5 // ' tasmai granthakRdanena zlokenopadizati - 'atItakAle tvayA prabhUtaM kAlaM yAvatprabhUtaM duHkhaM soDham / ata eva karmalAghavena tvaM mAnuSya-jinadharmazravaNa-zraddhA-saMyamAdInprAptavAn / adhunA saMyamakaSTAni tvaM prasannatayA shsv| atItakAle tvayA'nantakAlaM soDham / adhunA tu saMyamakaSTAni tvayA'lpakAlameva soDhavyAni / yadyatra tvaM samyaksahiSyase tarhi tava kaThinakarmanirjarA bhaviSyati / karmANi tvayA pUrvamajJAnadazAyAM baddhAni / atastebhya evameva mokSo na bhaviSyati / atra svAdhInadazAyAM samabhAvena paNa sukha nathI. (395)" A ekendriya vagerenA bhavomAM jIva kramathI ke utkramathI utpanna thAya che. temAM te ekavAra nahIM paNa anekavAra utpanna thAya che. A rIte ekendriya vagerenA bhavomAM atibhayaMkara vedanAothI pIDAyelo jIva anaMtakALa sudhI rakhaDyo. eka utsarpiNI ane eka avasarpiNI bhegA thAya eTale eka kALacakra thAya che. anaMta kALacakronuM eka pudgalaparAvarta thAya che. AvA anaMtA pudgalaparAvarto sudhI duHkha saheto jIva bhavamAM bhamyo. zAMtasudhArasamAM kahyuM che - "jIva anAdi saMsArasamudramAM anaMtAnaMta rUpo dhAraNa karIne anaMtIvAra anaMta pugalaparAvartI sudhI bhabhe 4 cha. (3/4) tene grNth|2 mA sothI upaheza mApecha - bhUtabhA teM ghaNA samaya sudhI ghaNuM duHkha sahyuM. mATe ja karmo ochA thavAthI tuM manuSyajanma-jainadharmajinavANInuM zravaNa-tenI upara zraddhA-saMyama vagerene pAmyo che." have saMyamanA kaSTo tuM prasannatApUrvaka sahana kara. bhUtakALamAM te anaMtakALa sudhI sahana karyuM. have saMyamanA kaSTo to tAre thoDo samaya ja sahevAnA che. jo ahIM tuM sArI rIte sahana karIza, to tArA kaThaNa karmonI nirjarA thaze. teMpUrve ajJAnadazAmAM karmo bAMdhyA che. mATe te karmothI Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/27,28 vrataduHkhaM sarvaduHkhadavAnalam __ 525 kaSTasahanena tvayA karmakSayaH karttavyaH / anyathA parabhave parAdhInadazAyAM tvayA tatkarmaphalaM soDhavyam / uktaJca dazavaikAlikasUtrasya prathamacUlikAyAm - 'pAvANaM ca khalu bho kaDANaM kammANaM puvvi duccinnANaM duppaDikkaMtANaM veittA mukkho, natthi aveittA tavasA vA jhosaittA / ' (chAyA - pApAnAM ca khalu bhoH ! kRtAnAM karmaNAM pUrvaM duzcIrNAnAM duSpratikrAntAnAM vedayitvA mokSaH, nAsti avedayitvA tapasA vA joSayitvA / ) atra samabhAvena sahanena purANakarmanirjarA bhaviSyati nUtanakarmabandhazca na bhaviSyati / paratrA'jJAnadazAyAM rAgadveSAkulacetasA sahanena purANakarmanirjarayA saha nUtanakarmabandho'pi bhaviSyati / tatastava duHkhaparamparAyA anto na bhaviSyati / duHkhAni karmodayajanyAni / karmaNi kSINe duHkhamapi kSINam / atra saMyamakaSTAnAM sahanena karmanirjaraNena tava duHkhakSayo bhaviSyati / dAvAnale patitaM sarvaM bhsmsaadbhvti| saMyamakaSTAni dAvAnalarUpANi / taiH sarveSAM duHkhAnAM kSayo bhaviSyati / saMyamakaSTAni tvayA dRDhIbhUya soDhavyAni / yadi saMyamakaSTaistvaM calitvA'ticArAnpratiseviSyase saMyamakaSTAni nivArayiSyasyasaMyame pravartiSyase vratabhaGgaM vA kariSyase tAyatau tvayA mahAbhairavaM duHkhaM soDhavyam / atItakAle tvayA prabhUtaM soDham / tAro emane ema mokSa nahIM thaI jAya. ahIM svAdhIna avasthAmAM samabhAvathI kaSTo sahIne tAre karmakSaya karavo joIe. anyathA parabhavamAM parAdhIna avasthAmAM tAre te karmonuM phaLa sahevuM paDaze. dazavaikAlikasUtranI prathama cUlikAmAM kahyuM che - "pUrve kharAba rIte bhegA karelA ane kharAba rIte pratikramaNa karAyelA pApakarmono temane bhogavIne mokSa thAya che, bhogavyA vinA nahIM athavA tapathI temane bALIne mokSa thAya che." ahIM sahana karavAthI jUnA karmonI nirjarA thaze ane navA karmo nahIM baMdhAya. parabhavamAM ajJAnadazAmAM rAgadveSathI vyAkuLa cittathI sahana karavAthI jUnA karmonI nirjarA sAthe navA karmono baMdha paNa thaze. tethI tArI duHkhanI paraMparAno aMta nahIM Ave. du:kho karmonA udayathI Ave che. karmono kSaya thavA para duHkhano paNa kSaya thAya che. ahIM saMyamanA kaSTo sahevAthI karmanirjarA thavAthI tArA duHkhono kSaya thaze. dAvAnaLamAM paDeluM badhuM rAkha thaI jAya che. saMyamanA kaSTo dAvAnaLa jevA che. temanAthI badhA duHkhono kSaya thaze. tAre saMyamanA kaSTo dRDha thaIne sahana karavA. jo saMyamanA kaSTothI calita thaIne tuM aticArone sevIza, saMyamanA kaSTone nivArIza, asaMyamamAM pravartIza ke saMyamano bhaMga karIza to bhaviSyamAM tAre mahAbhayaMkara duHkha sahevuM paDaze. Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 atratyamalpaM sukhaM vastuto duHkhameva yogasAraH 5/27,28 tasya tvayA svalpameva phalaM prAptam / adhunA tvayA'lpameva soDhavyam / tena tvaM vipulaM phalaM prApsyasi / yasya svalpasya sukhasya pazcAtprabhUtaM duHkhaM bhavati tatsukhaM vastuto duHkhameva, viSamizritapayaHpAnavat / yasya svalpasya duHkhasya pazcAtprabhUtaM sukhaM bhavati taduHkhaM vastutaH sukhameva, tiktauSadhapAnavat / atra vrataduHkhena nirutsAhIbhUya yadi tvamasaMyamamAsevya sukhamanubhaviSyasi tAyatau tvayA prabhUtaM duHkhaM soDhavyam / uktaJcopadezamAlAyAm - 'na karaMti je tavaM saMjamaM ca, te tullapANipAyANaM / purisA samapurisANaM, avassa pesattaNumurviti // 86 // ' (chAyA - na kurvanti ye tapaH saMyama ca, te tulyapANipAdAnAm / puruSAH samapuruSANAM, avazyaM preSyatvamupayAnti // 86 // ) zrImahezvarasUriviracitasaMyamamaJjaryAmapyuktam - 'saMjamu surasatthihi puau, saMjamu mokkhaduvAru / jehiM na saMjamu maNi, dhariu taha duttarasaMsAru // 2 // ' (chAyA - saMyamaH surasArthaH pUjitaH, saMyamo mokSadvAraH / yairna saMyamo manasi dhRtaH teSAM dustaraH saMsAraH / / 2 / / ) pUrvAcAryakRtArAdhanApatAkAyAmapyuktam - 'majjArarasiyasarisovamaM tumaMmA hukAhisi vihAraM / mA nAsehisi dunni vi appANaM ceva gacchaM ca // 118 // ' (chAyA - mArjArarasitasadRzopamaM tvaM mA khalu kuru vihAram / mA nAzayiSyasi dvAvapi AtmAnaM caiva gacchaM ca // 118 // ) tato'tratyamalpaM sukhaM vastuto duHkhameva / yadi tvamatra vratakaSTAni samatayA bhUtakALamAM te ghaNuM sahana karyuM. tenuM tane thoDuM ja phaLa maLyuM. have tAre thoDuM ja sahevAnuM che. tenAthI tane ghaNuM phaLa maLaze. je thoDA paNa sukhanI pAchaLa ghaNuM duHkha hoya, te sukha hakIkatamAM duHkha ja che. je thoDA paNa duHkhanI pAchaLa ghaNuM sukha hoya, te duHkha hakIkatamAM sukha ja che. jo ahIM saMyamanA duHkhothI nirutsAhI thaIne tuM asaMyama sevIne sukha anubhavIza to bhaviSyamAM tAre ghaNuM duHkha sahana karavuM paDaze. upadezamALAmAM kahyuM che, "jeo tapa ane saMyama nathI karatAM te puruSo avazya samAna hAthapagavALA samAna puruSonA nokara bane che. (86) zrImahezvarasUrijI racita saMyamamaMjarImAM paNa kahyuM che, "saMyama devatAonA samUhothI pUjAyela che, saMyama mokSanuM dvAra che, jemaNe manamAM saMyamane dhAryuM nathI temano saMsAra duHkhethI tarAya tevo che. (2)' pUrvAcAryakRta ArAdhanApatAkAmAM paNa kahyuM che, "tuM bilADInA avAja jevo (pahelA sAro ane pachI maMda) vihAra (saMyamapAlana) na karIza. Ama karavAthI tuM potAno ane gacchano banneno nAza karIza. (118)' mATe ahIMnuM thoDuM sukha hakIkatamAM duHkha ja che. jo tuM ahIM saMyamanA kaSTone sahIza to tArA badhA duHkhono kSaya Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/27,28 vidyeva pravrajyA sAdhyA 527 sahiSyase tarhi tava sarvaduHkhakSayo bhaviSyati / tata Ayatau tvaM dIrghakAlaM yAvadatIva sukhI bhvissysi| tato vratakaSTAni na duHkharUpANi parantu sukharUpANyeva / ataH saMyamakaSTaistvaM viSAdaM mA kuru| saMyamakaSTaistava kA'pi hAnirna bhaviSyati / pratyuta teSAM sahanena tava lAbha eva bhaviSyati / lAbhakAriNa Agame tu pramuditavyam, na viSAdaH karttavyaH / idaM pUrvoktaM sarvaM citte'vadhArya saMyamakaSTAnAM sahanAya tvamudyato bhava / kAtarA eva viSIdanti / tvaM tu zUraH / ato viSAdaM tyaktvA sotsAhaM sAnandaM ca kaSTAni sahasva / pravrajyAM prApya yo vidyAsAdhakavadapramattatayA tAM pAlayati sa mokSaphalamacireNa prApnoti / yastu pravrajyAM prApya viSIdati tasya sA na phalati / uktaJca yatilakSaNasamuccaye mahopAdhyAyazrIyazovijayaiH - 'pavvajjaM vijjaM viva sAhaMto hoi jo pamAillo / tassa Na sijjhai esA karei garuaM ca avayAraM // 102 // ' (chAyA - pravrajyAM vidyAmiva sAdhayan bhavati yaH pramAdI / tasya na sidhyati eSA karoti gurukaM cApakAram // 102 // ' atra zloke 'mA' zabdasya vIpsA sUcayati yad granthakAro'tIva karuNAluH // 28 // avataraNikA - vrataduHkhasahanopadezo dattaH / tataH kazcidvrataM gRhNAti / tataH sa thaI jaze. tethI bhaviSyamAM tuM lAMbo kALa khUba ja sukhI thaIza. mATe saMyamanA kaSTo duHkharUpa nathI, paNa sukharUpa ja che. mATe saMyamanA kaSTothI tuM kheda na pAma. saMyamanA kaSTothI tane kaMI paNa nukasAna thavAnuM nathI. UlaTuM temane sahana karavAthI tane lAbha ja thaze. lAbha karAvanAra Ave to khuza thavuM joIe, kheda na karavo joIe. pUrve kaheluM A badhuM manamAM vicArIne saMyamanA kaSTo sahevA mATe tuM taiyAra thaI jA. kAyara hoya te ja DhIlA thAya che. tuM to zUravIra che. mATe kheda choDIne utsAha ane AnaMdapUrvaka tuM kaSTone sahana kara. pravrajyA laIne je vidyAsAdhakanI jema apramattapaNe tenuM pAlana kare che te TUMka samayamAM mokSarUpI phaLane pAme che. je pravrajyA laIne zithila thAya che tene te phaLa ApatI nathI. yatilakSaNasamuccayamAM mahopAdhyAya zrIyazovijayajIe kahyuM che, 'pravrajyAne vidyAnI jema sAdhato je pramAdI thAya che tene te siddha thatI nathI ane moTo e apakAra kare che. (102)'' A zlokamAM 'mA' zabdano prayoga be vAra karyo che, sUcave che ke graMthakAra khUba ja karuNAvALA hatA. (28) avataraNikA - cAritranA kaSTo sahana karavAno upadeza Apyo. tethI koIka cAritra le che. pachI te lokone upadeza Ape che, paNa pote cAritra barAbara pALato Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 svAtmA svahite yoktuM munIndrairapi dusskrH| yogasAraH 5/29 janebhya upadezaM dadAti, na tu svayaM yathoktaM cAritraM pAlayati / tatastasmai upadizati - mUlam - upadezAdinA kiJcit - kathaJcit kAryate paraH / svAtmA tu svahite yoktuM, munIndrairapi 'duSkaraH // 29 // anvayaH - upadezAdinA para: kiJcit kathaJcit kAryate, munIndrairapi svAtmA tu svahite yoktuM duSkaraH // 29 // padmIyA vRttiH - upadezAdinA - upadezaH-parasya kathanamAdau yasya AjJAbalAbhiyoga-prazaMsA-lobhanAderityupadezAdiH, tena, paraH-svAtiriktaH, kiJcit - alpamapi, kathaJcit - kenApi prakAreNa, kAryate - pravartyate, munIndraiH - muniSu-sAdhuSvindrAHpravarA iti munIndrAH mahAmunaya ityarthaH, taiH, apizabdo anyaistu svAtmA svahite yoktuM duSkara eva, parantu munIndrairapi duSkara iti dyotayati, svAtmA - svaH, tuzabda upadezadAnasya saukAryApekSayA vaiparItyaM dyotayati, svahite - svasya-Atmano hitam-kalyANamiti svahitam, tasmin, yoktum - pravarttayitum, duSkaraH - kRcchrasAdhyaH / parebhya upadezadAnaM sukaram / upadezadAne upadezakena svayaM na kimapi karttavyam / tena kevalamanyebhyaH preraNA karttavyA / jJAnAvaraNakSayopazamavAnupadezadAne paTurbhavati / sa vAkcAturyeNa paraM raJjayati / upadezadAnena pareNa dharmaH kArayituM zakyate / paraM kathaJcitpralobhayitvA'pi tena dharmaH kArayituM zakyate / balAbhiyogenA'pi pareNa dharmaH kArayituM zakyate / AjJayA'pi nathI. tethI tene upaheza sApe cha - zabdArtha - upadeza vagerethI bIjA pAse koI paNa rIte kaMI paNa karAvAya che. mahAmunio mATe paNa potAno AtmA potAnA hitamAM joDavo muzkela che. (29) padhAyAvRttino bhAvAnuvAda - bIjAne upadeza Apavo sahelo che. upadeza ApavAmAM upadezake kaMI paNa karavAnuM hotuM nathI. teNe mAtra bIjAone preraNA karavAnI hoya che. jJAnAvaraNakarmanA kSayopazamavALo upadeza ApavAmAM hoMziyAra hoya che. te vANInI caturAIthI bIjAne khuza kare che. upadeza ApIne bIjA pAse dharma karAvI zakAya che. bIjAne koIka rIte pralobhana ApIne paNa tenI pAse dharma 1. duSkaram - A, B, C, E, L, duHkaraH - D. F, KI Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/29 kevalamupadezaM dattvA svAtmA kRtakRtyo na mantavyaH / 529 pareNa dharmaH kArayituM zakyate / paraM prazaMsyA'pi tena dharmaH kArayituM zakyate / yathAkathaJcidapi pareNa dharma: kArayituM sukaraH / parantu svAtmA dharme niyoktuM duSkaraH / dharme pravartanArthaM mohanIyAntarAyakarmakSayopazama AvazyakaH / dharme pravartanArthaM svayamapi kaSTaM soDhavyam, svayamapi tyAgaH karttavyaH, svayamapi kriyAH karttavyAH / dharme pravartanArthaM mano vazIkarttavyam / tadviSayebhyo vyAvRttya dharme niyojanIyam / jJAnAvaraNakSayopazamaH sukaraH / mohanIyAntarAyakSayopazamo duSkaraH / tato dharme pravRttirduSkarA / mahAmunayo'pi duHkhenaiva svAtmAnaM dharme niyoktuM zaknuvanti / upadezena zrotuH kalyANaM bhavati / parantu yadi vaktA svayaM svopadezAnusAreNa na pravartate tahi tasyopadezadAnena svalpa eva lAbhaH / abhavyopadezenA'nekajIvAH saMsArapAraM prApnuvanti, parantvabhavyaH kadApi saMsArAnna mucyate / vezyAgRhe vasan nandiSeNaH pratidinaM daza narAnpratibodhitavAn, parantu svayaM bhogAnabhuGkta / yadi muniH parebhya upadezaM dattvA svAtmAnaM kRtakRtyaM manyate, na tu svayaM dharmArAdhanAM karoti tarhi so'pi nA''rAdhakaH / karAvI zakAya che. baLa batAvIne parANe paNa bIjA pAse dharma karAvI zakAya che. AjJA ApIne paNa bIjA pAse dharma karAvI zakAya che. bIjAnI prazaMsA karIne paNa tenI pAse dharma karAvI zakAya che. koIpaNa rIte bIjA pAse dharma karAvavo sahelo che. paNa potAnA AtmAne dharmamAM joDavo muzkela che. dharmamAM pravRtti karavA mohanIyakarmano ane aMtarAyakarmano kSayopazama jarUrI che. dharma karavA mATe pote paNa kaSTa sahevuM paDe che, pote paNa tyAga karavo paDe che, pote paNa kriyAo karavI paDe che. dharma karavA mATe manane vazamAM karavuM paDe che. tene viSayomAMthI pAchuM vALIne dharmamAM joDavuM paDe che. jJAnAvaraNakarmano kSayopazama thavo sahelo che. mohanIyakarmano ane aMtarAyakarmano kSayopazama thavo muzkela che. mATe dharma karavo muzkela che. mahAmunio paNa muzkelIthI ja potAnA AtmAne dharmamAM joDI zake che. upadeza ApavAthI sAMbhaLanAranuM kalyANa thAya che. paNa jo upadeza ApanAra pote potAnA upadeza pramANe na pravarte to tene upadeza ApavAthI thoDo ja lAbha thAya che. abhavyanA upadezathI aneka jIvo saMsAranA pArane pAme che, paraMtu abhavya kyAreya paNa saMsAramAMthI chUTato nathI. vezyAnA gharamAM rahetAM naMdiSeNa dararoja dasa manuSyone pratibodha karatAM hatA paNa pote bhogone bhogavatAM hatA. jo muni bIjAne upadeza ApIne potAne kRtakRtya mAne, pote dharmArAdhanA na kare to te paNa Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 kriyaikanirataH puruSo vidvAn / yogasAra: 5/29 upadezadAtA kadAcitzArIrikapratikUlatA'zubhakarmodayAdikAraNavazAt svayaM dharmArAdhanAM karttuM na zaknuyAt / tasya manasi yadi tadakaraNasya khedastatkaraNasya ca bhAvaH syAt tarhi sa ArAdhakaH / paropadeze paNDitAya svAtmahite cAnudyatAya zrImunisundarasUribhirevaM zikSitamadhyatmakalpadrume - 'kiM modase paNDitanAmamAtrAt, zAstreSvadhItI janaraJcakeSu / tatkiJcanAdhISva kuruSva cAzu, na te bhavedyena bhavAbdhipAtaH // 96 // dhigAgamairmAdyasi raJjayan janAn, nodyacchasi pretyahitAya saMyame, dadhAsi kukSimbharimAtratAM mune ! ka tekva tat kvaiSa ca te bhavAntare ? // 97 // yaH kevalaM zAstrANyadhIte na tu saMyame nirato bhavati sa mUrkha eva, na tu paNDitaH / uktaJca nyAyakhaNDakhAdyAparanAma zrImahAvIra - stave mahopAdhyAyazrIyazovijayai: - 'zAstrANyadhItya bahavo'tra bhavanti mUrkhA, yastu kriyaikanirataH puruSaH sa vidvAn / saJcintyatAM nibhRtamauSadhamAturaM kiM, vijJAtameva vitanotyaparogajAlam // 91 // ' yogabindAvapyuktam- 'putradArAdisaMsAraH, puMsAM sammUDhacetasAm / viduSAM zAstrasaMsAraH, sadyogarahitAtmanAm // 509 // yaH svayaM dharmamAcarya parebhya upadezaM dadAti sa ArAdhakaH / tasyaiva vacanaM pare svIkurvanti / ya upadezena pareNa ArAdhaka nathI. upadeza ApanAra kadAca zArIrika pratikULatA, azubha karmono udaya vagere kAraNone lIdhe svayaM dharmArAdhanA karI zakato na hoya. tenA manamAM jo te dharma na karavAno kheda hoya ane te karavAno bhAva hoya to te ArAdhaka che. bIjAne upadeza ApavAmAM paMDita ane potAnA AtmAnA hitamAM udyama nahIM karanArAne zrImunisuMdarasUrijIe adhyAtmakalpadrumamAM A rIte zikhAmaNa ApI che, 'lokone khuza karanArA zAstrone bhaNanAro tuM paMDita evA mAtra nAmathI kema khuza thAya che ? tethI kaMIka bhaNa ane zIghra kaMIka kara ke jethI tAre saMsAramAM paDavAnuM na thAya. (96) he muni ! tane dhikkAra thAva. Agamo vaDe lokone khuza karIne tuM abhimAna kare che. parabhavamAM hita thAya e mATe tuM saMyamamAM udyama karato nathI. tuM ekalapeTo che. bhavAMtaramAM te loko kyAM haze ? te abhimAna kyAM haze ? ane A saMyama kyAM haze ? (97)' je mAtra zAstrone bhaNe che, paNa saMyamamAM rata thato nathI te mUrkha ja che, paMDita nahIM. nyAyakhaMDakhAdya jenuM bIjuM nAma che evA zrImahAvIrastavamAM mahopAdhyAyajIe kahyuM che, 'zAstro bhaNIne ahIM ghaNA mUrkha bane che. je puruSa kriyAmAM ekamAtra nirata hoya che te vidvAna che. vicAro ke zuM mAtra jaNAyeluM sAruM auSadha rogIne rogamukta kare che ? (91)' yogabiMdumAM paNa kahyuM che, 'mUDha cittavALA puruSone putra, patnI vagere rUpa saMsAra hoya che. dharmamAM udyama vinAnA vidvAnone zAsrorUpI saMsAra hoya che. (509)' je pote dharma AcarIne bIjAne upadeza Ape che te ArAdhaka che. tenuM ja vacana bIjA svIkAre che. Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 531 yogasAraH 5/30 mukteH sarala upAyaH dharmaM kArayati svayaM tu na dharmaM karoti sa taM naramanukaroti yaH parebhyo bhojanaM dattvA svayaM kSudhAkSAmastiSThati / ayamatropadezaH-upadezadAnaM sukaram, svayamAcaraNaM duSkaram / tato na kevalamupadezadAnena modanIyam, parantvAcaraNe'pi yatanIyam // 29 // avataraNikA - 'munIndrarapi svAtmA svahite yoktuM duSkaraH' ityuktam / tasya kAraNamidaM-prAya: sarve sukhaM sukhatvena duHkhaJca duHkhatvena manyante / tataste svahite na pravarttante / tatastanmatapratipakSabhUtaM mukteH saralamupAyaM darzayati - mUlam - yadA duHkhaM sukhatvena, duHkhatvena sukhaM yadA / munirvetti tadA tasya, mokSalakSmIH svayaMvarA // 30 // anvayaH - yadA munirduHkhaM sukhatvena sukhaM duHkhatvena vetti tadA tasya mokSalakSmIH svayaMvarA // 30 // padmIyAvRttiH - yadA - yasminkAle, muniH - muktimArgapAnthaH, duHkham - kaSTam, sukhatvena - AnandarUpeNa, sukham - sAMsArikapadArthajanyAM mudam, duHkhatvena - pratikUla je upadeza vaDe bIjA pAse dharma karAve che, paNa pote dharma karato nathI te te mANasane anusare che je bIjAne bhojana ApIne pote bhUkhyo rahe che. ahIM upadeza A pramANe che - upadeza Apavo sahelo che. pote AcaraNa karavuM muzkela che. mATe mAtra upadeza ApIne khuza na thavuM, paNa tenuM AcaraNa paNa karavuM. (28) avataraNikA - "munIndro paNa potAnA AtmAne potAnA hitamAM muzkelIthI joDI zake che," ema kahyuM. tenuM kAraNa A che - prAyaH badhA sukhane sukharUpe ane duHkhane duHkharUpe mAne che. tethI teo potAnA hitamAM pravRtta thatAM nathI. tethI temanI mAnyatAthI viparIta evo muktino saraLa upAya batAve che - zabdArtha - jayAre muni duHkhane sukha tarIke ane sukhane duHkha tarIke jANe che tyAre tene bhokSa35. lakSmI svayaM 12 cha. (30) Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 viSayakaSAyA duHkhopAyAH, saMyamaH sukhopAyaH / yogasAraH 5/30 venIyatvena, vetti - nAnAti, tA - tasmiAne, tI - mune, mokSanaspI: - muktizrIH, svayaMvarA - svayam-AtmanA vRNoti-pariNayatIti svyNvraa-aasnnvtinii| jIvAH sAMsArikasukhAni tAttvikasukharUpeNa pazyanti / te saMyamakaSTAni tAttvikaduHkharUpeNa manyante / tataste sAMsArikasukhaprAptyarthaM prayatante / te saMyamakaSTebhyo bibhyati / te tAni nivArayanti / evaM kurvANAste pApaM kurvanti dharmaM ca nA'caranti / tataste duHkhino bhavanti / te saMsAre bhramanti / sarve jIvAH sukhArthaM dhAvanti, parantu sukhasya samyagupAyaM te na jAnanti / tato duHkhopAyamapi sukhopAyaM matvA te tathA pravarttante yathA bhRzaM duHkhino bhavanti / uktaJca zrIprazamaratau zrIumAsvAtivAcakaiH - 'duHkhadviT sukhalipsurmohAndhatvAdadRSTaguNadoSaH / yAM yAM karoti ceSTAM, tayA tayA duHkhamAdatte // 40 // ' viSayakaSAyA duHkhasyopAyAH / saMyamaH sukhasyopAyaH / yadi duHkhamaniSTaM tarhi viSayakaSAyAstyaktavyAH / yadi sukhamiSTaM tarhi saMyame pravartanIyam / viSayakaSAyAH sukharUpeNa bhAsamAnA api vastuto duHkharUpAH, yatasteSAmAsevanenA''yatAvanekaguNaM duHkhaM prApyate / saMyamakaSTAni duHkharUpeNa bhAsamAnAnyapi vastutaH sukharUpANi, yatastaiH kliSTakarmanijaraNenA''tmanaH paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - muni eTale mokSamArgano musAphara. jIvo saMsAranA sukhone sAcA sukha tarIke juve che. teo saMyamajIvananA kaSTone sAcA duHkha tarIke mAne che. tethI teo saMsAranA sukho meLavavA mahenata kare che. teo saMyamajIvananA kaSTothI Dare che. teo temane dUra kare che. Ama karatAM teo pApa kare che ane dharma karatAM nathI. tethI teo duHkhI thAya che ane saMsAramAM bhame che. badhA jIvo sukha mATe doDe che, paNa sukhanA sAcA upAyane teo jANatAM nathI. tethI duHkhanA upAyane paNa sukhano upAya mAnI teo evuM AcaraNa kare che ke jethI bahu duHkhI thAya che. zrIprazamaratimAM zrIumAsvAtivAcakajIe kahyuM che - "duHkhano dveSI ane sukha pAmavAnI icchAvALo jIva mohathI AMdhaLo hovAne lIdhe guNa-doSa joyA vinA je je ceSTA kare che te te ceSTAthI duHkha pAme che. (40)' viSayo ane kaSAyo du:khanA upAyo che. saMyama sukhano upAya che. jo duHkha na joItuM hoya to viSayo ane kaSAyo choDavA. jo sukha joItuM hoya to saMyama pALavuM. viSayo ane kaSAyo sukha jevA lAgatAM hovA chatAM paNa hakIkatamAM duHkharUpa che, kemake temanA AsevanathI bhaviSyamAM anekagaNuM duHkha Ave che. saMyama jIvananA kaSTo duHkharUpa lAgavA chatAM hakIkatamAM sukharUpa che, kemake temanAthI gADha karmonI nirjarA thavAthI AtmAnuM sAcuM sukha pragaTe che. tethI jo Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/31 duHkhaM sukhatvena sukhaJca duHkhatvena mantavyam 533 svAbhAvikaM sukhaM prAdurbhavati / tato yadi jIvo viSayakaSAyasukhaM duHkharUpeNa manyate saMyamakaSTAni sukharUpeNa manyate tarhi sa viSayakaSAyasukhaM tyajati saMyamakaSTAni ca sahate / evaM jAte sa zIghraM muktisukhaM prApnoti / svayaMvarA kanyA svayaM svapatiM vRNoti / yo munirduHkhaM sukharUpeNa sukhaJca duHkharUpeNa pazyati taM muktizrIH svayaM vRNoti / na tasyAH kRte munermahApuruSArtha Avazyaka iti bhAvaH / ayamatropadeza:- mumukSuNA duHkhaM sukhatvena mantavyaM sukhaJca duHkhatvena ||30|| avataraNikA - yadA munirduHkhaM sukhatvena sukhaJca duHkhatvena vetti tadA mokSalakSmI: svayaMvarA bhavatIti pratipAditam / tataH kazcidAzaGkate - 'nanu duHkhaM kathaM sukhatvena jJAtuM zakyate sukhaJca duHkhatvena ?' iti / tataH samAdhAnaM kurvangranthakAraH sukhaduHkhe manaH kalpite iti sadRSTAntaM pratipAdayati - mUlam - sarvaM vAsanayA duHkhaM, sukhaM vA paramArthataH / mlAyatyastre kSaNe'pyeko, hato'pyanyastu tuSyati // 31 // anvayaH - paramArthataH sarvaM duHkhaM sukhaM vA vAsanayA (bhavati), (yataH) eko'strekSaNe'pi jIva viSaya-kaSAyanA sukhane duHkharUpa mAne ane saMyamajIvananA kaSTone sukharUpa mAne to te viSaya-kaSAyanA sukhane choDI de ane saMyamajIvananA kaSTone sahana kare. Ama karavAthI te jaldI mokSanA sukhane pAme. svayaMvarA kanyA pote potAnA patine pasaMda kare che. je muni duHkhane sukharUpe ane sukhane duHkharUpe juve che, tene mokSalakSmI svayaM pasaMda kare che, eTale ke te jaldI mokSe jAya che. ahIM upadeza A pramANe che - mokSanA abhilASIe duHkhane sukha tarIke ane sujane duHkha tarI mAnavu. ( 30 ) avataraNikA - 'jyAre muni duHkhane sukha tarIke ane sukhane duHkha tarIke jANe che tyAre mokSalakSmI svayaM vare che' ema kahyuM. tethI koIka zaMkA kare che - 'duHkhane sukha tarIke ane sukhane duHkha tarIke zI rIte jANI zakAya ?' tenuM samAdhAna karatAM graMthakAra sukha ane duHkha manathI kalpAyelA che, evuM dRSTAMta sahita jaNAve che - zabdArtha - hakIkatamAM badhuM duHkha ke sukha kalpanAthI thAya che, kemake eka vyakti Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 sukhaduHkhe manaHkalpite yogasAraH 5/31 mlAyati, anyastu hato'pi tuSyati // 31 // padmIyA vRttiH - paramArthataH - vastutaH, sarvam - niHzeSam, duHkham - kaSTam, sukham - mud, vAzabdo vikalpe, vAsanayA - manaHkalpanayA, 'bhavati' ityatrAdhyAhAryam, 'yataH' ityapyatrAdhyAhAryam, ekaH - kazcit, astrekSaNe - astrANAm-zastrANAmIkSaNamdarzanamityastrekSaNam, tasmin, apizabdo astraghAte tu mlAyatyeva, astradarzane'pi mlAyatIti dyotayati, mlAyati - bibheti, anyaH - paraH, tuzabdo vaiparItyaM dyotayati, hataH - prahRtaH, apizabdo astrANAmIkSaNe tu tuSyatyeva, astrairhato'pi tuSyatIti dyotayati, tuSyati - modate / vastutaH sAmagryAM sukhasya duHkhasya vA'stitvameva na vidyate / sukhaduHkhe tu kalpanAzilpinirmite eva / mano yatra sukhasya kalpanAM karoti tatra jIvaH sukhaM manyate / mano yatra duHkhasya kalpanAM karoti tatra jIvo duHkhaM manyate / itthaM jagati sukhaduHkhe na staH / Anandastu vidyate / sa Atmanyasti / sukhaduHkhayoH kAlpanikatvamekena rUpakeNa darzyateeko naro dazakoTisuvarNamudrAsvAmyAsIt / vyavasAye sa paJcakoTisuvarNamudrA arjitavAn / dazakoTisuvarNamudrAsvAmI anyo narastasminneva vyavasAye dazakoTisuvarNamudrA arjitavAn / tataH prathamo naraH paJcakoTisuvarNamudrAlAbhe'pi duHkhI jAtaH, yato dvitIyanarasya tasmAdadhiko lAbho jAtaH / anyadA tasyaiva prathamanarasya vyavasAye.paJcakoTisuvarNamudrANAM hAnirjAtA / zastrane jovA mAtrathI paNa karamAI jAya che, jayAre bIjI vyakti haNAvA chatAM paNa muza thAya che. (31) pakvIyAvRttino bhAvAnuvAda - hakIkatamAM sAmagrImAM sukhanuM ke duHkhanuM astitva ja nathI. sukha ane duHkha to kalpanArUpI zilpIthI ja banelA che. mana jyAM sukhanI kalpanA kare che, tyAM jIva sukha mAne che. mana jayAM duHkhanI kalpanA kare che tyAM jIva duHkha mAne che. Ama jagatamAM sukha-du:kha che ja nahIM. AnaMda to che. te AtmAmAM che. "sukha ane duHkha kAlpanika che e vAta eka rUpakathI batAvAya che - eka mANasa pAse dasa karoDa sonAmahora hatI. vepAramAM te pAMca karoDa sonAmahora kamAyo. dasa karoDa sonAmahorano mAlika bIjo mANasa e ja vepAramAM dasa karoDa sonAmahora kamAyo. tethI pahelo mANasa pAMca karoDa sonAmahora kamAvA chatAM paNa du:khI thayo, kemake bIjA mANasane tenA karatA vadhu lAbha thayo hato. ekavAra te ja pahelA mANasane vepAramAM pAMca karoDa sonAmahoranuM nukasAna thayuM. bIjA mANasane te ja Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/31 sarvaM duHkhaM sukhaM vA vAsanA 535 dvitIyasya tu narasya tasminneva vyavasAye dazakoTisuvarNamudrANAM hAnirjAtA / tataH prathamo naraH paJcakoTisuvarNamudrAhAnAvapi sukhI jAtaH, yato dvitIyanarasya tasmAdadhikA hAnirjAtA / jagati lAbhe jAte naraH sukhI bhavati hAnau ca sa duHkhI bhavati / atra tu viparItamabhavat - lAbhe sa naro duHkhI jAto hAnau tu sukhI jAtaH / ata idaM nizcIyate - lAbhe sukhaM vA duHkhaM vA nAsti, hAnAvapi sukhaM vA duHkhaM vA nAstIti / manaHkalpanayaiva lAbhe vA hAnau vA sukhaM vA duHkhaM vA bhavataH / evaM sarvatra jJeyam / zUkaro viSTAyAM sukhaM manyate / manuSyastAM jugupsate / manuSyo yeSu bhogeSu sukhaM manyate tAn devA jugupsante / bhIruH zastrANAM darzane'pi bibheti / zUrastu zastrairhato'pi modate / bhIruH zastradarzane svasya bhAvinIM hAniM matvA tatra zastre duHkhaM vikalpya bibheti| zUraH zastrahato'pi iha yazaH prasaraNaM paratra ca suralokaprAptiM vikalpya modate / itthaM manaHkalpanayaiva sukhaduHkhe bhavataH / na tu pAramArthike sukhaduHkhe kutrApi vidyete / muninedaM tattvaM cintanIyam / tatastasya viSayakaSAyasukhaM sukhatvena na bhAsiSyate vepAramAM dasa karoDa sonAmahoranuM nukasAna thayuM. tethI pahelo mANasa pAMca karoDa sonAmahoranuM nukasAna thavA chatAM sukhI thayo, kemake bIjA mANasane tenA karatA vadhu nukasAna thayuM hatuM. jagatamAM napho thAya to mANasa sukhI thAya che ane hAni thAya to te du:khI thAya che. ahIM to UMdhuM thayuM - pahelo mANasa naphAmAM duHkhI thayo ane nukasAnamAM sukhI thayo. mATe A nakkI thAya che ke naphAmAM sukha ke duHkha nathI ane nukasAnamAM paNa sukha ke duHkha nathI. mananI kalpanAthI ja naphAmAM ke nukasAnamAM sukha ke duHkha thAya che. e pramANe badhe jANavuM. bhUMDa viSTAmAM sukha mAne che. mANasa tenI durgaMchA kare che. mANasa je bhogomAM sukha mAne che temanI devo durgaMchA kare che. Darapoka mANasa zastrone joIne paNa Dare che. zUravIra mANasa zastrothI haNAvA chatAM paNa khuza thAya che. Darapoka mANasa zastrone joIne potAne thanArA nukasAnano vicAra karI te zastromAM duHkha mAnIne Dare che. zUravIra mANasa zastrothI haNAvA chatAM paNa ahIM yazanA phelAvAne ane paralokamAM devalokanI prAptine vicArIne khuza thAya che. mananI kalpanAthI ja sukhaduHkha thAya che. sAcA sukha-duHkha kyAMya paNa nathI. munie A tattva vicAravuM joIe. tethI tene viSayakaSAyanuM sukha sukha tarIke nahIM lAge Ama Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 sukhe na modanIyaM duHkhaJca na dveSTavyam yogasAra: 5/32 nA'pi saMyamakaSTAni duHkhatvena bhAsiSyante / manaHkalpanayA sa viSayakaSAyasukhaM duHkhatvena matvA saMyamakaSTA~zca sukhatvena matvA zIghraM muktiM yAsyati / sukhaduHkhAnAM kAlpanikatvamavagamya muninA sarvatra samena bhavitavyam / samastu paramAnandamanubhavati / ayamatropadezaH - sukhaduHkhe na pAramArthike, parantu kAlpanike / tataH sukhe na modanIyaM duHkhaJca na dveSTavyam // 31 // avataraNikA - 'sukhaduHkhe mana:kalpite' iti pratipAditam / tato yogI yadA paramAtmani lIno bhavati tadA tasya duHkhaM na vidyate iti pratipAdayati - mUlam - 'sukhamagno 'yathA ko'pi, lInaH prekSaNakAdiSu / *gataM kAlaM na jAnAti, tathA yogI pare'kSare // 32 // anvayaH - yathA prekSaNakAdiSu lInaH sukhamagnaH ko'pi gataM kAlaM na jAnAti tathA yogI pare'kSare (lInaH sukhamagno gataM kAlaM na jAnAti) // 32 // padmIyA vRttiH - yathAzabdo dRSTAntopanyAse, prekSaNakAdiSu - prekSaNakam-nATa ane saMyamanA kaSTo duHkharUpa nahIM lAge. mananI kalpanAthI te viSayakaSAyanA sukhane duHkha tarIke mAnIne ane saMyamajIvananA kaSTone sukha tarIke mAnIne jaldI mokSe jaze. sukha-duHkha kAlpanika che ema jANIne munie badhe samAna banavuM. samatAvALo muni paramAnaMda anubhave che. ahIM upadeza A pramANe che - sukha-duHkha vAstavika nathI, paraMtu kAlpanika che. mATe sukhamAM khuza na thavuM ane duHkhano dveSa na karavo. (31), avataraNikA - 'sukha-duHkha manathI kalpAyelA che," ema kahyuM. tethI yogI jyAre paramAtmAmAM lIna thAya che, tyAre tene duHkha nathI rahetuM ema jaNAve che - zabdArtha - jema nATaka vageremAM lIna thayela sukhamAM DUbela koIka mANasa ke deva pasAra thayelA samayane jANato nathI, tema paramAtmAmAM lIna thayela sukhamAM DUbela yogI paNa pasAra thayelA samayane jANato nathI. (32) 1. G J pratyorayaM zloko nAsti / 2. yadA - D / 3. gatakAlaM - CI 4. vijAnAti - FI Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 537 yogasAraH 5/32 sukhamagno gataM kAlaM na jAnAti kamAdau yeSAM nATya-gIta-krIDAdInAmiti prekSaNakAdayaH, teSu, lInaH - ekAgraH, sukhamagnaH - sukhe-mudi magnaH-viplAvita iti sukhamagnaH, ko'pi - manuSyo devo vA, gatam - atItam, kAlam - samayam, nazabdo niSedhe, jAnAti - vetti, tathAzabdo dAAntikopanyAse, yogI - muktiprApakayogA''rAdhakaH, pare - zreSTha, akSare - na kSarati-svarUpAccalatItyakSaraH paramAtmetyarthaH, tasmin, lInaH sukhamagno gataM kAlaM na jAnAtItyatrApyanuvartanIyam / __ kecana manuSyA devA vA vipulabhogasAmagrIvantaH santi / te prekSaNaka-nATya-gItakrIDAdiSu tanmayA bhavanti / prekSaNakAdIni tebhyo rocante / tataste tatra tallInA bhavanti / yatra rucirbhavati tatraikAgratA jAyate / tatrodvego na bhavati / itthaM prekSaNakAdiSu lInAste'dvitIyaM sukhamanubhavanti / sukhamagnAste'nyatsarvaM vismaranti / te'tItaM kAlamapi na jAnanti / sampUrNAM rAtriM yAvatprekSaNakAdikaM dRSTvA manuSyA evameva manyante yatkSaNenaiva sarvaM samAptam / devA api sahasravarSANi yAvat prekSaNakAdikaM dRSTvA tatsamAptAvevameva manyante yatkSaNenaiva sarvaM samAptam / idaM teSAM gatasya kAlasyA'jJAnaM teSAM prakRSTaM sukhaM jJApayati / evameva yogI paramAtmani lIyate / sa svAtmAnaM paramAtmano'bhinnaM pazyati / sa paramAtmano dhyAne lIno pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - mokSa ApanArA yoganI ArAdhanA kare te yogI. paramAtmA potAnA svarUpamAMthI calita thatAM nathI, mATe akSara kahevAya che. keTalAka manuSyo ke devo pAse bhoganI ghaNI sAmagrI hoya che. teo nATaka, nRtya-gIta-khela vageremAM tanmaya bane che. temane nATaka vagere game che. tethI teo temAM lIna thaI jAya che. jyAM ruci hoya tyAM ekAgratA Ave, tyAM kaMTALo na Ave. Ama nATaka vageremAM lIna thayelA teo asAdhAraNa sukhane anubhave che. sukhamAM DUbelA teo bIjuM badhuM bhUlI jAya che. teo pasAra thayelA samayane paNa jANatAM nathI. AkhI rAta nATaka vagere joIne manuSyo ema ja mAne che ke eka kSaNamAM badhuM pUruM thaI gayuM. devo paNa hajAro varSo sudhI nATaka vagerene joIne te pUrA thAya tyAre ema ja mAne che ke eka kSaNamAM ja badhuM pUruM thaI gayuM. teo pasAra thayelA samayane jANatAM nathI e bAbata temanA prakaSTa sukhane jaNAve che. e ja pramANe yogI paramAtmAmAM laya pAme che. te potAne paramAtmAthI abhinna juve che. te paramAtmAnA Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 pare'kSare lIno gataM kAlaM na jAnAti yogasAraH 5/32 bhavati / paramAtmani lIno yogyAtmAnandamanubhavati / tataH so'tItaM kAlaM na vetti / sukhe'tItAni varSasahasrANyapi kSaNavadbhAsante / duHkhe'tItaM kSaNamapi varSasahasrANIva bhaaste| prekSaNakAdiSu jAyamAnaM sukhaM paudgalikamasti / AtmA''nandaH sahajaH / sa varNanAtItaH / so'nubhavagamyo na zabdagamyaH / paramAtmani magno yogI svAstitvaM vismarati / sa svasya sarvaM duHkhaM vismarati / sa svAtmAnaM paramAtmamayaM pazyati / paramAtmA tvAnandamayaH / tato yogyapi svAtmAnamAnandamayaM pazyati / sa AtmAnandamanubhavati / sa AnandAdvaitamanubhavati / kAlasya jJAnaM tadA bhavati yadA kAryAntarasyApekSA bhavati prastute vA kArye rucirdIyate / AtmAnandamagnasya yoginaH kRtakatyatvAt kAryAntarasyApekSA nAsti / AtmAnandasya pUrNatvAttatra mune rucirna hIyate / tato munirgataM kAlaM na jAnAti / atrAyaM sAraH - sukhAdvaitAnubhavArthaM paramAtmani lInairbhavitavyam // 32 // dhyAnamAM lIna thAya che. paramAtmAmAM lIna thayela yogI AtmAnA AnaMdane anubhave che. tethI te pasAra thayelA samayane jANato nathI. sukhamAM pasAra thayelA hajAro varSo paNa eka kSaNa jevA lAge che. duHkhamAM pasAra thayela eka kSaNa paNa hajAro varSo jevI lAge che. nATaka vageremAM thatuM sukha paudUgalika che. AtmAno AnaMda svAbhAvika che. tenuM varNana thaI zake evuM nathI. te anubhavathI jANI zakAya che, zabdothI nahIM. paramAtmAmAM lIna thayela yogI potAnuM astitva bhUlI jAya che. te potAnuM badhuM duHkha bhUlI jAya che. te potAne paramAtmAmaya juve che. paramAtmA AnaMdamaya che. tethI yogI paNa potAne AnaMdamaya juve che. te AtmAnA AnaMdane anubhave che. te asAdhAraNa AnaMdane anubhave che. samayanuM bhAna tyAre thAya ke jyAre bIjA kAmanI apekSA hoya athavA prastuta kAmamAM ruci ghaTe. AtmAnA AnaMdamAM DUbelo yogI kRtakRtya hovAthI tene bIjA kAmanI apekSA nathI. AtmAno AnaMda saMpUrNa hovAthI temAM muninI ruci ghaTatI nathI. tethI muni pasAra thayelA samayane jANato nathI. ahIM sAra A pramANe che - asAdhAraNa sukhane anubhavavA paramAtmAmAM lIna thavuM. (32) Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/33 viSayazarmecchA mRgatRSNAsannibhA 539 avataraNikA - triMzattamavRttavarNitasya mukteH saralopAyasya yogini caritArthatvaM darzayati mUlam - mRgamitro 'yadA yogI, vanavAsasukhe rataH / tadA viSayazarmecchA, mRgatRSNA vilIyate // 33 // yadA mRgamitro yogI vanavAsasukhe ratastadA viSayazarmecchA mRgatRSNA anvayaH vilIyate // 33 // padmayA vRtti: - yadA - yasminkAle, mRgamitra: - mRgAH pazavo mitrANi - vayasyA yasyeti mRgamitraH, yogI yogasamArAdhako muniH, vanavAsasukhe - vane-aTavyAM vAsa:- avasthAnamiti vanavAsaH, tatra sukham-Ananda iti vanavAsasukham, tatra, rataH tasminkAle, viSayazarmecchA viSayeSu - indriyArtheSu zarma - sukhamiti viSayazarma, tasyecchA-abhilASeti viSayazarmecchA, mRgatRSNA - mRgANAm - harINAnAM tRSNApipAseveti mRgatRSNA, pUrayitumazakyatvAt, vilIyate magnaH, tadA kSIyate / - - janA viSayeSu sukhaM matvA tatprAptyarthaM bhRzaM prayatante / tatsukhena te na tRpyanti, parantu yathA yathA viSayasukhaM prApyate tathA tathA teSAM tRSNA vardhate / itthaM viSayasukhArthaM dhAvantaste kadApi na tRpyanti, parantu kevalaM klezamanubhavanti / mRgAstRSAzamanAya mRgatRSNikAM prati dhAvanti / mRgatRSNikAsvarUpaM darzitaM prAk tRtIyaprastAvaSaSThavRttavRttau / yathA yathA te avataraNikA - trIsamA zlokamAM kahelo muktino saraLa upAya yogInA jIvanamAM caritArtha thAya che, te batAve che - - zabdArtha - jyAre pazuono mitra evo yogI vanavAsanA sukhamAM 2me che, tyAre viSayasuyonI chA3pI bhRgatRSNA (haraNonI tarasa) nAza pAme che. (33) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - loko viSayomAM sukha mAnIne tene meLavavA bahu prayatna kare che. paNa jema jema viSayasukha maLe che tema tema temanI tRSNA vadhe che. Ama viSayasukha mATe doDatAM teo kyAre paNa tRpta thatAM nathI, paNa mAtra klezane anubhave che. haraNo tarasa chipAvavA jhAMjhavAnA nIra tarapha doDe che. jhAMjhavAnA 1. yathA ko'pi C, yathA yogI - F, G, JI 2. tathA - C, F, G, JI Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 AtmAnandamagno viSayasukhaM necchati / yogasAraH 5/33 dhAvanti tathA tathA mRgatRSNikA dUre gacchati / tatasteSAM tRSA na zAmyati, pratyuta sA bADhaM vardhate / tayA pIDitAste jalaM vinA mRtyumApnuvanti / itthaM mRgatRSNA kadApi na zAmyati / evaM viSayasukhecchA'pi kadA'pi na pUryate / tayA pIDitA janA durgatimApnuvanti / muniridaM jAnAti / tataH sa viSayeSu na lubhyati / sa viSayasukhArthaM na dhAvati / sa viSayAstyaktvA vane vasati / tatra sa viSayatyAgajaM sukhamanubhavati / tasya mano viSayebhyo nivarttate / tatastatra kaSAyA api na prAdurbhavanti / sa upazAnto bhavati / tataH pazavo'pi vairaM tyaktvA tasya mitrANi jAyante / evaM vane vasanena munirAtmAnande magno bhavati / tatastasya vaiSayikaM sukhaM tucchaM pratibhAsate / tasya manasi viSayasukhasyecchA kSIyate / nidhAnaprAptau ko'pi kapardakasyecchAM na karoti / evamAtmAnandamagno munirviSayasukhaM necchati / AtmasukhaM svAdhInam / tatastadeva vastutaH sukham, viSayasukhaM tu praadhiinm| tatastaduHkhameva / uktaJca tattvAmRte - 'AtmAdhInaM tu yatsaukhyaM, tatsaukhyaM varNitaM budhaiH / parAdhInaM tu yatsaukhyaM, duHkhameva na tatsukham // 305 // ' adhyAtmopaniSadyapyuktam nIranuM svarUpa pUrve trIjA prastAvanA chaThThA zlokanI vRttimAM batAvyuM che. jema jema teo doDe che tema tema jhAMjhavAnA nIra dUra thAya che. tethI temanI tarasa chipAtI nathI, UlaTuM temanI tarasa bahu vadhI jAya che. tarasyA thayelA teo pANI vinA marI jAya che. Ama haraNonI tarasa kyAreya chipAtI nathI. ema viSayasukhonI icchA paNa kyAreya pUrAtI nathI. tenAthI pIDAyelA loko durgatimAM jAya che. muni A jANe che. tethI te viSayomAM lobhAto nathI. te viSayasukho mATe doDato nathI. te viSayone choDIne vanamAM rahe che. tyAM te viSayonA tyAgajanya sukhane anubhave che. tenuM mana viSayomAMthI pAchuM phare che. tethI temAM kaSAyo paNa pedA thatAM nathI. te upazAMta thAya che. tethI pazuo paNa vairane choDIne tenA mitro bane che. Ama vanamAM vasanAro muni AtmAnA AnaMdamAM magna bane che. tethI tene viSayonuM sukha tuccha lAge che. tenA manamAM viSayasukhanI icchA nAza pAme che. nidhAna maLe to koI paNa koDInI icchA karatuM nathI. ema AtmAnA AnaMdamAM magna evo muni viSayasukhane icchato nathI. AtmAmAM raheluM sukha svAdhIna che. tethI te ja hakIkatamAM sukha che. viSayajanya sukha to parAdhIna che. tethI te duHkharUpa ja che. tattvAmRtamAM kahyuM che, "AtmAne AdhIna je sukha che, paMDitoe tene sukha kahyuM che. je parAdhIna sukha che te duHkha ja che, sukha nathI. (305) adhyAtmopaniSadghAM paNa kahyuM che, "badhuM Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/34 vanavAse kathaM sukhaM bhavati ? 541 - 'sarvaM paravazaM duHkhaM, sarvamAtmavazaM sukham / etaduktaM samAsena, lakSaNaM sukhaduHkhayoH // 2/12 // ' tata AtmasukhAbhilASI munirviSayasukhaM nAbhilaSati / itthaM yadA sarvaspRhAM tyaktvA muniH sahajAnande nimajjati tadA tasya mRgatRSNAnibhA viSayasukhecchA kSIyate / uktaJcAdhyAtmopaniSadi - 'antarnimagnaH samatAsukhAbdhau, bAhye sukhe no ratimeti yogI / aTatyaTavyAM ka ivArthalubdho, gRhe samutsarpati kalpavRkSe // 4/85 // ' ayamatropadezaH - viSayasukhecchAkSayArthamAtmAnande magnena bhavitavyam // 33 // avataraNikA - yogI vanavAsasukhe rato bhavatIti darzitam / adhunA vanavAse sukhaM kathaM bhavatIti zaGkAM samAdadhAti - mUlam - vane 'zAntaH sukhAsIno, nirdvandvo 'niSparigrahaH / prApnoti yatsukhaM yogI, sArvabhaumo'pi tatkutaH ? // 34 // anvayaH - zAntaH sukhAsIno nirdvandvo niSparigraho yogI vane yatsukhaM prApnoti tatsArvabhaumo'pi kutaH (prApnoti) ? // 34 // / parane AdhIna duHkha che, badhuM AtmAne AdhIna sukha che. sukha ane duHkhanuM A saMkSepamAM lakSaNa kahyuM che. (2/12)" Ama jyAre badhI spRhA choDIne muni sahaja AnaMdamAM DUbe che tyAre tenI haraNanI tarasa jevI viSayasukhanI icchA nAza pAme che. adhyAtmopaniSaddamAM kahyuM che - "samatAsukhanA samudramAM aMdara DUbela yogI bAhya sukhamAM AnaMda nathI pAmato. gharamAM kalpavRkSa Uge chate dhanano lobhI koNa jaMgalamAM (maTa3. (4/5) ahIM A pramANe upadeza che - viSayasukhanI icchAno nAza karavA AtmAnA mAnahAM mana thaj. (33) avataraNikA - yogI vanavAsanA sukhamAM rame che ema batAvyuM. have vanavAsamAM sukha zI rIte hoya? evI zaMkAnuM samAdhAna kare che - zabdArtha - kaSAyothI mukta, sukhamAM lIna, dvando vinAno, parigraha vinAno yogI vanamAM je sukhane pAme che, te cakravartI paNa kyAMthI pAme? (34) 1. zAntasukhAsino - F, G J // 2. ni:parigrahaH - D, E G KI B-19 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 yogI zAntaH sukhAsIno nirdvandvo niSparigrahazca bhavati yogasAraH 5/34 __padmIyA vRttiH - zAntaH - kaSAyamuktaH, sukhAsInaH - sukhe-Anande AsIna:lIna iti sukhAsInaH, nirdvandvaH - nirgataM dvandvaM-rAgadveSarUpaM sukhaduHkharUpaM priyApriyarUpaM vA yasmAditi nirdvandvaH, niSparigrahaH - akiJcanaH, yogI - muniH, vane - kAntAre, yat - avarNanIyam, sukham - Anandam, prApnoti - anubhavati, tat - vanavAsasukham, sArvabhaumaH - sarvAM bhUmiM bhunaktIti sArvabhaumaH - cakravartI, apizabdo'nyastu naiva prApnoti, parantu sArvabhaumo'pi na prApnotIti dyotayati, kutaH - katham, prApnotItyatrApyanukarSaNIyam, naiva prApnotItyarthaH / vane nivasanyogI zAnto bhavati / sa kaSAyairvyAkulo na bhavati / tasya citte icchAtaraGgA na prAdurbhavanti / yo bAhyasaGgapAzabaddho bhavati sa IrSyAdveSAdyAntaradoSairazAnto bhavati / yoginA tu sarvasaGgastyaktaH / tataH so'ntaraGgadoSairna pIDyate / evaM sa zAnto bhavati / sa AtmAnande lIno bhavati / sa vaiSayikasukhavimukto bhavati / sa bhogajaM sukhaM naa'nubhvti| sa tyAgajaM sukhamanubhavati / bhogajaM sukhaM tu mRgatRSNikAnibhatvAduHkharUpam / vanavAsI yogI dvandvavimukto bhavati / so'haM para iti dvandvAnmuktaH / sa AtmAnaM paraJca tulyadRSTyA pazyati / sa sukhaduHkharUpadvandvAnmuktaH / sa sadA prasanno bhavati / sa priyA'priya parIyAvRttino bhAvAnuvAda - je kaSAyathI mukta hoya tene zAnta kahevAya. rAga-dveSa, suma-du:5, priya-priya vagere dvandho cha. sArvabhauma bheTale. sarva bhUmino mAlika, eTale ke cakravartI. vanamAM raheto yogI zAMta hoya che. te kaSAyothI vyAkuLa thato nathI. tenA manamAM icchAnA taraMgo pedA thatAM nathI. je bAhya saMgonI jALathI baMdhAyelo hoya che, te IrSyA-dveSa vagere AMtara doSo vaDe azAMta hoya che. yogIe to badho saMga choDyo che. tethI te aMtaraMga doSothI pIDAto nathI. Ama te zAMta thAya che. te AtmAnA AnaMdamAM lIna thAya che. te viSayasukhone choDI de che. te bhogajanya sukhane anubhavato nathI. te tyAgajanya sukhane anubhave che. bhogajanya sukha to jhAMjhavAnA nIra samAna hovAthI du:kharUpa che. vanavAsI yogI dvandrothI mukta hoya che. te huM ane bIjo e pramANenA dvandrathI rahita hoya che. te potAne ane bIjAne samAna dRSTithI juve che. te sukha-duHkharUpa dvandrathI mukta che. te haMmezA prasanna hoya che. te priya ane apriyarUpa dvandrathI rahita che. te badhu samAna rIte juve che. te kyAMya Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/34 yogisukhaM sArvabhaumo nA'nubhavati 543 rUpadvandvAnmuktaH / sa sarvAnsAmAn pazyati / sa kutrApi rAgadveSau na karoti / so'kiJcano'sti / tena sarve bAhyAH saGgAstyaktAH / bAhyaH parigraho navavidhaH / tadyathAkSetraM vAstu hiraNyaM suvarNaM dhanaM dhAnyaM dAsI dAsaH kupynyc| yogI tasya saMrakSaNArthaM na prayatate / tadarthaM sa ArambhasamArambhAnapi na karoti / tenAntaraGgaparigraho'pi tyaktaH / antaraGgaparigrahazcaturdazavidhaH / tadyathA-mithyAtvaM catvAraH kaSAyA nava ca nokaSAyAH / sa parigraharakSaNacintayA'pi mukto bhavati / itthaM bAhyAntaraparigrahamuktatvAnmuniniHsaGgaH / tataH sa AtmArAme ramate / itthaM vanavAsI yogI zAntaH sukhamagno dvandvamukto niSkiJcanazca bhavati / tataH so'dvitIyamAnandamanubhavati / cakravartI SaTkhaNDasAmrAjyaM pAlayati / sa kaSAyairdoSaizcAkulo bhavati / tataH sa zAnto na bhavati / sa duHkharUpaM tucchaM viSayabhogajaM sukhamanubhavati / sa AtmAnandaM nA'nubhavati / sa dvandvairgrasto bhavati / so'haM para iti bhedaM karoti / sa idaM sukhamidaM ca duHkhamiti bhedamapi karoti / so'yaM priyo'yaJcApriya iti bhedamapi karoti / tataH sa sarvatra rAgadveSau karoti / tasya SaTkhaNDasAmrAjyarUpo bAhyaparigraho vipulaH / tasya saMrakSaNArthaM sa prabhUtAnArambhasamArambhAnkaroti / sa satataM tatsaMrakSaNa rAga-dveSa karato nathI. te parigraha vinAno che. teNe badho bAhya saMga choDI dIdho che. bAhya parigraha nava prakArano che. te A pramANe - kSetra, vAstu, cAMdI, sonuM, dhana, dhAnya, dAsI, dAsa ane vAsaNa. yogI tene sAcavavAnI mahenata karato nathI. tenI mATe te AraMbha-samAraMbha paNa karato nathI. te parigrahanA rakSaNanI ciMtAthI paNa mukta che.teNe aMdarano parigraha paNa choDyo che. aMdarano parigraha cauda prakArano che. te A pramANe - mithyAtva, cAra kaSAya ane nava nokaSAya. Ama vanavAsI yogI zAMta, sukhamAM lIna, dvandrothI rahita ane parigrahathI rahita che. tethI te asAdhAraNa AnaMdane anubhave che. cakravartI cha khaMDanA sAmrAjayane pAme che. te kaSAyothI ane doSothI yukta hoya che. tethI te zAMta nathI hoto. te duHkharUpa tuccha viSayabhoganA sukhane anubhave che. te AtmAnA AnaMdane anubhavato nathI. te dvandothI gherAyelo hoya che. te huM ane bIjo evo bheda kare che. te "A sukha" ane A duHkha' evo bheda paNa kare che. te "A priya che ane "A apriya che" evo bheda paNa kare che. tethI te badhe rAga-dveSa kare che. tenI pAse cha khaMDanA sAmrAjayarUpa moTo bAhya parigraha che. tene sAcavavA te ghaNA AraMbha-samAraMbha kare che. te satata tenA rakSaNanI ciMtAthI vyAkuLa hoya che. teno aMdarano parigraha paNa ghaNo hoya che. Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 yogisukhaM cakravartisukhamatizete yogasAraH 5/34 cintayA''kulo bhavati / tasyA'ntaraGgaparigraho'pi vipulo bhavati / itthaM sa bAhyAntaraparigrahadRDhasaGgabaddho bhavati / tataH sa bAhyapadArtheSu ramate / itthaM cakravartyazAnto vaiSayikasukhalIno dvandvabaddho vipulaparigrahazca bhavati / tataH sa AtmAnandaM nA'nubhavati / cakravartIno vipulA bhogasAmagryasti / tato bAhyadRSTyA tasya prabhUtaM sukhaM vidyate / parantu tattvatastad duHkharUpam / yathA yathA bAhyasAmagrI vardhate tathA tathA''tmAnando hIyate / yathA yathA bAhyasAmagrI hIyate tathA tathA''tmAnando vardhate / yogyadvitIyamAtmAnandamanubhavati / cakravartI vipulaM bhogasukhamanubhavati / AtmAnandApekSayA bhogasukhaM tuccham / tato vanavAsI yogI yamAtmAnandamanubhavati taM cakravartI nA'nubhavati / uktaJca jJAnasAre - 'bhUzayyA bhaikSamazanaM, jIrNaM vAso vanaM gRham / tathApi niHspRhasyA'ho, cakriNo'pyadhikaM sukham // 12/7 // ' hRdayapradIpaSaTiMtrazikAyAmapyuktam - 'na devarAjasya na cakravartinastadvai sukhaM rAgayutasya manye / yadvItarAgasya muneH sadAtmaniSThasya citte sthiratAM prati rUjhA' Ama te bAhya ane aMdaranA parigrahanA daDha saMgathI baMdhAyelo hoya che. tethI te bAhya padArthomAM rame che. Ama cakravartI azAMta, viSayasukhamAM lIna, dvandothI baMdhAyelo ane ghaNA parigrahavALo hoya che. tethI te AtmAnA AnaMdane anubhavato nathI. cakravartInI pAse ghaNI bhoganI sAmagrI hoya che. tethI bahArathI tene ghaNuM sukha hoya che, paNa hakIkatamAM te duHkharUpa hoya che. jema jema bAhya sAmagrIo vadhe che, tema tema AtmAno AnaMda ghaTe che. jema jema bAhya sAmagrI ghaTe che, tema tema AtmAno AnaMda vadhe che. yogI asAdhAraNa evA AtmAnA AnaMdane anubhave che. cakravartI ghaNA bhogasukhane anubhave che. AtmAnA AnaMdanI apekSAe bhoganuM sukha tuccha che. tethI vanavAsI yogI je AtmAnaMdane anubhave che, tene cakravartI anubhavato nathI. jJAnasAramAM kahyuM che - "bhUmi zayyA che, bhikSAthI bhojana che, vastra jIrNa che, vana ghara che, chatAM paNa niHspRhI munine cakravartI karatA paNa vadhu sukha che. (12/7)" hRdayapradIpaSatrizikAmAM paNa kahyuM che, "haMmezA AtmasvarUpamAM rahelA vItarAgI muninA cittamAM je sukha sthiratA pAme che, te sukha rAgavALA Indra ane cakravartI pAse nathI ema huM mAnuM chuM. (34) Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/35 dRSTAntena vanavAsasukhasamarthanam 545 ayamatra sAraH-yogisukhaM cakravarttisukhamatizete / tataH zAntena sukhAsInena nirdvandvena niSparigraheNa ca satA yogisukhArthaM prayatanIyam ||34|| avataraNikA - vanavAse sukhaM yathA bhavati tathA pratipAditam / adhunA dRSTAntena vanavAsasukhaM samarthayati mUlam - 'janmabhUtvAtpulindAnAM vanavAse yathA ratiH / tathA viditatattvAnAM, yadi syAt kimataH param ? // 35 // yathA pulindAnAM janmabhUtvAdvanavAse ratistathA yadi viditatattvAnAM (vanavAse ratiH) syAt (tarhi) ataH paraM kim (prAptavyam ) ? // 35 // anvayaH - padmIyA vRttiH - yathAzabdo dRSTAntopanyAse, pulindAnAm - bhillAnAm, janmabhUtvAt janmanaH-utpatteH bhUH-bhUmiriti janmabhUH, tasyA bhAva iti janmabhUtvam, tasmAt, vanavAse - araNyAvasthAne, ratiH - sukham, tathAzabdo dAntikopanyAse, yadizabdaH sambhAvane, viditatattvAnAm - viditaM jJAtaM tattvaM jagatsvarUpaM yaiste viditatattvA:, teSAm, 'vanavAse rati:' ityatrApyanukarSaNIyam syAt - bhavet, tarhItyatrAdhyAhAryam, tarhi - evaM sati, ataH asmAt, param - adhikam kim prazne, prAptavyamityatrAdhyAhAryam, na kimapItyarthaH / bhillAnAM janma vane bhavati / te vane eva vardhante / teSAM jIvanamapi vane evA'tivahati / ahIM sAra A pramANe che - yogInuM sukha cakravartInA sukha karatAM caDhiyAtuM che. tethI zAMta, sukhamAM lIna, dvandva rahita ane parigraha rahita thaIne yogInA sukha mATe prayatna 52vo. (34) avataraNikA - vanavAsamAM sukha je rIte hoya e batAvyuM. have dRSTAMta vaDe vanavAsanA sukhanuM samarthana kare che - - zabdArtha - jema bhillone janmabhUmi hovAthI vanavAsamAM AnaMda Ave che tema jo tattvane jANanArA munione vanavAsamAM AnaMda Ave to ethI vadhu zuM joIe ? (35) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - bhillono janma vanamAM thAya che. teo vanamAM ja 1. vanajatvAt - D, janmabhUtA - KI Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 viditatattvAnAM vanavAse ratirbhavati / yogasAra: 5/35 1 1 itthaM te vanena saha sarvaprakAreNa paricitAH santi / vanaM teSAM janmabhUmirasti / tataste tatra pramovo / te tanaiva sulamanumatti / te tatreva rati vRtti / uttarlR - 'nananI namabhuumiH svargAdapi garIyasI / ' yadi te pulindA nagare AnIyante tarhi te tatra sarvamaparicitaM pazyanti / te tatra ratiM na labhante / sukhadhAmApi nagaraM tebhyo duHkharUpaM bhAsate tataste'raNyaM pratinivarttante / janmabhUmiM prApya te nirvAnti / te tatra sukhena jIvanti / munayo jagatsvarUpaM jAnanti / te jAnanti - padArtheSu sukhaM nAsti, sukhaM tvAtmani vidyate iti / evaM jJAtvA te parapadArthAn tyajanti / te janaparicayaM duHkharUpaM manyante / tato grAmanagarAdIni tyaktvA te vane vasanti / tatra parapadArthA na santi / tatra janaparicayo na bhavati / tataste AtmAnande nimajjanti / te grAmAdikaM vanatulyaM pazyanti / te vanaM svargAdapyadhikaM pshynti| evaM vane yoginaH svasminlIyante / tataste paramAnandamanubhavanti / te tato'dhikaM kimapi na vAJchanti / paramAnanda Atmanyeva vidyate, na tu bahirjagati / tato yogino bAhyaM jagattyaktvA''tmani nimagnA bhavanti / AtmamagnatA vane sukhena bhavati / tato yogino I I moTA thAya che. temanuM jIvana paNa vanamAM ja pasAra thAya che. Ama teo vananI sAthe badhI rIte paricita hoya che. vana temanI janmabhUmi che. tethI teo tyAM khuza rahe che. teo tyAM ja sukhI hoya che. temane tyAM ja game che. kahyuM che ke 'mAtA ane janmabhUmi svarga karatAM paNa caDhiyAtI hoya che.' jo te bhillone nagaramAM lavAya to teo tyAM badhu aparicita juve che. temane tyAM game nahIM. sukhanA dhAma samu nagara temane duHkharUpa lAge che. tethI teo vanamAM pAchA phare che. janmabhUmine pAmIne teo hAzane anubhave che. teo tyAM sukhethI jIve che. munio jagatanA svarUpane jANe che. teo jANe che ke padArthomAM sukha nathI, sukha to AtmAmAM che. Ama jANIne teo pa2padArthone choDe che. teo lokonA paricayane duHkharUpa mAne che. tethI gAma-nagara vagere choDIne teo vanamAM vase che. tyAM parapadArtho nathI. tyAM lokono paricaya nathI. tethI teo AtmAnA AnaMdamAM DUbI jAya che. teo gAma vagerene vana samAna juve che. teo vanane svarga karatAM paNa vadhu mAne che. Ama yogIo vanamAM potAnAmAM lIna thAya che. tethI teo parama AnaMdane anubhave che. teo tenA karatA vadhu kaMI paNa icchatAM nathI. paramAnaMda AtmAmAM ja che, bAhya jagatamAM nahIM. tethI yogIo bAhya jagatane choDIne AtmAmAM magna bane che. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/36 patnyAdimamatvatyAgopadezaH / 547 vanavAse ratiM kurvanti / vanavAse AtmAnandamagnAste paramAnandamanubhavanti // 35 // avataraNikA - yogI vanavAse sukhamanubhavati / bhogI tu patnyAdiSu sukhamanubhavati / tatastasmai palyAdimamatvatyAgopadezaM dadAti - mUlam - "eko garbhe sthito jAta, eka eko 'vinakSyasi / tathApi mUDha ! panyAdIn - kiM mamatvena pazyasi // 36 // anvayaH - mUDha ! (tvaM) eko garbhe sthitaH, eko jAtaH, eko vinakSyasi, tathApi patnyAdInmamatvena kim pazyasi ? // 36 // padmIyA vRttiH - mUDha ! - mohavAsitajIvasya sambodhanam, tvamityatrAdhyAhAryam, tvam - mohavAsitajIvaH, ekaH - ekAkI, garbhe - jananyudare, sthitaH - uSitaH, ekaH - ekAkI, jAtaH - prasUtaH, ekaH - ekAkI, vinakSyasi - mariSyase, tathApi - evaM satyapi, panyAdIn - patnI - jAyA Adau yeSAM putra-bhrAtR-svasR-mAtRpitrAdInAmiti patnyAdayaH, tAn, mamatvena - 'ime mama' iti bhAvena, kimzabdaH prazne, pazyasi - IkSase? jIvaH pUrvabhave mRtvA'traika evA''gacchati / sa pUrvabhavAttaijasakArmaNazarIre eva svena vanamAM sukhethI AtmAmAM magna thavAya che. tethI yogIone vanavAsa game che. vanavAsamAM AtmAmAM magna thayela yogIo paramAnaMdane anubhave che. (35) avataraNikA - yogI vanavAsamAM sukha anubhave che. bhogI to patnI vageremAM sukhane anubhave che. tethI tene patnI vagere paranuM mamatva tyajavA mATe upadeza mAcha zabdArtha - he mUDha ! tuM ekalo garbhamAM rahyo, ekalo jabhyo ane ekalo bharIza, chata 59 // patnI vagerene mamatvathA ubha huve che ? (36) padhIyAvRttino bhAvAnuvAda - jIva gayA bhavamAM marIne ahIM ekalo ja Ave che. te pUrvabhavamAMthI taijasa-kAzmaNa zarIra ja potAnI sAthe lAve che, te sivAyanI 1. G J pratyorayaM zloko nAsti / 2. garbhasthito - C, H, || 3. eva - F / 4. vinazyati - C, H, I, vinazyati - 5 LI Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 jIva eka eva, anyatsarvaM pararUpam / yogasAraH 5/36 sahA''nayati, na tadvyatiriktaM kiJcidapi paudgalikaM vastu / sa mAturgarbhe'pyeka eva vasati / garbhakAlasamAptau sa eka eva jaayte| tataH sa jagadvartijIvaiH saha vividhAnsambandhAnkaroti / teSAM sambandhAnAM rakSaNArthaM vividhAzceSTAH kurvansa jIvanaM samApayati / AyuHsamAptau sa eka eva parabhavaM prayAti / uktaJca yogazAstre caturthe prakAze - 'eka utpadyate jantureka eva vipadyate / karmANyanubhavatyekaH, pracitAni bhavAntare // 68 // ' itthaM jIva eka eva, tadanyatsarvaM pararUpam / jIvo mamatvena sambandhAnkalpayati / uktaJcAdhyAtmasAre - 'ekaH parabhave yAti, jAyate caika eva hi / mamatodrekataH sarvaM, sambandhaM kalpayatyatha // 5 // ' patnIputrAdInAM sambandhAH pratibhavaM parivarttante / jAyA'pi mAtA bhavati, mAtA'pi jAyA bhavati, pitA putro bhavati, putraH pitA bhavati / uktaJca vairAgyazatake - 'jaNaNI jAyai jAyA, jAyA mAyA ya piyA ya putto ya / aNavatthA saMsAre, kammavasA savyanIvAdi iArarA' (chAyA - nananI nAyate nAyA, gAya mAtA = pitA 2 putra / anavasthA saMsAre, karmavazAt srvjiivaanaam||22||) itthaM patnIputrAdInAM sambandhA ekabhavikAH, na zAzvatAH / svasya patnIputrAdInAM vA mRtyAvete sambandhAstraTyanti / kiJcaite sambandhAH pudgalanI banelI koI paNa vastu nahIM. te mAtAnA garbhamAM paNa ekalo ja rahe che. garbhano kALa pUrNa thatAM te ekalo ja janme che. pachI te jagatanA jIvo sAthe vividha prakAranA saMbaMdho kare che. te saMbaMdhone sAcavavA judI judI ceSTAo karato te jIvana pUruM kare che. AyuSya pUruM thatAM te ekalo ja parabhavamAM jAya che. yogazAstranA cothA prakAzamAM kahyuM che ke -"jIva ekalo janme che, ekalo ja mare che ane anya bhavamAM bhegA karelA karmone ekalo anubhave che." Ama jIva ekalo che, tenA sivAyanuM badhuM para che. jIva mamatvathI saMbaMdhone kahyuM che. adhyAtmasAramAM kahyuM che, "jIva ekalo parabhavamAM jAya che ane ekalo ja janme che. te mamatAnA udayathI badhA saMbaMdhone kalpa che. (5)' patnI-putra vagerenA saMbaMdho dareka bhavamAM badalAya che. patnI paNa mAtA thAya che, mAtA paNa patnI thAya che, pitA putra thAya che, putra pitA thAya che. vairAgyazatakamAM kahyuM che ke - "mAtA patnI thAya che, patnI mAtA ane pitA putra thAya che. are ! karmavaza badhA jIvonI saMsAramAM kevI anavasthA che?" Ama patnI-putra vagerenA saMbaMdho eka bhavanA che, kAyamanA nathI. potAnuM ke patnI-putrAdInuM maraNa thAya tyAre A saMbaMdho tUTe che. A saMbaMdho paNa svArthanA gharanA che, sAcA nathI. Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/36 sambandhAH svArthamUlA: / 549 svArthamUlAH, na tu pAramArthikAH / svArthabhaGge mAtA'pi putraM hanti, culanIvat, putro'pi pitaraM hanti, koNikavat, pitA'pi putraM hanti, kanakaketunRpavat, bhAryA'pi patiM hanti, sUryakAntAvat, bhrAtA'pi bhrAtaraM hanti, bharatabAhubalimaNirathavat, mitramapi mitraM hanti, cANakyavat / uktaJcopadezamAlAyAm - 'mAyA piyA ya bhAyA, bhajjA puttA suhI ya niyagA ya / iha ceva bahuvihAI, karaMti bhayavemaNassAiM // 144 // mAyA niyagamaivigappiyammi, atthe apUramANammi / puttassa kuNai vasaNaM, culaNI jaha baMbhadattassa // 145 // savvaMgovaMga-vigattaNAo, jagaDaNaviheDaNAo ya / kAsI ya rajjatisio, puttANa piyA kaNayakeU // 146 // visayasuharAgavasao, ghoro bhAyAvi bhAyaraM haNai / AhAvio vahatthaM, jaha bAhubalissa bharahavaI // 147 // bhajjAvi iMdiyavigAra - dosanaDiyA karei paipAvaM / jaha so paesirAyA, sUriyakaMtAi taha vahio // 148 // sAsayasukkha-tarassI, niyaaMgasamubbhaveNa piyaputto / jaha sa seNiyarAyA, koNiyaraNNA khayaM nIo // 149 // luddhA sakajjaturiA, suhiNo'vi visaMvayaMti kayakajjA / jaha caMdaguttaguruNA, pavvayao ghAio rAyA // 150 // svArthamAM vAMdho paDatA cUlanInI jema mAtA paNa putrane haNe che, koNikanI jema putra paNa pitAne haNe che, sUryakAMtAnI jema patnI paNa patine haNe che, bharata-bAhubalImaNi2thanI jema bhAI paNa bhAIne haNe che, cANakyanI jema mitra paNa mitrane haNe che. upadezamALAmAM kahyuM che, 'mAtA, pitA, bhAI, patnI, putro, mitro ane svajano A ja bhavamAM ghaNA bhayo ane vaimanasyone kare che. potAnI buddhithI vicArela vastu pUrI na thatAM mAtA putrane duHkhamAM nAMkhe che, jema culaNIe brahmadattane nAkhyo tema. rAjyamAM Asakta pitA kanakaketu rAjAe putronA badhA aMgopAMgo kApyA ane kadarthanAo-pIDAo karI. viSayasukhanA rAgane vaza thayelo bhayaMkara bhAI paNa bhAIne haNe che, jema bharata cakravartI bAhubalIjIne mAravA doDyA hatA tema. iMdriyanA vikArarUpa doSathI nacAvAyelI patnI paNa patinuM pApa kare che, jema sUryakAMtAe te pradezI rAjAne mAryo tema. zAzvata sukhanA abhilASI zreNika rAjA potAnA zarIrathI utpanna thayela priya putra evA koNika rAjA vaDe marAyo. potAnA kAryarakta ane lobhI evA mitro paNa kArya pUrNa thayA pachI pharI jAya che, jema caMdraguptanA guru cANakye parvata rAjAne mAryo hato tema. potAnuM kArya pUrNa na thatAM Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 dharmAdRte sarve vighaTante yogasAraH 5/29 niyayAvi niyayakajje, visaMvayaMtammi huti kharapharusA / jaha rAmasubhUmakao, baMbhakkhattassa Asi khao // 151 // (chAyA - mAtA pitA ca bhrAtA, bhAryA putrAH suhRdazca nijakAzca / ihaiva bahuvidhAni, kurvanti bhayavaimanasyAni // 144 // mAtA nijakamatikalpite arthe apUryamANe / putrasya karoti vyasanaM, culanI yathA brahmadattasya // 145 / / sarvAGgopAGgavikatanAH kadarthanaviheThanAzca / akArSIt ca rAjyatRSitaH, putrANAM pitA kanakaketuH // 146 // viSayasukharAgavazakaH, ghoro bhrAtA'pi bhrAtaraM hanti / AdhAvito vadhArthaM, yathA bAhubalerbharatapatiH // 147 // bhAryA'pi indriyavikAradoSanaTitA karoti patipApam / yathA sa pradezirAjaH, sUryakAntayA tathA vadhitaH // 148 // zAzvatasaukhyatarasvI, nijakAGgasamudbhavena priyaputraH / yathA sa zreNikarAjaH, koNikarAjena kSayaM nItaH // 149 / / lubdhAH svakAryatvaritAH, suhRdo'pi visaMvadanti kRtakAryAH / yathA candraguptaguruNA, parvatako ghAtito rAjA // 150 // nijakA api nijakakArye, visaMvadati bhavanti kharaparuSAH / yathA rAmasubhUmakRto, brahmakSatrasya AsIt kSayaH // 151 // ) jIvaH svajanAn svakIyAnmanyate / sa pApavyApArAnkRtvA tAnpoSayati / svArthe niSThite ta eva svajanAH parakIyA bhavanti / uktaJca vairAgyazatake - 'vihaDaMti suA vihaDaMti, baMdhavA vallahA ya vihaDaMti / ikko kahavi na vihaDai, dhammo re jIva ! jiNabhaNio // 12 // ' (chAyA - vighaTante sutA vighaTante, bandhavA vallabhAzca vighaTante / ekaH kathaJcidapi na vighaTate, dharmaH re jIva ! jinabhaNitaH // 12 // ) yathA sandhyAsamaye vRkSe pakSiNo mIlanti yathA ca mArge pAnthA mIlanti tathA'smiJjagati jIvAnAM parasparaM sambandhA jAyante / uktaJca-vairAgyazatake - 'jaha saMjhAe sauNANa, saMgamo jaha pahe ya pahiyANaM / sayaNANaM saMjogo, taheva khaNabhaMguro jIva ! svajano paNa karkaza thaI jAya che, jema parazurAma ane subhUmane lIdhe brAhmaNo ane kSatriyono kSaya thayo tema." (144-151) jIva svajanone potAnAM mAne che. te pApo karIne temane poSe che. svArtha saratAM te ja svajano pArakA thaI jAya che. vairAgyazatakamAM kahyuM che ke - "dIkarAo dUra thAya che, bhAIo dUra thAya che ane priyajano dUra thAya che. he jIva ! jinezvara bhagavAne kahela dharma eka ja kyAreya dUra thato nathI. jema sAMje vRkSa upara paMkhIo bhegA thAya che ane jema mArgamAM musApharo bhegA thAya che, tema A jagatamAM jIvonA ekabIjA sAthe saMbaMdho thAya che. vairAgyazatakamAM kahyuM che ke - "he jIva! jema saMdhyAe pakSIono ane jema mArgamAM musApharono kSaNabhaMgura Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/36 svajaneSu mamatA na krttvyaa| 551 // 38 // ' (chAyA - yathA sandhyAyAM zakunAnAM, saGgamo yathA pathi ca pathikAnAm / svajanAnAM saMyogAstarthava kSamazuro nIva ! rUTA) itthaM sAMsArikasambandhAH svArthamUlA na snehamUlAH / te'lpakAlabhAvino na cirakAlabhAvinaH / AtmanaH svarUpabhUtA jJAnadarzanasukhAdaya eva nijAH / anyatsarvaM parakIyam / tataH svajanA api vastutaH parakIyA eva / patnIputrAdayo'pi na nijAH / tatasteSu mamatvakaraNena na kimapi prayojanaM sidhyati / pratyuta teSu rAgakaraNena tatpoSaNArthaM kRtaiH pApavyApAraizca jIva evA'zubhakarmANi nibadhya durgatiM prayAti / parakIyAnAM nijatvena jJAnaM bhramaH / bhramAnusAreNa pravarttanaM mauryam / tato granthakAro'nena zlokena bhrAntaM jIvamupadizati - 'he mUDha ! tvameka eva / patnIputrAdayaH parakIyAH / tatastvaM kimarthaM teSu mamatvaM karoSi ? tvayA tu nijeSveva mamatvaM karaNIyam / nijA ca te bhavanti ye kadApi tava saGgaM na tyajanti / te ca tava svabhAvabhUtA guNA eva / tatastvayA svabhAvabhUteSu guNeSu mamatvaM karaNIyam / ta eva tvayA poSaNIyAH / teSAM prakaTIkaraNArthaM tvayA prayatanIyam / evameva tvaM sukhIbhaviSyasi / svajanamamatayA tu tvamatIva duHkhI bhaviSyasi / ' saMgama thAya che, tema svajanono saMyoga kSaNabhaMgura che." Ama saMsAranA saMbaMdho svArthanA gharanA che, snehanA gharanA nathI. te thoDo samaya TakanArA che, lAMbo samaya TakanArA nathI. AtmAnA svarUpa samA jJAna, darzana, sukha vagere ja potAnA che. bIju badhuM pArakuM che. tethI hakIkatamAM svajano paNa pArakA ja che. patnI-putra vagere paNa potAnA nathI. tethI temanI upara mamatva karavAthI koI paNa prayojana siddha thatuM nathI. UlaTuM temanI upara rAga karIne ane temane poSavA mATe karelA pApo vaDe jIva ja azubha karmo bAMdhIne durgatimAM jAya che. pArakAne potAnA jANavA e bhrama che. bhrama mujaba pravRtti karavI e mUrkhatA che. tethI graMthakAra A zloka vaDe bhramavALA jIvane upadeza Ape che ke, "he mUDha jIva ! tuM ekalo ja che. patnI, putra vagere pArakA che. tethI tuM zA mATe temanI upara mamatva kare che?' tAre to je potAnA hoya temanI upara ja mamatva karavuM joIe. potAnA to te hoya je kyAreya paNa tAro saMga na choDe ane te tArA svabhAva samA guNo ja che. mATe tAre svabhAva samA guNo upara mamatva karavuM. temane ja tAre poSavA, temane pragaTa karavA tAre mahenata karavI. A rIte ja tuM sukhI thaIza. svajano paranI mamatAthI to tuM khUba ja duHkhI thaIza. Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 palyAdiSu mamatve kRte jIvaH parabhave duHkhIbhavati yogasAraH 5/37 ___atrAyamupadezaH - jIva eka eva / svajanAH parakIyAH / tatasteSu mamatA na kartavyA // 36 // avataraNikA - patnyAdiSu mamatve kRte jIvaH parabhave duHkhIbhavatIti darzayati - mUlam - 'pApaM kRtvA svato bhinnaM, kuTumbaM poSitaM tvayA / duHkhaM sahiSyase svena, hA bhrAnto'si mahAntare // 37 // anvayaH - tvayA pApaM kRtvA svato bhinnaM kuTumbaM poSitam, hA ! mahAntare bhrAnto'si (yataH) svena duHkhaM sahiSyase // 37 // padmIyA vRttiH - tvayA - sAMsArikajIvena, pApam - sAvadyaM karma, kRtvA - vidhAya, svataH - svasmAt, bhinnam - svato vyatiriktam, kuTumbam - parivAraH, poSitam - anna-vastra-dhana-saMrakSaNAdibhirlAlitam, hAzabdaH khede, mahAntare - mahatdIrgha ca tadantaram-hRdayavivarazceti mahAntaram-hRdayodaramityarthaH, tasmin, bhrAntaH - mUDhaH, asi - vidyase, 'yataH' ityatrAdhyAhAryam, svena - AtmanA, duHkham - kaSTam, sahiSyase - anubhaviSyasi / mohamUDhA jIvAH kuTumba nijaM manyante / te tasmin rAgaM kurvanti / te tasya pAlanapoSaNa-rakSaNAdIni svakarttavyarUpANi manyante / tataste sotsAhaM tatra pravartante / kuTumbasya ahIM A pramANe upadeza che - jIva ekalo che. svajano pArakA che. mATe temanI 652 mamatA na 42vI. (36) avataraNikA - patnI vagere para mamatva karavAthI jIva parabhavamAM duHkhI thAya che, mema batAve cha - zabdArtha - te pApa karIne potAnAthI judA evA kuTuMbane popyuM, are tuM hRdayanA UMDANa sudhI bhramavALo thayo che, kemake tuM pote duHkhane sahIza. (37) paghIyAvRttino bhAvAnuvAda -mohathI mUDha jIvo kuTuMbane potAnuM mAne che. teo tenI upara rAga kare che. teo tenA pAlana-poSaNa-rakSaNa vagerene potAnuM kartavya mAne che. tethI teo utsAhapUrvaka temAM pravarte che. kuTuMbanA pAlana-poSaNa-rakSaNa 1. G J pratyorayaM zloko nAsti / 2. stena - H, || Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUDhaH kuTumbakRte pApaM karoti / 553 yogasAra: 5/37 pAlanapoSaNarakSaNAdinA te hRSyanti / te evaM manyante - mayA pAlitaM kuTumbaM vidhure mama sahAyIbhaviSyatIti / kuTumbapoSaNacintAvyagrAste sukhaM nApnuvanti / uktaJca dharmaratnakaraNDake - 'kuTumbasya kRte dhAva - nnitazcetazca santatam / kiM kRtam ? kiM kariSyAmi ?, kiM karomIti ? cintayan // 127 // khidyate pratyahaM prANI, bahvAzApAzapAzitaH / vAJchAvicchedajaM saukhyaM, svapne'pyeSa na vindati // 128 // ' svArthasiddhau svajanA api vighaTante / ko'pi jIvaM sAhAyyaM na karoti / kuTumbasya poSaNArthaM jIvaH pApavyApArANi karoti / tena sa eva pApakarmabadhnAti / tasyodaye sa eva durgatiM yAti / tatra ca ghoraduHkhAni sa eva sahate / yasya kuTumbasya nirvAhArthaM tena pApAni kRtAni tattena sArdhaM durgatiM na yAti nApi taduHkhasahane tasya sAhAyyaM karoti / jIvena svakRtaM karma svayameva bhoktavyam / tatra tasya ko'pi sahAyIbhavituM na zaknoti / uktaJca vairAgyazatake - 'piyaputtamittagharagharaNijAya, ihaloia savva niyasuhasahAya / navi atthi koi tuha saraNi mukkha !, ikkallu sahasi tirinirayadukkha // 71 // ( chAyA pitRputramitragRhagRhiNIjAtA:, ' vagerethI teo khuza thAya che. teo ema mAne che ke, 'meM je kuTuMbane pALyuM che, te duHkhamAM mane madadagAra thaze.' kuTuMbanA poSaNanI ciMtAmAM vyagra evA tene sukha maLatuM nathI. dharmaratnakadaMDakamAM kahyuM che, 'kuTuMba mATe Ama-tema satata doDato, zuM karyuM? zuM karIza ? zuM karuM chuM ? ema vicArato jIva da22oja kheda pAme che. ghaNI AzAonI jALamAM baMdhAyelo e icchAnA nAzathI janya sukhane svapramAM paNa pAmato nathI. (127, 128)' svArtha sare chate svajano paNa dUra jatAM rahe che. koI paNa jIvane madada karatuM nathI. jIva kuTuMbane poSavA pApo kare che. tenAthI te ja pApakarma bAMdhe che. teno udaya thavA para te ja durgatimAM jAya che. tyAM te ja ghora duHkhone sahana kare che. je kuTuMbano nirvAha karavA teNe pApa karyA te tenI sAthe durgatimAM jatuM nathI, te tene duHkha sahana karavAmAM madada paNa karatuM nathI. jIve pote karelA karma pote ja bhogavavAnAM che. temAM tene koIpaNa madada karI zakatuM nathI. vairAgyazatakamAM kahyuM che 'pitA, putra, mitra, ghara, patnIno samUha khA jaghA Aloka saMbaMdhI ane potAnA sukha mATe sahAyaka che. he mUrkha ! tAruM koI zaraNa - Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 kuTumbaM svato bhinnam yogasAraH 5/37 ihalaukikAH sarve nijasukhasahAyAH / nApyasti kazcittava zaraNaM mUrkha!, ekAkI sahiSyase tiryanirayaduHkham // 71 // ) anena zlokena granthakAraH kuTumbe mamatAM kRtvA tasya pAlanArthamudyatAya jIvAya hitazikSAM dadAti - 'he jIva ! kuTumbaM parakIyam, na tava svarUpabhUtam / tasya poSaNAya kimarthaM tvaM yatase ? svArthe siddha kuTumbamihabhave'pi vighaTate / kuTumbapoSaNArthaM kRtaiH pApaistavaiva karmabandho bhavati, na tu kuTumbasya / tatkarmaNAmudaye tvameva duHkhaM prApsyasi, na tu svajanAH / tadduHkhaM tvayaiva soDhavyam, na tu svajanaiH / svajanA duHkhasahane tava sahAyA api na bhaviSyanti / te tava duHkhAdbhAgamapi na grahISyanti / itthaM tvadarjitadhanena kuTumbaM sukhamanubhavati, parantu tvarjitapApakarmaNAmudaye tvayaikAkinaiva duHkhamanubhavanIyam / tataH svato bhinne'pi kuTumbe mamatvakaraNena tvaM yat tatpoSayasi tattava mahAmUrkhatA / tvamatIvabhrAnto'si yattvaM svayaM duHkhIbhUya bhinnaM kuTumbaM sukhIkaroSi / svasya hAni kRtvA parasya lAbhakaraNaM mUrkhatA / kuTumbaM yattvaM nijaM manyase tatra ca mamatvaM karoSi tattava mhaabhrmH| ayaM tava bhramo hRdayodaraM yAvatpraviSTaH / tava sampUrNamapi hRdayaM bhrameNa nathI. tuM ekalo tiryaMca ane narakanA duHkhone sahana karIza. (71) A zlokathI graMthakAra kuTuMba upara mamatA karIne tene pALavA taiyAra thayela jIvane hitazikSA Ape che ke - "he jIva! kuTuMba pArakuM che, tArA svarUpa samuM nathI. tene poSavA tuM zA mATe mahenata kare che ? svArtha sare chate A bhavamAM paNa kuTuMba dUra thaI jAya che. kuTuMbane poSavA karelA pApo vaDe tuM ja karma bAMdhe che, kuTuMba nahIM. te karmono udaya thavA para tuM ja duHkha pAmIza, svajano nahIM. te duHkha tAre ja sahevuM paDaze, svajanoe nahIM. svajano duHkha sahevAmAM tane madada paNa nahIM kare. teo tArA duHkhamAM bhAga paNa nahIM paDAve. Ama te bhegA karelA dhanathI kuTuMba sukha anubhave che. paNa te bhegA karelAM pApakarmonA udaye tAre ekalAe ja duHkha bhogavavAnuM che. tethI potAnAthI judA evA paNa kuTuMba upara mamatva karIne tuM je tene poSe che, te tArI mahAmUrkhAI che. tuM khUba ja bhramamAM paDyo che, kemake te pote duHkhI thaIne tArAthI judA evA kuTuMbane sukhI kare che. pote nukasAnI karI bIjAne napho karAvavo e mUrkhatA che. kuTuMbane je te potAnuM mAne che ane tenI upara mamatva kare che, te tAro moTo bhrama che. A tAro bhrama hRdayanA UMDANa sudhI pahoMcela che. tAruM AkhuM hRdaya bhramathI Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/37 jIvenaikAkinaiva duHkhaM soDhavyam 555 vAsitam / uktaJca zrAddhadinakRtye - "piyaputtabhAyabhaiNImAyA-bhajjANa jaM kae kuNasi / te u taDaTThiyaNhAyA, bhuMjaI ikkallao dukkhaM // 307 // ' (chAyA - pitRputrabhrAtRbhaginI-mAtRbhAryANAM yatkRte karoSi / te tu taTasthitasnAtAH, bhuGkte ekAkI duHkham // 307) Atmabodhakulake'pyuktaM zrInemicandrasUribhiH - 'piyamAibhAIbhaiNIbhajjAputtattaNe vi savve vi / sattA aNaMtavAraM jAyA savvesiM jIvANaM // 9 // tA tesiM paDibaMdhaM, uvariM mA taM karesu re jIva ! paDibaMdhaM kuNamANo, ihayaM ciya dukkhio bhamihisi // 10 // ' (chAyA - pitRmAtRbhrAtRbhaginIbhAryAputratve'pi sarve'pi / sattvA anantavAraM jAtAH sarveSAM jIvAnAm // 9 // tatasteSAM pratibandhaM, upari mA tvaM kuru re jIva ! pratibandhaM kurvan, ihaiva duHkhito bhramiSyasi // 10 // ) zrIlakSmIlAbhagaNikRtavairAgyarasAyane uktam - 'piyamAyabhAyapariyaNa-jaNesu pAsaMtaesu re jIva ! / jamamaMdiraM nIo attANo skykmmehiN||24||' (chAyA - pitRmAtRbhrAtRparijana-janeSu pazyatsu re jIva ! / yamamandiraM nIto'trANaH svakRtakarmabhiH // 24 // ) vairAgyazatake uktam - 'piyamAyasayaNarahio, duraMtavAhIhiMpIDio bhuso|mnnuybhve nissAre, vilavio kiM na taM sarasi? // 86 // ' (chAyA - pitRmAtRsvajanarahitaH, durantavyAdhibhiH pIDito bahuzaH / manujabhave niHsAre, vilapitaH kiM na tvaM smarasi? // 86 // ) ataH kuTumbe mamatvaM na krnniiym| vAsita tha6 AyuM che. zrAddhahinakRtyamA dhuMcha - 'pitA, putra, mA, paDena, mAtA, patnInI mATe je kare che, te (pitA vagere) to kinAre besIne snAna karanArA che, jIva ekalo du:kha bhogave che. (307) AtmabodhakulakamAM zrInemicandrasUrijIe prayuM che - ' vonA pitA, mAtA, (, paDena, patnI, putra tarI pAya jIvo anaMtavAra thayA che. tethI he jIva! tuM temanI upara rAga na karIza. (temanI 752) 2 // 2 // 42 nArI tu hI 4 6:5ii thana mamIza. (8,10)' zrIlakSmIsAmagati vairAgya-2sAyanamA hyu cha - 3 ! pitA, mAtA, bhAI, svajana, loko jote chate zaraNa vinAno tuM pote karelA karmo vaDe yamanA maMdiramAM laI javAyo. (24) vairAgyazatakamAM kahyuM che - "sAra vinAnA manuSyabhavamAM pitA-mAtA-svajana vinAnA ane muzkelIthI aMta Ave tevA rogothI ghaNIvAra pIDAyelA te vilApa karyo che. zuM tane te yAda nathI AvatuM ? mATe kuTuMba upara mamatva na karavuM." Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 556 pApatyAgopadezaH yogasAraH 5/38 atreyaM hitazikSA - kuTumbamAtmano bhinnam, tadarthaM kRtena pApenA''tmA duHkhI bhavati / tataH kuTumbe mamatvaM na dharttavyam, AtmasAdhanaiva karttavyA // 37 // avataraNikA - patnyAdikRte pApaM kurvate jIvAya pApatyAgopadezaM dadAti - mUlam - 'calaM sarvaM kSaNAdvastu, dRzyate'tha na dRzyate / ajarAmaravatpApaM, tathApi kuruSe katham ? // 38 // anvayaH - sarvaM vastu calam (yataH) kSaNAd dRzyate'tha na dRzyate, tathApyajarAmaravatkathaM pApaM kuruSe ? // 38 // ___ padmIyA vRttiH - sarvam - nikhilam, vastu-jagadvartipadArthasArthaH, calam - anityam, 'yataH' ityatrAdhyAhAryam, kSaNAt - acirAt, dRzyate - prekSyate, athazabdaH pakSAntaradyotane, nazabdo niSedhe, dRzyate - prekSyate, tathApi - evaM satyapi, ajarAmaravat - na vidyate jarA-vArdhakyaM yasyeti ajaraH, na vidyate maraNaM yasyetyamaraH, ajarazcAsAvamarazcetyajarAmaraH-jarAmRtyurahitaH, tasyeveti ajarAmaravat-zAzvatavadityarthaH, katham - kimartham, pApam - sAvadhavyApAraM, kuruSe - vidadhAsi ? jagati sarvaM vastu kSaNikam / kimapi vastu nityaM nAsti / uktaJca upadezazatake ahIM hitazikSA A pramANe che - kuTuMba AtmA karatA juduM che. tenI mATe karelA pApathI AtmA duHkhI thAya che. mATe kuTuMba upara mamatva na karavuM. AtmAnI saadhn|| 4 42vI. (37) avataraNikA - patnI vagere mATe pApa karanArA jIvane pApa tyajavAno upadeza mApe cha - zabdArtha - badhI vastuo cala che, kemake kSaNamAM dekhAya che ane kSaNamAM nathI hemAtI. chata 59 // tuM 2042|bhrnii 4bha ubha 55 72 cha ? (38) padhIyAvRttino bhAvAnuvAda - jene ghaDapaNa ane maraNa na hoya tene ajarAmara vAya. jagatamAM badhI vastuo kSaNika che, eTale ke vinazvara che. koI paNa vastu nitya 1. G J pratyorayaM zloko nAsti / Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/38 jagati sarvaM kSaNikam 557 'anityaM saMsAre bhavati sakalaM yannayanagaM, vapurvittaM rUpaM maNikanakago'zvadvipajanam / puraM rAmA bhrAtA janakajananInandanakulaM, balaM dehodbhUtaM vacanapaTutA bhAgyabhavanam // 14 // ' sandhyArAgatulyaM jIvanam / girinadIvegatulyaM yauvanam / mattakarikarNavaccapalAH sampadaH / uktaJca vairAgyazatake - 'vihavo sajjaNasaMgo, visayasuhAI vilaaslliaaiiN| naliNIdalaggagholira-jalalavaparicaMcalaM savvaM // 14 // rUvamasAsayameyaM, vijjulayAcaMcalaM jae jIaM / saMjhANurAgasarisaM, khaNaramaNIaM ca tArunnaM // 36 // gayakannacaMcalAo, lacchIo tiasacAvasAricchaM / visayasuhaM jIvANaM, bujjhasu re jIva ! mA mujjha // 37 // (chAyA vibhavaH sajjanasaGgaH, viSayasukhAni vilAsalalitAni / nalinIdalAgraghUrNitRjalalavaparicaJcalaM sarvam // 14 // rUpamazAzvatametat, vidyullatAcaJcalaM jagati jIvitam / sandhyAnurAgasadRzaM kSaNaramaNIyaM ca tAruNyam ||36|| gajakarNacaJcalAH, lakSmyastridazacApasadRkSam / viSayasukhaM jIvAnAM, budhyasva re jIva ! mA muhya ||37||) dvAdazabhAvanAsvapyuktam - 'calu jIviu juvvaNu dhaNu sarIru, jIva ! kamaladalaggavilaggu nIru / ahavA ihatthi jaM kiM pi vatthu, taM savvu aNiccu hA dhiratthu // 2 // ' (chAyA - calaM jIvitaM yauvanaM dhanaM zarIraM, jIva ! kamaladalAgravilagnaM - nathI. upadezazatakamAM kahyuM che, 'A saMsAramAM je AMkhathI dekhAya che te zarIra, dhana, 35, bhazi, sonu, gAyo, ghoDA, hAthIkho, soDo, nagara, nArI, lAI, pitA, bhAtA, putra, DUNa, zarIranuM jaNa, vayananI yaturAI, bhAgya3yI lavana -khA jaghu anitya che. (14)' sAMjanA raMga jevuM jIvana che. giri nadInA vega jevI juvAnI che. saMpattio madathI matta thayela hAthInA kAna jevI capaLa che. vairAgyazatakamAM kahyuM che - 'vaibhava, sva4nono saMga, viSayasukho, vilAsanI DiDAjo A badhuM kamalinInI pAMdaDInA agra bhAga para laTakatAM pANInA TIpA jevuM caMcaLa che. (14) A rUpa azAzvata che, jagamAM jIvana vIjaLInA camakArA jevuM caMcaLa che, yuvAnI saMdhyAnA raMga jevI ane eka kSaNa mATe suMdara che. (36) lakSmIo hAthInA kAna jevI caMcaLa che. jIvonuM viSayasukha indradhanuSya jevuM che, he jIva ! tuM bodha pAma, tuM moha na kara. (37)' dvAdazabhAvanAmAM paNa kahyuM che 'he jIva ! kamaLanA pAMdaDAnA agrabhAga para lAgelA pANInA TIpAnI jema jIvana, yauvana, dhana ane zarIra cala che, athavA A saMsAramAM je kaMI paNa vastu che te badhI anitya che. (2)' B-20 - - Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 kSaNikavastvarthaM pApakaraNaM mUrkhatA yogasAra: 5/38 nIram / athavehAsti yatkiJcidapi vastu, tatsarvamanityaM hahA dhigastu // 2 // ) zAmbapradyumna - caritrAntargatadvAdazabhAvanAsvapyuktam - 'manojJairazanaiH pAnaiH, khAdyaiH svAdyaizca poSitam / zarIraM tadapi svIyaM, vinazyati kSaNAdapi // 3 // gajArUDhA hayArUDhA, rathArUDhAzca ye narAH / abhraman pArthivamanyAsteSAmapi daridratA // 4 // yatsvarUpaM prabhAte syAnmadhyAhne tanna dRzyate / triyAmAyAM virUpaM tadvastUnAmityanityatA // 5 // zrAddhavaryA'mbaprasAdasaGkalite navatattvasaMvedane' 'pyuttam - 'anityA: prItayo moLA, yauvanaM jIvitaM dhanam / svAmI sambandhino bhRtyA, bhAvyametanmuhurmuhuH // 90 // ' yathA''kAze jAto meghAnAM saMyogo pavanena vighaTate tathA mRtyunA sarve sambandhA vighttnte| bhogAH pariNAmavirasAH / sarvamapi vastUtpattyanantaraM pratikSaNaM vinazyati / svasthitisamAptau tatsarvathA vinazyati, arthAt anyarUpeNa pariNamati / sarvamapi vastUtpattyanantaraM pratikSaNaM jarati / kasyApi vastunaH saMyogaH zAzvato nAsti / kadAcidvastuni vidyamAne jIvo mriyate, kadAcicca jIve vidyamAne vastu nazyati / zAMbapradyumnacaritramAM AvatI bAra bhAvanAomAM paNa kahyuM che - 'suMdara evA azana, pAna, khAdima ane svAdimathI poSAyeluM potAnuM je zarIra che te paNa kSaNamAM nAza pAme che. (3) je manuSyo hAthI para besIne, ghoDA para besIne ane rathamAM besIne potAne rAjA mAnIne bhamatAM hatA, teo paNa daridra thayA. (4) savAre je svarUpa hoya te bapore dekhAtuM nathI. rAtre te virUpa thAya che. Ama vastuo anitya che.' zrAddhavarya aMbAprasAde saMkalana karela navatattvasaMvedanamAM paNa kahyuM che, 'prItio, bhogo, juvAnI, jIvana, dhana, mAlika, saMbaMdhIo, nokaro anitya che ema vAraMvAra bhAvavuM. (90)' jema AkAzamAM thayelo vAdaLono saMyoga pavanathI vikherAya che, tema mRtyu vaDe badhA saMbaMdho vikherAya che. bhogo pariNAme bhayaMkara che. badhI vastuo utpanna thayA pachI dareka kSaNe nAza pAme che. potAnI sthiti pUrNa thatAM te sarvathA nAza pAme che, eTale ke bIjA rUpe pariName che. badhI vastuo utpanna thayA pachI dareka kSaNe jUnI thAya che. koI paNa vastuno saMyoga zAzvata nathI. kyAreka vastu hAjara hoya to jIva marI jAya che ane kyAreka jIva hAjara hoya to vastuno nAza thaI jAya che. chatAM paNa jIva vastune ane potAne zAzvata mAnIne pApa kare che. graMthakArazrI A zlokathI Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/38 ajarAmaravat kathaM pApaM karoSi ? 559 tathApi jIvo vastu svAtmAnaM ca zAzvataM matvA pApaM karoti / granthakAro'nena zlokena tasmai upadezaM dadAti-'jagati sarvaM vastu calam / kimapi zAzvataM nAsti / sarvaM vastu kSaNAd dRzyate kSaNAcca nazyati / yadi sarvaM kSaNikaM tarhi tvaM kimarthaM vastunaH prAptyarthaM rakSaNArthaM ca pApAni karoSi ? tvaM yadarthaM pApaM kuruSe tasmin bhRzaM rakSite'pi sati tasmAttava viyogo bhaviSyati / tatastava ko'pi lAbho na bhaviSyati / pratyuta svakRtapApaistvameva durgatiduHkhabhAjanaM bhaviSyasi / itthaM tava ceSTayA tavaiva haanirbhvissyti| tavAyurapi kuzAgrasthitajalabinduvaccalam / tatastvamapi na zAzvataH / stokakAlAnantaraM tavA'pi mRtyubhaviSyati / tathApi tvaM svamajarAmaraM manyase / tvaM tathA gRhanirmANaM karoSi yathA manye tava kadApi maraNaM naiva bhaviSyati / tvaM dhanArjanaparivArapAlanasAMsArikavyavahArAdIMstathA karoSi yathA manye tvaM zAzvato'si / gRha-dhana-parivAra-vyavahArAdIstyaktvA tvayA'cirAtparabhave prayAtavyam / tatkimarthaM teSAM nirmANasaMrakSaNAdyarthaM tvaM pApaM kuruSe ? itthaM pApakaraNena tava ko'pi lAbho na bhaviSyati / vastunastu viyogo bhaviSyatyeva / tadarthaM kRtena pApena tvaM duHkhabhAgbhaviSyasi / tato vastutattvaM vicArya te jIvane upadeza Ape che - "jagatamAM badhI vastuo cala che. kaMI paNa zAzvata nathI. badhI vastuo kSaNamAM dekhAya che ane kSaNamAM nAza pAme che. jo badhuM kSaNika hoya to tuM zA mATe vastune meLavavA mATe ane tenA rakSaNa mATe pApo kare che ? tuM jenI mATe pApa kare che, tenuM khUba rakSaNa karavA chatAM paNa tenAthI tAro viyoga thaze. tethI tene koI lAbha nahIM thAya. UlaTuM pote karelA pApo vaDe tAre ja durgatinA duHkho bhogavavA paDaze. Ama tArI vartaNUkathI tane ja nukasAna thaze. tAruM AyuSya paNa ghAsanI Toca para rahelA pANInA TIpA jevuM caMcaLa che. tethI tuM paNa zAzvata nathI. thoDA samaya pachI tAruM paNa maraNa thaze. chatAM paNa tuM potAne ajara ane amara mAne che. tuM te rIte ghara bAMdhe che ke jANe tAre kyAreya maravAnuM ja na hoya. tuM te rIte dhana kamAya che, te rIte parivArane pALe che, te rIte saMsAranA vyavahAro kare che, jANe ke tuM zAzvata hoya. ghara, dhana, parivAra, vyavahAra vagerene choDIne tAre TUMka samayamAM parabhavamAM javAnuM che. to pachI zA mATe tuM temane banAvavA mATe ane temanuM rakSaNa karavA mATe pApa kare che? Ama pApa karavAthI tene koI paNa lAbha nahIM thAya. vastuno to viyoga thaze ja. tenI mATe karelA pApa vaDe tuM duHkhI thaIza. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 yacchAzvataM tadarthaM yatanIyam yogasAraH 5/39 tvayA kSaNikavastuprAptyarthaM na prayatanIyam / bhATakagRhe vasannarastasya samAracanasuzobhanAdikaM na karoti, yataH sa jAnAti-idaM gRhaM na mmeti| mayaikadA idaM tyaktavyamiti / evaM tvayApi zarIra-gRha-parivArAdikRte pApaM na karttavyam, yatastatsarvaM parakIyam, tvayA tatsarvamekadA tyaktavyam / yacchAzvataM bhavati tadarthameva tvayA yatanIyam / zAzvatastu tavA''tmA tavA''tmasvarUpabhUtAstava guNAzca / tatastvayA svAtmanaH zuddhyai svAtmanazca svarUpabhUtAnAM guNAnAM prakaTanAyaiva yatanIyam / evaM tava lAbho bhaviSyati / tava yatnena prAptamAtmanaH svarUpaM guNA vA sadAkAlaM sthAsyanti, kadApi nApagamiSyanti / ' ayamatra sAraH - sarvamanityam / tato vastu svaM vA zAzvataM matvA pApaM na karaNIyam // 38 // avataraNikA - SaTtrizattamavRtte patnyAdimamatvatyAgopadezo dattaH / tatra Adizabdena gRhIte zarIre yanmamatvaM tattyAgamupadizati - mATe vAstavikatAne vicArIne tAre nazvara vastuo meLavavA mahenata karavI na joIe. bhADAnA gharamAM rahenAro mANasa tene samArato ke sajAvato nathI, kemake te jANe che ke, "A ghara mAruM nathI. mAre eka divasa Ane choDavAnuM che." ema tAre paNa zarIra-ghara-parivAra vagere mATe pApo na karavA, kemake te badhuM pArakuM che. tAre te badhuM eka divasa choDavAnuM che. je zAzvata hoya tenI mATe ja tAre mahenata karavI joIe. zAzvata to tAro AtmA che ane tArA AtmAnA svarUpa samA tArA guNo che. mATe tAre tArA AtmAnI zuddhi mATe ane tArA AtmAnA svarUpa samAna guNone pragaTa karavA mATe prayatna karavo joIe. Ama tane lAbha thaze. tArA prayatnothI maLeluM AtmAnuM svarUpa ke guNo haMmezA raheze, kyAreya jaze nahIM.' ahIM sAra A pramANe che - badhuM anitya che. mATe vastune ke potAne zAzvata mAnIne pApa na karavuM. (38) avataraNikA - chatrIsamA zlokamAM patnI vagere paranA mamatvano tyAga karavAno upadeza Apyo. tyAM vagerethI lIdhelA zarIra para je mamatva che, teno tyAga karavAno upadeza Ape che - Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/39 dehamamatvatyAgopadeza: mUlam - 'saptadhAtumaye zleSma - mUtrAdyazucipUrite / 'zarIrake'pi pApAya, ko'yaM zaucAgrahastava // 39 // 561 anvayaH - saptadhAtumaye zleSmamUtrAdyazucipUrite zarIrake'pi pApAyA'yaM tava zaucAgrahaH kaH ? // 39 // padmIyA vRttiH - saptadhAtumaye - saptAnAM dhAtUnAm - rasa- rudhira-mAMsa - medo'sthimajjA - zukrarUpANAM vikAra iti saptadhAtumayam, tasmin zleSmamUtrAdyazucipUrite zleSmA ca mUtraM-prazravaNaJceti zleSmamUtre, te Adau yasya viSTA - niSThyUta-mala- prasvedAderiti zleSmamUtrAdi, tacca tadazuci - amedhyaJceti zleSmamUtrAdyazuci, tena pUritam - bhRtamiti zleSmamUtrAdyazucipUritam, tasmin, zarIrake - zarIrameva zarIrakam, tasmin dehe, apazabda - anyavastuni zaucAgrahaH pApAya, zarIre'pi zaucAgrahaH pApAyeti dyotayati, pApAya pApanimittam, ayam - pratyakSato dRzyamAna:, tava tvatsambandhI, zaucAgrahaH kaH kimartham ? zaucasya pavitratAyA- AgrahaH nirbandha iti zaucAgrahaH, - idaM zarIraM saptAnAM dhAtUnAM vikArarUpam / jIva AhAraparyAptyA''hAraM gRhItvA taM rasakhala-rUpatayA pariNamayati / tataH sa rasAt zarIraparyAptyA saptadhAturUpaM zarIraM nirmimIte / ete sapta dhAtavo'zucayaH / yadi te zarIrAd bahirAgaccheyustarhi sarve tAn jugupseyuH / zabdArtha - sAta dhAtuthI banelA, kapha-pezAba vage2e gaMdakIthI bharelA zarIrane viSe paNa pApa mATe thanAro A tAro zaucano Agraha zA mATe che ? (arthAt gaMdA evA zarIrane pavitra karavAno Agraha tAre na karavo joIe.) (39) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda- zarIra rasa-sohI mAMsa-yarajI- hADA-mabhbhavIrya35 sAta dhAtuthI janeyuM che. te 5I, pezA, viSTA, thaMDa, bhela, pasInA vagere gaMdA padArthothI bhareluM che. A zarIra sAta dhAtunA vikArarUpa che. jIva AhAraparyAptithI AhArane grahaNa karIne tene rasa rUpe ane khalarUpe pariNamAve che. pachI te rasamAMthI za2I25ryAptithI sAta dhAturUpa zarIra banAve che. A sAte dhAtuo apavitra che. jo te zarIranI 1. saptadhAtumala zleSmamUtrAdyazucibhAjane D, KI 2. zarIre ko'pi - F, G, JI Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 saptadhAtumayaM zarIramazucipUritam yogasAra: 5/39 te'tIva bIbhatsAH / te'tIvadurgandhAH / teSAM zarIrAdbahirnirgame sarve'pi nAsikAM moTayeyuH / idaM zarIramazucyA bhRtam / zarIrasya navabhyo dvAdazabhyo vA randhrebhyaH satatamazuciH sravati / akSibhyAM malo nirgacchati / karNAbhyAmapi malo nirgacchati / mukhAllAlA nirgacchati / nAsikAyAH ziGghANo nirgacchati / apAnAd viSTA nirgacchati / guhyAGgAd mUtraM nirgacchati / samastAdapi zarIrAtprasvedo nirgacchati / uktaJca zAntasudhArase mahopAdhyAyazrIvinayavijayaiH - 'dvAdazanavarandhrANi nikAmam, galadazucIni na yAnti virAmam / yatra vapuSi tatkalayasi pUtam, manye tava nUtanamAkUtam // 6 // 10 // ' azucibhRtAdasmAccharIrAt satatamazuciH sravati / azucibhRtamidaM zarIraM bahizcarmaNA naddham / tataH sundaramAbhAti / tasyA'ntastattvajJAne tu cittaM tasmAdvirajyate / tiryaGmanuSyazarIramatIva durgandha / ata eva manuSyalokasya durgandhazcatvAri yojanazatAni yAvadUrdhvamudgacchati / tena devA tiryaglokaM nAgacchanti / azucyapi zarIraM zucIkartuM manuSyAH punaH punaH snAnti / punaH punaH dhaute'pIdaM zarIraM punarazuci bhavati / tatpunarmalAvilaM bhavati / tatpunaH bahAra Ave to badhA temanI durgaMchA kare. te khUba ja bibhatsa hoya che. te khUba ja durgaMdhI hoya che. te zarIramAMthI bahAra nIkaLe to badhAya nAka macakoDe. A zarIra gaMdakIthI bhareluM che. zarIranA nava ke bAra chidromAMthI satata gaMdakI jhare che. AMkhamAMthI mela nIkaLe che. kAnamAMthI paNa mela nIkaLe che. moDhAmAMthI lALa nIkaLe che. nAkamAMthI zeDA nIkaLe che. gudAmAMthI viSTA nIkaLe che. guptaaMgamAMthI pezAba nIkaLe che. AkhAya zarIramAMthI parasevo nIkaLe che. zAMtasudhArasamAM mahopAdhyAyazrIvinayavijayajIe kahyuM che - 'je zarIramAM bAra ane nava chidro aTakyA vinA khUba gaMdakIne jhare che te zarIrane tuM pavitra mAne che. A tAro navo vicAra che ema huM mAnuM chuM. (6 / 10)' gaMdakIthI bharelA A zarIramAMthI satata gaMdakI jhare che. gaMdakIthI bhareluM A zarIra bahAra cAmaDIthI maDheluM che, tethI suMdara lAge che. tenI aMdaranA padArthonuM jJAna thatAM to citta tenAthI vairAgya pAme che. jAnavaro ane manuSyonuM zarIra khUba ja durgaMdhI che. ethI ja manuSyalokanI durgaMdha cAraso yojana upara sudhI jAya che. tethI devo tirhAlokamAM AvatAM nathI. apavitra evA paNa zarIrane pavitra karavA mATe manuSyo vAraMvAra snAna kare che. vAraMvAra dhovA chatAM paNa A zarIra pharI apavitra thAya che. te pharI meluM thAya che. te pharI parasevAthI rebajheba thAya che. temAMthI pharI durgaMdha nIkaLe che. te koI rIte pavitra thatuM Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/39 zarIraM kathamapi zuci na bhavati 563 I I svedaklinnaM bhavati / tasmAtpunardurgandho nirgacchati / tatkathamapi zuci na bhavati / yathA sikatAyAstailaM na nirgacchati yathA ca zuno lAGgUlamRju na bhavati tathA zarIramapi zuci na bhavati / mUDhajanA zarIrazaucArthaM pApeSu pravarttante / zarIraM zucIkartuM te'saGkhyeyAnapakAyajIvAnghnanti / pApavyApAraiste auSadha - vilepana - puSpAdIni melayanti / teSAmupayogena te zarIraM zucIkarttumabhilaSanti / azucizarIraM zucIkartuM yo'bhilaSati taM mUDhaM naraM granthakAro'nena zlokena hitazikSAM dadAti - 'idaM zarIramapavitram / tatkadApi pavitraM na bhavati / tatkimarthaM tvaM zarIraM zucIkartuM prayatase ? uktaJca zAntasudhArase - 'yadIyasaMsargamavApya sadyo, bhavecchu- cInAmazucitvamuccaiH / amedhyayonervapuSo'sya zaucasaGkalpamoho'yamaho mahIyAn // 6 // 4 // ' jJAnasAre'pyuktam- 'zucInapyazucIkartuM, samarthe'zucisambhave / dehe jalAdinA zauca-bhramo mUDhasya dAruNaH // 14/4 // ' tattvAmRte'pyuktam- 'sarvAzucimaye kAye, zukrazoNitasambhave / zucitvaM ye'bhivAJchanti, naSTAste jaDacetasaH // 320 // audArike zarIre'smin, saptadhAtumayezucau / zucitvaM ye'bhimanyante, pazavaste na mAnavAH // 329 // ' tava prayatnaiH zarIraM nathI. jema retImAMthI tela na nIkaLe ane jema kUtarAnI pUchaDI sIdhI na thAya, tema zarIra paNa pavitra na thAya. mUDha loko zarIrane pavitra karavA pApo kare che. zarIrane pavitra karavA teo pANInA asaMkhya jIvone haNe che. pApo karIne teo auSadhavilepana-phUla vagere bhegA kare che. temano upayoga karIne teo zarIrane pavitra karavA icche che. je apavitra zarIrane pavitra karavA icche che, te mUDha manuSyane graMthakAra A zloka vaDe hitazikSA Ape che ke, 'A zarIra apavitra che. te kyAreya pavitra thatuM nathI. to pachI tuM zA mATe zarIrane pavitra karavAnI mahenata kare che ? zAntasudhArasamAM kahyuM che, 'aho ! je zarIranA saMbaMdhamAM AvIne tarata pavitra vastuo paNa khUba apavitra thAya che te apavitra vastuonA utpattisthAna samAna A zarIrane pavitra karavAno saMkalpa karavo e moTo moha che. (64)' jJAnasAramAM paNa kahyuM che, 'pavitra vastuone paNa apavitra karavA samartha, gaMdakIthI utpanna thayelA evA zarIrane viSe pANI vagere vaDe mUDhano zaucano bhrama bhayaMkara che. (14/ 4)' tattvAmRtamAM paNa kahyuM che, 'badhI gaMdakIthI banelA, vIrya-lohIthI utpanna thayelA zarIramAM jeo pavitrapaNAne icche che te jaDa cittavALA jIvo nAza pAmelA che. (320) sAta dhAtuthI banelA, apavitra evA A audArika zarIramAM jeo Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 564 zarIre zaucAgrahaH pApAya yogasAraH 5/40 tu zuci naiva bhaviSyati, pratyuta tvaM pApakarmacayaM kariSyasi / zarIrasya zucIkaraNena tavA'ntaHkaraNe kAma uddIpiSyate / uktaJca - 'snAnaM khalu prathamaM kAmAGgam / ' kAmavihvalastvaM dRDhaM mohanIyakarma bhantsyasi / zarIrasya zucIkaraNArthaM kRtairanyaiH pApavyApArairapi tava prabhUtakarmabandho bhaviSyati / teSAM karmaNAmudaye tvaM duHkhIbhaviSyasi / itthaM zaucena tava ko'pi lAbho na bhaviSyati pratyuta hAnireva bhaviSyati / zarIraM tu zuci naiva bhaviSyati / bahiH zucIbhUtamapi tadacirAdevAzucIbhaviSyati / ' ayamatropadezaH - zarIramazuci / tasya zucIkaraNAyA''graho na karttavyaH, parantu zarIreNA''tmahitaM sAdhyam / uktaJcAdhyAtmakalpadrume zrImunisundarasUribhiH - 'yataH zucInyapyazucIbhavanti kRmyAkulAtkAkazunAdibhakSyAt / drAgbhAvino bhasmatayA tato'GgAt, mAMsAdipiNDAt svahitaM gRhANa // 59 // // 39 // avataraNikA - jIvaiH zarIrazaucena pare jIvA duHkhena saMyojyante / tatastaduHkhaparihAramupadizati - mUlam - zArIramAnasairduHkhai-rbahudhA bahudehinaH / / . saMyojya sAmprataM jIva !, bhaviSyasi kathaM svayam ? // 40 // pavitrapaNuM mAne che teo pazuo che, manuSya nahIM. (321)' tArI mahenatathI zarIra to pavitra nahIM ja thAya, UlaTuM tuM pApakarmone bhegA karIza. zarIrane pavitra karavAthI tArA manamAM kAma pedA thaze. kahyuM che ke - "snAna e kAmanuM prathama aMga che.' kAmathI paravaza thayela tuM gADha mohanIya karma bAMdhIza. zarIrane pavitra karavA karAyelA bIjA pApothI paNa tane ghaNo karmabaMdha thaze. te karmonA udaye tuM duHkhI thaIza. Ama zarIrane pavitra karavAthI tene koI paNa lAbha nahIM thAya, UlaTuM nukasAna ja thaze. zarIra to pavitra nahIM ja thAya. bahArathI pavitra thayeluM paNa te thoDA samayamAM ja gaMdu thaI jaze.' ahIM A pramANe upadeza che - zarIra apavitra che. tene pavitra karavAno Agraha na karavo, paNa zarIra vaDe AtmAnuM hita sAdhavuM. adhyAtmakalpadrumamAM zrImunisuMdarasUrijIe kahyuM che, "jenAthI pavitra vastuo paNa apavitra thAya che, kRmiothI yukta, kAgaDA-kUtarA vagerenA bhakSyarUpa, tarata rAkharUpa thanArA, mAMsa vagerenA piMDarUpa evA te zarIrathI potAnuM hita grahaNa kara. (59)' (39) Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/40 jIvAH svArthasiddhyai praanpiiddynti| 565 anvayaH - jIva ! sAmprataM bahudehino bahudhA zArIramAnasairduHkhaiH saMyojya svayaM kathaM bhaviSyasi ? // 40 // padmIyA vRttiH - jIva ! - saMsArijIvasya sambodhanam, sAmpratam - adhunA, bahudehinaH - bahavaH-prabhUtAzca te dehinaH-prANina iti bahudehinaH, bahudhA - anekaprakAraiH, zArIramAnasaiH - zarIre bhavAni zArIrANi-zarIrasambandhIni chedanabhedanAdIni, manasi bhavAni mAnasAni-manaHsambandhIni cintA-zoka-bhaya-tApAdIni, zArIrANi ca mAnasAni ceti zArIramAnasAni, taiH, duHkhaiH - pratikUlavedanIyaiH, saMyojya - sampIDya, svayam - tvam, katham - kena prakAreNa, bhaviSyasi - durgatiduHkhAni sahiSyase / ___ jIvAH svArthasiddhyai kutUhalavRttyA vA parAnpIDayanti / te svamanoraJjanArthaM jIvAnpIDayanti / pIDAkulitA jIvA rudanti mUrcchantyAkrozanti vA / taddRSTvA kutUhalapriyA narA hRSyanti / kecana karabhapucche navajAtabAlaM baddhvA karabhaM kazAdibhiH prerayanti / yathA yathA karabho dhAvati tathA tathA bAlo bhUminA saha saghRSyate / tataH sa uccai roditi / tacchrutvA dRSTvA ca kautUhalino modante / kecana kSudrajantUnparasparaM yodhayanti / yuddhe ca te jantavaH kSatazarIrA jAyante / te pIDAmanubhavanti / tataste kutUhalapriyAH pramodante / kecana svArthasya siddhyai jantUnpIDayanti / te dhanArjanAya bhojananiSpattyarthaM gRhanirmANAya vastrAdyarthaM ca avataraNikA - jIvo zarIranA zaucathI bIjA jIvone duHkhI kare che. tethI temane duHkhI nahIM karavAno upadeza Ape che - zabdArtha - he jIva ! hAla ghaNA jIvone ghaNI rIte zArIrika-mAnasika duHkho mApAne bhaviSyamA tA thaze ? (40) paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - jIvo svArthanI siddhi mATe ke kutUhalavRttithI bIjAne pIDe che. teo potAnA manoraMjana mATe jIvone pIDe che. pIDAthI AkuLa jIvo raDe che, mUcchita thAya che ke Akroza kare che. te joIne kutUhalapriya mANaso khuza thAya che. keTalAka loko UMTanI pUMchaDIe navA janmelA bALakane bAMdhIne UMTane cAbUka vagerethI haMkAre che. jema jema UMTa doDe che, tema tema bALaka jamIna sAthe ghasaDAyA che. tethI te jorathI raDe che. te sAMbhaLIne ane joIne kutUhalavRttivALA jIvo khuza thAya che. keTalAka loko nAnA jIvone ekabIjA sAthe laDAve che. yuddhamAM te jIvo ghAyala thAya che. temane pIDA thAya che. tethI te kutUhalapriya loko khuza thAya che. keTalAka Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 566 jIvAH parAnduHkhaiH saMyojayanti 1 yogasAra: 5/40 jIvAnpIDayanti / te jIvAn chindanti / te zastraistAnbhindanti / te teSAmaGgopAGgAni kRntnti| te teSAmakSikarNanAsikAdazchindanti / te totreNa tAnprerayanti / te kazAdaNDAdibhistAn tADayanti / te tairbhAraM vAhayanti / te tAn gantryAdiSu niyojayanti / te tAnhale niyojya taiH kSetraM karSayanti / te tAnrajjvAdibhirbadhnanti / evamAdizArIrikaduHkhaiste jIvAn piiddynti| te jIvAnbhAyayanti / te jIvAnzokasAgare nimajjayanti / tatkRtaceSTAbhirjIvAcintAturA bhavanti / te viyogaduHkhamanubhavanti / te saklizyante / te krudhyanti / te sntaapmnubhvnti| jIvA evamAdimAnasaduHkhairjIvAnpIDayanti / itthaM zArIrikamAnasikaduHkhairjIvAnpIDayantaM jIvamanena zlokena granthakAra upadizati - 'he jIva ! tvaM kimarthaM jIvAnpIDayasi? parapIDanenA'zubhakarmANi badhyante / teSAmudaye jaghanyenA'pi dazaguNaM phalaM prApyate / karmabandhasamayAdhyavasAyavizeSeNA'dhikamapi phalaM prApyate / uktaJcopadezamAlAyAm 'vaha-mArA-avyavavALavALa-paradhavitovaLADuMLa / savvananno o, 1 loko svArthanI siddhi mATe jIvone pIDe che. teo dhana kamAvA mATe, bhojana rAMdhavA mATe, ghara banAvavA mATe, vastra vagere mATe jIvone pIDe che. teo jIvone chede che. teo zastrothI temane bhede che. teo temanA aMgopAMgo kApe che. teo temanA AMkhakAna-nAka vagerene chede che. teo paroNAthI temane prere che. teo cAbuka-lAkaDI vagerethI temane mAre che. teo temanI pAse bhAra uMcakAve che. teo temane gADA vageremAM joDe che. teo temane haLamAM joDI temanI pAse khetara kheDAve che. teo temane doraDA vagerethI bAMdhe che. AvA prakAranA zArIrika duHkhothI teo jIvone pIDe che. teo jIvone DarAve che. teo jIvone zokasAgaramAM DubADe che. temanI ceSTAo vaDe jIvo ciMtAtura thAya che. jIvo viyoganA duHkhane anubhave che. teo saMkleza pAme che. teo gusse thAya che. teo saMtApane anubhave che. jIvo AvA prakAranA mAnasika duHkhothI jIvone pIDe che. Ama zArIrika ane mAnasika duHkhothI jIvone pIDatAM jIvane graMthakAra A zlokathI upadeza Ape che - 'he jIva ! tuM zA mATe jIvone pIDe che ? bIjAne pIDavAthI azubha karmo baMdhAya che. te karmono udaya thAya tyAre ochAmAM ochuM paNa dasa gaNuM phaLa maLe che. karma bAMdhatI vakhate jo vadhu bhAva hoya to vadhu paNa phaLa maLe che. upadezamALAmAM kahyuM che - 'ekavAra karAyelA vadha-mArI nAkhavuMALa ApavuM-corI vagereno sauthI ocho udaya (phaLa) dasa gaNo che. pradveSa tIvratara Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/40 parapIDAkarttA''yatau duHkhamanubhavati / 567 I dasaguNio ikkasi kayANaM // 177 // tivvayare upaose, sayaguNio sayasahassakoDiguNo / koDikoDiguNo vA, hujja vivAgo bahutaro vA // 178 // ' (chAyA vadha-mAraNa-abhyAkhyAnadAna-paradhanavilopanAdInAm / sarvajaghanya udayaH, dazaguNitaH sakRtkRtAnAm // 177 // tIvratare tu pradveSe, zataguNita: zatasahasrakoTiguNaH / koTikoTiguNo vA, bhavet vipAko bahutaro vA // 178 // tatastvamapi parapIDanArjitAzubhakarmodaye Ayatau bhRzaM duHkhIbhaviSyasi / yad dIyate tadavApyate / sukhadAnena sukhaM prApyate / duHkhadAnena duHkhamavApyate / zAntidAnena zAntiravApyate / azAntidAnenA'zAntiravApyate / samAdhidAnena samAdhiH prApyate / klezadAnena klezo'vApyate / parapIDanena parabhave tvamapi duHkhA'zAntyasamAdhiklezAnavApsyasi / tato'tra parapIDanena vastutastvayA svAtmaiva pIDita: / yadi tvaM parabhave sukhaM zAntiM samAdhiM ca vAJchasi tarhi tvayA jIvebhyaH sukhazAntisamAdhayo daatvyaaH| tvayA parapIDAparihAraH karttavyaH / uktaJca yogadRSTisamuccaye - 'parapIDeha sUkSmApi varjanIyA prayatnataH / tadvattadupakAre'pi yatitavyaM sadaiva hi // 150 // ' atra tucchavaiSayikasukhalubdhastvaM jIvAnpIDayasi / parantu paratra tvamevA'nekaguNaduHkhabhAjanaM bhaviSyasi / tato'lpasukhakRte prabhUtaduHkhasvIkArastava muurkhtaa| sarve jIvA sukhamabhilaSanti - hoya to sogaNuM, lAkhagaNuM, karoDakaroDagaNuM athavA ghaNuM vadhu phaLa maLe che. (177,178)' tethI tuM paNa bIjAne pIDavAthI bhegA karelA azubha karmanA udaye bhaviSyamAM bahu du:khI thaIza. je Apo te maLe che. sukha ApavAthI sukha maLe che. duHkha ApavAthI duHkha maLe che. zAMti ApavAthI zAMti maLe che. azAMti ApavAthI azAMti maLe che. samAdhi ApavAthI samAdhi maLe che. kleza ApavAthI kleza maLe che. jIbhane pIDavAthI parabhavamAM tu pae hu:, azAMti, jasamAdhi, uleza pAbhIza. tethI ahIM bIjAne pIDavA vaDe hakIkatamAM teM jAtane ja pIDI che. jo tuM 52bhavamAM sukha, zAMti ane samAdhi icchato hoya to tAre jIvone sukha, zAMti ane samAdhi ApavA joIe. tAre bIjAnA duHkha dUra karavA joIe. yogadRSTisamuccayamAM kahyuM che, 'ahIM sUkSma paNa parapIDA prayatnapUrvaka varjavI. tenI jema temanA upakAramAM paNa haMmezA yatna karavo. (150)' ahIM thoDA viSayasukhathI lobhAyela tuM jIvone pIDe che. paNa parabhavamAM tuM ja anekagaNA duHkho bhogavaze. mATe thoDA sukha mATe ghaNA duHkhane svIkAravuM e tArI mUrkhatA che. badhA jIvo sukhane jhaMkhe che, duHkhane nahIM. badhA jIvo jIvavA icche che, maravA nahIM. jema tane duHkha ane maraNa gamatAM nathI, Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 parapIDA pariharttavyA yogasAra: 5/40 " na duHkhm| sarve jIvAH jIvitumicchanti na marttum / yathA tava duHkhamaraNe'priye tathA pressaampi| tato yathA tvaM svAtmAnaM duHkhI na karoSi svAtmanazca duHkhamaraNe nivArayituM yatase tathA tvayA pare'pi duHkhino na karttavyAH pareSAJca duHkhamaraNayornivAraNaM karttavyam / uktaJca AcArAGgasUtre - 'savve pANA savve bhUtA savve jIvA savve sattA Na haMtavvA, Na ajjAvetavvA, Na parighettavvA, Na paritAveyavvA Na uddaveyavvA / ( sUtra- 1/ 4/1/132)' (chAyA - sarve prANAH sarvANi bhUtAni sarve jIvAH sarve sattvA na hantavyA nAjJApayitavyA na parigrAhyA na paritApayitavyA nApadrAvayitavyA: / ( 1 / 4 / 1 / 132)) dazavaikAlikasUtre SaSThe mahAcArakathAdhyayane'pyuktam - 'savve jIvA vi icchaMti, jIviDaM na marijjiuM / tamhA pANavahaM ghoraM, niggaMthA vajjayaMti NaM // 11 // ' (chAyA sarve jIvA apIcchanti, jIvituM na marttum / tasmAt prANavadhaM ghoraM, nirgranthA varjayanti // 11 // ) tatastvayA jIvA duHkhino na karttavyA: / ' ayamatropadezasAra: - bhAviduHkhaM vicintya parapIDA pariharaNIyA ||40|| avataraNikA - patnyAdiSu mamatvavAJjIvaH pApaM karoti / sa dharme pramAdyati / tatastaM dharmakaraNAya prerayati - tema bIjAne paNa te gamatAM nathI. tethI jema tuM potAne duHkhI karato nathI ane potAnA duHkha ane maraNane nivAravA prayatna kare che tema tAre bIjA jIvone paNa du:khI na karavA joIe ane bIjA jIvonA duHkha ane maraNanuM nivAraNa karavuM joIe. khAyArAMgasUtramAM 'dhuM che, 'jadhA prANIkho, jadhA bhUto, jadhA vo, jadhA sattvone haNavA nahIM, AzA karavI nahIM, parigraha karavo nahIM, pIDavA nahIM, mArI nAMkhavA nahIM. (1/4/1/132)' dazavaikAlikasUtranA chaTThA mahAcArakathA adhyayanamAM paNa kahyuM che ke - 'badhA ya jIvo jIvavA icche che, maravA nahIM. tethI ghora evA jIvonA vadhane sAdhukho varSe che. (11)' mATe tAre kavone duHkhI na 42vA.' ahIM upadezano sAra A pramANe che - bhaviSyamAM AvanArA duHkhane vicArI jIbhane pIDA na 52vI. (40) avataraNikA - patnI vagere para mamatvavALo jIva pApa kare che. te dharmamAM pramAda kare che. tethI tene dharma karavA mATe preraNA kare che - Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/41 paJcavidhaH pramAdaH mUlam - dharmaM na kuruSe 'mUrkha !, pramAdasya vazaMvadaH / ---- kalye hi trAsyate kastvAM narake duHkhavihvalam ? // 41 // anvayaH mUrkha ! pramAdasya vazaMvadaH (tvaM) dharmaM na kuruSe, hi kalye narake duHkhavihvalaM tvAM kastrAsyate // 41 // 569 , padmayA vRtti: - mUrkha ! - dharme pramAdyataH sambodhanam, pramAdasya - madya-viSayakaSAya-nidrA-vikathArUpasya; vazaMvadaH vazaM parAdhInaM vadatIti vazaMvadaH-AsevI, tvamityatrAdhyAhAryam, dharmam - durgatestrAyakam, yaduktaM - sUtrakRtAGgavRttau - 'mUlottaraguNarUpaM zrutacAritrAkhyaM vA durgatidhAraNAt dharmam // 3/4/21 // ' nazabdo niSedhe, kuruSe Acarasi, hi - khalu, kalye zva Ayatau bhavAntare vetyarthaH, narake - gharmA - vaMzAzailAJjanA-riSTA-maghA-mAghavatIrUpe, duHkhavihvalam - duHkhena pIDayA vihvala:-Akula iti duHkhavihvalaH, tam tvAm - dharme pramAdyantam, kaH - prazne, trAsyate - rakSiSyati ? nako'pItyarthaH / - jIvAH pramAdavazavarttinaH santaH dharmaM na kurvanti / te pApeSveva rajyanti / pramAdAH paJcavidhA: / tadyathA-madyaM viSayAH kaSAyA nidrA vikathAzca / uktaJca zrIjayazekharasUriviracita zrIsambodhasaptatikAyAm - 'majjaM visayakasAyA, niddA vikahA ya paMcamI bhaNiyA / ee paMca pamAyA, jIvaM pArDeti saMsAre // 73 // ' ( chAyA - madyaM viSayakaSAyAH, nidrA vikathA ca paJcamI bhaNitA / ete paJca pramAdAH, jIvaM pAtayanti saMsAre ||73 | | ) zabdArtha - he mUrkha ! pramAdane vaza thayelo tuM dharma karato nathI. kharekhara narakamAM du:khathI pIDita evA tane koNa bacAvaze ? (41) 1. mUDha - C, F, G / 2. vazaMvada J / padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - durgatithI bacAve te dharma. sUtrakRtAMgasUtranI vRttimAM kahyuM che - 'durgatimAMthI dhAraNa karato hovAthI mUlaguNa ane uttaraguNa rUpa athavA zruta ne yaritra35 dharma che. (3/4/21) ' - jIvo pramAdanA kAraNe dharma karatAM nathI. teo pApomAM racyApacyA rahe che. prabhA pAMya prAre che. te khA prabhArI- bhadya, viSaya, duSAya, nidrA jane visthA zrIbhyazemarasUribhaye rayesa zrIsaMjoghasaptatiAmAM 'dhuM che, 'mahirA, viSaya, duSAya, nidrA ane pAMcamI vikathA kahI che. A pAMca pramAdo jIvane saMsAramAM pADe che. Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 570 madyaviSayapramAdau yogasAraH 5/41 tatra madyaM madirA, upalakSaNAd vyasanamapi / madirA cittaM nAzayati / uktaJcASTakaprakaraNe'madyaM punaH pramAdAGgaM, tathA saccittanAzanam / sandhAnadoSavattatra, na doSa iti sAhasam // 19/1 // ' madirAmattA dharmaM kartuM notsahante / madyapAne bahavo doSAH / uktaJca'vairUpyaM vyAdhipiNDaH svajanaparibhavaH kAryakAlAtipAto, vidveSo jJAnanAzaH smRtimatiharaNaM viprayogazca sadbhiH / pAruSyaM nIcasevA kulabalatulanAdharmakAmArthahAniH, kaSTaM bhoH SoDazaite nirupacayakarA madyapAnasya doSAH // ' vyasaneSvAsaktA api dharmArthaM nodyacchanti / te vyasanAni tyaktuM na zaknuvanti / vyasanAnAM tyAgo duSkaraH / viSayAH pavidhA:, tathA-za-rUpa-rasa-~-sparzA: viSayAnAM svarUpa zita pra6i tRtIyaprstaavsssstthshlokvRttau / viSayA ApAtaramyAH pariNAmaduHkhAH / uktaJca paJcavastuke zrIharibhadrasUrisUtrite - 'visayA ya dukkharUvA, ciMtAyAsabahudukkhasaMjaNaNA / mAiMdajAlasarisA, kiMvAgaphalovamA pAvA // 879 // ' (chAyA- viSayAzca duHkharUpAH, (73)" temAM madya eTale dArU athavA vyasana. dArU cittano nAza kare che. aSTakaprakaraNamAM kahyuM che, "madirA e pramAdanuM aMga che ane sArA cittano nAza karanAra che. jalamizrita ghaNA dravyone rAkhavA rUpa saMdhAnamAM jIvotpatti vagere je doSo che te madirAmAM che. madirAmAM doSa nathI ema kahevuM e dhiDhAI che. (191)' dArUnA nazAvALA jIvo dharma karavA mATe utsAhita thatAM nathI. madirApAnamAM ghaNA doSo che. kahyuM che ke, "zarIranuM beDoLapaNuM, vyAdhivALuM zarIra, svajanathI parAbhava thavo, samayasara kArya na thavuM, vizeSa dveSa, jJAnanAza, smaraNa karanAra matino nAza, sajjanono viyoga, kaThoratA, nIca manuSyonI sevA, kuLahAni, baLahAni, gharanA mobhAnI hAni, dharmahAni, kAmahAni, dhanahAni - madirApAnanA kaSTakArI ane hAni karanArA A soLa doSo che. vyasanamAM sapaDAyelA jIvo paNa dharma mATe udyama karatAM nathI. teo vyasanone choDI zakatAM nathI. vyasanone choDavA muzkela che. viSayo pAMca prakAranA che. te A pramANe - zabda, rUpa, rasa, gaMdha ane sparza. viSayonuM svarUpa pUrve trIjA prastAvanA chaThThA zlokanI vRttimAM batAvyuM che. viSayo zarUAtamAM suMdara lAge che ane pariNAme duHkharUpa che. zrIharibhadrasUrijIracita paMcavastakamAM kahyuM che, "viSayo duHkharUpa che, ciMtA-mahenata-bahu duHkhane pedA karanArA che, mAyAnI indrajALa jevA che, kiMpAkanA phaLa jevA che ane pApI che. (879) Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/41 kaSAyapramAdaH 571 cintAyAsabahuduHkhasaJjananAH / mAyendrajAlasadRzAH, kimpAkaphalopamAH pApAH // 879 // ) viSayAsaktA anukUlaviSayeSUpasthiteSu rAgaM kurvanti pratikUlaviSayeSu copasthiteSu dveSaM kurvanti / te'nukUlaviSayaprAptyarthaM dhAvanti / te pratikUlaviSayebhyo dUraM dhAvanti / dharmArAdhanA tvanukUlaviSayatyAgena pratikUlaviSayasahanena ca bhavati / tato viSayAsaktebhyo dharmArAdhanA duSkarA bhAsate / tataste dharmArthamudyamaM na kurvanti / kaSAyAzcatuvidhAH, tadyathA-krodha-mAnamAyA-lobhAH / uktaJca pravacanasAroddhAre - 'koho mANo mAyA lobho cauro havaMti hukasAyA... // 561 // ' (chAyA - krodho mAno mAyA lobhaH, catvAro bhavanti khalu kaSAyAH . IkaddA) dhana: parIparAdheSa vyakti mAninaH svAtmAnapurSayaktiA mAyina: parAnvaJcayanti / lobhino dhanasaJcayaM kurvanti / dharmasyA''rAdhanA kSamA-namratA-saralatAsantoSairbhavati / dharmiNA'parAdhino'parAdhAH kSamitavyAH / tena sadA''tmA parebhyo hIno mantavyaH / tena sadA saralena bhavitavyam / tena dhanasya dAnatyAgau karttavyau / kaSAyavazAnAmetatsarvaM duSkaraM bhaaste| tataste dharmaM nA'caranti / nidrA paJcavidhA, tadyathA-nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalApracalA, styAnagRddhizca / yasyA narazcappuTikAdibhiH sukhena jAgarti sA nidrA / yasyA viSayomAM Asakta jIvo anukULa viSayo Ave eTale rAga kare che ane pratikULa viSayo Ave eTale dveSa kare che. teo anukULa viSayo mATe doDe che. teo pratikULa viSayothI dUra bhAge che. dharmanI ArAdhanA to anukULa viSayonA tyAgathI ane pratikULa viSayone sahana karavAthI thAya che. mATe viSayomAM Asakta jIvone dharmanI ArAdhanA muzkela lAge che. tethI teo dharma mATe udyama karatAM nathI. kaSAyo cAra prakAranA che. te A pramANe - krodha-mAna-mAyA-lobha. pravacanasAroddhAramAM kahyuM che - "krodha, mAna, mAyA, lobha - A cAra kaSAyo che... (pa61) krodhIo bIjAnA aparAdhomAM gusse thAya che. mAnIo potAnI jAtane caDhiyAtI batAve che. mAyAvIo bIjAne Thage che. lobhIo dhana bheguM kare che. dharmanI ArAdhanA kSamA, namratA, saraLatA ane saMtoSathI thAya che. dharmIe aparAdhInA aparAdho mApha karavA joIe. teNe haMmezA potAne bIjA karatA nIco mAnavo joIe. teNe haMmezA saraLa thavuM joIe. teNe dhananuM dAna ane tyAga karavA joIe. kaSAyane vaza rahelA jIvone A badhuM muzkela lAge che. tethI teo dharma nathI karatA. nidrA pAMca prakAranI che. te A pramANe - nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalApracalA ane thINaddhi. jemAMthI mANasa capaTI vagerethI sukhethI jAge te nidrA. jemAMthI mANasa muzkelIthI jAge te Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 572 nidrApramAdaH yogasAraH 5/41 naraH kRcchreNa jAgarti sA nidrAnidrA / yayA nara upaviSTaH san Urdhvasthito vA san svapiti sA prclaa| yayA narazcakramamANaH san svapiti sA prclaaprclaa| yayA supto naro dinacintitaM kAryaM rAtrau nidrAvasthAyAM karoti sA styAnagRddhiH / uktaJca karmavipAkanAmaprathamakarmagranthe - 'suhapaDibohA niddA, niddAniddA ya dukkhapaDibohA / payalA ThiovaviTThayassa, payalapayalA ucaMkamao // 11 // diNaciMtiyatthakaraNI, thINaddhI addhckkiiaddhblaa|' anayoH zlokayorvattirittham- 'sukhenAkaccheNa nakhacchoTikAmAtreNApi pratibodho jAgaraNaM svapturyasyAM svApAvasthAyAM sA sukhapratibodhA nidrA, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi kAraNe kAryopacArAnnidretyucyate, nidrAto'tizAyinI nidrA nidrAnidrA, mayUravyaMsakAditvAt madhyamapadalopI samAsaH (3/1/116), caH samuccaye / duHkhena kaSTena bahubhirgholanAprakArairatyarthamasphuTatarIbhUtacaitanyatvena svaptuH pratibodho yasyAM sA duHkhapratibodhA / ata eva sukhapratibodhanidrApekSayA'syA atizAyinItvam, tadvipAkavedyA prakRtirapi nidrAnidrA / pracalati vighUrNate yasyAM svApAvasthAyAM prANI sA pracalA / sA ca sthitasyordhvasthAnena upaviSTasyAsInasya vA bhavati, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi pracalA / pracalAto'tizAyinI pracalA nidrAnidrA. jenAthI mANasa beThA beThA ke UbhA UbhA UMdhe te pracalo. jenAthI mANasa cAlatAM cAlatAM UMdhe te pracalA pracalA jenAthI sUtelo mANasa divase vicArelA kAryane rAtre UMghamAM kare te thINaddhi. karmavipAka nAmanA pahelA karmagraMthamAM kahyuM che - 'bhAMthI supethI 42||y te nidrA, hemAMthA bhulIthI. 42||y te nidranidrA, UbhelA ke beThelAne pracalA hoya, cAlanArAne pracalApracalA hoya, divase vicArela kArya karanArI thINaddhi vAsudeva karatAM aDadhA baLavALI hoya che. A baMne zlokanI TIkAno bhAvArtha A pramANe che - "je nidrAvasthAmAM sUnAro nakhanI capaTI mAtrathI jAge che, te sukhethI jANI zakAya evI nidrA. tenA udayathI bhogavAtI karmaprakRti paNa kAraNamAM kAryano upacAra karIne nidrA kahevAya che. nidrA karatA caDhiyAtI nidrA te nidrAnidrA. jemAM sUtelo gADha UMghamAM hovAthI ghaNuM DhaMDhoLavAthI jAge te duHkhethI jAgI zakAya evI nidrAnidrA. mATe ja sukhethI jAgI zakAya evI nidrAnI apekSAe nidrAnidrA caDhiyAtI che. tenA udayathI bhogavAtI prakRti paNa nidrAnidrA. je UMghamAM jIva jhokA khAya te pracalA. te UbhelAne ke beThelAne hoya che. tenA udayathI Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/41 nidrApramAdaH pracalApracalA, iyaM tuH punararthe caGkramatazcakramaNamapi kurvato jantorupatiSThate, sthAnasthitasvaptaprabhavapracalApekSayAtizAyinItvamasyA:, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi pracalApracalA sUtre ca payalatti hrasvatvaM 'dIrgha svau mitho vRttau / ' (8/1/4 ) iti sUtreNa iti // 11 // styAnA bahutvena saGghAtamApannA gRddhirabhikAGkSA jAgradavasthAdhyavasitArthasAdhanaviSayA yasyAM svApAvasthAyAM sA styAnagRddhiH / 'gauNAdaya:' ( 8/2/174 ) iti prAkRtasUtreNa 'thINaddhI' ti nipAtyate / asyAM hi jAgradavasthAdhyavasitamarthamutthAya sAdhayati / zrUyate hyetadAgame kathAnakam - 'kvacitpradeze ko'pi kSullako dviradena divA skhalIkRtaH styAnarvyudaye varttamAnastasminneva dvirade baddhAbhinivezo rajanyAmutthAya taddantayugalamutpATya svopAzrayadvAre kSiptvA punaH suptavAnityAdi / ' imAM ca vyutpattimAzrityAha 'diNaciMtiyatthakaraNI thINaddhI' ti dine divase cintitamupalakSaNatvAnnizAyAmapi cintitamadhyavasitamarthaM karoti sAdhayati nidrAnidrAvatorabhedopacArAddinacintitArthakaraNI / 'ramyAdibhyaH (5/3/126 )' karttaryanaT-pratyayaH / yadvA styAnA piNDIbhUtA RddhirAtmazaktirasyAmiti styAnaddhiH etatsadbhAve hi prathamasaMhananasya kezavArdhabalasadRzI zaktiH, enAM ca vyutpattimAzrityAha' addhacakki addhabala' tti ardhacakriNo vAsudevasya balApekSayArdhaM balaM sthAma yasyA udaye jantorbhavati sA ardhacakrayardhabalA, tadvipAkavedyA bhogavAtI prakRti paNa pracalA. pracalA karatAM caDhiyAtI pracalA te pracalApracalA. A nidrA cAlanArAne paNa hoya che. tethI beThelA ke UbhelAne thatI pracalA karatAM A caDhiyAtI che. tenA udayathI bhogavAtI karmaprakRti paNa pracalApracalA. (11) je UMghamAM jAgrata avasthAmAM vicArelA kAryane karavAnI icchA gADha thAya te thINaddhi. AmAM jAgrata avasthAmAM vicArelA kAryane UThIne kare che. AgamamAM A kathAnaka saMbhaLAya che - 'koIka jagyAe koIka sAdhune divase hAthIe herAna karyo. thINaddhinA udayavALo te sAdhu te ja hAthI upara kadAgraha rAkhIne rAtre UThIne te hAthInA be dAMta toDI upAzrayanA daravAjA pAse nAMkhIne sUI gayo.' A nidrAmAM divase ke rAtre ciMtavelA kAryane jIva karato hovAthI ane nidrA ane nidrAvALAno abheda upacAra karavAthI A nidrA paNa divase ke rAtre ciMtavelA kAryane karanArI che. athavA jemAM AtmAnI zakti ekatrita thAya te thINaddhi. A nidrAmAM pahelA saMghayaNavALAne vAsudeva karatAM aDadhI zakti hoya che. tethI A nidrAne vAsudeva karatAM aDadhA B-21 573 ataH Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 vikathApramAdaH yogasAraH 5/41 karmaprakRtirapi thiinnddhiiti...||12||ttr styAnagaddhinidrAvAn sarvavirateranarhaH / mithyAtvAjJAnAdayo mahAnidrArUpAH / nidrAlunidrAmeva sukhaM manyate / so'nyatsarvaM vimucya prathama svapiti / dharme tu sadA jAgarUkeNa bhavitavyam / uktaJca AcArAGgasUtre - 'suttA amuuI, muLa sayA nAraMti 2/3/2/22' (chAyA - suH muna:, muna : sadA jAgrati // 1/3/1/211 // ) alpanidra eva dharmamArATuM zaknoti / nidrAlustu dharmAnuSThAnAni kurvannapi svapiti / tataH sa dharmArAdhanArahito bhavati / vikathAzcaturvidhAH / tadyathA-strIkathA bhaktakathA dezakathA rAjakathA ca / uktaJca zramaNapratikramaNasUtre - 'cauhiM vikahAhiM, itthikahAe bhattakahAe desakahAe raaykhaae|' (chAyA - catubhirvikathAbhiH, strIkathayA bhaktakathayA dezakathayA raajkthyaa|) strIsambandhinI strIbhirvA saha yA kathA kriyate 'sA striikthaa| bhojanasambandhinI kathA bhaktakathA / dezasambandhinI kathA deshkthaa| rAjasambandhinI kathA raajkthaa| vikathArataH parataptiSu magno bhavati / vikathArato'tItAM rAtrimapi na jAnAti / dharmArAdhanA tu parataptiparAGmukhena karttavyA / taMtoM vikathAvazaMvado dharmArAdhanAM baLavALI kahevAya che. tenA udayathI bhogavAtI karmaprakRti paNa thINaddhi che... (12)' temAM thINaddhi nidrAvALo sarvavirati mATe ayogya che. mithyAtva, ajJAna vagere mahAnidrArUpa che. UMghaNazI nidrAne ja sukha mAne che. te bIjuM badhuM kArya choDIne pahelA sUI jAya che. dharmamAM to haMmezA jAgatAM rahevAnuM hoya che. AcArAMgasUtramAM kahyuM che, 'mithyASTio mahAnidrAthI sUtelA che. munio haMmezA jAge che, eTale ke hitane grahaNa kare che ane ahitane tyaje che. (1/3/1/211)' ochI UMghavALo ja dharmane ArAdhI zake che. UMghaNazI to dharmanA anuSThAna karatAM karatAM paNa sUI jAya che. tethI te dharmArAdhanA vinAno rahe che. vikathA cAra prakAre che. te A pramANe - strIkathA, bhaktakathA, dezakathA ane rAjakathA. zramaNapratikramaNa sUtramAM kahyuM che, "cAra vikathAo vaDe, strIkathAthI, bhojanakathAthI, dezakathAthI, rAjakathAthI." strI saMbaMdhI athavA strIonI sAthe je kathA karAya te strIkathA. bhojana saMbadhI kathA te bhaktakathA. dezasaMbaMdhI kathA te dazakathA. rAjA saMbaMdhI kathA te rAjakathA. vikathAnA rasavALo jIva pArakI paMcAtamAM paDe che. rAta pasAra thaI jAya to ya tene khabara paDatI nathI. dharmanI ArAdhanA to pArakI paMcAta mUkIne karAya che. mATe vikathAnA rasavALo dharmanI ArAdhanAne muzkela mAne che. Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/41 kSaNamapi pramAdaM mA kArSIH 575 I duHzakyAM manyate / itthaM pramAdinAM dharmo duSkaro bhAsate / tatasteSAM dharme rucirna bhavati / tataste dharmaM na kurvanti / pramAdavazena dharme sIdantaM granthakAro'nena zlokenopAlabhate - 're mUrkha ! durlabhaM mAnuSyaM prApya tvaM pramAdaM kuruSe dharmaM ca na kuruSe / durlabhaM mAnuSyaM prApya yo dharmaM na karoti sa mUrkha eva, dharme kSaNamAtramapi pramAdo na karttavyaH / uktaJcopadezamAlAyAm'bhavasayasahassadullhe, jAijarAmaraNasAgaruttAre / jiNavayaNammi guNAyara ! khaNamavi mA kAhisi pamAyaM // 123 // ' (chAyA - bhavazatasahasradurlabhe, jAtijarAmaraNasAgarottAre / jinavacane guNAkara ! kSaNamapi mA kArSIH pramAdam // 123 // ) jIvanamanityam / ataH pramAdo na zreyaskaraH / uktaJcottarAdhyayanasUtre dazamAdhyayane - 'dumapattae paMDuyae jahA, nivaDai rAigaNANa accae / evaM maNuyANa jIviyaM, samayaM goyama mA pamAyae // 1 // ' (chAyA - drumapatrakaM pANDurakaM yathA, nipatati rAtrigaNAnAmatyaye / evaM manuSyANAM jIvitaM, samayaM gautama ! mA pramAdIH // 123 // ) uktaJca AcArAGgasUtre - 'Natthi kAlassa'NAgamo // 1/2/3 / 78 // NANAgamo maccumuhassa asthi // 1/4/2/ 134 // ' (chAyA - nAsti kAlasyA'nAgamaH // 1/2/3/78 // nAnAgamo mRtyumukhasyA'sti // 1/4/2/134 // dharmeNa puNyaM badhyate nirjarA ca bhavati / yadi tvaM dharmaM kariSyasi tarhi Ama pramAdI jIvone dharma duSkara lAge che. tethI temane dharmamAM ruci thatI nathI. tethI teo dharma karatAM nathI. pramAdane lIdhe dharmamAM sidAtAM jIvane graMthakAra A zlokathI Thapako Ape che - 'are mUrkha ! durlabha evuM manuSyapaNuM pAmIne tuM pramAda kare che ane - dharma karato nathI. durlabha evA manuSyapaNAne pAmIne je dharma karato nathI te mUrkha ja che. dharmamAM eka kSaNano paNa pramAda na karavo joIe. upadezamALAmAM kahyuM che ke 'he guzAra ! (guzonI jaae|) lAmo bhavomAM durlabha bhane 4nma-42rA-bharA3pI samudrathI pAra utAranArA jinavacanamAM eka kSaNano paNa pramAda na karIza ! (123)' jIvana anitya che. mATe pramAda kalyANakArI nathI. uttarAdhyayanasUtramAM dazamA adhyayanamAM kahyuM che ke - 'jema rAtrIo pasAra thatAM vRkSanuM pILuM pAMdaDuM paDe che, ema manuSyonuM jIvana paNa rAtrio pasAra thatAM pUruM thAya che. mATe he gautama ! eka samayano paNa pramAda na karIza. (1)' AcArAMgasUtramAM kahyuM che, 'mRtyunuM anAgamana nathI, bheTale } anavasara nathI. (1/2/3/78) mRtyunA bhuSanuM anAgamana nathI. (1/4/2/134) dharmathI puNya baMdhAya che ane nirjarA thAya che. jo tuM dharma karIza to tenAthI baMdhAyelA puNyathI bhaviSyamAM tane sadgati ane dharmanI sAmagrI maLaze. - Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 pramAdI durgatiM prayAti yogasAraH 5/41 tajjanyapuNyenA''yatau sugati dharmasAmagrIJca lapsyase / dharmArAdhanayA sakalakarmanirjaraNena tvaM muktiM prApsyasi / pramAdena pApaM badhyate / pramAdaM kurvaMstvaM tajjanyapApena durgatiM yaasysi| tatrApi narakaM gatastvaM bhUri duHkhaM sahiSyase / uktaJca pramAdaparihArakulake - 'soDhAI tikkhadukkhAiM sArIramANasANi ya |re jIva ! narae ghore pamAeNaM aNaMtaso // 13 // ' (chAyA - soDhAni tIkSNaduHkhAni zArIramAnasAni ca / re jIva ! narake ghore pramAdena anantazaH // 13 // ) narake prabhUtaM kAlaM yAvadvedanAH soDhavyAH / tatra duHkhena tvamAkulo bhaviSyasi / tvaM taduHkhamokSamabhilaSiSyasi / tava pratikSaNaM maraNAbhilASo bhaviSyati / parantu nirupakramAyuSkatvAttava maraNaM na bhaviSyati / narakaduHkhAtko'pi tvAM na rakSiSyati / parAdhInena tvayA'nicchayA'pi ciraM ghoraduHkhAni soDhavyAni / tatra jAtismaraNajJAnena tvaM pUrvabhavaM jJAsyasi / tatra svasya pramAdaM dharme cAnudyamaM dRSTvA tvaM zociSyase / tava tIvrataraH pazcAttApo bhaviSyati / uktaJca sUtrakRtAGge tRtIyAdhyayane caturthe uddezake - 'aNAgayamapassaMtA, paccuppannagavesagA / te pacchA paritappaMti, khINe AuMmi jovvaNe // 14 // jehiM kAle parikaMtaM, na pacchA paritappae / te dhIrA baMdhaNummukkA, nAvakaMkhaMti jIviaM dharmArAdhanAthI badhA karmonI nirjarA thavAthI te mokSa pAmIza. pramAdathI pApa baMdhAya che. pramAda karato tuM tenAthI baMdhAyelA pApo vaDe durgatimAM jaIza. temAM paNa narakamAM gayesA tAre pahuH5 saDe 54. prabhApa2i928 mA yuM che - '9q ! pramAdathI teM bhayaMkara narakamAM zArIrika-mAnasika tIkSNa duHkho anaMtavAra sahana karyA cha. (13)' tyAM 55 // samaya sudhI venAmI sahana 42vI 5.ze. tyAM tu du:mothI AkuLavyAkuLa thaI jaIza. tuM te duHkhamAMthI chUTavA jhaMkhIza. kSaNe kSaNe tane maravAnI icchA thaze. paNa nirupakrama AyuSyavALo hovAthI tAruM maraNa nahIM thAya. narakanA duHkhamAMthI tane koI paNa bacAvaze nahIM. parAdhIna evA tAre anicchAe paNa lAMbA kALa sudhI ghora duHkho sahana karavA paDaze. tyAM jAtismaraNajJAna vaDe tane pUrvabhavanuM jJAna thaze. temAM potAno pramAda ane dharmamAM anughama joIne tuM zoka karIza. tane khUba pastAvo thaze. sUtrakatAMgasUtranA trIjA adhyayananA cothA uddezAmAM kahyuM che - "bhaviSyane nahIM jonArA ane vartamAnane ja icchanArA teo pachI AyuSya ane yuvAnI pUrA thAya tyAre pastAvo kare che. jeo yogya samaye parAkrama kare che, teo pachI pastAtAM nathI. snehanA baMdhanathI mUkAyelA teo asaMyamanA Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/41 durgatau pazcAttApo bhaviSyati / 577 // 15 // ' (chAyA anAgatamapazyantaH, pratyutpannagaveSakAH / te pazcAtparitapanti, kSINe AyuSi yauvane // 14 // yaiH kAle parAkrAntaM na pazcAt paritapanti / te dhIrA bandhanonmuktAH, nAvakAGkSanti jIvitam // 15 // ) anyatrApyuktam 'hataM muSTibhirAkAzaM, tuSANAM kaNDanaM kRtam / yanmayA prApya mAnuSyaM, sadarthe nAdaraH kRtaH // ' tathA 'vihavAvalevanaDiehiM jAIM kIraMti jovvaNamaeNa / vayapariNAme sariyAI tAiM hiae khuDukkaMti // ' (chAyA- vibhavA'valepanaTitairyAni kriyante yauvanamadena / vayaHpariNAme smRtAni tAni hRdaye tudanti II) itthaM tvaM prabhUtaM zArIrikamAnasikaduHkhaM sahiSyase / atra pramAdena labhyaM sukhaM tucchm| atra dharmArAdhanAyAM tvayA svalpameva duHkhaM soDhavyam / narake tvatIva ghoraduHkhaM soDhavyam / tatra kSaNamapi sukhaM na bhavati / tato dharmArAdhanAyAM lAbhaM pramAde narake ca hAni vicArya tvaM pramAdaM muJca dharme codyamaM kuru / - 1 1 pramAdena saMsArabhramaNaM bhavati, apramAdena tu mokSo'vApyate / uktaJcopadezarahasye - 'jaha nivvigghaM sigghaM gamaNaM, maggaNNuNo NagaralAbhe / heU taha sivalAbhe, niccaM apamAyaparivuDDI // 184 // ' (chAyA yathA nirvighnaM zIghraM gamanaM, mArgajJasya nagaralAbhe / hetustathA zivalAbhe, nityamapramAdaparivRddhiH // 184 // )' jIvanane icchatAM nathI. (14,15)' bIje paNa kahyuM che - 'manuSyapaNuM pAmIne je meM sArA kAryomAM Adara na karyo te muDhio vaDe AkAzane haNavA jevuM ane photarA khAMDavA jevuM karyuM.' tathA - 'vaibhavanA madathI nAcanArA yuvAnInA madathI je kare che uMmara pAkI javA upara yAda karAyelA te kAryo hRdayamAM khaTake che.' Ama tAre zArIrika ane mAnasika ghaNuM duHkha sahana karavuM paDaze. ahIM pramAdathI maLatuM sukha thoDuM che. ahIM dharmanI ArAdhanAmAM tAre thoDuM ja duHkha sahana karavAnuM che. narakamAM to khUba ja bhayaMkara duHkha sahana karavuM paDaze. tyAM eka kSaNanuM paNa sukha hotuM nathI. mATe dharmArAdhanAmAM lAbhane ane pramAdamAM tathA narakamAM nukasAnane vicArIne tuM pramAdane choDI de ane dharmamAM udyama kara. pramAdathI saMsArabhramaNa thAya che, apramAdathI to mokSa maLe che. upadezarahasyamAM kahyuM che, 'jema mArgane jANanArAnuM vighna vinAnuM ane zIghra gamana nagaranI prAptimAM kAraNa che tema haMmezA apramAdanI vRddhi e mokSanI prAptimAM kAraNa che. (184)' Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 kandharAbaddhapApAzmA bhavAbdhAvadho gacchati yogasAraH 5/42 atrAyaM sAraH - pramAdastyaktavyo dharmazca karttavyaH / uktaJca pramAdaparihArakulake - 'evaM viyANiUNaM muMca pamAyaM sayAvi re jIva ! / pAvihisi jeNa sammaM jiNapayasevAphalaM rammaM // 33 // ' (chAyA - evaM vijJAya muJca pramAdaM sadA'pi re jIva ! / prApsyasi yena samyak jinapadasevAphalaM ramyam // 33 // )' // 41 // avataraNikA - jIvo dharmasya durlabhatAM na vetti / ata eva sa dharme pramAdyati / tatastasmai dharmasya durlabhatAM darzayati - mUlam - kandharAbaddhapApAzmA, bhavAbdhau ydydhogtH| kva dharmarajjusamprAptiH, 'punarucchalanAya te ? // 42 // anvayaH - yadi (tvaM) kandharAbaddhapApAzmA bhavAbdhAvadhogataH (tarhi) te punarucchalanAya dharmarajjusamprAptiH kva ? // 42 // padmIyA vRttiH - yadizabdaH sambhAvane, tvamityatrAdhyAhAryam, kandharAbaddhapApAzmA - pApam-duritamevA'zmA upala iti pApAzmA, kandharAyAM-grIvAyAM baddhaH-nigaDitaH pApAzmA yeneti kandharAbaddhapApAzmA, bhavAbdhau - saMsArasamudre, adhogataH - adhaH-talaM gataH-prApta ityadhogataH - nimagnaH, 'tarhi' ityatrAdhyAhAryam, te - tava, punarucchalanAya - punarbahirnirgantum, dharmarajjusamprAptiH - dharma:-bhavodadhitAraka eva rajjuH-varatreti dharmarajjuH, tasya samprApti:-lAbha iti dharmarajjusamprAptiH, kva - kutaH ? naiva kthnycidityrthH| ahIM sAra A pramANe che - pramAda choDavo ane dharma karavo. pramAdaparihArakulakamAM kahyuM che, "he jIva ! Ama jANIne haMmezA pramAda choDa, jethI tene bhagavAnanA y29||nii sevA- suM82 3 // sArI rAta bhaNaza. (33)' (41) avataraNikA - jIva dharmanI durlabhatA jANato nathI. tethI ja te dharmamAM pramAda kare che. tethI tene dharmanI durlabhatA batAve che - zabdArtha - jo tuM gaLAmAM pApano paththara bAMdhIne bhavasamudranA taLIye gayo to tane pharI bahAra nIkaLavA dharmarUpI doraDuM kyAMthI maLaze? arthAt nahIM maLe. (42) 1. punaruddharaNAya - DI Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5 / 42 saMsArasamudranimagnasya punarucchalanAya dharmarajjuprAptirdurlabhA 579 azmA gururbhavati / samudre kSiptaH sa talaM yAvadgacchati / tasya punaruddharaNamazakyam / yadi kSepaNasamaye eva rajjunA baddhvA sa kSipyate tarhi rajjvAkarSaNena sa samudrAdbahirniSkAzyate / yadyazmAnaM gale baddhvA ko'pi samudre patati tarhi so'pyazmanA saha nimajjati / sa punarnirgantuM na zaknoti / yadi tasya haste taTavarttistambhabaddharajjurbhavati tarhi tasyA''lambanena sa bahirnirgacchati / pApamazmatulyaM bhavati / azmA tatsambaddhaM vastvadho nayati / evaM pApamapi jIvamadho nayati / yo durlabhaM mAnuSyaM prApya dharmaM na karoti parantu pApameva karoti sa pApabhareNa gururbhavati / sa bhavasamudre nimajjati / pApabharAkrAntatvAtsa bhavasamudrAdvahirnirgantuM na zaknoti / pApavazAnnarakaM gataH sa tatrA'pi punarazubhakarmANi baddhvA durgatiSu bhramati / itthaM durgatiparamparayA pApabharAkrAntaH sa ciraM saMsArasamudre'vatiSThate / tasya bahirnirgamanAya ko'pyupAyo nAsti / dharmaprabhAvAdUrdhvagatirbhavati / dharmastu tasya naiva vidyate, yataH pUrvabhave tasya sampUrNamapi jIvitaM pApakAryeSveva vyatItam / kiJcAtra sarvasAmagryAM satyAmapi yadi sa dharmaM na karoti tarhi parabhave durgatau ghorapIDApIDitaH sa kathaM dharmaM kariSyati ? I padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - paththara bhAre hoya che. samudramAM nAMkhIe to te taLiye pahoMcI jAya che. tene pharI bahAra kADhavo muzkela che. jo nAMkhatI vakhate ja doraDAthI bAMdhIne te naMkhAya to doraDuM kheMcIne tene samudranI bahAra kADhI zakAya che. jo gaLAmAM paththara bAMdhIne koIka samudramAM paDe to te paNa paththaranI sAthe DUbe che. te pharI bahAra nIkaLI zakato nathI. jo tenA hAthamAM kinAre rahelA thAMbhalA sAthe baMdhAyela doraDuM hoya to tene pakaDIne te bahAra nIkaLI jAya. pApa paththara jevuM che. paththara tenI sAthe baMdhAyela vastune nIce laI jAya che. ema pApa paNa jIvane nIce laI jAya che. je durlabha evA manuSyapaNAne pAmIne dharma karato nathI, paraMtu pApa ja kare che te pApanA bhArathI bhAre thAya che. te saMsArasamudramAM DUbe che. pApanA bhArathI dabAyelo hovAthI te saMsArasamudramAMthI bahAra nIkaLI zakato nathI. pApane lIdhe narakamAM gayelo te tyAM paNa pharI azubha karmo bAMdhI durgatiomAM rakhaDe che. Ama durgatinI paraMparAthI pApanA bhArathI dabAyelo te lAMbo samaya saMsArasamudramAM rahe che. tene bahAra nIkaLavA mATe koI upAya nathI. dharmanA prabhAvathI Urdhvagati thAya che. dharma to tenI pAse nathI, kemake teNe pUrvabhavamAM saMpUrNa jIvana pApakAryomAM ja pasAra karyuM hatuM. vaLI ahIM badhI sAmagrI hovA chatAM paNa jo te dharma karato nathI to parabhavamAM durgatimAM bhayaMkara pIDAothI pIDAyelo te zI rIte dharma karaze ? Ama Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 pApaM tyaktavyaM dharmazcAdaraNIyaH yogasAra: 5/42 - itthaM pApaM kRtvA durgatiM yAtaH sa dharmarajjvabhAvAdbhavasamudrAdbahirnigantuM na zaknoti / uktaJca bhavabhAvanAyAm - 'dulaho puNaravi dhammo, tumaM pamAyAuro suhesI ya / dusahaM ca nayanuvavuM, rjAi srohiti ? te na yALAmo 5478aa' (chAyA - turtama: punarapi dharma:, tvaM pramAdAturaH sukhaiSI ca / duHsahaM ca narakaduHkhaM, kathaM bhaviSyasi ? tanna jAnImaH // 478 // ) anena zlokena granthakAraH pApaM kRtvA durgatiM gamiSyantaM dharmazUnyaM jIvamupadizati'asminbhave tvayA pApAnyeva kRtAni / tvayA dharmasyeSadapyArAdhanA na kRtA / tataH pApabhareNa tvaM narakaM gamiSyasi / ihabhave narakabhave ca dharmArAdhanA'bhAvAt puNyAbhAvena tvaM durgaternirgantuM na zakSyasi / tatazcirakAlaM yAvattvayA durgatiduHkhaM soDhavyam / tato'smiJjanmani tvaM pApebhyo nivarttasva dharme codyamaM kuru / evaMkaraNena pApabharAbhAvAd dharmaprabhAveNa tavordhvagatirbhaviSyati / kadAcitprAgajJAnadazAbaddhapApena durgatiM gato'pi tvaM dharmaprabhAvAtpunaH sugatiM prApsyasi zreNikAdivat / pApaM sugatezcyAvakaM durgatau ca kSepakam / dharmo durgateruddhArakaH sugatezca prApakaH / pApamadho nayati / dharma UrdhvaM nayati / pApaM bhavasamudre kSeptR / dharmo bhavasamudrAttArakaH / tatastvaM pApaM tyaja dharmaM ca kuru / evamevA''yatau tava hitaM bhaviSyati / ' pApa karIne durgatimAM gayelo te dharmarUpI doraDuM na hovAthI saMsArasamudramAMthI bahAra nIkaLI zakato nathI. bhavabhAvanAmAM kahyuM che, 'pharI dharma maLavo muzkela che, tuM pramAdI ane sukhazIla che, narakanuM duHkha du:khethI sahana thAya evuM che. tAruM zuM thaze ? te ame jANatAM nathI. (478)' A zlokathI graMthakAra pApa karIne durgatimAM janArA dharma vinAnA jIvane upadeza Ape che - 'A bhavamAM teM pApa ja karyA che. teM jarAya dharma karyo nathI. tethI pApanA bhArathI tuM narakamAM jaIza. A bhavamAM ane narakanA bhavamAM dharmanI ArAdhanA na karI hovAthI puNya vinA tuM durgatimAMthI nIkaLI nahIM zake. tethI ghaNo kALa tAre durgatinuM duHkha sahana karavuM paDaze. mATe A janmamAM tuM pApothI pAcho phara ane dharmamAM udyama kara. Ama karavAthI pApano bhAra na hovAthI dharmanA prabhAvathI tArI Urdhvagati thaze. kadAca pUrvabhavamAM ajJAnadazAmAM baMdhAyelA pApathI durgatimAM gayelo hovA chatAM paNa zreNika vagerenI jema dharmanA prabhAvathI tuM pharI sadgati pAmIza. pApa sadgatithI pADanAruM ane durgatimAM nAMkhanAruM che. dharma durgatimAMthI bahAra kADhanAro ane sadgati pamADanAro che. pApa nIce lai jAya che. dharma upara laI jAya che. pApa saMsArasamudramAM pheMke che. dharma bhavasamudramAMthI tAre che. mATe tuM pApane choDI de ane dharma kara. Ama karavAthI ja bhaviSyamAM tAruM hita thaze.' Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 581 yogasAraH 5/43 saMsAro duHkharUpaH ayamatropadezaH-bhavasamudrataraNArthaM pApaM tyaktavyaM dharmazcA''daraNIyaH // 42 // avataraNikA - saMsAre sukhaM pazyaJjIvo dharme nodyacchati / tatastasmai saMsAre sukhA'bhAvaM pratipAdayati - mUlam - 'duHkharUpe'tra saMsAre, sukhalezabhramo'pi yaH / so'pi duHkhasahasreNA-nuviddho'taH kutaH sukham ? // 43 // anvayaH - duHkharUpe'tra saMsAre yaH sukhalezabhramo'pi so'pi duHkhasahasreNAnuviddho'ta: sukhaM kutaH (syAt) ? // 43 // padmIyA vRttiH - duHkharUpe - duHkha-kaSTaM rUpaM-svarUpaM yasyeti duHkharUpaH, tasmin, atra - asmin, saMsAre - bhave, yaH - jIvairanubhUyamAnaH, sukhalezabhramaH - sukhasyamudo lezaH-lava iti sukhalezaH, tasya bhramaH-viparyAsa iti sukhalezabhramaH, apizabdaH sukhaM tu naiva vidyate sukhabhramo'pi duHkhamizro bhavatIti dyotayati, saH - sukhalezabhramaH, apizabdo anyatsarvaM tu duHkharUpaM bhavati parantu sukhalezabhramo'pi duHkhamizro bhavatIti dyotayati, duHkhasahasreNa - duHkhAnAm-kaSTAnAM sahasram-bahutvamiti duHkhasahasram, tena, anuviddhaH - mizritaH, ataH - asmAtkAraNAt, sukham - mud, kutaH - katham ? syAdityatrAdhyAhAryam, naiva kathaJcitsyAdityarthaH / ayaM saMsAro duHkharUpaH / saMsAro duHkhasyA''karaH / tatra satataM duHkhaM bhavati / ahIM upadeza A pramANe che - bhavasamudrane taravA mATe pApa choDavuM ane dharma mAvo. (42) avataraNikA - saMsAramAM sukhane joto jIva dharmamAM udyama karato nathI. tethI tene saMsAramAM sukhanA abhAvane jaNAve che - zabdArtha - duHkhanA kUvA samAna A saMsAramAM je thoDo sukhano bhrama che te paNa hajAro duHkhothI mizrita che, mATe sukha kyAMthI hoya? arthAtu na hoya. (43) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - A saMsAra duHkharUpa che. saMsAra duHkhano bhaMDAra 1. duHkharUpo'tra - G, duHkhakUpe .... MI Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 jIvA bhramavazAt saMsAre sukhaM pazyati yogasAraH 5/43 kadApi tatra duHkhAbhAvo na bhavati / nimbasya sarvANyaGgAni kaTUni / saMsAro'pi sarvataH sarvathA duHkharUpaH / cAlanI chidrayuktaiva vidyate, na tu chidrarahitA / evaM saMsAro duHkharUpa eva, na tu duHkharahitaH / uktaJca paJcasUtrasya pApapratighAta-guNabIjAdhAnasUtranAmni prathamasUtre - 'iha khalu aNAI jIve aNAI jIvassa bhave aNAikammasaMjoganivvattie dukkharUve dukkhaphale dukkhANubandhe / (chAyA - iha khalu anAdirjIvo'nAdirjIvasya bhavo'nAdikarmasaMyoganivartito duHkharUpo duHkhaphalo duHkhAnubandhaH / ) zrIdharmaratnaprakaraNe'pyuktaM zrIzAntisUribhiH - 'duharUvaM dukkhaphalaM, duhANubandhi viDaMbaNArUvaM / saMsAramasAraM jANiUNa, na raiM tahiM kuNai // 63 // ' (chAyA - duHkharUpaM duHkhaphalaM, duHkhAnubandhinaM viDambanArUpam, saMsAramasAraM jJAtvA, na rati tatra karoti // 63 // ) duHkharahitaH saMsAro na bhavati / itthaM saMsAre duHkhameva vidyate, na tu sukham / uktaJca dezanAzatake - 'saMsAre natthi suhaM, jammajarAmaraNarogasogehi... // 1 // ' (chAyA - saMsAre nAsti sukhaM, janmajarAmaraNarogazokai.... // 1 // ) jIvA bhramavazAt saMsAre sukhaM pazyanti / sUryakiraNasparzAddIpyamAnAM zuktimatidUrAddhamavazAjjano rajataM manyate / evaM mohamUDhA jIvA duHkharUpe'pi saMsAre sukhaM pazyanti / tatsukhamapi svalpameva / itthaM bhramavazAjjIvA saMsAre sukhlvmnuche. temAM satata duHkha che. temAM kyAreya duHkhano abhAva hoto nathI: lImaDAnAM badhA aMgo kaDavA hoya che. ema saMsAra paNa badhI bAjuthI badhI rIte duHkharUpa che. cALaNI chidravALI ja hoya che, chidra vinAnI nahIM. ema saMsAra duHkharUpa ja che, duHkharahita nahIM. paMcasUtranA pApapratighAta-guNabIjAdhAnasUtra nAmanA pahelA sUtramAM kahyuM che ke - "A saMsAramAM kharekhara jIva anAdi che, karmanA saMyogathI thayela jIvano saMsAra anAdi che. te duHkharUpa che, duHkhanA phaLavALo che ane duHkhanI paraMparAvALo che. zrIdharmaratnaprakaraNamAM zrIzAntisUrijIe kahyuM che, "saMsArane duHkharUpa, duHkhanA phaLavALo, duHkhanI paraMparAvALo, apamAnarUpa ane asAra jANIne temAM rati na 42. (63)' hu:52rita saMsAra na hoya. mAma saMsAramA hu:54 che, supa nathI. zinAzatama yuMcha - '4nma, 421, bha29, roga, zo'thI yuta sevA saMsAramA sukha nathI.. (1) jIva bhramane lIdhe saMsAramAM sukhane juve che. sUryanA kiraNonA sparzathI caLakatI chIpane bahu dUrathI bhramane lIdhe loko.cAMdI mAne che. ema mohathI mUDha thayelA jIvo duHkharUpa evA paNa saMsAramAM sukhane juve che. te sukha paNa thoDuM Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/43 madhubindudRSTAntaH 583 bhavanti / tadvastuto na sukhaM, parantu sukhAbhAsa eva / sA'pyanekaduHkhairmizritaH / saMsAre vidyamAno duHkhamizritaH sukhAbhAsaH zAstreSu madhubindudRSTAntena varNitaH / tadyathAkasyacinnarasya pRSThe dvirado dhAvitaH / tato dviradabhayAddhAvansa kaJcidvRkSamArohat / dviradastaM vRkSamadhUnot / tataH patan sa nara ekAM vRkSazAkhAmavalambitavAn / hastI naramadhaH pAtayitumabhIkSNaM vRkSamadhunot / tato vRkSazAkhAsthamadhumakSikAgRhAnmadhumakSikA udaDayan / tAstaM naraM sarvAGgeSvadazan / nareNAvalambitAM zAkhAM sitetarau dvau mUSakAvakRntatAm / narasyAdhaH kUpe catvAraH sarpA mukhaM vidArya sthitAH / itthaM sa naraH sarvato bhRzaM duHkhaM soDhavAn / vRkSakampanena makSikAgRhAnmadhvasravat / tadadhaHsthasya narasya lalATe'patat / tataH sRtvA tannarasya mukhe'vizat / tena sa naraH sukhamanvabhavat / tataH sa svavedanA vyasmarat / svavimAnenA'nyasthAnaM gacchanko'pi vidyAdharastatrAgataH / tasya narasya zocyAM dazAM dRSTvA tasya hRdayaM karuNayA plAvitam / tena tasmai narAya kathitaM - ' tvaM mama yAnamAroha / ja che. Ama bhramane lIdhe jIvo saMsAramAM alpa sukhane anubhave che. te hakIkatamAM sukha nathI, paNa sukhano AbhAsa ja che. te paNa aneka duHkhothI mizrita che. saMsAramAM rahelA du:khamizrita sukhanA AbhAsane zAstromAM madhubiMdunA dRSTAMtathI varNavyuM che. te A pramANe - koIka mANasanI pAchaLa hAthI doDyo. tethI hAthInA bhayathI doDato te koIka jhADa upara caDyo. hAthIe te jhADane halAvyuM. tethI te mANase paDatAM paDatAM eka DALIne pakaDI. mANasane nIce pADavA hAthIe vAraMvAra jhADane halAvyuM. tethI jhADanI DALI upara rahela madhapUDAmAMthI madhamAkhIo UDI. te mAkhIo te mANasane AkhA zarIre DaMkhI. te mANase pakaDelI DALIne sapheda ane kALo ema be uMdara kApatAM hatA. mANasanI nIce kUvAmAM cAra sApo moDhuM phADIne UbhA hatA. Ama te mANasa badhI bAjuthI khUba duHkhane sahana karato hato. jhADa halavAthI madhamAkhInA puDAmAMthI madha jharyuM. te nIce laTakatA mANasanA kapALa upara paDyuM. tyAMthI sarakIne te mANasanA moDhAmAM gayuM. tenAthI te mANasane sukhano anubhava thayo. tethI te potAnI vedanAo bhUlI gayo. potAnA vimAnamAM besIne bIjA sthAnamAM jato koI vidyAdhara tyAM Avyo. te mANasanI dayanIya dazA joIne tenuM hRdaya karuNAthI dravI gayuM. teNe te mANasane kahyuM ke 'tuM mArA vimAnamAM caDhI Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584 madhubindudRSTAntopanayaH yogasAra: 5 / 43 1 I ahaM tvAmetebhyo duHkhebhyo mocayitvA tava gRhaM neSyAmi / ' iti / tena kathitam - 'bhoH ! kSaNaM pratIkSasva yAvadekaM madhubinduH patati / tato vidyAdharaH pratIkSitavAn / madhubindupAtAnantaraM sa punastasmai narAya yAnArohaNArthaM kathitavAn / so'vadat - 'yAvadekamadhikaM madhubinduH patati tAvatpratIkSasva / ' vidyAdhareNa tathA kRtam / punaH madhubindupAtAnantaraM tena tasmai kathitam / so'pi tadeva pratyuttaraM dattavAn / tataH sa vidyAdharo'cintayat - 'ayaM madhubindau lubdho'nyAH kadarthanA na pazyati / tato mama vacanAnusAreNa yAnaM nA'' rohati / tataH kRtametena / ' evaM vicArya sa tataH sthAnAtsvasthAnaM gataH sanarastu madhubindvAsvAdalubdha- stathaiva sarvAH pIDAH soDhavAn / ayaM dRSTAntaH / adhunA dAntikamucyate yo naraH sa saMsArI jIvaH / dvirado mRtyuH / vRkSa AyuH / sitetarau mUSakau zuklakRSNapakSau / madhumakSiA: 'sAMsArivuM:vAni / lUpa: saMsAraH / catuHsarpA:-2tastra: SAyA: / madhu sAMsArikaM sukham / vidyAdharo guruH / yAnaM cAritram / gRhaM mokSaH / mRtyuH saMsArijIvasya pRSThe dhaavti| tasmAd bhIto jIva AyurAlambate / zuklakRSNapakSAbhyAmAyuH kSIyate / sAMsArikaduHkhAni satataM jIvaM pIDayanti / mRtyau sati sa caturgatike saMsAre patati / tatra jA. huM tane A du:khothI choDAvIne tArA ghare laI jaIza.' teNe kahyuM - 'bhAI ! thoDI rAha juvo, jeTalAmAM eka madhanuM TIpuM paDe.' tethI vidyAdhare rAha joI. madhanuM TIpuM paDyA pachI teNe pharI te mANasane vimAnamAM caDhavA kahyuM. teNe kahyuM - 'hajI eka madhanuM TIpuM paDe tyAM sudhI rAha juvo.' vidyAdhare tema karyuM. pharI madhanuM TIpuM paDyA pachI teNe tene kahyuM. teNe paNa te ja javAba Apyo. tethI te vidyAdhare vicAryuM - 'A mANasa madhanA TIpAmAM Asakta thaIne bIjI pIDAo joto nathI. tethI mArA vacana mujaba vimAnamAM caDhato nathI. tethI AnAthI saryuM.' Ama vicArI te te sthAnamAMthI potAnA sthAnamAM gayo. te mANase to madhanA TIpAmAM Asakta thaIne te ja pramANe badhI pIDAo sahI. A dRSTAMta che. have upanaya kahIe chIe. je manuSya hato te saMsArI jIva che. hAthI te mRtyu che. vRkSa te AyuSya che. sapheda ane kALo uMdara te zuklapakSa ane kRSNapakSa che. madhamAkhIo te saMsAranA duHkho che. kUvo te saMsAra che. cAra sApo te cAra kaSAyo che. madha te sAMsArika sukha che. vidyAdhara te guru che. vimAna te cAritra che. ghara te mokSa che. maraNa saMsArI jIvanI pAchaLa doDe che. tenAthI Darelo jIva AyuSyanuM AlaMbana le che. zuklapakSa ane kRSNapakSa vaDe AyuSya ochuM thAya che. sAMsArika duHkho satata jIvane pIDe che. maraNa thavA para Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/43 madhubindudRSTAntopanayaH 585 kaSAyAstaM piiddynti| itthaM sarvato bhayaduHkhAbhyAM karAlito'pi sa viSayasukhe Asakto bhavati / tasya zocyAM dazAM dRSTvA sadgurustasmai kathayati - 'tvaM pravrajyAM gRhANa / tata ebhirduHkhaistava mokSo bhaviSyati / ahaM tvAM muktiM nessyaami|' iti / jIvaH kathayati - 'stokaviSayasukhAnubhavAnantaraM pravrajiSye / ' iti / punaH kAlAntare gurustaM prerayati / punaH sa tathaiva pratyuttaraM dadAti / punaH kAlAntare gurustaM prerayati / punaH sa tathaiva pratyuttaraM dadAti / tato guruzcintayati - 'ayaM viSayasukhalubdhaH / tataH pravrajyAgrahaNAyA'yaM notshte| tataH kRtamanena / ' itthaM vicArya gurustaM tyajati / tato viSayasukhalubdhaH sa bahUni duHkhAnyanubhavati / mRto'pi sa caturgatike saMsAre bhRzaM duHkhamanubhavati / uktaJca zrIdharmaratnakaraNDake zrIvardhamAnasUribhiH - 'sukhe vaiSayike lubdhAH, prArthayantastadeva hi / duHsahAnyapi duHkhAni, gaNayanti na dehinaH // 36 // hastyAdibhyo mahAbhIti, vigaNayya vimUDhadhIH / madhubindurasAsakto, yathA kUpagato naraH // 37 // ' dharmopadezamAlAyAmapyuktam - 'suhabiMduM icchaMto, jalanihiviulANi sahai dukkhANi / saMte vi te cAra gatirUpa saMsAramAM paDe che. tyAM kaSAyo tene pIDe che. Ama cAre bAjuthI bhaya ane duHkhothI gherAyelo hovA chatAM te viSayasukhamAM Asakta thAya che. tenI dayanIya dazA joIne sadUguru tene kahe che ke, "tuM cAritra che. tethI A du:khothI tAro chUTakAro thaze. huM tane mokSe laI jaIza.' jIva kahe che - "thoDuM viSayasukha bhogavIne pachI cAritra laIza." pharI thoDA samaya bAda guru tene preraNA kare che. pharI te te ja pramANe javAba Ape che. pharI thoDA samaya bAda guru tene preraNA kare che. pharI te te ja rIte javAba Ape che. tethI guru vicAre che ke, "A jIva viSayasukhothI lobhAyelo che. tethI cAritra levAnuM ene mana thatuM nathI. mATe enAthI saryuM.' Ama vicArIne guru tene choDI de che. tethI viSayasukhomAM Asakta te ghaNA du:khone bhogave che. marIne paNa te cAra gatirUpa saMsAramAM bahu duHkha veThe che. zrIdharmaratnakaraMDakamAM zrIvardhamAnasUrijIe kahyuM che - 'hAthI vagerenA moTA bhayane avagaNIne madhanA TIpAmAM Asakta thayelA kUvAmAM paDelA mUDhabuddhivALA manuSyanI jema viSayajanya sukhamAM Asakta thayelA ane tene ja icchatA jIvo duHkhethI sahana thaI zake evA duHkhone gaNakAratAM nathI. (36,37) dharmopadezamALAmAM paNa kahyuM che, jema madhanA TIpAne icchanAro kUvAmAM paDelo manuSya ghaNA duHkho sahe che) tema mokSanuM Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 586 saMsAre sukhalezabhramo duHkhasahasrAnuviddhaH yogasAraH 5/43 mokkhasukkhe, mahubiMdU kUvayanaro vva // 53 // ' (chAyA - sukhabindumicchan, jalanidhivipulAni sahate duHkhAni / satyapi mokSasukhe, madhubinduM kUpakanara iva // 53 // ) ___ itthaM saMsAre madhubindusamo bhramarUpaH sukhalezo vidyate / vAstavikaM sukhaM tu muktAveva / sAMsArikasukhalezo'pi makSikAdaMzatulyairduHkhaimizritaH / tataH saMsAre sukhaM kathaM syAt ? saMsAre svalpamapi sukhaM nAsti / uparyuktadRSTAnte duHkhamizritasukhAbhAsapratipAdanAya vRkSAvalambitamanuSyasya makSikAdaMzaduHkhamizritamadhubindvAsvAdasukhenA'trAdhikRtam / anyattu prAsaGgikatayoktam / saMsAre yadbhramarUpamalpasukhaM tadvaiSayikasukham / saMsAre duHkhAni tu pravurANa, tadyathA-rUviyonigyoga-vyAdhi-vitA-sudhA-tRSA-zItoSNa-dhananAsvjnmrnn-chedn-bhedn-bhaarvhn-prbhaassitkttuvcnshn-nindaa-vRddhtv-praabhvtirskaar-taaddnaa'pmaan-mrnnaadiini / ebhirduHkhaimizritamalpaM bhrAntaM sukhaM saMsAre vidyte| tadvastuto na sukham / duHkharahitaM tAttvikaM ca sukhaM muktAveva / tatastathA pravartanIyaM yathA bhavabhramaNaM na syAt zIghraM ca muktiH syAt / sukha hovA chatAM paNa sukhanA TIpAne icchato jIva samudra jevA vipula duHkhone sahe che. (53) Ama saMsAramAM madhanA TIpA jevuM bhramarUpa thoDuM sukha che. sAcuM sukha to mokSamAM ja che. sAMsArika thoDuM sukha paNa madhamAkhInA DaMkha jevA duHkhothI mizrita che. tethI saMsAramAM sukha zI rIte hoya? saMsAramAM jarAya sukha nathI. upara kahelA daSTAMtamAM ahIM duHkhathI mizrita sukhanA AbhAsane jANavA mATe jhADa upara laTakelA mANasanA madhamAkhInA DaMkhanA duHkhathI mizrita madhanA TIpAne cATavAnA sukhano adhikAra che. bIjuM badhuM prAsaMgika rIte kahyuM che. saMsAramAM je bhramarUpa thoDuM sukha che, te viSayonuM sukha che. saMsAramAM duHkho to bharapUra che. te A pramANe - iSTano viyoga, aniSTano saMyoga, roga, ciMtA, bhUkha, tarasa, ThaMDI, garamI, dhanano nAza, svajananuM maraNa, chedAvuM, bhedAvuM, bhAra upADavo, bIjAnA kaDavA vacana, niMdA, ghaDapaNa, hAra, tiraskAra, mAra, apamAna, maraNa vagere. A du:khothI mizrita thoDuM bhramarUpa sukha saMsAramAM che, te hakIkatamAM sukha nathI. duHkha vinAnuM sAcuM sukha mokSamAM ja che. tethI te rIte pravRtti karavI ke jethI bhavabhramaNa na thAya ane jaldIthI mokSa thAya. Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 587 yogasAraH 5/44 . saMsAre sarve jIvA duHkhitAH ... ayamatra sAraH - saMsAre sukhaM nAsti / tataH sAMsArikasukhArthaM na prayatanIyam / muktAveva sukhaM vidyate / tatastadarthameva prayatanIyam // 43 // 'avataraNikA - mohamUDhaH saMsAre sukhaM pazyati / vizuddhAtmA tu saMsArAdvirajyati / sa kathaM saMsArAdvirajyatIti darzayati - mUlam - duHkhitAnakhilAJjantUn - pazyatIha yathA yathA / tathA tathA bhavasyAsya, vizuddhAtmA 'virajyati // 44 // anvayaH - vizuddhAtmA yathA yathehAkhilAJjantUnduHkhitAnpazyati tathA tathA'sya bhavasya virajyati // 44 // padmIyA vRttiH - vizuddhAtmA - vizuddhaH-rAgAdibhirdezena muktazcAsAvAtmA-jIvazceti vizuddhAtmA, yathA yathA - yena yena prakAreNa, iha - saMsAre, akhilAn - sarvAn, jantUn - jIvAn, duHkhitAn - pIDitAn, pazyati - IkSate, tathA tathA-tena tena prakAreNa, asya - asmAt, bhavasya - saMsArAt, virajyati - virakto bhavati udvijata ityrthH| yatra bahavo janAH pIDitAH syustasmAtsthAnAtsajjano nirviNNo bhavati / saMsAro duHkhaikadhAma / tatra vasantaH sarve'pi jIvA duHkhitAH / kajjalanicite samudgake praviSTaM ahIM sAra A pramANe che - saMsAramAM sukha nathI. tethI sAMsArika sukha mATe mahenata na karavI. mokSamAM ja sukha che. tethI tenI mATe ja prayatna karavo. (43) avataraNikA - mohathI mUDha thayelo jIva saMsAramAM sukha juve che. vizuddhAtmA to saMsArathI vairAgya pAme che. te zI rIte saMsArathI vairAgya pAme che? e batAve che - zabdArtha - rAgadveSathI alpAMze rahita evo jIva jema jema badhA jIvone duHkhI hupe. che, tema tema mA saMsArathI vi231 thAya che. (44) padhIyAvRttino bhAvAnuvAda - jyAM ghaNA loko pIDita hoya te sthAnathI sajjana kaMTALI jAya che. saMsAra duHkhanuM ja eka dhAma che. temAM rahelA badhA ya jIvo duHkhI che. kAjaLathI khIcokhIca bharAyela peTImAM peselI vastu kALI thAya che. tema duHkhathI 1. virajyate - DI Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588 vizuddhAtmA duHkhijIvAndRSTvA bhavAdvirajyati yogasAra: 5/44 vastu zyAmIbhavati / tathA duHkhanicite'sminsaMsAre jIvA duHkhIbhavanti / tAndRSTvA vizuddho jIvo saMsArAnnirviNNo bhavati / tasya citte rAgAdayo doSA na santi / rAgadveSayukto jIvaH svajanAnduHkhitAndRSTvA duHkhIbhavati / zatrUnduHkhitAndRSTvA sukhI bhavati / vizuddhasya rAgadveSA'bhAvAt ko'pi svajanaH parakIyo vA nAsti / sa sarvAnsvAtmasamAnpazyati / tataH sarvajIvAnduHkhitAn dRSTvA sa duHkhIbhavati / jIvAnAM duHkhAnAM kAraNaM saMsAramavagamya sa saMsArAnnirvidyate / sa cintayati 'saMsArasthA jIvAH pApaM kRtvA'zubhakarmabandhaM kurvanti / azubhakarmodaye te duHkhitA bhavanti / tato duHkhanAzopAyaH karmanAzaH / karmanAzopAyazca pApanAzaH / yadi pApaM na kriyate tarhyazubhakarmabandho'pi na bhavati / tatazca duHkhamapi na bhavati / tata AtmAnaM sukhinaM karttuM sarvANi pApAni tyaktavyAni / sarvapApatyAgastu sarvaviratAveva zakyaH / tato mayA sarvasAvadyayogapratyAkhyAnarUpA sarvaviratirgrAhyA / saMsAre duHkhamevA'sti / duHkhaJca sarveSAM mama cA'niSTam / tataH kRtaM duHkhahetunA'nena saMsAreNa / sukhasya hetuH saMyamaH / tataH saMyamamArAdhyA'haM sukhIbha - - khIcokhIca bharAyelA A saMsAramAM jIvo duHkhI thAya che. temane joIne vizuddha jIva saMsArathI kaMTALI jAya che. tenA manamAM rAga vagere doSo nathI. rAgI-dveSI jIva svajanone duHkhI joIne duHkhI thAya che ane zatruone duHkhI joIne sukhI thAya che. vizuddha jIvane to rAga-dveSa na hovAthI koIpaNa svajana ke pArako nathI. te badhAne potAnA AtmAnI samAna juve che. tethI badhA jIvone du:khI joIne te duHkhI thAya che. jIvonA duHkhanuM kAraNa saMsAra che. ema jANIne te saMsArathI nirveda pAme che. te vicAre che ke - 'saMsArI jIvo pApa karIne azubha karmabaMdha kare che. azubha karmanA udaye teo duHkhI thAya che. tethI duHkhano nAza karavAno upAya karmono nAza karavo e che ane karmono nAza karavAno upAya pApano nAza karavo e che. jo pApa na karAya to azubha karmabaMdha paNa na thAya ane tethI duHkha paNa na thAya. tethI AtmAne sukhI karavA badhA pApo choDI devA. badhA pApono tyAga to sarvaviratimAM ja zakya che. tethI mAre badhA pAponA paccakkhANa rUpa sarvavirati levI joIe. saMsAramAM duHkha ja che ane duHkha badhAne ane mane gamatuM nathI. tethI duHkhanA kAraNabhUta A saMsA2thI saryuM. sukhanuM kAraNa saMyama che. tethI saMyamane ArAdhI huM sukhI thaIza.' Ama vicArI bhavathI virakta thayela te cAritra le che. vizuddha jIva ja badhA jIvone Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/45 saMsArAvarttanimagno jano'dha eva yAti viSyAmi / ' iti / itthaM vicintya bhavaviraktaH sa pravrajati / vizuddhAtmaiva sarvAJjIvAnduHkhitAn dRSTvA virajyati / anye tu sarvAJjIvAnduHkhitAndRSTvA'pi na virajyanti / yataste doSaiH karmabhizca guravaH santi / laghukarmaNAmalpadoSANAmeva ca bhavanirvedo bhavati / atrAyaM sAraH saMsAre sarvAJjIvAnduHkhitAndRSTvA''tmA vairAgyeNa vAsanIyaH // 44 // avataraNikA - vizuddhAtmA saMsArAdvirajyatIti pratipAditam / saMsAre rajyamAnasya yadbhavati taddarzayati - 589 mUlam - saMsArAvarttanimagno, ghUrNamAno vicetanaH / adha eva jano yAti, nikaTe'pi taTe hahA // 45 // anvayaH hahA ! saMsArAvarttanimagno ghUrNamAno vicetano janastaTe nikaTe'pyadha eva yAti // 45 // padmIyA vRttiH - hahAzabdaH khede, saMsArAvarttanimagnaH - saMsAraH - bhavaH, sa evA'' - varttaH-bhramiriti saMsArAvarttaH-tasminnimagnaH-viplAvita iti saMsArAvarttanimagnaH, ghUrNamAna: bhraman, vicetanaH - vigatA naSTA cetanA - samyagbodho yasyeti vicetanaH - samyagjJAnavikalaH, duHkhI joIne vairAgya pAme che. bIjA jIvone to badhA jIvone duHkhI joIne paNa vairAgya thato nathI, kemake teo doSo vaDe ane karmo vaDe bhAre che. laghukarmI ane alpadoSavALAone ja bhavanirveda thAya che. ahIM sAra A pramANe che - saMsAramAM badhA jIvone duHkhI joIne AtmAne vairAgyathI vAsita 42vo. (44) avataraNikA vizuddhAtmA saMsArathI vairAgya pAme che e batAvyuM. saMsAramAM rAga karanArAnuM je thAya che te batAve che - 1. zabdArtha - are ! saMsAranA AvartamAM DUjelA, labhatAM, sabhya jJAna vinAnA loko kinAro najIka hovA chatAM paNa nIce ja jAya che. (45) nirmagno A, B, C, D, E, F, G, J, LI 2. ata - FI Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAvarttasvarUpam yogasAra: 5/45 590 - khana: - lo, taTe - pAre, niphTe - samIpe, apizandraH taTe pUre satyo yAtyeva, parantu taTe nikaTe'pyadho yAtIti dyotayati, artha: nIcaiH, evazabdo anyatra gamanaM vyavacchinatti, yAti - rAcchati / - kazcinnaro nadIM tarituM prArabhata / mahAprayatnaiH sa parataTasya samIpamAgataH / tadA tatra nadyAmAvartto'bhavat / sa naro yadyanyadizA'tariSyat tarhi pAramalabhiSyata / parantu sa AvarttA'bhimukhamevA'tarat / tataH sa Avartte patitaH / AvarttastaM cakrAkAreNA'bhramayat / tata Avartte bhramansa tarituM nA'zaknot / sa mUcchitaH / tataH so'dho nimagnaH / taTe samIpe'pi sa taTaM na prApnot / sa nadyAM nimagnaH / tasya sarvo'pi taraNAyAso niSphalo'bhavat / yo nadyA madhyabhAgaM prApyA''vartte nimajjati tasyA'pekSayA yastaTasamIpamAgatyA''vartte nimajjati so'dhikaH zocyaH / saMsAro nadItulyaH / tasyA'rvAgvarttitaTatulyA nigodAvasthA parataTatulyA mokSAvasthA / jIvA nigodAtsaMsArataraNaM prArabhante / te mokSataTaM prAptumabhilaSanti / trasatva-pazendriyatva-manuSyatvAryavezottamanAtIndriyapATava-ninadharma-zravaNa-zraddhAcaaritraadiinaaN prAptyA kecana jIvA mokSasya samIpe varttante / yadi te cAritrasyA'pramattatayA padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - koIka mANase nadI taravAnuM zarU karyuM. ghaNI mahenata pachI te sAmA kinArAnI najIka Avyo. tyAre te nadImAM vamaLa thayuM. te mANasa jo bIjI dizAmAM tarata to kinAre pahoMcI jAta, paraMtu te vamaLa tarapha ja taryo. tethI te vamaLamAM paDyo. vamaLamAM te goLa goLa bhamavA lAgyo. tethI vamaLamAM phasAyelo te tarI na zakyo. te mUcchita thayo. tethI te nIce DUbyo. kinAro najIka hovA chatAM te kinAre na pahoMcyo, paNa nadImAM DUbI gayo. tenI taravAnI badhI mahenata niSphaLa gaI. je nadInI vacce AvIne vamaLamAM DUbe che tenA karatAM paNa je kinAre AvIne vamaLamAM DUbe che, te vadhu dayApAtra che. saMsAra nadI samAna che. tenA A bAjunA kinArA samAna nigodanI avasthA che ane sAmA kinArA samAna mokSanI avasthA che. jIvo nigodathI saMsArane taravAnuM zarU kare che. teo mokSarUpI kinArAne pAmavA jhaMkhe che. trasapaNuM, paMcendriyapaNuM, manuSyapaNuM, Aryadeza, uttama jAti, indriyonI paripUrNatA, jaina dharma, jinavANInuM zravaNa, tenI upara zraddhA, cAritra vagerenI prApti thavAthI keTalAka jIvo mokSanI najIkamAM che. jo teo cAritranI apramattapaNe ArAdhanA kare to jaldI mokSa pAme che. paraMtu bahu thoDA jIvo ja Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/45 bhAvAvartasvarUpam 591 ''rAdhanAM kurvanti tarhi zIghraM muktimApnuvanti / parantu viralA evA'pramAdabhAvena saMyama pAlayitvA muktiM prApnuvanti / bAhulyena jIvA uparyuktAM sAmagrI prApyA'pi viSayAdyAvarte patanti / AvartAnAM svarUpamevaM pratipAditaM sUtrakRtAGge prathamazrutaskandhe tRtIyAdhyayane dvitIyoddezake - 'ahime saMti AvaTTA, kAsaveNaM paveiyA / buddhA jatthAvasappaMti, sIyaMti abuhA jahiM // 14 // (chAyA - atheme santyAvartAH, kAzyapena praveditAH / buddhA yatrA'pasarpanti, sIdantyabudhA yatra // 14 // ) asya zlokasya vRttiH- 'athe'tyadhikArAntaradarzanArthaH pAThAntaraM vA 'aho' iti, tacca vismaye, 'ime' iti ete pratyakSAsannAH sarvajanaviditatvAt 'santi' vidyante vakSyamANA Avarttayanti-prANinaM bhrAmayantItyAvartAH, tatra dravyAvartA nadyAdeH bhAvAvarttAstUtkaTamohodayApAditaviSayAbhilASasampAdakasampatprArthanAvizeSAH, ete cAvataH 'kAzyapena' zrImanmahAvIravardhamAnasvAminA utpannadivyajJAnena 'praveditAH' kathitAH pratipAditAH 'yatra' yeSu satsu 'buddhA' avagatatattvA AvartavipAkavedinastebhyaH 'apasarpanti' apramattatayA taddUragAmino bhavanti, abuddhAstu nirvivekatayA yeSvavasIdanti-AsaktiM kurvantIti // 14 // tAnevAvartAn darzayitumAha - rAyANo rAya'maccA ya, mAhaNA aduva khttiyaa| nimaMtayaMti bhogehiM, bhikkhuyaM sAhujIviNaM // 15 // ' (chAyA - rAjAno rAjA'mAtyAzca, brAhmaNA athavA kSatriyAH / nimantrayanti bhogaiH, bhikSukaM sAdhujIvinam // 15 // ) vRttiH - 'rAjAnaH' cakravartyAdayo 'rAjAmAtyAzca' mantrIpurohitaprabhRtayaH tathA 'brAhmaNA' apramattabhAvathI saMyama pALIne muktine pAme che. moTA bhAganA jIvo upara kahelI sAmagrIne pAmIne paNa viSayo vagerenA vamaLamAM paDe che. vamaLonuM svarUpa sUtrakRtAMganA prathama zrutaskaMdhanA trIjA adhyayananA bIjA uddezAmAM ane tenI vRttimAM A pramANe batAvyuM che - "jIvone bhamAve te vamaLa. nadI vageremAM hoya che te dravyavamaLa che. utkaTa mohanA udayathI thanArI viSayonI icchAne karAvanArI saMpattinI prArthanA te bhAvavamaLa che. AgaLa kahevAze te vamaLo jemane kevaLajJAna thayuM che, evA bhagavAna zrImahAvIrasvAmIjIe kahyA che. vamaLanA phaLane jANanArA jIvo apramattapaNAthI tenAthI dUra bhAge che. vamaLanA phaLane nahIM jANanArA jIvo viveka vinAnA hovAthI temAM Asakta thAya che. (14) sAdhvAcArathI jIvanArA sAdhune cakravartI vagere rAjAo, maMtrI-purohita vagere tathA brAhmaNo athavA kSatriyo zabda Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvAvarttasvarUpam yogasAra: 5 / 45 592 athavA 'kSatriyA' ikSvAkuvaMzaprabhRtayaH, ete sarve'pi 'bhogaiH' zabdAdibhirviSayaiH 'nimantrayanti' bhogopabhogaM pratyabhyupagamaM kArayanti / kam ? bhikSukaM 'sAdhujI - vinamiti sAdhvAcAreNa jIvituM zIlamasyeti ( sAdhujIvI taM) sAdhujIvinamiti, yathA brahmadattacakravarttinA nAnAvidhairbhogaizcitrasAdhurupanimantrita iti / evamanye'pi kenacitsambandhena vyavasthitA yauvanarUpAdiguNopetaM sAdhuM viSayoddezenopanimantrayeyuriti // 15 // etadeva darzayitumAha- hattha'ssarahajANehi, vihAragamaNehi ya / bhuMja bhoge ime sagghe, maharisI ! pUjayAmu taM // 16 // ( chAyA - hastyazvarathayAnai- vihAragamanaizca / bhuGkSva bhogAnimAnzlAghyAn, maharSe! pUjayAmastvAm // 16 // ) vRtti: - 'hastyazvarathayAnaiH tathA 'vihAragamanaiH' viharaNaM krIDanaM vihArastena gamanAni vihAragamanAni - udyAnAdau krIDayA gamanAnItyarthaH, cazabdAdanyaizcendriyAnukUlairviSayairupanimantrayeyuH, tadyathA - - 'bhuGkSva' 'bhogAn' zabdAdiviSayAn 'imAn' asmAbhiryaukitAn pratyakSAsannAn 'zlAghyAn' prazastAn anindyAn 'maharSe' sAdho ! vayaM viSayopakaraNaDhaukanena 'tvAM' bhavantaM 'pUjayAma:' satkArayAma iti // 16 // ' AcArAGgasUtre 'pyuktam -' je guNe se AvaTTe, AvaTTe se guNe // 1/1/5/41 // ' (chAyA yo guNaH sa AvarttaH, ya AvarttaH sa guNaH // 1/1/5/41 // ) zrIzIlAGkAcAryairetatsUtraTIkAyAmAvarttasvarUpamevaM pratipAditam - 'Avarttante paribhramanti prANino yatra sa AvarttaH saMsAraH / - vagere viSayone bhogavavA mATe nimaMtraNa Ape che, jema brahmadatta cakravartIe vividha prakAranA bhogothI citra munine nimaMtraNa ApyuM hatuM. tema bIjA paNa koIka saMbaMdhavALA jIvo yauvana-rUpa vagere guNovALA sAdhune viSayo bhogavavA nimaMtraNa jAye che. (18) se 4 jatAve che - hAthI-ghoDA-ratha-yAnI vaDe tathA jagIyA vageremAM ramavA javA vaDe ane bIjA paNa indriyanA anukULa viSayo vaDe nimaMtraNa kare che. te A pramANe - 'he sAdhu ! ame dharelA A zabdAdi suMdara bhogone tame bhogavo. viSayone dharavA vaDe ame tamAro satkAra karIe chIe.' AcArAMgasUtramAM paNa kahyuM che, 'je zabda vagere guNo che te Avarta che, eTale ke saMsAra che, je saMsAramAM bhramaNarUpa duHkharUpa Avarta che te zabda vagere guNomAM rAgadveSapUrvaka vartavA rUpa che. (1/1/5/41)' zrIzIlAMkAcAryajIe A sUtranI TIkAmAM AvartanuM svarUpa A rIte batAvyuM che - 'jemAM jIvo Avartana kare che eTale ke paribhramaNa kare che te Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/45 zocyebhyo'pi te'dhikaM zocyAH 593 // 1/1/5/41 // ' Avarte patitA jIvA rAgAdidoSaiH saMsAre bhramanti / te mohamUDhA bhavanti / te svAtmAnaM vismaranti / itthaM rAgAdibhirAkulitAste saMsAre nimajjanti / te punaH punardurgatiSu bhramanti / itthaM teSAM trasatvaprAptyAdicAritraprAptiparyantA''yAso niSphalo bhavati / uparyuktAM sAmagrImaprApya ye saMsAre nimajjanti tebhyo'pyuparyuktasAmagrI prApya ye saMsAre nimajjanti te'dhikazokapAtrAH / uktaJcopadezamAlAyAm - 'succA te jialoe, jiNavayaNaM je narA na yANaMti / saccANavi te succA, je nAUNaM navi kareMti // 260 // ' (chAyA - zocyAste jIvaloke, jinavacanaM ye narA na jAnanti / zocyAnAmapi te zocyA, ye jJAtvA nApi kurvanti // 260 // ) IdRzAnatizokapAtrAJjIvAndRSTvA vyathito granthakAro'nena zlokena svakhedaM prakaTayati / atrAyaM sAraH - taTasamIpamAgatya nareNa vizeSayatnaM kRtvA taTaM prApaNIyaM na tvAvarte nimaGktavyam / evaM trasatvAdicAritraparyantAM sAmagrI prApya jIvena vizeSayatnenA'pramattatayA cAritramArAdhya muktiH prApaNIyA na punaH saMsAre bhrmitvym| Avarta che, eTale ke saMsAra che... (1/1/5/41)" vamaLamAM paDelA jIvo rAga vagere doSothI saMsAramAM bhame che. teo mohathI mUDha thAya che. teo potAnI jAtane bhUlI jAya che. Ama rAga vagerethI AkuLa thayelA teo saMsAramAM DUbe che. teo vAraMvAra durgatiomAM bhame che. Ama temanI trasapaNAnI prAptithI mAMDIne cAritraprApti sudhInI mahenata nakAmI jAya che. upara kahelI sAmagrIne pAmyA vinA jeo saMsAramAM DUbe che temanA karatA paNa upara kahelI sAmagrI pAmIne jeo saMsAramAM DUbe che, teo vadhu zokapAtra che. upadezamALAmAM kahyuM che - "je manuSyo jinavacanane jANatA nathI, teo jIvalokamAM zokapAtra che. jeo jinavacanane jANIne paNa tenuM AcaraNa karatA nathI, teo zokapAtra jIvo karatA paNa vadhu zokapAtra che. (260) AvA zokapAtra jIvone joIne vyathita thayelA graMthakAra A zloka vaDe potAno kheda pragaTa kare che. ahIM sAra A pramANe che - kinArAnI najIka AvIne mANase vadhu mahenata karIne kinAre pahoMcavuM joIe, paNa vamaLamAM DUbavuM na joIe. ema trapaNAthI mAMDIne cAritra sudhInI sAmagrI pAmIne jIve vizeSa udyama karIne apramattapaNe cAritranI ArAdhanA karIne mokSa meLavavo joIe, paNa pharI saMsAramAM na bhamavuM joIe. Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anAryaM saGgaM tyaktvA sadA zreyaH kAryam yogasAra: 5/46 - uktaJcottarAdhyayanasUtre - 'tiNNo hu si aNNavaM mahaM, kiM puNa ciTThasi tIramAgao / abhitara pAraM gamitta, samayaM goyama ! mA pamAya // 10 / 34 // ' ( chAyA - tIrNa: khalu asi arNavaM mahAntaM, kiM punaH tiSThasi tIramAgataH / abhitvarasva pAraM gantuM, samayaM gautama ! mA pramAdIH // 10/34||) sUtrakRtAGgavRttAvapyuktam - 'bhUteSu jaGgamatvaM tasmin, paJcendriyatvamutkRSTam / tasmAdapi mAnuSyaM mAnuSye'pyAryadezazca // 1 // deze kulaM pradhAnaM, kule pradhAne ca jAtirutkRSTA / jAtau rUpasamRddhI, rUpe ca balaM viziSTatamam // 2 // bhavati bale cAyuSkaM prakRSTamAyuSkato'pi vijJAnam / vijJAne samyaktvaM samyaktve zIlasamprAptiH // 3 // etatpUrvazcAyaM, samAsato mokSasAdhanopAyaH / tatra ca bahu samprAptaM, bhavadbhiralpaM ca samprApyam // 4 // tatkurutodyamamadhunA, maduktamArge samAdhimAdhAya tyaktvA saGgamanAryaM, kAryaM sadbhiH sadA zreyaH // 5 // ' (12/2/30 vRtti:)' // 45 // avataraNikA - jIvaH saMsAre yathA nimajjati tathA darzitam / adhunA muniryathA saMsAraM tarati tathA darzayati " 594 uttarAdhyayanasUtramAM kahyuM che, 'tuM moTA samudrane tarI gayo che. kinAre AvIne zA mATe Ubho che ? sAmA kinAre javA jhaDapa kara. he gautama ! eka samayano pramAda na karIza. (10/34)' sUtrakRtAMganI vRttimAM paNa kahyuM che - 'jIvomAM trasapaNuM zreSTha che. temAM paMcendriyapaNuM zreSTha che, tenA karatA paNa manuSyapaNuM zreSTha che, manuSyapaNAmAM paNa Aryadeza zreSTha che. (1) AryadezamAM kuLa zreSTha che, zreSTha kuLamAM jAti zreSTha che, jAtimAM rUpanI samRddhi zreSTha che, rUpamAM baLa ativiziSTa che. (2) baLamAM AyuSya prakRSTa che, AyuSya karatAM paNa vijJAna prakRSTa che, vijJAnamAM samyaktva prakRSTa che, samyaktvamAM cAritranI prApti prakRSTa che. (3) A mokSane sAdhavAnA upAyo A badhI uparanI vastuo pUrvakanA che. temAM ApanA vaDe ghaNuM meLavAyuM che, thoDuM meLavavAnuM che. (4) tethI have samAdhipUrvaka meM kahelA mArgamAM udyama karo. anArya evA rAgane choDIne sabhbhanokhe haMmezA ulyaae| DavuM bheje. ( 4 ) ' (12/2/30nI TI.) (45) avataraNikA - jIva saMsAramAM je rIte DUbe che te batAvyuM. have muni saMsArane je rIte tare che te batAve che 1 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/46 utsargApavAdakuzalo munirbhavapAragaH syAt mUlam - 'tiryagoghaM yathA chindan - nadyAH syAt pAragaH sudhIH / bhavasyApi tathotsargA-pavAdakuzalo muniH // 46 // anvayaH - sudhIH oghaM tiryag chindannayaM yathA nadyAH pAragaH syAttathotsargApavAdakuzalo munirbhavasyApi (pAragaH syAt) // 46 // padmIyA vRttiH - sudhIH - zobhanA-dhI:-matiryasyeti sudhIH, oghaM - pravAhaM, tiryag - parataTadizA, chindan - nadIpravAhamullaGghayan, yathAzabdo dRSTAntopanyAse, nadyAH - sravantyAH, pAragaH - pAram-taTaM gacchatIti pAragaH, syAt - bhavet, tathAzabdo dArTAntikopanyAse, utsargApavAdakuzalaH - utsargaH-mUlamArgazcApavAdaH dvitIyo mArgazcetyutsargApavAdau, tayoH kuzalaH-niSNAta ityutsargApavAdakuzalaH, muniH - saMyamArAdhakaH, bhavasya - saMsArasya, apizabdo anyasya pAragaH syAdeva bhavasyApi pAragaH syAditi dyotayati / 'pAragaH syAt' ityatrApyanukarSaNIyam / janAH prAyo gatAnugatikAH santi / tato gatAnugatikapravAhAnusAreNa te nadyAvarte nimajjanti / kazcid buddhizAlI naro lokaM nA'nusarati / tataH sa Avarte na nimajjati / sa cintayati - 'mayA nadI tiirnnpraayaa| taTaM samIpavatti / tato mayA sopayogaM tritvym| mayA''varte na patitavyam / mayA zIghraM taTaM prApaNIyam / ' itthaM vicintya sa tiryageva zabdArtha - buddhizALI mANasa nadInA pravAhane tIrtho oLaMgIne jema nadInA kinArAne pAme che, tema utsarga ane apavAdamAM kuzaLa evo muni paNa saMsAranA 5|2ne pAme che. (46) padhIyAvRttino bhAvAnuvAda - loko prAyaH gADariyA pravAhamAM cAle che. tethI gADariyA pravAhane anusAra teo nadInA vamaLamAM DUbe che. koIka buddhizALI mANasa sone anusarato nathI. tethI te maNamA pato nathI. te viyAre cha ? - 'I lagabhaga nadIne tarI gayo chuM. kinAro najIka che, mATe mAre dhyAna rAkhIne taravuM joIe. mAre vamaLamAM na paDavuM joIe. mAre jaldIthI kinAre pahoMcavuM joIe.' Ama vicArIne te tirtho ja tare che. te kinArA tarapha ja tare che. te vamaLamAM paDatAM 1. tiryaggo'yaM - G MI 2. kAmArthavimukhaH zUraH, sudharmaikaratirbhavet - C, G JI Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 596 utsargApavAdasvarUpam yogasAra: 5/46 tarati / sa taTAbhimukhameva tarati / sa Avartte patantaM svaM sarvaprayatnai rakSati / tata: nadIpravAhamullaGghayati / sa sukhena parataTaM prApnoti / evamutsargApavAdaniSNAto munirapi saMsArasya pAraM prApnoti / ArAdhanAyA mUlamArga utsarga ityucyate / kAraNavazAnmUlamArgAnusAreNA''rAdhanAM karttumasamartho yenotsarganiSiddhAcaraNarUpadvitIyamArgeNA''rAdhanAM karoti so'pavAda ityucyate / uktaJca paJcAzakaTIkAyAM cAndrakulIna zrI abhayadevasUribhi: 'utsapivAyo: sAmAnyoktavizeSoktavidhyoH // 11/41 // ' kAraNAbhAve utsargeNaivA''rAdhanA karttavyA / kAraNasadbhAve'pavAdenA'pyArAdhanA karttavyaiva na tu moktavyA / munirutsargApavAdau jAnAti / kIdRzeSu dravya-kSetra - kAla - bhAveSUtsargaH sevyaH kIdRzeSu ca dravyAdiSvapavAdaH sevya iti sa suSThu jAnAti / utsargasaMyogeSUtsargamapavAdasaMyogeSu cApavAdaM sevamAna ArAdhako bhavati / utsargasaMyogeSvapavAdaM sevamAno virAdhako bhavati / apavAdasaMyogeSUtsargaM sevamAno virAdhako bhavati / utsargApavAdajJo munirAyaM vyayaM ca vicArya tathA pravarttate yathA'dhiko lAbho bhavatyalpA ca hAnirbhavati / sa cintayati potAne badhI zaktithI bacAve che. tethI te nadInA pravAhane oLaMgI jAya che. te sukhethI sAmA kinAre pahoMce che. ema utsarga ane apavAdamAM niSNAta muni paNa saMsAranA pArane pAme che. ArAdhanAnA mULamArgane utsarga kahevAya che. kAraNavaza mULamArgane anusAre ArAdhanA karavA asamartha jIva utsargathI jeno niSedha karAyo hoya tenA AcaraNarUpa je bIjA mArga vaDe ArAdhanA kare che, tene apavAda kahevAya che. paMcAzakanI TIkAmAM cAndrakulIna zrIabhayadevasUrijIe kahyuM che, 'utsarga eTale sAmAnyathI kahela vidhi. apavAda eTale vizeSathI kahela vidhi... (11/41)' kAraNa na hoya to utsargathI ja ArAdhanA karavI. kAraNa hoya to apavAdathI paNa ArAdhanA karavI ja, choDavI nahIM. muni utsarga-apavAdane jANe che. kevA dravya-kSetra-kALabhAvomAM utsarga sevavo joIe ane kevA dravya vageremAM apavAda sevavo joIe, e te barAbara jANe che. utsarganA saMyogomAM utsargane ane apavAdanA saMyogomAM apavAdane sevanAro ArAdhaka thAya che. utsarganA saMyogomAM apavAdane sevanAro virAdhaka thAya che. apavAdanA saMyogomAM utsargane sevanAro virAdhaka thAya che. utsargaapavAdane jANanAro muni lAbhane ane nukasAnane vicArIne tevI rIte pravarte, jethI lAbha vadhu thAya ane nukasAna thoDuM thAya. e vicAre che ke - 'mane trasapaNuM - ... - Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/47 upasaMhAraH 597 'mayA trasatvAdirdurlabhA sAmagrI labdhA / yadyahaM yathAvidhi cAritramArAdhayiSyAmi tarhyacireNa mokSaM lapsyAmi / yadyahaM rAgAdiSvAsakto bhaviSyAmi tarhi punaH saMsAre patiSyAmi / ' itthaM vicintya sa viSayakaSAyeSu na rajyati / sa niraticAraM cAritrameva pAlayati / itthaM so'cireNa saMsAramullaGghya mokSaM prApnoti / utsargApavAdA'jJo munirbAhyadRSTyA''rAdhanAM karoti parantu vastutaH sA kadAcid virAdhanA bhavati / tataH sa bhavapAraM na prApnoti / atrAyamupadezaH - muninotsargApavAdajJena bhavitavyam / tathA cA'skhalitaM cAritraM pAlayitvA mokSa: sAdhanIyaH // 46 // avataraNikA - itthamanekaprakArairupadezaM dattvA'dhunopasaMharati mUlam - ebhiH sarvAtmanA bhAvai - rbhAvitAtmA zubhAzayaH / 'kAmArthavimukhaH zUraH, sudharmaikaretirbhavet // 47 // anvayaH - zubhAzaya ebhirbhAvaiH sarvAtmanA bhAvitAtmA kAmArthavimukhaH zUraH sudharmaikaratirbhavet // 47 // vagere durlabha sAmagrI maLI che. jo huM vidhipUrvaka cAritranI ArAdhanA karIza to TUMka samayamAM mokSa pAmIza. jo huM rAga vageremAM Asakta thaIza to pharI saMsAramAM paDIza.' Ama vicArIne te viSayo-kaSAyomAM rAga karato nathI. te niraticAra cAritra ja pALe che. Ama te TUMka samayamAM saMsArane oLaMgIne mokSane pAme che. utsarga-apavAdane nahIM jANanAro muni bahArathI ArAdhanA kare che paNa hakIkatamAM te kyAreka virAdhanA paNa hoya che. tethI te saMsAranA pArane pAmato nathI. - ahIM upadeza A pramANe che - munie utsarga-apavAda jANavA joIe ane ema karIne askhalita cAritra pALIne mokSa sAdhavo joIe. (46) avataraNikA - Ama aneka rIte upadeza ApIne have upasaMhAra kare che zabdArtha - nirmaLa aMtaHkaraNavALo, A graMthamAM kahelA badhA bhAvothI saMpUrNa rIte bhAvita thayo che AtmA jeno tevo, kAma ane arthathI parAklRkha, zUra muni saddharmamAM 4 khemAtra rativAjo thAya. (47) 1. bhavasyApi tathotsargApavAdakuzalo muniH - C, G, JI.2. to bhavet - DI Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvoktabhAvairmunirAtmAnaM bhAvayati yogasAra: 5/47 padmayA vRttiH - zubhAzayaH - zubhaH-nirmala Azaya: - antaHkaraNaM yasyeti zubhAzayaH, ebhiH - asmingranthe uktaiH bhAvaiH - adhyavasAyaiH sarvAtmanA - sarvaprakAraiH, bhAvitAtmA bhAvita:-vAsita AtmA- jIvo yeneti bhAvitAtmA, kAmArthavimukhaH - kAma:- madana icchA vA, arthaH-dhanam, kAmazcArthazceti kAmArthau, tAbhyAM vimukhaH parAGmukha iti kAmArthavimukha:, zUraH - parAkramavAn, sudharmaikaratiH - zobhanaH - zuddhazcAsau dharma :- muktimArga iti sudharmaH, tatraikA-ananyA ratiH - ruciryasyeti sudharmaikaratiH, bhavet - syAt / 598 paJcaprastAvAtmake'smingranthe vividhA bhAvA darzitAH / tadyathA - prathame prastAve devasya yathAvasthitaM svarUpaM darzitam / dvitIye prastAve tattvasAro dharmo darzitaH / tRtIye prastAve sAmyaM darzitam / caturthe prastAve sattvaM darzitam / paJcame prastAve bhAvazuddhirdarzitA / adhunA granthakAra upasaMhAraM karoti / munezcittaM nirmalaM bhavati / tasminnete bhAvA yathAvasthitA pratibimbitA bhavanti / nirmale Adarze purovarttivastuna: pratibimbaM yathAvasthitaM saGkrAmati / evaM nirmalacitto muniH pratipAditAnbhAvAnyathAvasthitAnavadhArayati / sa tadanusAreNa pravarttate / zubhAzayena muninA pUrvoktairbhAvairAtmA bhAvanIyaH / pUrvoktA bhAvAstena punaH punazcintanIyAH / abhIkSNaM tena teSAmabhyAsaH karttavyaH / evaMkaraNena tasyA''tmA tairvAsito bhavati / sa uktasvarUpAtiriktaM devaM na manyate / sa dharmaM tattvasAraM jJAtvA tatrodyacchati / sa sarvatra samo bhavati / sa sAttviko padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - pAMca prastAvavALA A graMthamAM vividha bhAvo batAvyA. te A pramANe - pahelA prastAvamAM bhagavAnanuM sAcuM svarUpa batAvyuM. bIjA prastAvamAM tattvanA sArarUpa dharma batAvyo. trIjA prastAvamAM sAmya batAvyuM. cothA prastAvamAM sattva batAvyuM. pAMcamA prastAvamAM bhAvazuddhi batAvI. have graMthakAra upasaMhAra kare che. muninuM citta nirmaLa hoya che. temAM A bhAvonuM pratibiMba barAbara paDe che. cokhA arIsAmAM sAme rahelI vastunuM pratibiMba barAbara paDe che. ema nirmaLa cittavALo muni jaNAvelA bhAvone barAbara avadhAre che. te tene anusAre pravarte che. nirmaLa cittavALA munie pUrve kahelA bhAvothI AtmAne bhAvita karavo. pUrve kahelA bhAvo teNe vAraMvAra vicAravA. vAraMvAra teNe temano abhyAsa karavo. ema karavAthI AtmA temanAthI vAsita thAya che. te jemanuM svarUpa kahevAyuM che tevA bhagavAna sivAya bIjAne bhagavAna mAnato nathI. te dharmane tattvono sAra jANI, temAM udyama kare che. te badhe samatAvALo thAya che. te sAttvika thAya che. Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/47 kAmArthavimukhaH sudharmaikaratirbhavet / 599 bhavati / sa bhAvena zuddho bhavati / muninA pUrvoktairbhAvaiH sarvAtmanA''tmA bhAvanIyaH / yathA jale nimagnaM vastraM sarvAtmanA klidyati tathA pUrvoktairbhAvairAtmA sarvathA vAsanIyaH, na tu bahirvRttyA / itthaM sarvAtmanA bhAvita AtmA prANAnte'pi vItarAgaM vinA'nyaM devaM na manyate, kSamAdidharmaM vinA'nyaM dharmaM nA'carati, samatAM na muJcati, kAtaro na bhavati, bhAvaM na mAlinIkaroti / itthaM bhAvitAtmA muniH kadApi kAmArtho na prArthayati / sa kAmArthAbhyAM nirvidyate / kAmastAlapuTaviSatulyaH / sa jIvasyAnekAni maraNAni nizcinoti / arthaM sarveSAmanarthAnAM mUlam / arthArjanArthaM jIvaH sarvANi pApAni karoti / tataH sa sarveSAmanarthAnAM bhAjanaM bhavati / uktaJca tattvAmRte - 'kAmArthoM vairiNau nityaM, vizuddhadhyAnarodhinau / santyajatAM mahAkrUrau, sukhaM saJjAyate nRNAm // 110 // ' bhAvitAtmA muniridaM vicArya kAmArthAbhyAM parAGmukho bhavati / sa svapauruSaM sphorayitvA niraticArasaMyamapAlanarUpe saddharme lIno bhavati / yathA vyAghrAdbhIto narastIvravegena dhAvati tathA saMsArAdbhIto munirapramatto bhUtvA tIvravegena dharmArAdhanAM karoti / anAdikAlAtkarmaparAdhIno'yaM jIvaH saMsAre ghoraM te bhAvathI zuddha thAya che. munie pUrve kahelA bhAvothI AtmAne saMpUrNa rIte bhAvita karavo. jema pANImAM paDeluM kapaDuM saMpUrNa rIte bhijAya che, tema pUrve kahelA bhAvo vaDe AtmAne badhI rIte vAsita karavo, bahArathI nahIM. Ama badhI rIte bhAvita thayela AtmA maraNa Ave to paNa vItarAga vinA bIjAne bhagavAna mAnato nathI, kSamA vagere dharma sivAya bIjA dharmane Acarato nathI, samatAne choDato nathI, kAyara thato nathI, bhAvane malina karato nathI. Ama bhAvita thayelo muni kyAreya kAma ane arthanI prArthanA karato nathI. te kAma ane arthathI nirveda pAme che. kAma e kAtila jhera che. te jIvanA aneka maraNone nakkI kare che. artha badhA anarthonuM mULa che. dhana kamAvA mATe jIva badhA pApo kare che. tethI te badhA anarthonuM bhAjana bane che. tattvAmRtamAM kahyuM che, "vairI, haMmezA vizuddha dhyAnane rokanArA, mahAkrUra evA kAma ane arthane tyajanArA manuSyone sukha maLe che. (110)" bhAvita AtmAvALo muni A vicArIne kAmathI ane arthathI parAThukha thAya che. te potAno puruSArtha phoravIne niraticAra saMyama pALavA rUpa saddharmamAM lIna thAya che. jema vAghathI Darelo mANasa bahu jhaDapathI doDe che, tema saMsArathI Darelo muni apramatta thaIne tIvra vegathI dharmanI ArAdhanA kare che. anAdikALathI karmane parAdhIna A jIva saMsAramAM ghora Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munirniraticAraM zramaNadharmamArAdhayati yogasAra: 5/48,49 duHkhamanubhavati / tato duHkhebhyaH karmabhyazca nirviNNo'yaM munirduHkhakarmanAzArthaM tIvratarAM dharmasAdhanAM karoti / yathA jale nimajjannaraH pravahaNaM prApya tadeva jIvanopAyaM matvA tanna muJcati tathA saMsAre bhramannayaM muniH sarvaviratidharmamavApya tameva duHkhamuktyupAyaM sukhaprAptyupAyaM ca matvA na muJcati / sa niraticAraM zramaNadharmamArAdhayati / 600 - atrAyamupadezaH - imaM granthamabhyasyA''tmAnaM bhAvayitvA kAmArthau tyaktvA saddharme lInairbhavitavyam / evaM karaNenaivaitadgranthAbhyAsaH saphalo bhavati ||47|| avataraNikA - adhunA zlokayugmena caramopadezaM dattvA granthaM samApayati mUlam - iti tattvopadezaugha - kSAlitAmalamAnasaH / nirdvandva ucitAcAraH, sarvasyAnandadAyakaH // 48 // svasvarUpasthitaH pItvA, yogI yogarasAyanam / niHzeSaklezanirmuktaM prApnoti paramaM padam // 49 // // yugmam // 'iti' zrIyogasAre bhAvazuddhijanakopadezaH paJcamaH 'prastAvaH samAptaH / sarvAgraM 206 / duHkhane anubhave che. tethI duHkhothI ane karmothI kaMTALelo A muni duHkha ane karmanA nAza mATe khUba tIvra dharmasAdhanA kare che. jema pANImAM DUbato mANasa vahANane pakaDIne tene ja jIvavAno upAya mAnIne tene choDato nathI, tema saMsAramAM bhamato A muni sarvavirati dharmane pAmIne tene ja duHkhathI mukta thavAno ane sukha meLavavAno upAya mAnIne tene choDato nathI. te niraticAra cAritradharmane ArAdhe che. ahIM upadeza A pramANe che - A graMthano abhyAsa karIne AtmAne bhAvita karIne kAma-arthane choDIne saddharmamAM lIna thavuM. Ama karavAthI ja A graMthano abhyAsa saija thAya che. (47) avataraNikA - have be zloko vaDe chello upadeza ApIne graMthane pUro kare che - - D, iti yogasAre bhAva 1. iti0 paJcamo bhAvazuddhijanakopadezaprastAvaH / cha // 5 // iti tattvopadezaugha zuddhijanakopadezaH paJcamaH prastAvaH // iti tattvopadezaugha .... - KI 2. nizzeSa ... - C, F, GI 3. sarvAgraM 206 // cha // zubhaM bhavatu // cha // cha // - B, sarvAgraM // 206 chA - E // 206 chA / - KI 4. iti yogasAranAmni yogazAstre paJcamaH prastAvaH / iti paJcaprastAvanibaddhaM yogasAraM sampUrNam ||ch / zrIH // cha // zubhaM bhavatu // kalyANamastu // cha // zrIH // - DI 5. yogasAre C, J, L, zrIyogasAre mahAzAstre - EI 6. prastAvaH sampUrNaH - LI Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5 / 48, 49 caramopadezaH anvayaH iti tattvopadezaughakSAlitAmalamAnaso nirdvandva ucitAcAraH sarvasyAnandadAyakaH svasvarUpasthito yogI yogarasAyanaM pItvA niHzeSaklezanirmuktaM paramaM padaM prApnoti // 48 // // 49 // - padmIyA vRttiH - iti granthoktaprakAreNa tattvopadezaughakSAlitAmalamAnasaH tattvAnAm-sArabhUtabhAvAnAmupadezAH - hitazikSA iti tattvopadezAH, teSAmoghaH samUha iti tattvopadezaughaH, tena kSAlitam - dhautamiti tattvopadezaughakSAlitam evambhUtamamalamvizuddhaM mAnasam - cittaM yasyeti tattvopadezaughakSAlitAmalamAnasaH, nirdvandvaH - nirgatA:kSINA dvandvA:- rAgadveSAdayo yasmAditi nirdvandvaH, ucitAcAraH - ucito yogya AcAraHkriyArUpo yasyetyucitAcAraH, sarvasya sarvajIvAnAm, AnandadAyakaH Anandasyamudo dAyaka:- arpaka ityAnandadAyakaH, svasvarUpasthitaH - svasya - nijaM svarUpaM - svabhAva iti svasvarUpam, tasminsthitaH - rata iti svasvarUpasthitaH, yogI - mokSasAdhakaH, yogarasAyanam - yoga:-muktisAdhaka kriyArUpaH, tasya rasAyanam - sAra iti yogarasAyanam, tatkarmatApannam, pItvA abhyasya, niHzeSaklezanirmuktam - niHzeSAH sarve ca te klezAH-doSAH karmmANi veti niHzeSaklezAH, tairnirmuktam-rahitamiti niHzeSaklezanirmuktam, tatkarmatApannam, paramam - zreSTham, padam - sthAnam, prApnoti - labhate / - 601 - asmingranthe granthakRtA paJcasu prastAveSu paJcopadezA dattA: / etairupadezairmunermanaH kSAlyate / tatastannirmalaM bhavati / jalena zarIravastrAdermalaH kSAlyate / etadgranthoktairbhAvairmunermithyAbhAvarUpo malaH kSAlyate / yathAvasthitadevasvarUpopadezena mithyAtvarUpo malaH kSAlyate / tatazcAtmani zabdArtha - A pramANe tattvanA upadezonA samUhathI pakhALAyelA nirmaLa manavALo, dvandvo rahita, ucita AcAravALo, badhAne AnaMda ApanAro, potAnA svarUpamAM rahelo yogI yoganA rasAyaNane pIne badhA klezothI mukta evA paramapadane pAme che. (48, 49) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - A graMthamAM graMthakAre pAMca prastAvomAM pAMca upadezo ApyA. A upadezo muninA manane pakhALe che. tethI te nirmaLa thAya che. pANI zarIra-vastra vagerenA melane dhove che. A graMthamAM kahelA bhAvo muninA kharAba bhAvorUpI melane dhove che. bhagavAnanA sAcA svarUpanA upadeza vaDe mithyAtvarUpI Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 tattvopadezaughakSAlitAmalamAnaso yogI yogasAraH 5/47,48 samyagdarzanamAvirbhavati / tattvasAradharmopadezenA'sadAcaraNarUpo malaH kSAlyate / tata Atmani samyakcAritramAvirbhavati / sAmyopadezena rAgadveSAdidoSarUpo malaH kSAlyate / tata Atmani samatA prAdurbhavati / sattvopadezena kAtaratArUpo malaH kSAlyate / tata Atmani sattvaM prakaTIbhavati / bhAvazuddhyupadezena zeSasarvadurbhAvarUpo malaH kSAlyate / tata Atmani zubhabhAvaprakAzaH prasarati manazca zuddhaM bhavati / itthaM tattvopadezairmunezcittaM nirmalaM bhavati / tataH sa munirdvandvebhyo mucyate / rAgadveSa-iSTAniSTa-svapara-mitrazatru-tRNasuvarNa-dharmAdharma-saMsAramokSAdayo dvandvAH / muniH sarvatra samo bhavati / sa iSTAniSTayorbhedaM na karoti / sa svaparayorbhedaM na karoti / sa mitrazatrUNAM bhedaM na karoti / sa tRNasuvarNayorbhedaM na karoti / sa dharmAdharmayorbhedaM na karoti / sa saMsAramokSayorbhedaM na karoti / itthaM dvandvebhyo mukto munistadevA''carati yaducitaM bhavati / sa kutrApi rAgadveSau na karoti / sa kutrApi pakSapAtaM na karoti / sa sarvatraucityena pravarttate / tasya dharme mokSe ca rAgo na bhavati na vA'dharme saMsAre ca dvessH| sa tadevA''carati yaducitaM bhavati / itthamucitAcAravattvAtsa kasyApyahitaM na karoti / mela dhovAya che. tethI AtmAmAM samyagdarzana pragaTe che. tattvonA sArarUpa dharmanA upadeza vaDe asad AcaraNarUpI mela dhovAya che. tethI AtmAmAM samyaphacAritra pragaTe che. samatAnA upadezathI rAga-dveSa vagere doSorUpI mela dhovAya che. tethI AtmAmAM samatA pragaTe che. sattvanA upadezathI kAyaratArUpI mela dhovAya che. tethI AtmAmAM satva pragaTe che. bhAvazuddhinA upadezathI bAkI badhA kharAba bhAvarUpI mela dhovAya che. tethI AtmAmAM sArA bhAvono prakAza phelAya che ane mana zuddha thAya che. rAgadveSa, priya-apriya, sva-para, mitra-zatru, ghAsa-sonuM, dharma-adharma, saMsAra-mokSa vagere dvindro che. dvandrothI mukta muni badhe samatAvALo thAya che. te priya ane apriyano bheda karato nathI. te sva ane parano bheda karato nathI. te mitro ane zatruono bheda karato nathI. te ghAsa ane suvarNano bheda karato nathI. te dharma ane adharmano bheda karato nathI. te saMsAra ane mokSano bheda karato nathI. Ama dvandothI mukta thayelo muni te ja Acare che, je ucita hoya. te kyAMya rAga-dveSa karato nathI. te kyAMya paNa pakSapAta karato nathI. te badhe aucityapUrvaka pravarte che. tene dharma ane mokSa upara rAga hoto nathI ane adharma ane saMsAra upara dveSa hoto nathI. te te ja Acare che je ucita hoya che. Ama ucita AcAravALo hovAthI te koInuM paNa ahita Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 5/48,49 yogI yogarasAyanaM pibati 603 sa tathaiva pravarttate yathA sarveSAM hitaM bhavati / tataH sarve jIvAH pramodante / muniH paraprANipIDAparihArarUpamucitamAcAramAcarati / pIDA sarveSAmaniSTA / tataH pIDAnAzena te hRSyanti / ucitAcAravAnmuniH zanaiH zanairbAhyabhAvebhyo vimukho bhavati / bAhyabhAvAnsa nIrasAnpazyati / sa svasvarUpe'vatiSThate / svasvarUpabhUtAnguNAndRSTvA sa pramodate / sa teSveva nimagno bhvti| svAdughRtapUrAnprApya kaH rUkSabhojane ratiM labheta ? evaM muniH svAtmasampadaM dRSTvA bAhyapadArthebhyo nirvidyate / sa Atmasampallubdho bhavati / tataH sa nijasvarUpe lIno bhavati / bAhyazarIreNa jagati sthito'pi munistattvataH svasvarUpe tiSThati / svasvarUpasthito muniryogarasAyanaM pibati / sa muktisAdhikAsu manovAkkAyakriyAsu pravarttate / sarvAsAM dharmArAdhanAnAM sAraH zubhabhAvaH / muniH zubhabhAveSu rato bhavati / rasAyanena zarIraM puSTIbhavati / zubhabhAvairAtmA puSTIbhavati / rAjahaMso muktAphalacArameva carati na tu tRNAdicAram / kAkastvazucAveva svacaJcuM kSipati / saMsArijIvAH kAkatulyA bhavanti / te'zubhabhAveSveva ramante / munI rAjamarAlatulyo bhavati / sa zubhabhAveSveva ramate / puSTazarIravAn svaparAkrameNa karato nathI. te tevI rIte ja pravarte che, jethI badhAnuM hita thAya. tethI badhA jIvo khuza thAya che. muni bIjA jIvone pIDA na karavArUpa ucita AcArane Acare che. pIDA badhAne apriya che. tethI pIDAno nAza thavAthI teo khuza thAya che. ucita AcAravALo muni dhIme dhIme bAhya bhAvothI parArdukha thAya che. tene bAhya bhAvo nIrasa dekhAya che. te potAnA svarUpamAM rahe che. te potAnA svarUpa samA guNone joIne khuza thAya che. te te guNomAM ja magna thAya che. svAdiSTa ghebarane pAmIne koNa lUkhA bhojanathI khuza thAya ? ema muni potAnA AtmAnI saMpatti joIne bAhya padArthothI nirveda pAme che. te AtmAnI saMpatti pAmavA lobhAya che. tethI te potAnA svarUpamAM lIna thAya che. bahAranA zarIrathI jagatamAM rahelo hovA chatAM paNa muni hakIkatamAM potAnA svarUpamAM rahe che. potAnA svarUpamAM rahela muni yoganA rasAyaNane pIve che. te mokSasAdhakamana-vacana-kAyAnI kriyAomAM pravarte che. badhI ArAdhanAono sora zubha bhAva che. muni zubha bhAvomAM rame che. rasAyaNathI zarIra puSTa thAya che. zubha bhAvothI AtmA puSTa thAya che. rAjahaMsa motIno cAro ja care che, ghAsa vagereno cAro nahIM. kAgaDo to azucimAM ja potAnI cAMca nAMkhe che. saMsArI jIvo kAgaDA jevA che. teo azubha bhAvomAM ja rame che. muni rAjahaMsa jevo che. te zubha bhAvomAM ja rame che. puSTa zarIravALo potAnA parAkramathI durjaya evA paNa zatruone haNIne Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 yogI niHzeSaklezanirmuktaM paramaM padaM prApnoti yogasAraH 5/48,49 durjeyAnapi zatrUnnihatya vijayaM prApnoti / evaM zubhabhAvaiH puSTIbhUta AtmA svavIryeNA'tidurjeyAnapyAntarazatrUnnihatya paramapadaM prApnoti / doSakarmANi eva klezarUpANi, yatastairabhibhUtA eva jIvAH saMsAre klizyante / zubhabhAvamagno munirdoSAnnAzayati / sarveSu doSeSu karmasu ca naSTeSvAtmanaH zuddhaM svarUpaM prAdurbhavati / prAptazuddhasvarUpa Atmaiva mokSaH / uktaJca dvAtriMzadvAtriMzikAsu mahopAdhyAyazrIyazovijayaiH - 'mokSaH karmakSayo nAma bhogasaMklezavarjitaH ... // 12/22 // ' itthaM doSamuktaH karmamuktaH prAdurbhUtazuddhasvarUpa AtmA paramapadaM prApnoti / sa karmabhiH sarvathA muktaH / sa doSaiH sarvathA muktaH / sa duHkhaiH sarvathA muktaH / sa pApaiH sarvathA muktaH / paramapadaM sarvaklezairmuktam / tatra duHkhalavo'pi nAsti / tatra sukhAdvaitaM vidyate / paramapadaprApta AtmA sAdyanantaM kAlaM yAvadavyAbAdhasukhamanubhavati / yatra sarvaM paramaM sarvAtizAyi bhavati tatparamapadamucyate / muktau jJAna-darzanasukha-vIryAdayo sarve'pi guNAH sarvAtizAyino bhavanti / tataH sA paramapadamityucyate / saMsArijIvaguNebhyo muktaguNAH paramAH / paramapadaprApta AtmA saMsArAtsarvathA muktaH / tena vijaya pAme che. ema zubha bhAvothI puSTa thayelo AtmA potAnA parAkramathI atidurjaya evA paNa aMdaranA zatruone haNIne paramapadane pAme che. doSo ane karmo ja klezarUpa che, kemake temanAthI parAdhIna jIvo ja saMsAramAM kleza pAme che. zubha bhAvomAM DUbelo muni doSono nAza kare che. badhA doSo ane karmo nAza thavA para AtmAnuM zuddha svarUpa pragaTe che. potAnA zuddha svarUpane pAmelo AtmA ja mokSa che. dvAnnizadvatrizikAmAM mahopAdhyAya zrIyazovijayajIe kahyuM che - "mokSa e karmano kSaya che. te bhoganA saMklezathI rahita che... (12/22) Ama doSothI ane karmothI mukta thayelo ane jenuM zuddha svarUpa pragaTyuM che evo AtmA paramapada pAme che. te karmothI badhI rIte mukta che. te doSothI badhI rIte mukta che. te duHkhothI badhI rIte mukta che. te pApothI badhI rIte mukta che. paramapada badhA klezothI mukta che. tyAM jarAya duHkha nathI. tyAM sukha ja sukha che. paramapada pAmelo AtmA sAdi anaMtakALa sudhI avyAbAdha (pIDArahita) sukhane anubhave che. jyAM badhu parama eTale ke badhAthI caDhiyAtuM hoya te paramapada kahevAya che. mokSamAM jJAna-darzana-sukha-vIrya vagere badhAya guNo badhAthI caDhiyAtA che. tethI tene paramapada kahevAya che. saMsArI jIvanA guNo karatAM mukta jIvonA guNo caDhiyAtA che. paramapada pAmelo AtmA saMsArathI sarvathA mukta thAya Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/48, 49 granthakAro'smAkamupakArI 605 punaH kadApi saMsAre nA''gantavyam / muktAvAtmA pudgalaiH sarvathA mukto bhavati / tataH sa sahajamAnandamanubhavati / sa Anando na zabdagamyaH parantvanubhavagamyaH / itthamasmingranthe uktairupadezairmunermano nirmalIbhavati / tataH sa dvandvairmucyate / tataH sa ucitAcAravAn bhavati / tataH sa sarveSAmAnandaprado bhavati / tataH sa svasvarUpe tiSThati / tataH sa zubhabhAvarUpaM yogarasAyanaM pibati / tatastasya sarve klezA kSIyante / tataH sa sarvaklezarahitaM paramapadaM prApnoti / itthaM granthakAreNA'tra granthe paramapadaprApteH sundaro mArgo darzitaH / jIvairetadanusAreNa paramapadamArge prasthAtavyam / evaM te zIghraM paramapadaM prApnuvanti // 48 // // 49 // muktimArgapradarzakatvAdgranthakAro'smAkamupakArI / tatastaM namaskRtyemAM vRttiM samApayAmi / granthakAreNa granthe kutrApi svanAma na likhitaM nA'pi sUcitam / tatastaM vizeSeNa vayaM na jAnImaH / parantvetadgranthoktairbhAvaistasya sAmAnyaM svarUpaM jJAtuM zakyate / sa prakRSTaH sAdhaka AsIt / sa bAhyabhAvaparAGmukha AsIt / sa zAstrANAmaidamparyaM prajJAtavAn / sa paramAtmano che. teNe pAchuM kyAre paNa saMsAramAM AvavAnuM nathI. mukta AtmA pudgalothI sarvathA mukta thAya che. tethI te sahaja AnaMdane anubhave che. te AnaMda zabdo dvArA jANI ke jaNAvI zakAto nathI, paNa anubhavathI ja jANI zakAya che. Ama A graMthamAM kahelA upadezo vaDe muninuM mana nirmaLa thAya che. tethI te dvandvothI mUkAya che. tethI te ucita AcAravALo thAya che. tethI te badhAne AnaMda ApanAro thAya che. tethI te potAnA svarUpamAM rahe che. tethI te zubha bhAvarUpI yoganuM rasAyaNa pIve che. tethI tenA badhA klezo nAza pAme che. tethI te badhA kleza rahita paramapadane pAme che. Ama graMthakAre A graMthamAM paramapadane pAmavAno suMdara mArga batAvyo che. jIvoe ene anusAra paramapadanA mArga upara cAlavuM joIe. Ama teo jaldIthI paramapadane pAme che. (48,49) muktino mArga batAvanAra hovAthI graMthakAra ApaNA upakArI che. tethI temane namaskAra karIne A vRttine pUrI karuM chuM. graMthakAre graMthamAM kyAMya paNa potAnuM nAma lakhyuM ke sUcavyuM nathI. tethI temane vizeSathI ApaNe jANatAM nathI. paraMtu A graMthamAM kahelA bhAvo vaDe temanuM sAmAnya svarUpa jANI zakAya che. teo UMcA sAdhaka hatA. teo bAhyabhAvothI parAkrRkha hatA. temaNe zAstrono rahasyArtha jANyo hato. temaNe paramA 3-23 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttikartturudgArAH yogasAra: 5/48,49 606 yathAvasthitaM svarUpaM jJAtavAn / sa tAttvikaM dharmaM jJAtavAn / sa samatAmagno'bhavat / sa sAttvika AsIt / sa sadA zubhabhAveSvaramata / so'pramatto'bhavat / sa tIvratarAM dharmArAdhanAM kRtvA svajanma saphalamakarot / sa niHspRho'bhavat / sa yaza: kIrtiJca nA''kAGkSat kiM bahunA ? sa zIghramuktigAmI mahAyogyAsIt / tasmai mahAyogine punaH punaH namo namaH / 'yogasAra 'nAmno'sya granthasya vRttirmayA granthokta zlokAnAM tAtparyaM jJAtuM jJApayituJca dRbdhA / granthakAro mahAtmA''sIt / ahaM tvajJaH sarvathA tasmAddhInazca / mayA jinoktamArgAnusAriNyA prajJayA gurukRpayA granthakRdbhAvaprakaTanaprayAsaH kRtaH / asyAM vRttau mayA kiJcidapi granthakArAzayaviruddhaM jinAjJAviruddhaM vA nibaddhaM syAttarhi tadarthaM mithyAduSkRtaM dadAmi / matimAndyAdanyakAraNAdvA jAtA mama kSatIrvidvadbhirbahuzrutaiH zodhanIyAH kSantavyAzca / savRttikamenaM granthamAtmasAtkRtvA sarve'pi zIghraM paramapadaM prApyAsurityabhilaSAmi / ahamapi savRttike'smingranthe uktAnbhAvAnAtmasAtkRtvA zIghraM paramapadaM prApyAsamiti paramAtmAnaM prArthaye / vIranirvANAt 2536 varSe vaikramIye 2066 varSe mAghamAse kRSNapakSe dvitIyAyAM tmAnuM sAcuM svarUpa jANyuM hatuM. temaNe sAcA dharmane jANyo hato. teo samatAmAM magna hatA. teo sAttvika hatA. teo haMmezA zubha bhAvomAM ramatA hatA. teo apramatta hatA. temaNe dharmanI joradAra ArAdhanA karIne potAno janma saphaLa karyo hato. teo niHspRhI hatA. teo yaza ane kIrtine jhaMkhatA na hatA. vadhu to zuM kahevuM ? teo jaldI mokSe janArA eka mahAyogI hatA. te mahAyogIne vAraMvAra vaMdana. yogasAra nAmanA A graMthanI vRtti meM graMthamAM kahelA zlokonA rahasyane jANavA ane jaNAvavA racI che. graMthakAra mahApuruSa hatA. huM to ajJAnI ane badhI rIte temanAthI hIna chuM. meM bhagavAne batAvelA mArgane anusaranArI buddhithI gurukRpAthI zakti pramANe graMthakAranA bhAvone pragaTa karavAno prayAsa karyo che. A vRttimAM meM kaMI paNa graMthakAranA bhAvathI viruddha ke jinAjJAthI viruddha kahyuM hoya to tenuM micchAmi dukkaDaM ApuM chuM. buddhinI maMdatAne lIdhe ke bIjA koI kAraNane lIdhe thayelI mArI kSatione vidvAna bahuzrutoe zuddha karavI ane mApha karavI. vRtti sahitanA A graMthane AtmasAt karIne badhA ya zIghra paramapadane pAmo, evI huM abhilASA karuM chuM. huM paNa vRtti sahitanA A graMthamAM kahelA bhAvone AtmasAt karIne zIghra paramapadane pAmuM, evI paramAtmAne prArthanA karuM chuM. vIrasaMvat 2536 varase - Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5 / 48, 49 padmIyavRttisamAptiH 607 tithau zanivAsare marubhUmau siroDInagare kevalabAgatIrthe yogasArasyeyaM vRttiH samAptA / zubhaM bhavatu sarvajagataH / iti zrIyogasAre bhAvazuddhijanakopadezasya paJcamasya prastAvasya vRttiH samAptA / saMsArAvAsanivRttAH, zivasaukhyasamutsukAH / sadbhiste gaditAH prAjJAH, zeSAstvarthasya vaJcakAH // AmaraNAntAH praNayAH, kopaasttkssnnbhngguraaH| parityAgAzca niHsaGgA, bhavanti hi mahAtmanAm // vikrama saMvat 2066 varase mahA vada bIjanA divase zanivAre marubhUmi (rAjasthAna)mAM siroDInagaramAM kevalabAgatIrthamAM yogasAranI A vRtti pUrNa thaI. sarva jagatanuM kalyANa thAo. Ama yogasAra graMthanA bhAvazuddhine pedA karavAno upadeza ApanArA pAMcamA prastAvanI vRttino bhAvAnuvAda pUrNa thayo. jeo saMsAra nivAsathI virakta thayA che ane jeo mokSanA sukha meLavavA utsuka che temane ja satpuruSoe paMDita kahyA che. te sivAyanA bIjA to (paMDita zabdanA) arthathI chetaranArA che (eTale arthavinAnA nAmanA ja paMDita che.) ema jANavuM. mahApuruSonI prIti maraNa sudhI rahe che, temano gusso tatkALa ja nAza pAme che ane temanuM dAna saMga vinAnuM hoya che. (eTale badalA vagerenI icchA vinAnuM hoya che.) Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 608 pratiH . yogasAraH 5/48,49 [ prazasti ] tapAgacche purA jAtA, vijayAnandasUrayaH / AtmArAmeti vikhyAtAH, paramAnandadAyinaH // 1 // kamalamiva nirlepA-statkramapadmaSaTpadAH / zrImatkamalasUrIzAH, saJjAtA dRDhasaMyamAH // 2 // AnandasUriziSyAH shrii-viirvijyvaackaaH| karmanAze mahAvIrAH, saJjAtA dhairyazAlinaH // 3 // tacchiSyA dAnasUrIzA, jAtAH sujJAnadAyinaH / niratA gurusevAyAM, siddhAntasAravedinaH // 4 // jAtA: zrIpremasUrIzA-stacchiSyAH premasAgarAH / karmasAhityaniSNAtAH, siddhaantpaargaaminH||5|| tacchiSyA abhavandAntAH, zAntA nyAyavizAradAH / bhuvanabhAnusUrIzA, vardhamAnatapasvinaH // 6 // padmavijayapannyAsA - stadantevAsino'bhavan / sAgaravaragambhIrA, gurucaraNasevinaH // 7 // bhuvanabhAnusUrINAM, vidyante paTTadhAriNaH / zrIjayaghoSasUrIzA, samprati tu gaNAdhipAH // 8 // prazasti, tapAgacchamAM pahelA "AtmArAmajI" e nAmathI prasiddha, paramAnaMda ApanArA zrIvijayAnaMdasUrIzvarajI mahArAja thayA. (1) temanA caraNakamaLamAM bhamarA samAna, kamaLa jevA nirlepa, daDha saMyamavALA zrIkamalasUrIzvarajI mahArAja thayA. (2) zrIAnaMdasUrIzvarajI mahArAjanA ziSya, karmono nAza karavAmAM mahAvIra, vairyathI zobhatA evA upAdhyAya zrIvIravijayajI thayA. (3) temanA ziSya, samyajJAna ApanArA, gurusevAmAM haMmezA rata, siddhAMtanA sArane jANanArA evA zrIdAnasUrIzvarajI mahArAja thayA. (4) temanA ziSya, premanA sAgara samA, karmasAhityamAM niSNAta, siddhAMtanA pArane pAmelA evA zrI premasUrIzvarajI mahArAja thayA. (5) temanA ziSya, dAMta, zAMta, nyAyavizArada, vardhamAna tapa karanArA evA zrIbhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAja thayA. (6) temanA ziSya, sAgara jevA zreSTha gaMbhIra, gurunA caraNane sevanArA evA paMnyAsa zrIpadmavijayajI mahArAja thayA. (7) hAla zrIbhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjanA paTTadhara zrIjayaghoSasUrIzvarajI mahArAja gacchAdhipati che. (8) Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 5/48,49 prazastiH / 609 santi pannyAsapadmAnAM, ziSyA arhadupAsakAH / vairAgyadezanAdakSAH, zrIhemacandrasUrayaH // 9 // tavIziSyalezena, ravitA ratnavodhinA / 'padmIyA' vRttireSA zrI-yogasArasya vodhavA II ahetAM gurudevAnAM, dharmasya nRpayA tathA / tUbyA svaparavodhAya, zubhA vRttiriya mayaoN / / / / viparItaM jinAjJAyAH, syAddRbdhamatra cenmayA / tarhi manovacaH kAyaiH, kSamAM tadarthamarthaye // 12 // vRttavizvanenAsyA, mayA pukhyamavApi yat / tena mavantu sarvatra, sarve'pi suvina: savA rU zrIyogasArasya padmIya-TIkAyA ratnabodhinA / dRbdho bhAvAnuvAdazca, svRjugurjarabhASayA // 14 // teer se iti zrIyogasArasya vRttiH samAptA / 98 za .. paMnyAsa zrIpadmavijayajI mahArAjanA ziSya, arihaMtanA upAsaka, vairAgyanI dezanA ApavAmAM hoMziyAra evA zrIhemacandrasUrIzvarajI mahArAja che. (9) temanA ziSyANu muni ratnabodhivijaye zrIyogasAranI A bodha ApanArI padmIyA vRtti racI. (10) arihaMta bhagavaMto, gurudevo ane dharmanI kRpAthI sva-paranA bodha mATe mArA vaDe A zubha vRtti racAI. (11) A vRttimAM jo meM jinAjJAthI viparIta racyuM hoya to tenI mATe mana, vacana, kAyAthI kSamA mAMgu chuM. (12) A vRtti racavAthI mane je puNya maLyuM hoya tenAthI badhe badhAya jIvo haMmezA sukhI thAo. (13) muni ratnabodhivijaye yogasAranI padmIyA TIkAno atisa2La gujarAtI bhASAmAM bhAvAnuvAda racyo. (14) Ama zrIyogasAranI padmIyA vRttino bhAvAnuvAda pUrNa thayo. Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 610 OM OM pUrvamaharSiviracitaH yogasAraH padmIyavRtti-tadgurjarabhAvAnuvAda-vibhUSitaH dvitIyo bhAgaH samAptaH pUrvamaharSiviracitaH yogasAraH X padmIyavRtti-tadgurjarabhAvAnuvAda-vibhUSitaH II . samAptaH Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-10 zrIyogasArasya mUlavRttAni [ prathamaH prstaavH| praNamya paramAtmAnaM, rAgadveSavivarjitam / yogasAraM pravakSyAmi, gambhIrArthaM samAsataH // 1 // yadA dhyAyati yadyogI, yAti tanmayatAM tadA / dhyAtavyo vItarAgastan-nityamAtmavizuddhaye // 2 // zuddhasphaTikasaGkAzo, niSkalazcAtmanA''tmani / paramAtmeti sa jJAtaH, pradatte paramaM padam // 3 // kintu na jJAyate tAvad-yAvanmAlinyamAtmanaH / jAte sAmyena nairmalye, sa sphuTaH pratibhAsate // 4 // tattvanantAnubandhyAdi-kaSAyavigamakramAt / AtmanaH zuddhikRtsAmyaM, zuddhaM zuddhataraM bhavet // 5 // sAmyazuddhikrameNaiva, sa vizudhyata AtmanaH / samyaktvAdiguNeSu syAt, sphuTaH sphuTataraH prabhuH // 6 // sarvamohakSayAtsAmye, sarvazuddhe sayogini / sarvazuddhAtmanastveSa, prabhuH sarvasphuTIbhavet // 7 // kaSAyA apasarpanti, yAvatkSAntyAditADitAH / tAvadAtmaiva zuddho'yaM, bhajate paramAtmatAm // 8 // upasarpanti te yAvat-prabalIbhUya dehiSu / / sa tAvanmalinIbhUto, jahAti paramAtmatAm // 9 // kaSAyAstannihantavyA-stathA tatsahacAriNaH / nokaSAyAH zivadvArA-gargalIbhUtA mumukSubhiH // 10 // Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 612 zrIyogasArasya mUlavRttAni, prathamaH prastAvaH hantavyaH kSamayA krodho, mAno mArddavayogataH / mAyA cArjavabhAvena, lobhaH santoSapoSataH // 11 // harSaH zoko jugupsA ca bhayaM ratyaratI tathA / vedatrayaM ca hantavyaM, tattvajJairdRDhadhairyataH // 12 // rAgadveSamayeSveSu hateSvAntaravairiSu / sAmye sunizcale yAyA-dAtmaiva paramAtmatAm // 13 // sa tAvaddehinAM bhinnaH samyagyAvanna lakSyate / lakSitastu bhajatyaikyaM, rAgAdyaJjanamArjanAt // 14 // yAdRzo'nantavIryAdi-guNo'tivimalaH prabhuH / tAdRzAste'pi jAyante, karmamAlinyazodhanAt // 15 // AtmAno dehino bhinnAH, karmmapaGkakalaGkitAH / adehaH karmanirmuktaH, paramAtmA na bhidyate // 16 // saGkhyayA'nekarUpo'pi, guNatastveka eva saH / anantadarzanajJAna-vIryAnandaguNAtmakaH // 17 // jAtarUpaM yathA jAtyaM, bahurUpamapi sthitam / sarvatrApi tadevaikaM, paramAtmA tathA prabhuH // 18 // , AkAzavadarUpo'sau cidrUpo nIrujaH zivaH / siddhikSetragato'nanto, nityaH zaM paramaznute // 19 // yenaivArAdhito bhAvAt-tasyAsau kurute zivam / sarvajantusamasyAsya, na parAtmavibhAgitA // 20 // 1 kRtakRtyo'yamArAddhaH, syAdAjJApAlanAtpunaH / AjJA tu nirmalaM cittaM karttavyaM sphaTikopamam // 21 // jJAnadarzanazIlAni, poSaNIyAni sarvadA / rAgadveSAdayo doSA, hantavyAzca kSaNe kSaNe // 22 // etAvatyeva tasyAjJA, karmadrumakuThArikA / samastadvAdazAGgArtha-sArabhUtA'tidurlabhA // 23 // pariziSTam 1 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIyogasArasya mUlavRttAni, prathamaH prastAvaH pariziSTam 1 vizvasya vatsalenA'pi, trailokyaprabhuNA'pi ca / sAkSAdviharamANena, zrIvIreNa tadA kila // 24 // ta eva rakSitA duHkha-bhairavAdbhavasAgarAt / iyaM yaiH svIkRtA bhakti-nirbharairabhayAdibhiH // 25 // yaistu pApabharAkrAntaiH, kAlasaukarikAdibhiH / na svIkRtA bhavAmbhodhau, te bhramiSyanti duHkhitAH // 26 // // tribhirvizeSakam // sarvajantuhitAzaivA''jJaiva mokSaikapaddhatiH / caritA'jJaiva cAritra - mAjJaiva bhavabhaJjanI // 27 // iyaM tu dhyAnayogena, bhAvasArastutistavaiH / pUjAdibhiH sucAritra - caryayA pAlitA bhavet // 28 // ArAdhito'stvasau bhAva- stavena vratacaryayA / tasya pUjAdinA dravya- stavena tu sarAgatA // 29 // cintAmaNyAdikalpasya, svayaM tasya prabhAvataH / kRto dravyastavo'pi syAt - kalyANAya tadarthinAm // 30 // svargApavargado dravya-stavo'trApi sukhAvahaH / hetuzcittaprasattestat- karttavyo gRhiNA sadA // 31 // bhavedviratirapyasya, yathAzakti punaryadi / tataH prakSaritaH siMhaH karmanimarthanaM prati // 32 // , 613 zrAvako bahukarmA'pi, pUjAdyaiH zubhabhAvataH / dalayitvA'khilaM karma, zivamApnoti satvaram // 33 // yenA''jJA yAvadArAddhA, sa tAvallabhate sukham / yAvadvirAdhitA yena, tAvadduHkhaM labheta saH // 34 // sadA tatpAlane lInaiH, paramAtmA''tmanA''tmani / samyak sa jJAyate jJAto, mokSaM ca kurute prabhuH // 35 // buddho vA yadi vA viSNu-ryadvA brahmA'thavezvaraH / ucyatAM sa jinendro vA, nArthabhedastathApi hi // 36 // Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam 1 zrIyogasArasya mUlavRttAni, dvitIyaH prastAvaH mamaiva devo devaH syAt, tava naiveti kevalam / matsarasphUrjitaM sarva-majJAnAnAM vijRmbhitam // 37 // yathAvasthitavijJAta-tatsvarUpAstu kiM kvacit / vivadante mahAtmAna-stattvavizrAntadRSTayaH // 38 // svarUpaM vItarAgatvaM, punastasya na rAgitA / rAgo yadyatra tatrAnye, doSA dveSAdayo dhruvam // 39 // tairdoSairdUSito devaH, kathaM bhavitumarhati / itthaM mAdhyasthyamAsthAya, tattvabuddhyA'vadhAryatAm // 40 // yadvA rAgAdibhirdoSaiH, sarvasaGklezakArakaiH / dUSitena zubhenA'pi, devenaiva hi tena kim ? // 41 // vItarAgaM yato dhyAyan, vItarAgo bhavedbhavI / ilikA bhramarI bhItA, dhyAyantI bhramarI yathA // 42 // rAgAdidUSitaM dhyAyan-rAgAdivivazo bhavet / kAmukaH kAmukIM dhyAyan-yathA kAmaikavihvalaH // 43 // rAgAdayastu pApmAno, bhavabhramaNakAraNam / na vivAdo'tra ko'pyasti, sarvathA sarvasammate // 44 // vItarAgamato dhyAyana, vItarAgo vimucyate / rAgAdimohitaM dhyAyan, sarAgo badhyate sphuTam // 45 // ya eva vItarAgaH sa, devo nizcIyatAM tataH / bhavinAM bhavadambholiH, svatulyapadavIpradaH // 46 // dvitIyaH prastAvaH sarve'pi sAmprataM lokAH, prAyastattvaparAGmukhAH / klizyante svAgrahagrastA, dRSTirAgeNa mohitAH // 1 // dRSTirAgo mahAmoho, dRSTirAgo mahAbhavaH / dRSTirAgo mahAmAro, dRSTirAgo mahAjvaraH // 2 // Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 615 pariziSTam 1 zrIyogasArasya mUlavRttAni, dvitIyaH prastAvaH patitavyaM janaiH sarvaiH, prAyaH kAlAnubhAvataH / pApo matsarahetustan-nirmito'sau satAmapi // 3 // mohopahatacittAste, maitryAdibhirasaMskRtAH / svayaM naSTA janaM mugdhaM, nAzayanti ca dhig hahA // 4 // pare hitamatimaitrI, muditA guNamodanam / upekSA doSamAdhyasthyaM, karuNA duHkhamokSadhIH // 5 // maitrI nikhilasattveSu, pramodo guNazAliSu / mAdhyasthyamavineyeSu, karuNA duHkhidehiSu // 6 // dharmakalpadrumasyaitA, mUlaM maitryAdibhAvanAH / yairna jJAtA na cAbhyastAH, sa teSAmatidurlabhaH // 7 // aho vicitraM mohAndhyaM, tadandhairiha yajjanaiH / doSA asanto'pIkSyante, pare santo'pi nA''tmani // 8 // madIyaM darzanaM mukhyaM, pAkhaNDAnyaparANi tu / madIya AgamaH sAraH, parakIyAstvasArakAH // 9 // tAttvikA vayamevAnye, bhrAntAH sarve'pyatAttvikAH / iti matsariNo dUro-tsAritAstattvasArataH // 10 // // yugmm|| yathA''hatAni bhANDAni, vinazyanti parasparam / tathA matsariNo'nyonyaM, hI doSagrahaNAddhatAH // 11 // paraM patantaM pazyanti, na tu svaM mohamohitAH / kurvantaH paradoSANAM, grahaNaM bhavakAraNam // 12 // yathA parasya pazyanti, doSAnyadyAtmanastathA / saivAjarAmaratvAya, rasasiddhistadA nRNAm // 13 // rAgadveSavinAbhUtaM, sAmyaM tattvaM yaducyate / svazaMsinAM va tatteSAM, paradUSaNadAyinAm // 14 // mAne'pamAne nindAyAM, stutau vA leSTukAJcane / jIvite maraNe lAbhA-lAbhe raGke mahaddhike // 15 // Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 616 zrIyogasArasya mUlavRttAni, dvitIyaH prastAvaH pariziSTam 1 zatrau mitre sukhe duHkhe, hRSIkArthe zubhAzubhe / sarvatrApi yadekatvaM, tattvaM tadbhedyatAM (vedyatAM) param // 16 // // yugmam // aSTAGgasyApi yogasya, sArabhUtamidaM khalu / yato yamAdivyAso'smin, sarvo'pyasyaiva hetave // 17 // kriyate dadhisArAya, dadhimantho yathA kila / tathaiva sAmyasArAya, yogAbhyAso yamAdikaH // 18 // adya kalye'pi kaivalyaM, sAmyenA'nena nA'nyathA / pramAdaH kSaNamapyatra, tataH kartuM na sAmpratam // 19 // kiM buddhena ? kimIzena ?, kiM dhAtrA ? kimu viSNunA ? / ki jinendreNa ? rAgAdyai-yadi svaM kaluSaM manaH // 20 // kiM nAgnyena ? sitai raktaiH, kiM paTaiH ? kiM jaTAbharaiH ? / kiM muNDamuNDanenApi ?, sAmyaM sarvatra no yadi // 21 // kiM vrataiH ? kiM vratAcAraiH ?, kiM tapobhirjapaizca kim ? kiM dhyAnaiH ? kiM tathA dhyeyai-rna cittaM yadi bhAsvaram // 22 // kiM kliSTendriyarodhena, kiM sadA paThanAdibhiH / kiM sarvasvapradAnena, tattvaM nonmIlitaM yadi // 23 // nAJcalo mukhavastraM na, na rAkA na caturdazI / na zrAddhAdipratiSThA vA, tattvaM kintvamalaM manaH // 24 // dRSTvA zrIgautama buddha-stripaJcazatatApasaiH / bharatapramukhairvApi, kaH kRto bAhyakugrahaH ? // 25 // dRDhaprahArivIreNa, cilAtIputrayoginA / ilAputrAdibhizcaiva, sevito yoga uttamaH // 26 // yena kena prakAreNa, devatArAdhanAdinA / cittaM candrojjvalaM kArya, kimanyairgrahakugrahaiH ? // 27 // tathA cintyaM tathA vAcyaM, ceSTitavyaM tathA tathA / malImasaM mano'tyarthaM, yathA nirmalatAM vrajet // 28 // Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 617 pariziSTam 1 zrIyogasArasya mUlavRttAni, tRtIyaH prastAvaH caJcalasyAsya cittasya, sadaivotpathacAriNaH / upayogaparaiH stheyaM, yogibhiryogakAGkSibhiH // 29 // sukaraM maladhAritvaM, sukaraM dustapaM tapaH / sukaro'kSanirodhazca, duSkaraM cittazodhanam // 30 // pApabuddhyA bhavetpApaM, ko mugdho'pi na vettyadaH / dharmabuddhyA tu yatpApaM, taccintyaM nipuNaM budhaiH // 31 // aNumAtrA api guNA, dRzyante svadhiyA''tmani / doSAstu parvatasthUlA, api naiva kathaJcana // 32 // ta eva vaiparItyena, vijJAtavyAH paraM vacaH / digmoha iva ko'pyeSa, mahAmoho mahAbalaH // 33 // dharmasya bahudhA'dhvAno, loke vibhramahetavaH / teSu bAhyaphaTATopA-ttattvavibhrAntadRSTayaH // 34 // svasvadarzanarAgeNa, vivadanto mitho janAH / sarvathaivAtmano dharmaM, manyante na parasya tu // 35 // // yugmam // yatra sAmyaM sa tatraiva, kimAtmaparacintayA / jAnIta tadvinA haMho !, nAtmano na parasya ca // 36 // kSAntyAdirdazadhA dharmaH, sarvadharmaziromaNiH / so'pi sAmyavatAmeva, maitryAdikRtakarmaNAm // 37 // sAmyaM samastadharmANAM, sAraM jJAtvA tato budhAH / bAhyaM dRSTigrahaM muktvA , cittaM kuruta nirmalam // 38 // | tRtIyaH prastAvaH sahajAnandasAmyasya, vimukhA mUDhabuddhayaH / icchanti duHkhadaM duHkho-tpAdyaM vaiSayikaM sukham // 1 // kaSAyA viSayA duHkha-miti vetti janaH sphuTam / tathApi tanmukhaH kasmAd-dhAvatIti na budhyate // 2 // Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 zrIyogasArasya mUlavRttAni, tRtIyaH prastAvaH pariziSTam 1 sarvasaGgaparityAgaH, sukhamityapi vetti saH / sammukho'pi bhavetki na, tasyetyapi na budhyate // 3 // sUkSmAH sUkSmatarA bhAvA, bhedyante sUkSmabuddhibhiH / etadvayaM tu durbhedaM, teSAmapi hi kA gatiH // 4 // aparAdhAkSamA krodho, mAno jAtyAdyahaGkRtiH / lobhaH padArthatRSNA ca, mAyA kapaTaceSTitam // 5 // zabdarUparasasparza-gandhAzca mRgatRSNikAH / duHkhayanti janaM sarvaM, sukhAbhAsavimohitam // 6 // // yugmam // nopendrasya na cendrasya, tatsukhaM naiva cakriNaH / sAmyAmRtavinirmagno, yogI prApnoti yatsukham // 7 // rAgo'bhISTeSu sarveSu, dveSo'niSTeSu vastuSu / krodhaH kRtAparAdheSu, mAnaH paraparAbhave // 8 // lobhaH padArthasamprAptau, mAyA ca paravaJcane / gate mRte tathA zoko, harSazcAgatajAtayoH // 9 // atirviSayagrAme, cA'zubhe ca zubhe ratiH / caurAdibhyo bhayaM caiva, kutsA kutsitavastuSu // 10 // vedodayazca sambhoge, vilIyeta muneryadA / antaHzuddhikaraM sAmyA-mRtamujjRmbhate tadA // 11 // // catubhiH kalApakam // eteSu yena kenA'pi, kRSNasarpaNa dehinaH / daSTasya nazyati kSipraM, vivekavarajIvitam // 12 // durvijeyA durucchedyA, ete'bhyantaravairiNaH / uttiSThamAnA evAto, rakSaNIyAH prayatnataH // 13 // yadyAtmA nirjito'mIbhi-stato duHkhogamo mahAn / yadyAtmanA jitA ete, mahAn saukhyAgamastadA // 14 // sahajAnandatA seyaM, saivAtmArAmatA matA / unmanIkaraNaM tadyan, muneH zamarase layaH // 15 // Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 619 pariziSTam 1 zrIyogasArasya mUlavRttAni, tRtIyaH prastAvaH sAmyaM mAnasabhAveSu, sAmyaM vacanavIciSu / sAmyaM kAyikaceSTAsu, sAmyaM sarvatra sarvadA // 16 // svapatA jAgratA rAtrau, divA cAkhilakarmasu / kAyena manasA vAcA, sAmyaM sevyaM suyoginA // 17 // // yugmam // yadi tvaM sAmyasantuSTo, vizvaM tuSTaM tadA tava / tallokasyAnuvRttyA kiM, svamevaikaM samaM kuru // 18 // zrutazrAmaNyayogAnAM, prapaJcaH sAmyahetave / tathApi tattvatastasmA-jjano'yaM plavate bahiH // 19 // svAdhInaM svaM parityajya, viSamaM doSamandiram / asvAdhInaM paraM mUDha !, samIkartuM kimAgrahaH ? // 20 // vRkSasya chidyamAnasya, bhUSyamANasya vAjinaH / yathA na roSastoSazca, bhavedyogI samastathA // 21 // sUryo janasya tApAya, somaH zItAya khidyate / tadyogI sUryasomAbhaH, sahajAnandatAM bhajet // 22 // yathA guDAdidAnena yatkiJcittyAjyate zizaH / calaM cittaM zubhadhyAne-nA'zubhaM tyAjyate tathA // 23 // sarvabhUtAvinAbhUtaM, svaM pazyansarvadA muniH / maitryAdyamRtasammagnaH, va klezAMzamapi spRzet ? // 24 // nAjJAnAdvAlako vetti, zatrumitrAdikaM yathA / tathAtra ceSTate jJAnI, tadihaiva paraM sukham // 25 // toSaNIyo jagannAtha-stoSaNIyazca sadguruH / toSaNIyastathA svAtmA, kimanyairbata toSitaiH // 26 // kaSAyaviSayAkrAnto, bahirbuddhirayaM janaH / kiM tena tuSTaruSTena, toSaroSau ca tatra kim ? // 27 // asadAcAriNaH prAyo, lokAH kAlAnubhAvataH / dveSasteSu na karttavyaH, saMvibhAvya bhavasthitim // 28 // Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 620 zrIyogasArasya mUlavRttAni, caturthaH prastAvaH niHsaGgo nirmamaH zAnto, nirIhaH saMyame rataH / yadA yogI bhavedanta- stattvamudbhAsate tadA // 29 // sadvRkSaM prApya nirvAti, ravitapto yathA'dhvagaH / mokSAdhvasthastapastapta - stathA yogI paraM layam // 30 // iti sAmyatanutrANa - trAtacAritravigrahaH / mohasya dhvajinIM dhIro, vidhvaMsayati lIlayA // 31 // caturtha: prastAva: tyaktvA rajastamobhAvau, sattve cittaM sthirIkuru / na hi dharmAdhikAro'sti, hInasattvasya dehinaH // 1 // hInasattvo yato jantu- rbAdhito viSayAdibhiH / bADhaM patati saMsAre, svapratijJAvilopanAt // 2 // sAvadyaM sakalaM yogaM, pratyAkhyAyA'nyasAkSikam / vismRtAtmA punaH klIbaH, sevate dhairyavarjitaH // 3 // tAvad guruvacaH zAstraM tAvattAvacca bhAvanAH / kaSAyaviSayairyAvan, na manastaralIbhavet // 4 // kaSAyaviSayagrAme, dhAvantamatidurjayam / yaH svameva jayatyekaM, sa vIratilakaH kutaH ? // 5 // dhIrANAmapi vaidhurya-karai raudraparISahaiH / spRSTaH san ko'pi vIrendraH, sammukho yadi dhAvati // 6 // upasarge sudhIratvaM, subhIrutvamasaMyame / lokAtigaM dvayamidaM, muneH syAdyadi kasyacit // 7 // duHsahA viSayAstAvat, kaSAyA atiduHsahAH / parISahopasargAzcA'dhikaduHsahaduHsahAH // 8 // jagattrayaikamalazca kAmaH kena vijIyate / munivIraM vinA kaJciccittanigrahakAriNam // 9 // pariziSTam 1 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 621 pariziSTam 1 zrIyogasArasya mUlavRttAni, caturthaH prastAvaH munayo'pi yatastena, vivazIkRtacetasaH / ghore bhavAndhakUpe'smin, patitvA yAntyadhastalam // 10 // tAvaddhairyaM mahattvaM ca, tAvad tAvadvivekitA / kaTAkSavizikhAnyAvan-na kSipanti mRgekSaNAH // 11 // gRhaM ca gRhavArtA ca, rAjyaM rAjyazriyo'pi ca / samarpya sakalaM strINAM, ceSTante dAsavajjanAH // 12 // sA mitraM saiva mantrI ca, sA bandhuH saiva jIvitam / sA devaH sA guruzcaiva, sA tattvaM svAminI ca sA // 13 // rAtrau divA ca sA sA sA, sarvaM sarvatra saiva hi / evaM stryAsaktacittAnAM, ka dharmakaraNe ratiH // 14 // // yugmam // strIsamudre'tra gambhIre, nimagnamakhilaM jagat / unmajjati mahAtmA'smAd-yadi ko'pi kathaJcana // 15 // dUre dUratare vA'stu, khaDgadhAropamaM vratam / hInasattvasya hI cintA, svodarasyApi pUraNe // 16 // yattadarthaM gRhasthAnAM, bahucATuzatAni saH / bahudhA ca karotyuccaiH, zveva dainyaM pradarzayan // 17 // tvamAryA tvaM ca mAtA me, tvaM svasA tvaM pitRSvasA / ityAdijJAtisambandhAn-kurute dainyamAzritaH // 18 // ahaM tvadIyaputro'smi, kavalaistava vaddhitaH / tava bhAgaharazcaiva, jIvakaste tavehakaH // 19 // evamAdIni dainyAni, klIbaH pratijanaM muhuH / kurute'nekazastAni, kaH prakAzayituM kSamaH ? // 20 // Agame yoginAM yA tu, saiMhI vRttiH pradarzitA / tasyAstrasyati nAmnApi, kA kathA''caraNe punaH ? // 21 // kintu sAtaikalipsuH sa, vastrAhArAdimUrcchayA / kurvANo mantratantrAdi, gRhavyAptiM ca gehinAm // 22 // Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 622 zrIyogasArasya mUlavRttAni, caturtha: prastAvaH kathaya~zca nimittAdyaM, lAbhAlAbhaM zubhAzubham / koTiM kAkiNImAtreNa, hArayet svaM vrataM tyajan // 23 // // yugmam // cAritraizvaryasampannaM, puNyaprAgbhArabhAjanam / mUDhabuddhirna vetti svaM, trailokyoparivarttinam // 24 // tataH svaM bhikSukaprAyaM manyamAno viparyayAt / bhAvaniHsvadhanezAnAM, lalanAni karotyasau // 25 // 1 prazAntasya nirIhasya, sadAnandasya yoginaH / indrAdayo'pi te raGka-prAyAH syuH kimutApare ? // 26 // kiM vibhutvena ? kiM bhogaiH ?, kiM saundaryeNa ? kiM zriyA ? | kiM jIvitena ? jIvAnAM duHkhaM cet praguNaM puraH // 27 // nArthyate yAvadaizvaryaM tAvadAyAti sammukham / . yAvadabhyarthyate tAvat - punaryAti parAGmukham // 28 // adhairyAdavicAryeda-micchAvyAkulamAnasaH / hA hA heti tadarthaM sa, dhAvandhAvana khidyate // 29 // // yugmam // sthiro dhIrastu gambhIraH, sampatsu ca vipatsu ca / bAdhyate na ca harSeNa, viSAdena na ca kvacit // 30 // ye siddhA ye ca setsyanti, sarve sattve pratiSThitAH / sattvaM vinA hi siddhirna, proktA kutrApi zAsane // 31 // evameva sukhenaiva, sidhyanti yadi kaulikAH / tadgRhasthAdayo'pyete, kiM na sidhyanti kathyatAm // 32 // sukhAbhilASiNo'tyarthaM, grastA RddhyAdigauravaiH / pravAhavAhino hyatra, dRzyante sarvajantavaH // 33 // pariziSTam 1 evameva sukhenaiva, siddhiryadi ca manyate / tatprAptau sarvajantUnAM tadA rikto bhavedbhavaH // 34 // " loke'pi sAttvikenaiva, jIyate paravAhinI / uddhUliko'pi nAnyeSAM dRzyate'hnAya nazyatAm // 35 // " Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 623 pariziSTam 1 zrIyogasArasya mUlavRttAni, paJcamaH prastAvaH lokottarAntaraGgasya, mohasainyasya taM vinA / sammukhaM nAparaiH sthAtuM, zakyate nA'tra kautukam // 36 // sarvamajJasya dInasya, duSkaraM pratibhAsate / sattvaikavRttivIrasya, jJAninaH sukaraM punaH // 37 // dvivAstricaturA vA te, yadi sarvajagatyapi / prApyante dhairyagAmbhIyau-dAryAdiguNazAlinaH // 38 // bAhulyena tadAbhAsa-mAtrA api kalau kutaH / busaprAyaistu loko'yaM, pUrito bhavapUrakaiH // 39 // mAnuSyaM durlabhaM labdhvA, ye na lokottaraM phalam / gRhNanti sukhamAyatyAM, pazavaste narA api // 40 // tatpunarmokSado dharmaH, zIlAGgavahanAtmakaH / pratisrotaHplavAtsAdhyaH, sattvasAraikamAnasaiH // 41 // tataH sattvamavaSTabhya, tyaktvA kugrAhiNAM graham / kriyatAM bhoH sudharmasya, karaNAyodyamaH sadA // 42 // | paJcamaH prastAvaH kAyena manasA vAcA, yatkarma kurute yadA / sAvadhAnastadA tatra, dharmAnveSI munirbhavet // 1 // iSTAniSTeSu bhAveSu, sadA vyagraM mano muniH / samyagnizcayatattvajJaH, sthirIkurvIta sAttvikaH // 2 // azubhaM vA zubhaM vA'pi, svasvakarmaphalodayam / bhuJjAnAnAM hi jIvAnAM, hartA kartA na kazcana // 3 // mRtaprAyaM yadA cittaM, mRtaprAyaM yadA vapuH / mRtaprAyaM yadAkSANAM, vRndaM pakkaM tadA sukham // 4 // AjanmAjJAnaceSTAH svA, nindyAstAH prAkRtairapi / vicintya mUDha ! vaidagdhya-garvaM kurvanna lajjase // 5 // Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 624 zrIyogasArasya mUlavRttAni paJcamaH prastAvaH nirundhyAccittadurdhyAnaM, nirundhyAdayataM vacaH / nirundhyAtkAyacApalyaM, tattvatallInamAnasaH // 6 // 1 dinAtivAhikAM kaSTAM dRSTvA bandyAdiduHkhinAm / ruddhamekAntamaunAbhyAM tapaMzcittaM sthirIkuru // 7 // ? , muninA masRNaM zAntaM prAJjalaM madhuraM mRdu / vadatA tApalezo'pi, tyAjyaH svasya parasya ca // 8 // komalA'pi susAmyA'pi, vANI bhavati karkazA / aprAJjalAsphuTAtyarthaM, vidagdhA carvitAkSarA // 9 // aucityaM ye vijAnanti, sarvakAryeSu siddhidam / sarvapriyaGkarA ye ca te narA viralA jane // 10 // aucityaM paramo bandhu-raucityaM paramaM sukham / dharmAdimUlamaucitya-maucityaM janamAnyatA // 11 // karmabandhadRDhazleSaM, sarvasyAprItikaM sadA / dharmArthinA na karttavyaM, vIreNa jaTinAM yathA // 12 // bIjabhUtaM sudharmasya, sadAcArapravarttanam / sadAcAraM vinA svairi - NyupavAsanibho hi saH // 13 // mUrto dharmaH sadAcAraH, sadAcAro'kSayo nidhiH / dRDhaM dhairyaM sadAcAraH, sadAcAraH paraM yazaH // 14 // lobhamunmUlayanmUlA-dapramatto muniH sadA / kSAyopazamike bhAve, sthito'nutsukatAM bhajet // 15 // saMsArasaraNirlobho, lobhaH zivapathAcalaH / sarvaduHkhakhanirlobho, lobho vyasanamandiram // 16 // zokAdInAM mahAkando, lobhaH krodhAnalAnilaH / mAyAvallisudhAkulyA, mAnamattebhavAruNI // 17 // // yugmam // trilokyAmapi ye doSA-ste sarve lobhasambhavAH / guNAstathaiva ye ke'pi te sarve lobhavarjanAt // 18 // pariziSTam 1 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 625 pariziSTam 1 zrIyogasArasya mUlavRttAni, paJcamaH prastAvaH nairapekSyAdanautsukya-manautsukyAcca susthatA / susthatA ca parAnanda-stadapekSAM jayenmuniH // 19 // adharmo jihmatA yAvad, dharmaH syAdyAvadArjavam / adharmadharmayoretad-dvayamAdimakAraNam // 20 // sukhamArjavazIlatvaM, sukhaM nIcaizca varttanam / sukhamindriyasantoSaH, sukhaM sarvatra maitryakam // 21 // santuSTaM saralaM somaM, nanaM taM kUragaDukam / dhyAyanmuniM sadA citte, ko na syAccandranirmalaH ? // 22 // sukumArasurUpeNa, zAlibhadreNa bhoginA / tathA taptaM tapo dhyAyan-na bhavetkastaporataH // 23 // kiM na cetayase mUDha ? mRtyukAle'pyupasthite / viSayeSu mano yatte, dhAvatyeva niraGkuzam // 24 // jIvite gatazeSe'pi, viSayecchAM viyojya te / cettapaHpraguNaM ceta-stataH kiJcinna hAritam // 25 // kUTajanmAvatAraM svaM, pApopAyaizca saGkulam / vyarthaM nItvA batAdyApi, dharme cittaM sthirIkuru // 26 // anantAnpudgalAvartA-nAtmannekendriyAdiSu / bhrAnto'si chedabhedAdi-vedanAbhirabhidrutaH // 27 // sAmprataM tu dRDhIbhUya, sarvaduHkhadavAnalam / vrataduHkhaM kiyatkAlaM, saha mA mA viSIda bhoH // 28 // // yugmam // upadezAdinA kiJcit-kathaJcit kAryate paraH / svAtmA tu svahite yoktuM, munIndrairapi duSkaraH // 29 // yadA duHkhaM sukhatvena, duHkhatvena sukhaM yadA / / munitti tadA tasya, mokSalakSmIH svayaMvarA // 30 // sarvaM vAsanayA duHkhaM, sukhaM vA paramArthataH / mlAyatyastrekSaNe'pyeko, hato'pyanyastu tuSyati // 31 // Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 626 zrIyogasArasya mUlavRttAni, paJcamaH prastAva: sukhamagno yathA ko'pi, lInaH prekSaNakAdiSu / gataM kAlaM na jAnAti, tathA yogI pare'kSare // 32 // mRgamitro yadA yogI, vanavAsasukhe rataH / tadA viSayazarmecchA, mRgatRSNA vilIyate // 33 // vane zAntaH sukhAsIno, nirdvandvo niSparigrahaH / prApnoti yatsukhaM yogI, sArvabhaumo'pi tatkutaH ? // 34 // janmabhUtvAtpulindAnAM vanavAse yathA ratiH / tathA viditatattvAnAM yadi syAt kimataH param ? // 35 // " eko garbhe sthito jAta, eka eko vinaGkSyasi / tathApi mUDha ! palyAdIn - kiM mamatvena pazyasi // 36 // pApaM kRtvA svato bhinnaM, kuTumbaM poSitaM tvayA / duHkhaM sahiSyase svena, hA bhrAnto'si mahAntare // 37 // calaM sarvaM kSaNAdvastu, dRzyate'tha na dRzyate / ajarAmaravatpApaM, tathApi kuruSe katham ? // 38 // saptadhAtumaye zleSma - mUtrAdyazucipUrite / zarIrake'pi pApAya, ko'yaM zaucAgrahastava // 39 // zArIramAnasairdu:khai - bahudhA bahudehinaH / saMyojya sAmprataM jIva !, bhaviSyasi kathaM svayam ? // 40 // dharmaM na kuruSe mUrkha !, pramAdasya vazaMvadaH / kalye hi trAsyate kastvAM narake duHkhavihvalam ? // 41 // , kandharAbaddhapApAzmA, bhavAbdhau yadyadhogataH / kva dharmarajjusamprAptiH, punarucchalanAya te // 42 // duHkharUpe'tra saMsAre, sukhalezabhramo'pi yaH / so'pi duHkhasahastreNA - nuviddho'taH kutaH sukham ? // 43 // duHkhitAnakhilAJjantUn- pazyatIha yathA yathA / tathA tathA bhavasyAsya, vizuddhAtmA virajyati // 44 // pariziSTam 1 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIyogasArasya mUlavRttAni paJcamaH prastAvaH pariziSTam 1 saMsArAvarttanimagno, ghUrNamAno vicetanaH / adha eva jano yAti, nikaTe'pi taTe hahA // 45 // tiryagoghaM yathA chindan- nadyAH syAt pAragaH sudhIH / bhavasyApi tathotsargA-pavAdakuzalo muniH // 46 // ebhiH sarvAtmanA bhAvai-rbhAvitAtmA zubhAzayaH / kAmArthavimukhaH zUraH, sudharmaikaratirbhavet // 47 // iti tattvopadezaugha - kSAlitAmalamAnasaH / nirdvandva ucitAcAraH, sarvasyAnandadAyakaH // 48 // ? svasvarUpasthitaH pItvA, yogI yogarasAyanam / niHzeSaklezanirmuktaM, prApnoti paramaM padam // 49 // // yugmm|| 627 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ki pariziSTam-2 394 172 287 .. 153 zrIyogasArasya mUlavRttAnAmakArAdikrameNa sUciH / kra. vRttam vRtta kra. pRSTha kra. aNumAtrA api guNA 2/32 206 adya kalye'pi kaivalyaM 2/19 177 adharmo jihmatA yAvad 5/20 497 adhairyAdavicAryeda 4/29 anantAnpudgalAvartA 5/27 518 aparAdhAkSamA krodho 3/5 232 arativiSayagrAme 3/10 239 azubhaM vA zubhaM vA'pi 5/3 444 aSTAGgasyApi yogasya 2/17 asadAcAriNaH prAyo 3/28 aho vicitraM mohAndhyaM 2 / 8 ahaM tvadIyaputro'smi 366 AkAzavadarUpo'sau 1/19 61 Agame yoginAM yA tu 4/21 AjanmAjJAnaceSTAH svA 451 AtmAno dehino bhinnAH 1/16 ArAdhito'stvasau bhAva 1/29 97 iti tattvopadezaugha 5/48 600 iti sAmyatanutrANa 3/31 iyaM tu dhyAnayogena 1/28 iSTAniSTeSu bhAveSu 5/2 442 upadezAdinA kiJcit 5/29 528 upasarge sudhIratvaM 4/7 322 24 upasarpanti te yAvat 1/9 29 ___eko garbhe sthito jAta 5/36 547 26 etAvatyeva tasyAjJA 1/23 12 4/19 371 5/5 54 296 90 76 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam 2 kra. 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 zrIyogasArasya mUlavRttAnAmakArAdikrameNa sUciH vRtta kra. vRttam eteSu yena kenA'pi ebhiH sarvAtmanA bhAvai evamAdIni dainyAni evameva sukhenaiva, siddhiryadi evameva sukhenaiva, sidhyanti aucityaM paramo bandhu aucityaM ye vijAnanti kathaya~zca nimittAdyaM kandharAbaddhapApAzmA karmabandhadRDha zleSaM kaSAyaviSayagrA kaSAyaviSayAkrAnto kaSAyA apasarpanti kaSAyA viSayA duHkha kaSAyAstannihantavyA kAyena manasA vAcA kintu na jJAyate tAvad kintu sAtaikalipsuH sa kiM kliSTendriyarodhena ? kiM na cetayase mUDha ? kiM nAgnyena ? sitai raktaiH kiM buddhena ? kimIzena ? kiM vibhutvena ? kiM bhogaiH ? kiM vrataiH kiM vratAcAraiH ? kUTajanmAvatAraM svaM kRtakRtyo'yamArAddhaH komalA'pi susAmyA'pi kriyate dadhisArAya kSAntyAdirdazadhA dharma: gRhaM ca gRhavArttI ca 3/12 5/47 4/20 4/34 4/32 5/11 5/10 4/23 5/42 5/12 4/5 3/27 1/8 3/2 1/10 5/1 1/4 4/22 2/23 5/24 2/21 2/20 4/27 2/22 5/26 1/21 5/9 2/18 2/ 37 4/12 629 pRSTha kra. 249 597 369 406 402 471 468 376 578 474 316 284 27 225 31 439 17 376 184 509 180 178 391 182 514 70 466 175 216 342 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 KN 99 5/25 208 434 630 zrIyogasArasya mUlavRttAnAmakArAdikrameNa sUciH pariziSTam 2 kra. vRttam vRtta kra. pRSTha kra. 57 caJcalasyAsya cittasya 2/29 calaM sarvaM kSaNAdvastu 5/38 556 cAritraizvaryasampanna 4/24 382 cintAmaNyAdikalpasya 1/30 jagattrayaikamallazca 4/9 330 62 janmabhUtvAtpulindAnAM 5/35 jAtarUpaM yathA jAtyaM 1/18 58 jIvite gatazeSe'pi / jJAnadarzanazIlAni 1/22 73 ta eva rakSitA duHkha 1/25 81 ta eva vaiparItyena 2/33 - tataH sattvamavaSTabhya 4/42 tataH svaM bhikSukaprAyaM 4/25 387 tattvanantAnubandhyAdi 1/5 20 tatpunarmokSado dharmaH 4/41 428 tathA cintyaM tathA vAcyaM 2/28 tAttvikA vayamevAnye 2/10 155 tAvadguruvacaH zAstraM 4/4 311 tAvaddhairya mahattvaM ca 4/11 .338 tiryagoghaM yathA chindan 5/46 tairdoSairdUSito devaH 1/40 123 toSaNIyo jagannAtha 3/26 281 79 . tyaktvA rajastamobhAvau 4/1 301 80. trilokyAmapi ye doSA 5/18 493 81 tvamAryA tvaM ca mAtA me 4/18 361 dinAtivAhikAM kaSTa 459 duvijeyA durucchedyA 3/13 - 251 duHkharUpe'tra saMsAre duHkhitAnakhilAJjantUn 5/44 duHsahA viSayAstAvat 4/8 595 Ma. 5/43 581 587 328 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha kra. Clo 354 192 139 188 416 151 211 569 4/6 319 279 98 pariziSTam 2 zrIyogasArasya mUlavRttAnAmakArAdikrameNa sUciH kra. vRttam vRtta kra. dUre dUratare vA'stu 4/16 dRDhaprahArivIreNa 2/26 dRSTirAgo mahAmoho 2/2 dRSTvA zrIgautama buddha 2/25 dvivAstricaturA vA te 4/38 dharmakalpadrumasyaitA : 2/7 dharmasya bahudhA'dhvAno 2/34 dharma na kuruSe mUrkha 5/41 dhIrANAmapi vaidhurya nAjJAnAbAlako vetti 3/25 nAJcalo mukhavastraM na 2/24 nArthyate yAvadaizvaryaM / 4/28 nirundhyAccittadurdhyAnaM 100 niHsaGgo nirmamaH zAnto 3/29 101 nairapekSyAdanautsukya 5/19 102 nopendrasya na cendrasya 3/7 103 patitavyaM janaiH sarvaiH 104 pare hitamatimaitrI 2/5 105 paraM patantaM pazyanti 2/12 106 pApabuddhyA bhavetpApaM 2/31 107 pApaM kRtvA svato bhinna 5/37 108 praNamya paramAtmAnaM 1/1 109 prazAntasya nirIhasya 4/26 110 bAhulyena tadAbhAsa 4/39 111 bIjabhUtaM sudharmasya 5/13 112 buddho vA yadi vA viSNu 1/36 113 bhavedviratirapyasya 1/32 114 madIyaM darzanaM mukhyaM 115.. mamaiva devo devaH syAt 1/37 116 mAnuSyaM durlabhaM labdhvA .4/40 186 . 394 454 290 99 495 2/3 236 141 147 . 159 203 552 389 419 480 112 104 155 2/9 116 422 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam 2 kra. pRSTha kra. 2/15 120 166 335 463 482 539 448 149 143 134 123 359 215 274 161 129 632 zrIyogasArasya mUlavRttAnAmakArAdikrameNa sUciH vRttam vRtta kra. 117 mAne'pamAne nindAyAM 118 munayo'pi yatastena 4/10 119 muninA masRNaM zAntaM 5/8 mUrto dharmaH sadAcAraH 5/14 121 mRgamitro yadA yogI 5/33 122 mRtaprAyaM yadA cittaM maitrI nikhilasattveSu 2/6 124 mohopahatacittAste 2/4 125 ya eva vItarAgaH sa 1/46 126 yattadarthaM gRhasthAnAM 4/17 127 yatra sAmyaM sa tatraiva 2/36 128 yathA guDAdidAnena 3/23 yathA parasya pazyanti 2/13 130 yathAvasthitavijJAta / 1/38 131 yathA''hatAni bhANDAni 2/11 132 yadA duHkhaM sukhatvena 5/30 133 yadA dhyAyati yadyogI 1/2 134 yadi tvaM sAmyasantuSTo 3/18 135 yadyAtmA nirjito'mIbhi 3/14 136 yadvA rAgAdibhirdoSaiH 1/41 137 yAdRzo'nantavIryAdi 1/15 yena kena prakAreNa 2/27 yenA''jJA yAvadArAddhA 1/34 140 yenaivArAdhito bhAvAt 141 ye siddhA ye ca setsyanti 4/31 / 142 yaistu pApabharAkrAntaiH 1/26 143 rAgadveSamayeSveSu 1/13 144 rAgadveSavinAbhUtaM 2/14 145 rAgAdayastu pApmAno 1/44 146 rAgAdidUSitaM dhyAyan 1/43 118 157 531 11 261 254 125 125 138 / 139 1/20 163 130 128 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam 2 zrIyogasArasya mUlavRttAnAmakArAdikrameNa sUciH 633 kra. vRtta kra. pRSTha kra.. 148 239 344 409 411 484 239 541 80 3/8 4/144/35 4/36 5/15 3/9 5/34 1/24 1/45 1/42 3/21 3/11 2/16 3/6 5/40 1/3 5/17 1/33 132 127 vRttam 147, rAgo'bhISTeSu sarveSu rAtrau divA ca sA sA sA 149 loke'pi sAttvikenaiva 150 lokottarAntaraGgasya 151 lobhamunmUlayanmUlA 152 lobhaH padArthasamprAptau 153 vane zAntaH sukhAsIno 154 vizvasya vatsalenA'pi 155 vItarAgamato dhyAyan 156 vItarAgaM yato dhyAyan 157 vRkSasya chidyamAnasya 158 vedodayazca sambhoge 159 zatrau mitre sukhe duHkhe 160 zabdarUparasasparza 161 zArIramAnasairduHkhai 162 zuddhasphaTikasaGkAzo 163 zokAdInAM mahAkando zrAvako bahukarmA'pi 165 zrutazrAmaNyayogAnAM 166 saGkhyayA'nekarUpo'pi 167 sa tAvaddehinAM bhinnaH 168 sadA tatpAlane lInaiH sadRkSaM prApya nirvAti santuSTaM saralaM somaM 171 saptadhAtumaye zleSma 172 sarvajantuhitAjaivA sarvabhUtAvinAbhUtaM 174 sarvamajJasya dInasya 175 sarvamohakSayAtsAmye 176 sarvasaGgaparityAgaH 269 239 166 232 564 15 487 106 164 3/19 263 1/17 1/14 1/35 169 3/30 5/22 111 294 503 561 170 86 173 5/39 1/27 3/24 4/37 1/7 3/3 276 414 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 634 zrIyogasArasya mUlavRttAnAmakArAdikrameNa sUciH pariziSTam 2 vRtta kra. pRSTha kra. 136 533 256 222 344 518 T kra. vRttam 177 sarve'pi sAmprataM lokAH 178 sarvaM vAsanayA duHkhaM 179 sahajAnandatA seyaM 180 sahajAnandasAmyasya 181 sA mitraM saiva mantrI ca 182 183 184 185 186 187 188 189 sAmprataM tu dRDhIbhUya sAmyazuddhikrameNaiva sAmyaM mAnasabhAveSu sAmyaM samastadharmANAM sAvadyaM sakalaM yogaM sukaraM maladhAritvaM sukumArarUpeNa sukhamagno yathA ko'pi 2/1 5/31 3/15 3/1 4/13 5/28 1/6 3/16 2/38 4/3 2/30 5/23 5/32 5/21 4/33 3/4 23 258 220 308 200 506 536 500 190 403 191 192 sukhamArjavazIlatvaM sukhAbhilASiNo 'tyarthaM sUkSmAH sUkSmatarA bhAvA sUryo janasya tApAya 230 193 3/22 272 487 5/16 194 195 5/45 589 saMsArasaraNirlobho saMsArAvarttanimagno strIsamudre'tra gambhIre sthiro dhIrastu gambhIraH 196 349 4/15 4/30 197 397 198 3/17 svapatA jAgratA rAtrau svarUpaM vItarAgatvaM 258 120 199 1/39 200 svargApavargado dravya 101 1/31 2/35 201 202 203 204 205 svasvadarzanarAgeNa svasvarUpasthitaH svAdhInaM svaM parityajya 211 600 5/49 3/20 1/11 266 hantavyaH kSamayA krodho harSaH zoko jugupsA ca 1/12 206 hInasattvo yato jantu 4/2 33 44 305 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 3 zrIyogasArasya 'padmIya vRttau sAkSitayA darzitAnAM granthAnAM sUciH karttAraH pRSTha kra. zrImunisundarasUrayaH 149, 151, 292, 337, 351, 438, 453, 462, 466, 471, 530, 564 upA. zrIharSavardhana gaNayaH 295 upA. zrIyazovijayagaNayaH 164 upA. zrIyazovijayagaNayaH 7, 11, 41, 41, 49, 131, 191, 408, 445, 455, 456, 456, 548 193, 266, 541, 541 71, 112, 138, 456, 570 35, 62, 262, 373, 426, 568, 574, 575, 575, 592 592 437 244, 245, 517, 555 427, 447, 517 381 336 526 476 478 224, 224 31, 41, 42, 42, 64, 262, 355, 575 395 78 kra. 1 2 3 4 Jw 9 sAkSigranthanAma 6 adhyAtmakalpadrumaH 5 adhyAtmopaniSad adhyAtmabinduH adhyAtmamataparIkSA adhyAtmasAra: aSTakaprakaraNam AcArAGgasUtram AcArAGgasUtravRttiH AcAropadezaH 8 9 10 Atmabodhakulakam 11 AtmAnuzAsanam 12 AbhANazatakam 13 ArAdhanApatAkA 14 ArAdhanApatAkA Avazyaka niryuktivRtti: 15 16 Avazyaka niryuktiH 17 18 uttarAdhyayanasUtram indriyaparAjayazatakam 19 upadezakalpavalli 20 upadezakulakam upA. zrIyazovijayagaNayaH zrIharibhadrasUrayaH zrIsudharmasvAminaH zrI zIlAGkAcAryAH zrIcAritrasundaragaNayaH zrInemicandravijayAH zrI pArzvanAgagaNayaH zrIdhanavijayagaNayaH zrIvIrabhadrasUrayaH pUrvAcAryAH zrIharibhadrasUrayaH zrIbhadrabAhusvAminaH pUrvAcAryAH pratyekabuddhamaharSayaH zrIsumativijayAH zrIjinadattasUrayaH Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 636 'padmIya 'vRttau sAkSitayA darzitAnAM granthAnAM sUciH karttAraH sAkSigranthanAma kra. 21 upadezaraGgiNI 22 upadezapadavRttiH 23 upadezapadaH 24 upadezapradIpaH 25 upadezamAlA 26 upadezarahasyam 27 upadezazatakam 28 ekaviMzatidvAtriMzikAH 29 oghaniryuktiH 30 karmavipAkavRttiH 31 karmavipAkaH 32 karmastavavRttiH 33 kalpasUtram 34 kalpasUtrasubodhikA 35 kSamAkulakam 36 guruguNaSaTtriMzat SaTtriMzikAvRttiH 37 gurutattvavinizcayaH 38 gautamakulakam 39 caraNakaraNamUlottaraguNa prakaraNam 40 caityavandanabhASyam 41 jIvadayAprakaraNam 42 jIvavicAraprakaraNam 43 jJAnasAraH 44 tattvabodhataraGgiNI zrIratnamandiragaNayaH zrImunicandrasUrayaH zrIharibhadrasUrayaH zrImuktivimalamunayaH zrIdharmadAsagaNayaH zrIvibudhavimalamunayaH zrIsiddhasenadivAkarasUrayaH 68, 226, 271, 318, 350, 353, 405, 437, 448, 465, 517, 526, 549, 566, 575, 593 upA. zrIyazovijayagaNaya: 5, 396, 428, 499, 577 556 4, 213 60 78, 78, 446, 572 572 zrIbhadrabAhusvAminaH zrIdevendrasUrayaH zrIdevendrasUrayaH 445, 446 zrIdevendrasUrayaH zrIbhadrabAhusvAminaH 465 upA. zrIvinayavijayagaNayaH 78, 379 pUrvAcAryAH 35 zrIratnazekharasUrayaH 324 upA. zrIyazovijayagaNayaH pUrvAcAryAH zrIcakrezvarasUrayaH zrIdevendrasUrayaH pUrvAcAryAH zrIzAntisUrayaH 103 137, 423, 424 422, 423, 426 512, 513 zrImuktivimalagaNayaH pariziSTam 3 pRSTha kra. 164, 191 353 218 95 492 250 upA. zrIyazovijayagaNayaH 9, 40, 45, 231, 245, 271, 285, 292, 292, 293, 327, 327, 383, 461, 544, 563 39 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam 3 'padmIya'vRttau sAkSitayA darzitAnAM granthAnAM sUciH 637 kra. sAkSigranthanAma kartAraH pRSTha kra. 45 tattvAmRtam zrIjyotirvijayAH 43, 44, 226, 239, 255, 307, 348, 494, 516, 540, 563, 599 46 tattvArthAdhigamasUtrabhASyam zrIumAsvAtivAcakAH / 37, 459 47 tattvArthAdhigamasUtram zrIumAsvAtivAcakAH 295, 312, 320, 459, 512 48 tIrthodgAlikaprakIrNakam pUrvAcAryAH 65, 373 49 triSaSTizalAkApuruSacarita- ka.sa. zrIhemacandrasUrayaH 36 mahAkAvyaM dazamaparva triSaSTizalAkApuruSacarita- ka.sa. zrIhemacandrasUrayaH 122 mahAkAvyaM prathamaparva 51 darzanasAraH zrIdevasenAcAryAH 212 52 dazavaikAlikasUtram zrIzayyaMbhavasUrayaH 30, 30, 34, 317, 373, 455, 463, 464, 470, 516, 525, 568 53 dRSTAntazatakam pUrvAcAryAH 54 dezanAzatakam pUrvAcAryAH 447, 519, 523, 582 55 dvAtriMzadvAtriMzikAvRttiH / upA. zrIyazovijayagaNayaH 468 56 dvAtriMzadvAtriMzikAH upA. zrIyazovijayagaNayaH 115, 173, 478, 495, 500, 604 57 dvAdazabhAvanAH pUrvAcAryAH 218, 557 dvAdazabhAvanAH pUrvAcAryAH 557 dharmaparIkSA upA. zrIyazovijayagaNayaH 164 60 dharmabinduH zrIharibhadrasUrayaH 61 dharmaratnakaraNDakaH zrIvardhamAnasUrayaH 495, 497, 553, 585 62 dharmaratnaprakaraNam zrIzAntisUrayaH 582 63 dharmodyamakulakam pUrvAcAryAH 436 64 dharmopadezakulakam zrImunicandrasUrayaH dharmopadezamAlA zrIjayasiMhasUrayaH 513, 585 66 dharmopadezazlokAH pUrvAcAryAH 242, 492, 492 67 dhyAnadIpikA upA. zrIsakalacandragaNayaH 91, 173 68 dhyAnazatakam zrIjinabhadragaNikSamAzramaNAH 11 69 navatattvaprakaraNam pUrvAcAryAH 218, 312, 403 42 491 B-25 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 638 638 'padmIya'vRttau sAkSitayA darzitAnAM granthAnAM sUciH pariziSTam 3 kra. sAkSigranthanAma kartAraH pRSTha kra. 70 navatattvasaMvedanam zrAddhavarya zrIambaprasAdAH 499, 558 71 nizIthabhASyacUrNiH zrIjinadAsagaNimahattarAH 8 72 nyAyakhaNDakhAdyaH upA. zrIyazovijayagaNayaH 530 73 paJcaliGgiprakaraNam zrIjinezvarasUrayaH 245 74 paJcavastukaH zrIharibhadrasUrayaH 190, 570 75 paJcasUtram pUrvAcAryAH 582 76 paJcAzakaprakaraNam zrIharibhadrasUrayaH 408, 430 77 paJcAzakaprakaraNavRttiH zrIabhayadevasUrayaH 408, 596 78 paramAtmapaJcaviMzatikA upA. zrIyazovijayagaNayaH 14 79 pAtaJjalayogasUtram pataJjalImaharSayaH 173, 174 80 pArzvanAthacaritrAntargata- zrIbhAvadevasUrayaH 149 dharmArAdhanazikSA 81 piNDaniyuktivRttiH zrImalayagirisUrayaH 363 82 piNDaniyuktiH zrIbhadrabAhusvAminaH 363 83 puSpamAlA mala. zrIhemacandrasUrayaH 5, 60, 190, 521, 522, 522, 523 84 pramAdaparihArakulakam pUrvAcAryAH 576, 578 85 pravacanasAroddhAravRttiH zrIsiddhasenasUrayaH 332 86 pravacanasAroddhAraH zrInemicandrasUrayaH 248, 331, 571 prazamaratiH zrIumAsvAtivAcakAH 22, 39, 40, 48, 91, 248, 248, 280, 384, 427, 532 88 bAlAvabodhaprakaraNam pUrvAcAryAH 517 89 bRhacchantistotram pUrvAcAryAH 103 90 bRhatsaGgrahaNI zrIjinabhadragaNikSamAzramaNAH 247 91 bRhatsaGgrahaNIvRttiH zrImalayagirisUrayaH 247 92 bharatezvarabAhubalivRttiH zrIzubhazIlagaNayaH 506 93 bhavabhAvanA mala. zrIhemacandrasUrayaH 263, 313, 520, 521, 580 94 yatidinacaryA zrIbhAvadevasUrayaH 320 95 yatilakSaNasamuccayaH upA. zrIyazovijayagaNayaH 209, 527 96 yatizikSApaJcAzikA 97 yogadRSTisamuccayaH zrIharibhadrasUrayaH pUrvAcAryAH 171 469 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam 3 kra. 98 yogapradIpaH 99 yogabinduH 100 yogabinduvRttiH 101 yogazatakam 102 yogazAstram sAkSigranthanAma 103 yogazAstravRttiH 104 lalitavistarA 105 lokatattvanirNayaH 'padmIya 'vRttau sAkSitayA darzitAnAM granthAnAM sUciH karttAraH 106 vicArasAraH 107 vizeSAvazyakabhASyam 108 viMzativiMzikAH 109 vItarAgastotram 110 vairAgyaraGgakulakam 111 vairAgyarasAyanam 112 vairAgyazatakam 113 zatakavRttiH 114 zAntasudhArasaH pUrvAcAryAH zrIharibhadrasUrayaH zrIharibhadrasUrayaH zrIharibhadrasUrayaH ka.sa. zrIhemacandrasUrayaH ka.sa. zrIhemacandrasUrayaH pUrvAcAryAH zrIlakSmIlAbhagaNayaH pUrvAcAryAH 243, 303, 516 151, 530 468 151, 271, 474 26, 34, 40, 41, 42, 49, 144, 171, 171, 185, 203, 218, 313, 334, 436, 443, 486, 491, 498, 548 37, 43 ka.sa. zrIhemacandrasUrayaH zrIharibhadrasUrayaH zrIharibhadrasUrayaH 293 115 zrI pradyumnasUrayaH 190, 320 zrIjinabhadragaNikSamA zramaNAH 320, 390 zrIharibhadrasUrayaH 9, 66 138, 267 255 555 223, 519, 548, 550, 550, 553, 555, 557 zrIdevendrasUrayaH 446 upA. zrIvinayavijayagaNayaH 35, 36, 145, 512, 516, 524, 115 zAstravArttAsamuccayaH 116 zokanivAraNakulakam 117 zramaNapratikramaNasUtram 118 zramaNapratikramaNasUtravRttiH 1199 zrAddhadinakRtyam 120 SaDdarzanasamuccayavRttiH 121 SaDdarzanasamuccayavRttiH 122 SaDdarzanasamuccayAvacUriH pUrvAcAryAH 123 SaDdarzanasamuccayaH upA. zrIyazovijayagaNayaH zrImunicandrasUrayaH pUrvAcAryAH pUrvAcAryAH zrIdevendrasUrayaH zrIguNaratnasUrayaH zrIsomatilakasUrayaH zrIharibhadrasUrayaH pRSTha kra. 562, 563 277 511 574 432 341, 555 302 4 4 302 639 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 640 'padmIya'vRttau sAkSitayA darzitAnAM granthAnAM sUciH pariziSTam 3 kra. sAkSigranthanAma kartAraH pRSTha kra. 124 SoDazakaprakaraNam zrIharibhadrasUrayaH 149, 418 125 SoDazakaprakaraNavRttiH upo. zrIyazovijayagaNayaH 126 saGgrahaNIsUtram zrIzrIcandrasUrayaH 247, 248 127 saGgrahaNIsUtravRttiH . zrIdevabhadrasUrayaH 247 128 saGgrahazatakam pUrvAcAryAH 224 129 saptatizatakasthAnaprakaraNam zrIsomatilakasUrayaH 476 130 samatAzatakam upA. zrIyazovijayagaNayaH 175 131 samAdhisAmyadvAtriMzikA upA. zrIyazovijayagaNayaH 260 132 sambodhaprakaraNam zrIharibhadrasUrayaH 91, 94, 457 133 sambodhasaptatikA zrIratnazekharasUrayaH 89, 569 134 sAGkhyapravacanabhASyam zrIvijJAnabhikSavaH 135 sAmAcArIprakaraNam upA. zrIyazovijayagaNayaH 164 136 sAmyazatakam zrIsiMhasUrayaH 164, 174, 277, 299 137 subhASitASTakAni zrIlakSmIcandramunayaH 138 sUtrakRtAGgacUrNiH pUrvAcAryAH 378 139 sUtrakRtAGgasUtram zrIsudharmasvAminaH 576, 591 140 sUtrakRtAGgasUtravRttiH zrIzIlAGkAcAryAH 425, 438, 439, 439, 569, 591, 594 141 saMyamamaJjarI zrImahezvarasUrayaH 526 142 saMvegaraGgamAlA zrIratnasiMhasUrayaH - 243 143 higulaprakaraNam upA. zrIvinayavijayAH 494, 513 144 hRdayapradIpaSaTtriMzikA pUrvAcAryAH 370, 385, 544 513 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-4 zrIyogasArasya 'padmIya vRttau darzitAnAM zAstrapAThAnAM sUciH pRSTha kra. 423 36 Mm939 sAkSigranthanAma upadezapadaH 4,5 tri.za.pu.ca.ma.kA. 10/1/133 dhyAnazatakam 5 karmavipAkaTIkA 6 upadezakulakam 6 sUtrakRtAGgasUtram 1/3/4/14,15 nizIthabhASyacUrNiH 46 dharmopadezazlokAH sUtrakRtAGgasUtravRttiH 1/3/2/14,15,16 zAntasudhArasaH 3/5 tattvArthAdhigamasUtram 9/7 navatattvasaMvedanam 90 upadezazatakam 14 adhyAtmopaniSad 4/85 SaDdarzanasamuccayAvacUriH 46 SaDdarzanasamuccayavRttiH 46 492 591 524 312 558 kra. zAstrapAThaH aidullahaM ca evaM ajJAnajAdurvinayAnna aTTaM rudaM dhamma aTThArasa payasahasA AyAre aTThArasa payasahasovasohie aNAgayamapassaMtA aNNANovaciyassa kammacayassa atilobhaM vitanvAno athetyadhikArAntaradarzanArthaH 10 anantAnpudgalAvartAn anityAzaraNa 12 anityAH prItayo bhogA 13 anityaM saMsAre bhavati 14 antarnimagnaH samatAsukhAbdhau 15 apare saugatAdayaH mokSaM 16 apare hi saugatAdayo 17 api merusamaM prAjJa 18 appavisuddhinimittaM 19 appA kattA vikattA 20 appA khalu sayayaM 21 appA ceva dameyavvo 22 apappANameva jujjhAhi 23 appANaM appavase 24 aprItinaiva kasyApi 25 amandAnandajanane 26 ayamAtmaiva saMsAraH 27 arihaMtA bhagavaMto 557 541 * m 262 317 318 kSamAkulakam 18 uttarAdhyayanasUtram 30/37 dazavaikAlikasUtram dvi.cU. 16 upadezamAlA 185 uttarAdhyayanasUtram 9/35 vairAgyaraGgakulakam 23,24 dvAtriMzadvAtriMzikAH 5/4 yogazAstram 3/50-52 yogazAstram 4/5 upadezamAlA 448,449 255 478 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 642 kra. zAstrapAThaH 28 avikkhA aNANaMde 29 aSTAGgasyA'pi yogasya 30 31 32 33 34 'padmIya 'vRttau darzitAnAM zAstrapAThAnAM sUciH sAkSigranthanAma 35 36 37 38 39 40 asUnRtasya jananI ahime saMti AvaTTA ahiMsAsatyAsteya ahaM mameti mantro'yaM AkaraH sarvadoSANAM AjIvikArthamiha AjJApAyavipAkasya AjJApAyavipAkAnAM ANArahio dhammo ANAvijayavA AtmAdhInaM tu yatsaukhyaM 41 AtmA yasya vaze nAsti 42 AtmArthinA tatastyAjyo 43 AnuzrotasikI vRtti 44 AptavacanaM pravacanaM ArjavaM nAma martyAnAM Avarttante paribhramanti prANino 45 * 46 47 48 49 AsannakAlabhavasiddhiyassa 50 itthI nAma maNussANaM AvAyasuMdarA AzApizAcikA nityaM 51 ilikA bhramarIdhyAnAd iha khalu aNAI jIve 52 53 Izvaro nAma santoSI 54 utsargApavAdayoH udadhAviva sarvasindhavaH 55 56 udAsInatA parinayana 57 upasargAH kSayaM yAnti 58 upasargAH kSayaM yAnti sAmyazatakam 8 yogazAstram 15 sUtrakRtAGgasUtram 1/3/2/14,15,16 pAtaJjalayogasUtram 2/30, 2/32, 2/46, 2/49, 2/54, 3/1, 3/2, 3/3 jJAnasAra: 4/1 yogazAstram 4 / 18 adhyAtmakalpadrumaH 13/4 dhyAnadIpikA 120 adhyAtmasAra: 16 / 35-39 sambodhasaptatikA 40 sambodhaprakaraNam 1355 tattvAmRtam 305 tattvAmRtam 304 dvAtriMzadvAtriMzikA: 3/19 jJAnasAra: 31/2 prazamaratiH 247, 248 dRSTAntazatakam 89 AcArAGgasUtravRtti: 1/1/5/41 paJcaliGgIprakaraNam 15 dharmaratnakaraNDakaH 130 upadezamAlA 290 zrAddhadinakRtyam 310-316 paramAtmapaJcaviMzatikA 24 paJcasUtram 1 tattvAmRtam 246 paJcAzakavRtti: 11 / 41 ekaviMzatidvAtriMzikA : 4/15 samatAzatakam 5 upadezataraGgiNI 88 bRhacchAntistotram pariziSTam 4 pRSTha kra. 496 174 498 591 174 292 491 337 91 456 89 91 540 255 500 327 91 42 592 245 497 350 341 14 582 43 596 213 175 103 103 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 643 pRSTha kra. 457 465 34 499 548 548 437 423 247 378 pariziSTam 4 'padmIya'vRttau darzitAnAM zAstrapAThAnAM sUciH kra. zAstrapAThaH sAkSigranthanAma 59 uppAyaThiibhaMgAipajjavANaM... sambodhaprakaraNam 1391-1396 60 uvasamasAraM khu sAmannaM... kalpasUtram 9 61 uvasameNa haNe kohaM dazavaikAlikasUtram 8/39 62 RjutA jantujAtAnAM navatattvasaMvedanam 64 63 eka utpadyate jantu yogazAstram 4/68 64 ekaH parabhave yAti adhyAtmasAraH 5 65 egadiksapi jIvo upadezamAlA 90 66 etad manujatvaM punaH upadezapadavRttiH 16 67 ete ca sarve yathottara saGgrahaNIsUtravRttiH 125 68 eteNa ceva sesayAiMpi sUtrakRtAGgacUrNi: 12 / 8 69 evaM puNa evaM khalu upadezapadaH 16 70 evaM tullabalattaM upadezarahasyam 47 71 evaM viyANiUNaM muMca pramAdaparihArakulakam 33 72 esa khalu nirae AcArAGgasUtram 73 aucityAducitapravRttirUpAt yogabinduTIkA 357 74 aucityAd-ucitapravRttilakSaNAd dvAtriMzadvAtriMzikATIkA 18/2 75 audAryaM kArpaNyatyAgA SoDazakaprakaraNam 4/3 76 aMgaggabhAvabheyA caityavandanabhASyam 10 77 kathAnakam-tao sAmI AvazyakaniyuktivRttiH 461 kamaThe dharaNendre ca tri.za.pu.ca.ma.kA. 1/1/25 79 kaSAyamuktiH kila muktireva 80 kaSAyavazago jIvaH tattvAmRtam 33,34 81 kaSAyaviSayAtanAM tattvAmRtam 29 kaSAyaviSayairyena AbhANazatakam 58,60,68 83 kAmarAgasneharAgA vItarAgastotram 6/10 84 kAmazcaturviMzatividhaH pravacanasAroddhAravRttiH 62-65 85 kAmArtho vairiNau nityaM tattvAmRtam 110 86 kAmI tyajati sadvRttaM tattvAmRtam 108 87 kAmo cauvIsaviho pravacanasAroddhAraH 62-65 88 kAleNa nikkhame bhikkhU dazavaikAlikasUtram 5/2/4,5 89 kiMtu maya-mANa-macchara puSpamAlA 397,398 90 kiMpAkaphalasamANA Atmabodhakulakam 6 422 396 578 35 468 468 418 95 476 122 78 44 307 226 381 138 332 599 348 331 470 522 245 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 644 'padmIya'vRttau darzitAnAM zAstrapAThAnAM sUciH pariziSTam 4 pRSTha kra. 164 530 553 506 112 471 35 30 30 571 41 kra. zAstrapAThaH sAkSigranthanAma 91 kiM bahuNA iha jaha jaha upadezarahasyam 201 92 kiM bahuNA iha jaha jaha gurutattvavinizcayaH 4/165, dharmaparIkSA 103, adhyAtmamataparIkSA 183, sAmAcArIprakaraNam 100 93 kiM modase paNDitanAmamAtrAt adhyAtmakalpadrumaH 96,97 94 kuTumbasya kRte dhAvannitazcetazca / dharmaratnakaraNDakaH 127,128 95 kurvANo manujo nityaM bharatezvarabAhubalivRttiH 96 kRtsnakarmakSayAnmokSo aSTakaprakaraNam 32/1 97 kRpayA saMvRNu svAGgaM adhyAtmakalpadrumaH 248,249 98 kopAdihApi dahyante 99 kopaM na kuryAnnirvANa dharmopadezazlokAH 37 100 koho a mANo a dazavaikAlikasUtram 8/40 101 koho pIiM paNAsei dazavaikAlikasUtram 8/38 102 koho mANo mAyA lobho pravacanasAroddhAraH 561 103 kauTilyapaTavaH pApAH yogazAstram 4/16 104 kriyate-vidhIyate'Jjana karmavipAkavRtti: 1 105 krodhaM kSAntyA zAntasudhArasaH 8/3 106 kSaNaM saktaH kSaNaM muktaH vItarAgastotram 16/4 107 kSamayA mRdubhAvena yogazAstram 408,349 108 kSamA khaDgaH kare yasya 109 kSamA zaktasyAzaktasya vA yogazAstravRttiH 4/93 110 kSAntyAdibhedairdharmaM ca dvAdazabhAvanAH 125 111 khaNaM jANAhi paMDite ! AcArAGgasUtram 1/2/1/68 112 khuhA pivAsA sIuNhaM yatidinacaryA 43,44 113 khuhA pivAsA sIuNhaM vicArasAraH 259,260 114 khaMtI maddava ajjava navatattvaprakaraNam 29 115 khaMtI ya maddava'jjava caraNakaraNamUlottaraguNaprakaraNam 5 116 gate zoko na yasyAsti yogapradIpa: 92 117 guNairyadi na pUrNo'si jJAnasAraH 18/1 118 gRhItaliGgasya ca hRdayapradIpaSavizikA 19,20 119 grAmArAmAdi mohAya jJAnasAraH 19/3 120 cauhiM vikahAhiM zramaNapratikramaNasUtram 35 218 426 320 320 218 218 243 40 370 45 574 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam 4 zAstrapAThaH kra. 121 caturvidhopasargAstu 122 cittaratnamasaGkliSTa... 123 carame pudgalaparAvartte 'padmIya 'vRttau darzitAnAM zAstrapAThAnAM sUciH sAkSigranthanAma guruguNaSaTtrazat SaTtrizikAvRtti: 34 aSTakaprakaraNam 24/7 yogadRSTisamuccayaH 31,32 dvAdazabhAvanA: 2 adhyAtmasAra: 18/83 navatattvaprakaraNam 60 124 calu jIviu juvvaNu 125 cittameva hi saMsAro 126 jaiAi hoi pucchA 127 jai jiNamayaM pavajjaha 128 jaNaNI jAyai jAyA 129 jananI janmabhUmiH 130 jayaM care jayaM ciTThe 131 jarA jAva na pIDei 132 jaha kacchullo kacchu 133 jaha nivvigghaM sigghaM gamaNaM 134 jaha niMbadumuppanno 135 jaha saMjhAe sauNANaM 136 jaha saMjhAe sauNANaM 137 jahA lAho tahA loho 138 jAi saddhAi nikkhaMto 139 jAe saddhAe NikkhaMto 140 jAtilAbhakulaizvarya 141 jAtyAdimadonmattaH 142 jAva na pIDai dehu jara 143 jAvA''u sAvasesaM 144 jinairnAnumataM kiJcin 145 juddhArihaM khalu jIviyaM 146 je guNe se AvaTTe 147 jeNa jio niaappA 148 jo caMdaNeNa bAhuM AliMpai 149 jaM ca kAmasuhaM loe 150 jaM thiramajjhavasANaM taM jhANaM 151 jaM narae neraiyA dukkhaM 152 jaM narae neraiyA duhAI puSpamAlA 228 vairAgyazatakam 22 dazavaikAlikasUtram 4/8 dazavaikAlikasUtram 8/36 upadezamAlA 212 upadezarahasyam 184 indriyaparAjayazatakam 11 Atmabodhakulakam 8 vairAgyazatakam 38 uttarAdhyayanasUtram 8/17 dazavaikAlikasUtram 8/61 AcArAGgasUtram 1/1/3/20 yogazAstram 4/339 prazamaratiH 98 bAlAvabodhaprakaraNam 6 upadezamAlA 258 adhyAtmasAra: 3/20 AcArAGgasUtram 1/2/5/41 vairAgyaraGgakulakam 24 upadezamAlA 92 saGgrahaNIsUtram 126 dhyAnazatakam 2 dezanAzatakam 91 vairAgyazatakam 49 645 pRSTha kra. 324 456 469 557 49 403 190 548 546 455 516 226 577 224 244 550 42 373 373 40 40 517 517 41 255 592 318 271 248 11 519 519 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 646 - 'padmIya'vRttau darzitAnAM zAstrapAThAnAM sUciH pariziSTam 4 kra. sAkSigranthanAma pRSTha kra. 575 190 209 499 575 ,247 247 37 379 78 445 137 AcArAGgasUtram 1/2/3/78 paJcavastukaH 1014 yatilakSaNasamuccayaH 132 upadezarahasyam 139 AcArAGgasUtram 1/4/2/134 bRhatsaGgrahaNIvRttiH 102 bRhatsaGgrahaNI 102 tattvArthabhASyam 9/6 kalpasUtrasubodhikA 3 kalpasUtrasubodhikA 1 karmastavavRttiH 1 upadezapadavRttiH 189 zatakavRttiH 27 yogazAstram 4/343 upadezapradIpa: 322 tattvArthAdhigamasUtram 9/3 higulaprakaraNam 161 dazavaikAlikasUtram 7/12 dazavaikAlikasUtram 7/11 Atmabodhakulakam 17,18 zramaNapratikramaNasUtravRttiH SaDdarzanasamuccayavRttiH 35 uttarAdhyayanasUtram 10/34 . indriyaparAjayazatakam 6 446 zAstrapAThaH 153 jJAnino dharmatIrthasya 154 Natthi kAlassa'NAgamo 155 Na vayo ettha pamANaM 156 Na vahai jo guNarAyaM 157 Navi kiMci aNuNNAyaM 158 NA'NAgamo maccumuhassa atthi 159 tatastasmAdacyuta 160 tato paraM tu devA 161 tatra kSamA titikSA 162 tatra nimittasya aSTA aGgAni 163 tatra pUrvANi ca prathamaM / 164 tatra mithyAtvAdi 165 tatra rAgo'bhiSvaGgaH sa 166 tathehAbAdhAkAlaH 167 tadArjavamahauSadhyA 168 tapasA kiM na sAdhyeta 169 tapasA nirjarA ca 170 tapasA kSIyate karma 171 taheva kANaM kANe tti 172 taheva pharusA bhAsA 173 tA eannAUNaM 174 tAni cASTAdazazIlA... 175 tAvacchabdaH avadhAraNe 176 tiNNo hu si aNNavaM mahaM 177 tilamittaM visayasuhaM 178 tRSNA khaniragAdheyaM 179 tenA''tmadarzanAkAGkSI 180 tesi bahubhiggahA 181 taM beMti ammApiyaro 182 trividhaM narakasyedaM 183 dagdhendhanaH punarupaiti bhavaM 184 dambhena vratamAsthAya 42 513 512 513 464 463 517 432 302 594 224 43 adhyAtmopaniSad 2/5 saptatizatakasthAnaprakaraNam 167,170 uttarAdhyayanasUtram 19/24-42 266 476 355 ekaviMzatidvAtriMzikAH 2/18 adhyAtmasAraH 3/6 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam 4 'padmIya vRttau darzitAnAM zAstrapAThAnAM sUciH 647 zAstrapAThaH pRSTha kra. 250 522 263 575 580 94 582 sAkSigranthanAma jIvavicAraprakaraNam 42 puSpamAlA 383,384 bhavabhAvanA 172 uttarAdhyayanasUtram 10/1 bhavabhAvanA 478 sambodhaprakaraNam 42-50 dharmaratnaprakaraNam 63 prazamaratiH 40 AvazyakaniyuktiH 462,463 upadezapradIpaH 329 upadezapadavRttiH 5 saGgrahaNIsUtram 125 pravacanasAroddhAraH 1439,1440 zAntasudhArasaH 6/10 adhyAtmakalpadrumaH 10/7 sUtrakRtAGgasUtravRttiH 3/8/15 532 478 512 424 247 248 562 185 dasahA jiyANa pANA 186 dIhaM sasaMti kaluNaM 187 duppatthio amittaM appA 188 dumapattae paMDuyae jahA 189 dulaho puNaravi dhammo 190 duvihA pUyA davvabhAvehi. 191 duharUvaM dukkhaphalaM 192 duHkhadviT sukhalipsu 193 dUijjaMtagA piuNo vayaMsa 194 dRDhaprahArI nitarAmprahArI 195 dRSTAntabhAvanA caivaM kAryA 196 do kappa kAyasevI 197 do kAyappaviyArA 198 dvAdazanavarandhrANi nikAmam 199 dharmasyAvasaro'sti 200 dharmArjanakAlastu prAyazaH 201 dharmo rakSati rakSitaH 202 dhairyaM bhayahetUpanipAte 203 na karaMti je tavaM saMjamaM ca 204 natthi tavaso asjhN| 205 na devarAjasya na cakravartina 206 na paro karei dukkhaM 207 na punaridamatidurlabhamagAdha 208 na bhavai patthaMtANa vi 209 na mohodriktatAbhAve 210 naranaravaidevANaM 211 na vi atthi maNusANaM 212 na syAddharmAya yogyo 213 nikAcitAnAmapi karmaNAM yad 214 nijaH paro veti 215 nirjitamadamadanAnAM 216 nirdayaM vadhabandhAdi 438 438 518 45 SoDazakaprakaraNavRttiH 4/4 upadezamAlA 86 dharmopadezamAlA 74 hRdayapradIpaSaTvizikA 34 dezanAzatakam 95 526 513 544 447 422 523 138 436 65 puSpamAlA 387,389,394,395 aSTakaprakaraNam 22/4 dharmodyamakulakam 1, 6 tIrthodgAlikaprakIrNakam 1247,1248 dharmopadezazlokAH 62 zAntasudhArasaH 9/4 adhyAtmakalpadruma 1/22 prazamaratiH 238 adhyAtmasAraH 16/11-13 492 512 292 280 456 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 648 'padmIya 'vRttau darzitAnAM zAstrapAThAnAM sUciH sAkSigranthanAma zAstrapAThaH kra. 217 nirvANAdisukhaprade narabhave 218 naitadvayaM vadAmo yad 219 nopakAro jagatya smi... 220 paDhamamaNiccamasaraNaM 221 paDhamaM aNiccabhAvaM 222 pataGgabhRGgamInebha 223 patthareNAhao kIvo 224 parapIDeha sUkSmApi 225 paraspRhA mahAduHkhaM 226 parahitacintA maitrI 227 parahitacintA maitrI 228 parikamma sutta puvvANuoga 229 parisoDhavvA jaiNA 230 pavarAiM vatthapAyAsaNo 231 pavvajjaM vijjaM viva 232 pAvaM na tivvabhAvA kuNai 233 pAvANaM ca khalu bho 234 pAsaNAhatitthe saraUtIre 235 piyaputtabhAyabhaiNImAyA 236 piyaputtamittagharagharaNijAya 237 piyamAibhAI bhaiNI 238 piyamAyabhAyapariyaNa 239 piyamAyasayaNarahio 240 puDhavI phoDaNa - saMciNaNa 241 putradArAdisaMsAra: 242 pudgalAnAM parAvartte 243 purisA tumameva tumaM mittaM 244 pratyakSaM prazamasukhaM 245 pramattAntaguNasthAnAnugataM 246 bandhaH karmAtmasaMzleSo 247 bandhurna naH sa bhagavAnarayo 248 babandha pApaM narakeSu vedyaM adhyAtmasAra: 13/72 dharmabinduH 2/12 navatattvaprakaraNam 30, 31 bhavabhAvanA 9, 10 jJAnasAra: 7/7 upadezamAlA 139 yogadRSTisamuccayaH 150 jJAnasAra: 12/8 adhyAtmakalpadrumaH 1/12 SoDazakaprakaraNam 4/15 karmavipAkavRttiH 6 vizeSAvazyakabhASyam 3004 upadezamAlA 324, 325, 326 yatilakSaNasamuccayaH 102 yogazatakam 13 dazavaikAlikasUtram pra.cU. darzanasAraH 1-5 zrAddhadinakRtyam 307 vairAgyazatakam 71 Atmabodhakulakam 9,10 vairAgyarasAyanam 24 vairAgyazatakam 86 bhavabhAvanA 180-182 yogabinduH 509 AcAropadezaH 7 AcArAGgasUtram 1/3/3/124 prazamaratiH 237 . adhyAtmasAra: 16 / 10,16,72,80 adhyAtmasAra: 18/166 lokatattvanirNayaH 32,38, 40 samAdhisAmyadvAtriMzikA 21 pariziSTam 4 pRSTha kra. 425 408 2 312 313 245 448 567 292 149 149 78 320 405 527 474 525 212 554 553 555 555 555 520 530 437 262 39 11 445 115 260 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam 4 'padmIya'vRttau darzitAnAM zAstrapAThAnAM sUciH 649 pRSTha kra. 64 383 285 185 151 60 427 427 575 408 594 544 kra. zAstrapAThaH 249 bArasahiM joyaNehiM 250 bAhyadRSTipracAreSu 251 bAhyadRSTeH sudhAsAra 252 bAhyAH prANA nRNAmoM 253 bhajasva maitrI jagadaGgirAziSu 254 bharaheravayavidehe pannarasavi 255 bharaheravayavidehe pannarasavi 256 bhavakoTibhirasulabhaM | 257 bhavakoTiSvapi durlabha 258 bhavasayasahassadullahe 259 bhavvAvi ettha NeyA 260 bhUteSu jaGgamatvaM tasmin 261 bhUzayyA bhaikSamazanaM 262 bhogasukhaiH kimanityairbhaya 263 maccumaNAgayakAle vi 264 majjArarasiyasarisovamaM 265 majjaM visayakasAyA 266 madyaM punaH pramAdAGgaM 267 manoharazanaiH pAnaiH 268 manaHkapirayaM vizva 269 manaHkSapAcaro bhrAmyan 270 manaH saMvRNu he vidvan ! 271 mastakasUcivinAzAt 272 mahuraM niuNaM thovaM 273 mA kArSItko'pi pApAni 274 mAtApitrAdirUpatayA 275 mAnammuJcata muJcatA'tra 276 mAyapii puvvasaMthava 277 mAyA piyA ya bhAyA 278 mAyAlobhakaSAya 279 mAyA loho rAgo 280 mArgAcyavananirjarArthaM sAkSigranthanAma uttarAdhyayanasUtram 36/57-62 jJAnasAraH 20/1-8 jJAnasAraH 19/4-7 yogazAstram 1/22 adhyAtmakalpadrumaH 1/10,11 oghaniyuktiH 526,527 puSpamAlA 420,421 prazamaratiH 64 AtmAnuzAsanam 40 upadezamAlA 123 paJcAzakaprakaraNam 3/47 sUtrakRtAGgasUtravRttiH 1 / 2 / 2 / 30 jJAnasAraH 12/7 prazamaratiH 122 zokanivAraNakulakam 19 ArAdhanApatAkA 118 sambodhasaptatikA 73 aSTakaprakaraNam 19/1 dvAdazabhAvanAH 3-5 yogazAstram 365,366,368 yogazAstram 361 adhyAtmakalpadrumaH 14/2,3 prazamaratiH 266 upadezamAlA 80 yogazAstram 118-121 piNDaniyuktivRttiH 485-489 tattvabodhataraGgiNI 87,88 piNDaniyuktiH 485-489 upadezamAlA 144-151 prazamaratiH 32 puSpamAlA 321 tattvArthAdhigamasUtram 3/8 248 511 526 569 570 557 203 443 462 22 465 144 363 39 363 549 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 650 'padmIya vRttau darzitAnAM zAstrapAThAnAM sUciH sAkSigranthanAma kra. zAstrapAThaH 281 mukkheNa joyaNAo jogo 282 mukteradhvA'yameko bhavati 283 mukto buddho'rhanvApi 284 muniH kAlatrayavettA 285 muniH kAlatrayavedI 286 muhyasi praNayacArugirAsu 287 mUlottaraguNarUpaM 288 maitrI parahite cintA 289 maitrI pareSAM hitacintanaM 290 maitrIpramodakAruNya 291 maitrIM bhAvayato nityaM 292 maitryAdivAsanAmoda 293 mokSeNa yojanAdeva 294 mokSeNa yojanAdyogaH 295 mokSaH karmakSayo nAma 296 yataH zucInyapyazucIbhavanti 297 yatprAtastanna madhyAhne 298 yatsarvaviSayakAGkSodbhUtaM 299 yathAvasthitibaddhAnAM 300 yadIyasaMsargamavApya sadyo 301 yaddUre yaddUrArAdhyaM 302 yamaniyamAsanaprANAyAma 303 yamaniyamAsanabandhaM 304 yasya cArAdhanopAyaH 305 yasya prabhAvAdAkArAH 306 yAvaccharIrapaTutA yAvanna 307 yAvaddehamidaM gadairna mRditam 308 yAvanna grasyate rogai 309 yAvanna mRtyuvajreNa 310 yA sarvasuravaraddhi 311 yugasamilAdidRSTAnta 312 yenAzAyai dade svAmyaM viMzativiMzikA: 17/1 adhyAtmabinduH 4/4 dvAtriMzadvAtriMzikA: 16/18 sUtrakRtAGgasUtravRtti: 225 sUtrakRtAGgasUtravRttiH 221 adhyAtmakalpadrumaH 2/1-8 sUtrakRtAGgasUtravRtti: 3 / 4 / 21 pArzvanAthacaritrAntargatadharmArAdhanazikSA 49 zAntasudhArasa: 13/3 yogabinduH 402 zAstravArttAsamuccayaH 1/8 sAmyazatakam 98 dvAtriMzadvAtriMzikA: 10/1 jJAnasAraH 27/1 dvAtriMzadvAtriMzikA: 12/22 adhyAtmakalpadrumaH 59 yogazAstram 4/57-109 prazamaratiH 124 karmastavavRttiH 1 zAntasudhArasa: 6/4 subhASitASTakAni 5,7 pAtaJjalayogasUtram 2/29. dhyAnadIpikA 98 aSTakaprakaraNam 1/6 AtmAnuzAsanam 58 zAntasudhArasaH 12/6 yogapradIpaH 1 tattvAmRtam 129 prazamaratiH 256 sUtrakRtAGgasUtravRtti: 1/2/20/30 yogazAstravRtti: 171 pariziSTam 4 pRSTha kra. 9 295 115 439 439 351 569 149 145 151 277 277 173 9 604 564 313 248 446 563 513 174 174 71 417 517 516 516 516 384 425 43 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 651 pRSTha kra. 385 494 164 36 26 426 428 327 486 492 491 466 235 191 pariziSTam 4 'padmIya vRttau darzitAnAM zAstrapAThAnAM sUciH kra. zAstrapAThaH sAkSigranthanAma 313 ye niHspRhAstyaktasamasta hRdayapradIpaSavizikA 22,23 314 yaiH santoSodakaM pItaM tattvAmRtam 248,249 315 yogagranthamahAmbhodhi sAmyazatakam 97 316 yo'pi na sahate zAntasudhArasaH 16/8 317 rAgAdidhvAntavidhvaMse yogazAstram 4/53 318 labhrUNa mANusattaM upadezapadaH 3 319 lakhUNa mANusattaM upadezarahasyam 2 320 lokasaJjAmahAnadyA jJAnasAraH 23/3 321 lobhasAgaramudvela yogazAstram 4/22 322 lobhAo AraMbho jIvadayAprakaraNam 21 323 loho bhuyaMgamo viva dharmopadezakulakam 15 324 vaco'pravRttimAtreNa adhyAtmakalpadrumaH 14/6-8 325 varaM visaM khaiyaM 326 vavahAro vi hu balavaM gurutattvavinizcayaH 1/72 327 vavahAro vi hu balavaM vicArasAraH 885 328 vahamAraNaabbhakkhANadANa upadezamAlA 177,178 329 vAsIcaMdaNakappo yogazatakam 20 330 vigaliMdiyA avattaM rasaMti bhavabhAvanA 186 331 vidvAnahaM sakalalabdhirahaM adhyAtmakalpadrumaH 10/5 332 viSayakaSAyAvezaH adhyAtmasAraH 20/22-24 333 viSasya viSayANAJca 334 visayasuhaM dukkhaM ciya vizeSAvazyakabhASyam 2006 335 visayasuhaM dukkhaM ciya saGgrahazatakam 72 336 visayA ya dukkharUvA paJcavastukaH 879 337 vihaDaMti suA vihaDaMti vairAgyazatakam 12 338 vihavAvalevanaDiehiM 339 vihavo sajjaNasaMgo vairAgyazatakam 14,36,37 340 vairUpyaM vyAdhipiNDaH 341 vyavahArAviniSNAto adhyAtmasAraH 165,195 342 vyApAraH sarvazAstrANAM jJAnasAraH 26/2 343 zatrau mitre tRNe straiNe yogazAstram 3/145 344 zabdAdInAmaniSTAnAM adhyAtmasAraH 16/4,5 190 566 271 521 453 235 390 224 570 550 577 557 570 191 231 171 455 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 652 'padmIya'vRttau darzitAnAM zAstrapAThAnAM sUciH pariziSTam 4 kra. pRSTha kra. 271 sAkSigranthanAma jJAnasAraH 6/7 tattvArthabhASyam 9/4 nyAyakhaNDakhAdyaH 91 jJAnasAraH 14/4 459 530 563 306 334 151 302 303 302 495 zAstrapAThaH 345 zamasUktasudhAsiktaM 346 zayanA''sanA''dAna 347 zAstrANyadhItya bahavo'tra 348 zucInapyazucIkartuM 349 zreyAMsi bahuvighnAni 350 saGkalpayoninA'nena 351 sattesu tAva metti 352 sattvaM nAma prasAda 353 sattvaM rajastamazceti 354 sattvaM rajastamazceti 355 santoSasArasadralaM 356 santoSAduttamaM saukhyaM 357 santoSAmRtatRptAnAM 358 santoSaH paramaM saukhyaM 359 sabbhAvo vIsaMbho 360 samatAM sarvabhUteSu 361 samasattumittacitto 362 samyagdarzanajJAna 363 samyagyoganigraho guptiH 364 sarvabhavyAnAM nirvANAprApteriti 365 sarvAzucimaye kAye 366 sarvaM paravazaM duHkhaM 367 savve jIvA vi icchaMti 368 satve pANA savve bhUtA 369 sAdhudharmaH punaH 370 sAmyabrahmAstramAdAya 371 siddhassa sukkharAsI 372 sI-unha-khuppivAsA 373 sIlaMgANa sahassA 374 sIhattA nikkhaMtA 375 sukhaduHkhAnAM kartA 376 sukhenAkRcchreNa 495 494 353 239 yogazAstram 3/135 yogazatakam 79 sAGkhyapravacanabhASyam 127 yogapradIpaH 98-100 SaDdarzanasamuccayaH 35 tattvAmRtam 242 dvAtriMzadvAtrizikAH 22/4 dharmaratnakaraNDakaH 120,121 higulaprakaraNam 14 upadezamAlA 114 tattvAmRtam 215 yatizikSApaJcAzikA 32,33 tattvArthAdhigamasUtram 1/1 tattvArthAdhigamasUtram 9/4 paJcAzakaprakaraNavRttiH 3/47 tattvAmRtam 321 adhyAtmopaniSad 2/12 dazavaikAlikasUtram 6/11 AcArAGgasUtram 1 / 4 / 1 / 132 lalitavistarA sAmyazatakam 95 viMzativizikAH 20/6 puSpamAlA 385 paJcAzakaprakaraNam 4/2-9 tIrthodgAlikaprakIrNakam 398 AtmAnuzAsanam 11 karmavipAkavRtti: 11,12 171 295 459 408 563 541 568 568 293 299 66 521 430 371 447 572 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam 4 'padmIya'vRttau darzitAnAM zAstrapAThAnAM sUciH 653 pRSTha kra. 585 593 574 461 42 572 585 523 62 576 41 kra. zAstrapAThaH sAkSigranthanAma 377 sukhe vaiSayike lubdhAH dharmaratnakaraNDakaH 36,37 378 succA te jialoe upadezamAlA 260 379 suttA amuNI muNiNo AcArAGgasUtram 1 / 3 / 1 / 211 380 sulabhaM vAganuccAraM jJAnasAraH 13/7 381 suvaNNarUppassa u pavvayA bhave uttarAdhyayanasUtram 9/48 382 suhapaDibohA niddA karmavipAkaH 11,12 383 suhabiMduM icchaMto dharmopadezamAlA 53 384 suihiM aggivaNNArhi dezanAzatakam 92 385 se Na dIhe Na hasse AcArAGgasUtram 386 soDhAiM tikkhadukkhAI pramAdaparihArakulakam 13 387 soyai vevai tappar3a ArAdhanApatAkA 546-548 388 sohI ujjuyabhUyassa uttarAdhyayanasUtram 3/12 389 saMjamu surasatthihi puau saMyamamaJjarI 2 390 saMjogA saviyogA saMvegaraGgamAlA 68 391 saMyamaH sUnRtaM zaucaM yogazAstram 4/93 392 saMsArammi asAre vairAgyazatakam 1 393 saMsAre natthi suhaM dezanAzatakam 1 394 strIbhUNagobrAhmaNaghAta adhyAtmopaniSad 4/21 395 snAnaM khalu prathama 396 snehAbhyaktatanoraGgaM adhyAtmasAraH 18/112,113 397 svabhAvalAbhAtkimapi jJAnasAraH 12/1 398 svamanomaNDape kAGkSAviSavallI upadezakalpavalliH 373 399 svAkhyAtaH khalu dharmo'yaM yogazAstram 4/92-102 400 hataM muSTibhirAkAzaM 401 hiMsApasattassa gautamakulakam 18 526 243 218 223 582 193 564 131 293 395 436 577 353 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Yi pariziSTam-5 .81 * 3 .81 or 353 58 zrIyogasArasya mUlapadmIyavRttyoruktAnAM dRSTAntAnAM sUciH kra. dRSTAntaH vRtta kra. pRSTha kra. 1 adhvagadRSTAntaH / 3/30 294 2 abhayakumArAdidRSTAntaH / 1/25 AvartamagnanaradRSTAntaH / 5/45 590 ilAputradRSTAntaH / 2/26 192 ilikAdRSTAntaH / 1/42 127 ___ kAmukadRSTAntaH / 1/43 128 7 kAlasaukarikAdidRSTAntaH / 1/26 kUragaDukamunidRSTAntaH / 5/22 cilAtIputradRSTAntaH / 2/26 192 10 jambUkumAradRSTAntaH / 4/15 11 jAtarUpadRSTAntaH / 1/18 12 tripaJcazatatApasadRSTAntaH / 13 dadhimanthadRSTAntaH / 2/18 14 dRDhaprahAridRSTAntaH / 2/26 15 dhenudRSTAntaH / 2/29 199 16 paravAhinIdRSTAntaH / 4/35 409 17 pulindadRSTAntaH / 5/35 545 18 bandhAdidRSTAntaH / 19 bAlakadRSTAntaH / 20 bharatacakidRSTAntaH / 2/25 21 bhANDadRSTAntaH / 2/11 22 madhubindudRSTAntaH / 5/43 583 23 manuSyabhavadurlabhatApratipAdakadazadRSTAntAH / 4/40 424 24 mRgatRSNikAdRSTAntaH / 25 vajramunidRSTAntaH / 4/15 353 26 vRkSavAjidRSTAntau / 269 2/25 175 459 272 188 157 3/6 234 3/21 Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 655 pRSTha kra. 353 506 pariziSTam 5 yogasAramUlavRttyoruktAnAM dRSTAntAnAM sUciH kra. dRSTAntaH vRtta kra. 27 zAlibhadradRSTAntaH / 4/15 28 zAlibhadradRSTAntaH / 5/23 29 zizudRSTAntaH / 3/23 zRgAladRSTAntaH / 4/21 31 zrIvIradRSTAntaH / 5/12 32 SaDupakaraNavartijalajJAtam / 1/16 33 siMhadRSTAntaH / 4/21 34 suvarNamudrAsvAmIdRSTAntaH / 5/31 35 sUryasomadRSTAntau / 2/22 36 sthUlibhadramunidRSTAntaH / 4/15 274 374 30 474 55 372 534 272 353 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R pariziSTam-6 kra. 1 zrIyogasArasya 'padmIya'vRttau proktAnAM sUktaratnAnAM sUciH sUktaratnam vRtta kra. pRSTha kra. ayaM saMsAro duHkhasvarUpaH / 5/43 581 A saMsAra duHkharUpa che. AjJApAlanena paramAtmA''rAddho bhavati / 1/21 71 AjJAnA pAlanathI paramAtmAnI ArAdhanA thAya che. AdhyAtmikajagato'yaM niyamo varttate-pareSu yadRzyate 2/11 158 tadAtmanyAgacchatIti / AdhyAtmika jagatano A niyama che ke bIjAmAM je dekhAya che te potAnAmAM AvI jAya che. imaM granthamabhyasyA''tmAnaM bhAvayitvA kAmArthau tyaktvA saddharme 5/47 600 lInairbhavitavyam, evaM karaNenaivaitadgranthAbhyAsaH saphalo bhavati / A graMthano abhyAsa karIne AtmAne bhAvita karIne kAmaarthane choDIne saddharmamAM lIna thavuM. Ama karavAthI ja A graMthano abhyAsa saphaLa thAya che. upadezadAnaM sukaram, svayamAcaraNaM duSkaram, tato na kevalamupadeza- 5/29 531 dAnena modanIyam, parantvAcaraNe'pi yatanIyam / upadeza Apavo sahelo che, pote AcaraNa karavuM muzkela che. mATe mAtra upadeza ApIne khuza na thavuM, paNa tenuM AcaraNa paNa karavuM. aihikasukhaM kSaNikaM, muktisukhaM tu zAzvatam, tato muktisukha- 4/23 382 prApakacAritraM tyaktvauhikasukhaprAptyarthaM na prayatanIyam, parantvaihikasukhaM tyaktvA niraticAracAritraM paripAlya muktisukhaprAptyarthameva prayatanIyam / AlokanuM sukha kSaNika che, mokSanuM sukha zAzvata che. mATe mokSanA sukhane pamADanAra cAritrane choDIne AlokanA sukho meLavavA prayatna na karavo, paNa AlokanuM sukha choDIne niraticAra cAritra pALIne mokSanuM sukha meLavavA ja prayatna karavo. Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4/17 361 10 pariziSTam 6 'padmIya'vRttAvuktAnAM sUktaratnAnAM sUciH 657 kra. sUktaratnam vRtta kra. pRSTha kra. aucityaM paramo dharmaH / 5/10 469 aucitya e zreSTha dharma che. 8 karmarahita Atmaiva paramAtmA / 1/1 kamarahita AtmA e ja paramAtmA che. kazcideva mahAsattvazAlI saMyamI yathAvidhi niraticAracAritraM pAlayati koIka ja mahAsattvazALI saMyamI vidhipUrvaka niraticAra cAritra pANe che. kaSAyasaMyuktaM Atmaiva saMsAryAtmA / kaSAyanirmukta Atmaiva 1/13 49 paramAtmA / kaSAyathI yukta AtmA e ja saMsArI AtmA che, kaSAyathI rahita AtmA e ja paramAtmA che. kaSAyAJjitvA''tmA vizuddhaH karttavyaH / 5/22 506 kaSAyone jItIne AtmAne vizuddha karavo. 12 . kuTumbamAtmano bhinnam, tadarthaM kRtena pApenA''tmA duHkhI bhavati / 5/37 556 tata: kuTumbe mamatvaM na dhartavyam, AtmasAdhanaiva kartavyA / kuTuMba AtmA karatA juduM che. tenI mATe karelA pApathI AtmA duHkhI thAya che. mATe kuTuMba upara mamatva na karavuM. AtmAnI sAdhanA 4 42vI. 13 krodhakaraNena parasya parAjaye kRte na kA'pi zUravIratA, kSamayA 1/11 35 krodhasya parAbhavane eva vastutaH zUravIratA / krodha karIne bIjAne harAvavAmAM koI zUravIratA nathI, kSamAthI krodhano parAbhava karavAmAM ja kharI zUravIratA che. jagajjayArthaM na prayatanIyam, hInasattvA eva tathA kurvanti / 4/5 319 AtmajayArthameva prayatanIyam / tatkRte ca sattvazAlinA bhavitavyam / jagatane jItavA mATe prayatna na karavo. alpasattvavALA ja tema kare che. AtmAne jItavA mATe ja prayatna karavo. tenI mATe sattvazALI thavuM. 15 jagadraJjanena na ko'pi lAbhaH / paramAtmagurvAtmAna eva toSaNIyAH / 3/26 283 jagatane khuza karavAthI koI lAbha nathI. paramAtmA, gurudeva ane AtmAne khuza karavA. Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 658 'padmIya'vRttAvuktAnAM sUktaratnAnAM sUciH pariziSTam 6 kra. sUktaratnam vRtta kra. pRSTha kra. 16 jinAjJApAlanamevA''rAdhanA / 1/27 89 nizAnuM pAlana meM 4 maaraadhn| che. 17 jinAjJApAlanaratairbhavitavyaM jinAjJAvirAdhanA ca sarvathA heyA / 1/26 86 jinAjJAnA pAlanamAM rata thavuM ane jinAjJAnI virAdhanA badhI rIte tyajavI. 18 jIva eka eva / svajanAH parakIyAH / tatasteSu mamatA na 5/36 552 kartavyA / jIva ekalo che. svajano pArakA che. mATe temanI upara mamatA na 72vI. 19 jIvitazeSe'pi cittaM dharme sthirIkaraNena jIvanaM saphalIkarttavyam / 5/26 518 bacelA jIvanamAM paNa manane dharmamAM sthira karIne jIvanane saphaLa 42. __ jJAnI viziSTajJAnavAn sannapyajJabAlavatsarvatra samo bhavati / tataH 3/25 281 sa bhave'pi muktisukhamanubhavati / jJAnI vizeSa jJAnavALo hovA chatAM paNa ajJa bALakanI jema badhe samAna hoya che. tethI te saMsAramAM paNa mokSanA sukhane anubhave che. taTasamIpamAgatya nareNa vizeSayatnaM kRtvA taTaM prApaNIyaM na tvAvarte 5/45 593 nimaGktavyam / evaM trasatvAdicAritraparyantAM sAmagrI prApya jIbena vizeSayatnenA'pramattatayA cAritramArAdhya muktiH prApaNIyA na punaH saMsAre bhramitavyam / kinArAnI najIka AvIne mANase vadhu mahenata karIne kinAre pahoMcavuM joIe, paNa vamaLamAM DUbavuM na joIe. ema trapaNAthI mAMDIne cAritra sudhInI sAmagrI pAmIne jIve vizeSa udyama karIne apramattapaNe cAritranI ArAdhanA karIne mokSa meLavavo joIe, paNa pharI saMsAramAM na bhamavuM joIe. 22 tapaH kRtvA jIvanaM saphalaM karttavyam, tapo vinA taddhAritameva / 5/25 514 tapa karIne jIvana saphaLa karavuM. tapa vinA te hArI javAyuM. 23 durlabhaM mAnuSyaM prApya lokottaraphalaprAptyai sAttvikIbhUya sarvaviratidharmaH 4/41 433 pAlanIyaH / durlabha evuM manuSyapaNuM pAmIne lokottara phaLane meLavavA sAtvika thaIne sarvavirati dharmanuM pAlana karavuM. 21 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'padmIya 'vRttAvuktAnAM sUktaratnAnAM sUciH kra. sUktaratnam 24 doSANAM prArambhasamaye eva te nivAraNIyAH, pazcAttu te prabalA bhavanti / doSonI zarUAtamAM ja temane nivAravA, pachI to teo baLavAna banI jAya che. pariziSTam 6 25 26 27 28 32 dharmArAdhanArthaM strIbhyo viraktavyam / dharmanI ArAdhanA karavA mATe srIothI virakta thavuM. dharmArthinA saralena bhavitavyam / 29 paramAnandaprAptyarthamapekSA nAzyA / 33 dharmArthIe saraLa thavuM joIe. paramAtmanastisra AjJA: (1) cittaM nirmalaM karttavyam, (2) ratnatrayasya puSTiH karttavyA, (3) doSAzca hantavyAH / paramAtmAnI traNa AzAo che - (1) cittane nirmaLa karavuM, (2) ratnatrayanI puSTi aravI jane (3) ghoSone hAvA . paramAtmA vItarAga eva bhavati / paramAtmA vItarAga ja hoya che. paramAnaMda pAmavA apekSAno nAza karavo. 30 praNidhAnakRtaM ca karma tIvravipAkakRdbhavati / praNidhAna (ekAgratA) pUrvaka baMdhAyeluM karma tIvra phaLa Ape che. 31 pramAdena saMsArabhramaNaM bhavati, apramAdena tu mokSo'vApyate 34 - pramAdathI saMsArabhramaNa thAya che, apramAdathI to mokSa maLe che. prazAnto nirIhaH sAnandazca munistrailokyoparivarttI bhavati / tatastena gRhasthAnAM cATUni na karttavyAni / rAjahaMso'zucau caJcapAtaM na karoti / prazAMta, spRhA vinAno ane sadA AnaMdavALo muni traNa lokanI upara rahela che. mATe teNe gRhasthonI AgaLa khuzAmata na karavI. rAjahaMsa viSTAmAM cAMca nAMkhato nathI. bhAviduHkhaM vicintya parapIDA pariharaNIyA / bhaviSyamAM AvanArA duHkhane vicArI bIjAne pIDA na karavI. muktistu samatayaiva bhavati / mokSa to samatAthI ja thAya che. 35 muninA svaparasantApakRdbhASA na vaktavyA / munie potAne ane bIjAne saMtApa thAya tevI bhASA na josavI. vRtta kra. 3/13 4/14 5/20 1/22 1/40 5/19 1/2 5/41 4/6 5/40 2/24 5/8 659 pRSTha kra. 253 348 499 76 124 497 12 577 391 568 187 466 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 660 'padmIya vRttAvuktAnAM sUktaralAnAM sUciH pariziSTam 6 vRtta kra. pRSTha kra. 4/21 375 5/30 533 5/2 444 5/5 453 2/8 154 kra. sUktaralam 36 munibhiH saiMhI vRttirevA''caraNIyA / munioe siMhavRttinuM ja AcaraNa karavuM. 37 mumukSuNA duHkhaM sukhatvena mantavyaM sukhaJca duHkhatvena / mokSanA abhilASIe duHkhane sukha tarIke ane sukhane duHkha tarIke mAnavuM. 38 mumukSubhirmanaH sthirIkartavyam, manasaH sthirIkaraNameva tAttviko dharmaH / mumukSuoe manane sthira karavuM joIe. manane sthira karavuM e ja sAco dharma che. 39 mUDhena svakRtAsacceSTAH smRtvA vaidagdhyamado na karttavyaH / mUDha jIve pote karelI kharAba ceSTAo yAda karIne vidvattAno mada na karavo. 40 mohAndhaH parasminnavidyamAnAnapi doSAnpazyati, parasmin vidyA mAnAnapi guNAnna pazyati, svAtmani vidyamAnAnapi doSAnna pazyati, svAtmanyavidyamAnAnapi guNAnpazyati / mohathI AMdhaLo jIva bIjAmAM nahIM rahelA evA paNa doSone juve che, bIjAmAM rahelA paNa guNone joto nathI, potAnAmAM rahelA paNa doSone joto nathI, potAnAmAM nahIM rahelA evA paNa guNone juve che. 41 yatra sAmyaM tatra dharmaH / jyAM sAmya che tyAM dharma che. 42 yathA yathA''tmani guNAnAM prAdurbhAvo bhavati tathA tathA''tmani vidyamAnasya paramAtmana AvirbhAvo bhavati / jema jema AtmAmAM guNo pragaTa thAya che tema tema AtmAmAM ' rahela paramAtmA pragaTa thAya che. yathAzakti paropadezadAne yatitavyam / zakti mujaba bIjAne upadeza ApavA prayatna karavo joIe. 44 yasya vastuno durupayogaH kriyate tadbhavAntare na prApyate / je vastuno durupayoga karAya che te bhavAMtaramAM maLatI nathI. 45 yogasya sAraH samatvam / yogano sAra samatA che. 16 1/6 24 43 1/1 2 336 176 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam 6 'padmIya 'vRttAvuktAnAM sUktaratnAnAM sUciH kra. sUktaratnam 46 yogisukhaM cakravarttisukhamatizete / tataH zAntena sukhAsInena nirdvandvena niSparigraheNa ca satA yogisukhArthaM prayatanIyam / yogInuM sukha cakravartInA sukha karatAM caDhiyAtuM che. tethI zAMta, sukhamAM lIna, dvandva rahita ane parigraha rahita thaIne yogInA sukha mATe prayatna karavo. yo yAcate sa daridraH kathyate / yo na yAcate sa Izvara ityucyate / 1/11 je mAMge che te daridra kahevAya che. je mAMgato nathI te zrImaMta duhevAya che. 47 48 49 50 51 viSayasukhecchAkSayArthamAtmAnande magnena bhavitavyam / 52 rAgadveSayorapi rAgo'niSTataraH, dveSakAraNatvAt / rAga-dveSamAM paNa rAga vadhu kharAba che, kemake dveSanuM paNa kAraNa rAga 4 che. rAgadveSarahitamanaso niSpAdanameva tAttviko dharmaH / manane rAga-dveSa rahita karavuM e ja sAco dharma che. lobhaH sarveSAM pApAnAM janakaH / lobha badhA pApono bApa che. 54 viSayasukhanI IcchAno nAza karavA AtmAnA AnaMdamAM magna vItarAganuM dhyAna karanAra jIva vItarAga bane che. 53 vIravibhudRSTAntena sarvatrA'prItiH parihAryA / prabhuvIranuM dRSTAMta laI badhe aprIti tyajavI. zarIramazuci, tasya zucIkaraNAyA''graho na karttavyaH, parantu zarIreNA''tmahitaM sAdhyam / zarIra apavitra che. tene pavitra karavAno Agraha na karavo, paNa za2I2 vaDe AtmAnuM hita sAdhavuM. 56 thaj. vItarAgaM dhyAyaJjIvo vItarAgo bhavati / 55 sattvazAlIbhUya raudraparISahAH sAnandaM soDhavyAH / sAttvika thaIne bhayaMkara parISaho AnaMdapUrvaka sahana karavA. sadA taporatena bhavitavyam / haMmezA tapamAM rata rahevuM. vRtta kra. 5/34 1/1 5/3 5/17 5/33 2/45 5/12 5/39 4/6 5/23 661 pRSTha kra. 545 43 5 448 492 541 133 479 564 322 509 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra. 487 198 2/26 sara 162 '5/38 560 662 'padmIya vRttAvuktAnAM sUktaratnAnAM sUciH pariziSTam 6 sUktaratnam vRtta kra. pRSTha kra. 57 sadA'nutsukena bhAvyam / 5/15 haMmezA anutsuka thavuM. 58 samatA paramo dharmaH / 2/28 samatA e zreSTha dharma che. samatvaM lakSyIkRtyaiva bAhyA'nuSThAnAni vidheyAni / samatAnuM lakSya rAkhIne ja bAhya anuSThAno karavA. 60 sarvadoSAbhAva eva muktiH / 2/13 badhA doSono abhAva e ja mokSa che. 61 sarvamanityam, tato vastu svaM vA zAzvataM matvA pApaM na karaNIyam / badhuM anitya che. mATe vastune ke potAne zAzvata mAnIne pApa na karavuM. 62 sAttvika eva paramAtmA bhavati, na tu niHsattvo'lpasattvo vA / 4/31 401 sAttvika ja paramAtmA bane che, nisattva ke alpasattvavALo nahI. 63 sAttvikIbhUyopasarge dhIrairbhavitavyamasaMyamAcca bhIrubhirbhavitavyam / . 4/7 sAttvika thaIne upasargamAM dhIra thavuM ane asaMyamathI DaravuM. 64 sAdhakaiH strIsamparkaH sarvathA heyaH / / ___4/12 sAdhakoe strIno saMparka badhI rIte choDavo. 65 sukhaduHkhe na pAramArthike, parantu kAlpanike / tataH sukhe na 5/31 modanIyaM duHkhaJca na dveSTavyam / sukha-du:kha vAstavika nathI, paraMtu kAlpanika che. mATe sukhamAM khuza na thavuM ane duHkhano dveSa na karavo. 66 sukhAdvaitAnubhavArthaM paramAtmani lInairbhavitavyam / ... 5/32 538 asAdhAraNa sukhane anubhavavA paramAtmAmAM lIna thavuM. 67 saMsAre sarvAJjIvAnduHkhitAndRSTvA''tmA vairAgyeNa vAsanIyaH / 5/44 589 saMsAramAM badhA jIvone duHkhI joIne AtmAne vairAgyathI vAsita 42vo. 68 saMsAre sukhalezamapi nAsti / 3/6 saMsAramAM jarAya sukha nathI. 327 344 536 236 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam 6 'padmIya'vRttAvuktAnAM sUktaralAnAM sUciH 663 kra. sUktaratnam vRtta kra. pRSTha kra. 69 saMsAre sukhaM nAsti / tataH sAMsArikasukhArthaM na prayatanIyam / 5/43 587 muktAveva sukhaM vidyate, tatastadarthameva prayatanIyam / saMsAramAM sukha nathI. tethI saMsAranA sukha mATe prayatna na karavo. muktimAM ja sukha che, tethI tenI mATe ja prayatna karavo. svAtmanaH sAdhanAM parityajya na kevalaM parAMstArayitumeva prayata- 3/20 269 nIyam / svAtmasAdhanAM kurvataivA'nyatAraNaprayAsaH kartavyaH / potAnA AtmAnI sAdhanA choDIne mAtra bIjAne ja tAravAno prayatna na karavo. potAnA AtmAnI sAdhanA karatAM karatAM ja bIjAne tAravAno prayatna karavo. svodarapUraNArthaM gRhasthAnprazaMsanmunirubhayabhraSTo bhavati-pravrajitatvena sa 4/20 371 aihikapadArthAMstyajati, sAdhvAcAravirAdhanena sa paralokamapi tyajati / potAnuM peTa bharavA gRhasthonI prazaMsA karato muni ubhayabhraSTa thAya che. dIkSA lIdhI hovAthI te AlokanA padArthone choDe che. sAdhvAcAranI virAdhanA karavAthI te paralokane paNa choDe che. Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha granthaprakAzakaprazastiH (zArdUlavikrIDItam) pAdAGguSThasucAlitAmaragiri-hastAstadevasmayaH, jihvAkhaNDitazakrasaMzayacayo, vAGnaSTahAlAhalaH / sarvAGgINamahopasargadakRpA-netrAmbudattAJjaliH, dADhAdAritadivyayutsamavatAt-zrIvardhamAno jinaH // 11 // (upajAtiH) zrIgautamasvAmi-sudharmadeva-jambUprabhu-zrIprabhavapramukhyAH / sUrIzapUjApadasUridevA, bhavantu te zrIguravaH prasannAH // 2 // (vasantatilakA) etanmaharSizucipaTTaparamparAjAn-AnandasUrikamalAbhidhasUripAdAn / saMvignasantatisadIzapadAn praNamya, zrIvIradAnacaraNAMzca gurUn staviSye // 3 // zrIdAnasUrivaraziSyamatallikA sa, zrIpremasUribhagavAn kSamayA kSamAbhaH / siddhAntavArivaravArinidhiH punAtu, cAritracandanasugandhizarIrazAlI // 4 // ____(zArdUlavikrIDitam) pratyagratrizatarSisantatisarit-sraSTA kSamAbhRdmahAn, gItArthapravaro varazrutayutaH sarvAgamAnAM gRham / tarke tarkavizuddhabuddhivibhavaH so'bhUt svakIye'pyaho, gacche saMyamazuddhitatparamatiH prajJAvatAmagraNIH // 5 // tatkAlInakaragrahagrahavidhA-vabde hyabhUd vaikrame, tithyArAdhanakAraNena karuNo bhedastapAgacchajaH / kAruNyaikarasena tena guruNA satpaTTakAdAtmano, baDhzena nivAritaH khakarakhau-SThe piNDavADApure // 6 // Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthaprakAzakaprazastiH (vasantatilakA) tatpaTTabhRd bhuvanabhAnvabhidhazca sUriH, zrIvardhamAnatapasAM nidhirugrazIlaH / nyAye vizArada itIha jagatprasiddho, jAto'tivAkpatimati-rmatimaccharaNyaH // 7 // tasyAdyaziSyalaghubandhurathAbjabandhu-tejAstapaH zrutasamarpaNatejasA saH / panyAsapadmavijayo gaNirAT zriye'stu, kSAntyekasAyakavidIrNamahopasargaH // 8 // sarvAdhikazramaNasArthapatirmatIzaH pAtA catuHzatamitarSigaNasya zasyaH / gacchAdhinAthapadabhRjjayaghoSasUriH, 'siddhAntasUrya' yazasA jayatIha coccaiH // 9 // sadbuddhinIradhivibodhanabaddhakakSo, vairAgyadezanavidhau paripUrNadakSaH / sImandharaprabhukRpAparapAtramastu zrIhemacandrabhagavAn satataM prasannaH , 665 - // 10 // kAruNyakamrAlayAnAM mahanIyamukhyAnAM mahomAlinAM lokopakAracaturANAM vairAgyadezanAdakSAcAryadeva - zrImadvijayahemacandrasUrIzvarANAM sadupadezena zrIjinazAsana-ArAdhanATrasTa vihite zrutasamuddhArakAryAnvaye prakAzitamidaM grantharatnaM zrutabhaktitaH / Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (sukRta anumodanA __ zrI jinazAsana sukRta mukhya AdhArastaMbha (1) zrI nayanabALA bAbubhAI jarIvAlA parivAra, ha. lInAbena caMdrakumArabhAI jarIvAlA - muMbaI. (2) zrI mULIbena aMbAlAla zAha parivAra, ha. ramAbena puMDarIkabhAI zAha, khaMbhAta - muMbaI. (3) zrI nayanabALA bAbubhAI jarIvAlA parivAra, ha. zobhanAbena manISabhAI jarIvAlA - muMbaI (4) zrI sAyarakaMvara yAdavasiMhajI koThArI parivAra, ha. mInAbena vinayacanda koThArI, jodhapura-muMbaI (5) zrI hasamukhabhAI kesarIcaMda cUDagara - inTAsa, amadAvAda (6) zeThazrI kAMtilAla lallubhAI jhaverI parivAra zrI jinazAsana sukRta AdhArastaMbha (1) zrI kamaLAbena kAMtilAla zAha parivAra, ha. bInAbena kIrtibhAI zAha (ghATakopara-sAMghANI) (2) zrImatI jAgRtibena kauzikabhAI bAvIzI, DAlinI jayakumAra mahetA, mheMka, kAMdivalI, muMbaI. (preraka : pa.pU.A. zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjA) zrI zrutoddhAra mukhya AdhArastaMbha (1) zrI mATuMgA zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha - muMbaI (2) zrI aThavAlAInsa zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha ane zrI phUlacaMda kalyANacaMda jhaverI TrasTa, surata. (3) zrI govAliyA TeMka jaina saMgha, muMbaI (4) zrI navajIvana zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, muMbaI (5) zrI yazovijayajI jaina saMskRta pAThazAlA tathA zrI jaina zreyaskara maMDala, mahesANA (6) zrI dAdara jaina pauSadhazAlA TrasTa saMcAlita OM zrI dAdara ArAdhanA bhavana jaina zve.mU.tapA. saMgha (7) zrI mulunDa zve.mU. jaina saMgha, muMbaI (preraka : pa.pU.A. zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjA) (8) zrI zaMkhezvara pArzvanAtha zve.mU.tapA. jaina saMgha, ghATakopara (I), muMbaI (9) zrI sahasAvana kalyANaka bhUmi tIrthoddhAraka samiti, jUnAgaDha (pa.pU.paM. candrazekharavi. ma.nA ziSya pU. munizrI dharmarakSitavi. ma. tathA pU. munizrI hemavallabhavi. ma.nI paMnyAsapadavI nimitte) (10) zrI javAharanagara zve.mU. jaina saMgha, goregAMva, muMbaI (preraka : prema-bhuvanabhAnusUri samudAyanA rAjaprabhAvaka ___ pa.pU.A. zrI ratnasuMdarasUrIzvarajI mahArAjA) zrI zrutoddhAra AdhArastaMbha (1) zrI hemacaMdrAcArya jaina jJAnamaMdira - pATaNa Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zrutoddhAra AdhArastaMbha (2) zrI manapharA zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha manapharA. (preraka : pa.pU. A. zrImad vijayakalAprabhasUrIzvarajI ma. ) (3) zrI naDiyAda ve.mU. jaina saMgha - naDiyAda (preraka : pa.pU. A. zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI 667 mahArAjA) (4) zrI ke.pI. saMghavI cerITebala TrasTa saMcAlita zrI pAvApurI tIrthadhAma- jIvamaitrIdhAma (preraka : pa.pU. A. zrImadvijaya kalyANabodhisUri ma.sA.) (5) zrI jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, sAyana (ziva), muMbaI (6) zrI bAbubhAI sI. jarIvAlA cerITebala TrasTa, ha. zrI AdinAtha jaina saMgha, nijhAmapurA, vaDodarA. (preraka : pa.pU.A. zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjA) (7) zrI riddhi siddhi vardhamAna hAITsa zve. mU. jaina saMgha, bhAyakhalA, muMbaI. (pre. : pa.pU.mu. zrI jinapremavi. ma. sA.) (8) zrI AdinAtha sosAyaTI jaina Tempala TrasTa, pUnA, (preraka : pU.paM. zrI aparAjitavijayajI gaNivarya) (9) zrI muluMDa ve.mU. tapAgaccha samAja, muMbaI (preraka : pa.pU.paM. zrI hiraNyabodhivi. ma. sA. pa.pU.mu. zrI hemadarzanavi. ma. sA.) (10) zrI vikrolI saMbhavanAtha jaina zve. mU. pU. saMgha, vikrolI (I), muMbaI (preraka : pa.pU.mu. zrI yazakalyANa vi. ma. pa.pU.mu. zrI tIrthapremavi. ma.) (11) zrI vizvanaMdIkara jaina saMgha, bhagavAnanagarano Tekaro, amadAvAda. (preraka : pU. A. zrI jagaccaMdrasUrIzvarajI ma.sA.) (12) zrI AdizvarajI mahArAja maMdira TrasTa, zrI dazA osavAla sirohIyA sAtha goTIvAlA, dhaDA, pUnA. (preraka : tapasvIratna pU.mu. zrI abhayaratnavi. ma. ) (13) zrI goDI pArzvanAtha Tempala TrasTa, pUnA (preraka : pa.pU. A. zrI kalyANabodhisUrIzvarajI ma.sA.) (14) zrI kastUradhAma, pAlItANA, pa.pU. A. zrI hemaprabhasUrIzvarajI ma. sA. nI AcAryapadavI nimitte (preraka : pa.pU.paM. zrI vajrasena vi. gaNivarya ) (15) zrI zAhIbAga gIradharanagara jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha, amadAvAda. (preraka : pa.pU. A. zrImadvijaya kalyANabodhisUri ma.sA.) (16) zrI kasturadhAma-pAlItANA (preraka : pa.pU.paM. zrI bhadraMkaravijayajI ziSya A. zrIkuMdakuMdasariziSyapa.pU.paM. zrI vajrasenavijayajI ma.sA. ) (17) zrI sAbaramatI zve. mU. jaina saMgha, rAmanagara, amadAvAda (preraka : pa.pU. A. zrImadvijaya kalyANabodhisUrIzvarajI ma.sA. ) (18) zrI gAMdhInagara ve.mU. jaina saMgha (preraka : pa.pU. munizrI abhayaratnavi. ma. pa. pU. munizrI ratnabodhi vi.ma., pa.pU. munizrI muktiprema vi.ma.) Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 668 (19) zrI bhavAnIpura zve. mU. saMgha, kalakattA (20) zrI kalyANajI saubhAgacaMdajI jaina peDhI, piMDavADA (preraka : pa.pU. A. zrI hemacaMdrasUrIzvarajI ma. pa.pU. A. zrI kalyANabodhisUri ma.) (21) zrI mahesANA upanagara jaina saMgha (preraka : pa.pU. A. zrI hemacaMdrasUrIzvarajI ma. sA. ) (22) zrI pArzvanAtha zve. mU. jaina saMgha, saMghANI, ghATakopara, muMbaI (preraka : pa.pU.A. zrI hemacaMdrasUrIzvarajI ma. pa.pU. A. zrI kalyANabodhisUri ma. ) (23) zrI umarA zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, surata 1) 3) 4) 6) zrutasamuddhAraka 7) (zrutasamuddhAraka bhANabAi nAnajI gaDA, muMbai. (pa. pU. gacchAdhipati AcAryadeva zrImadvijaya bhuvanabhAnusUri ma. sA.nA upadezathI) zeTha ANaMdajI kalyANajI, amadAvAda. zrI zAMtinagara zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, amadAvAda. (pa. pU. tapasamrATa AcAryadeva zrImadvijayahimAMzusUri ma. sA. nI preraNAthI) zrI zrIpALanagara jaina upAzraya TrasTa, vAlakezvara, muMbaI. (pa.pU. gacchAdhipati AcAryadeva zrImadvijaya rAmacaMdrasUri ma.sA. nI divyakRpA tathA pU. AcAryadeva zrImadvijaya mitrAnaMdasU. ma. sA. nI preraNAthI) zrI lAvaNya sosAyaTI zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, amadAvAda. ( pa. pU. paMnyAsajI zrI kulacaMdravijayajI gaNivaryanI preraNAthI) nayanabAlA bAbubhAi sI. jarIvAlA hA. caMdrakumAra, manISa, kalpaneza (pa. pU. munirAja zrI kalyANabodhi vijayajI ma. sA. nI preraNAthI) kezarabena ratanacaMda koThArI hA. lalitabhAi (pa. pU. gacchAdhipati AcAryadeva zrImadvijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjAnI preraNAthI) 8) zrI zvetAMbara mUrtipUjaka tapAgacchIya jaina pauSadhazAlA TrasTa, dAdara, muMbaI. ( pa.pU. vairAgyadezanAdakSa AcArya bhagavaMta zrIhemacaMdrasUrIzvarajI ma. sA.nI preraNAthI) 9) zrI muluMDa zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, muluMDa, muMbai. ( pa.pU. AcAryadeva zrIhemacaMdrasUrIzvarajI ma. sA.nI preraNAthI) 10) zrI sAMtAkrujha zvetAM. mUrti tapAgaccha saMgha, sAMtAkrujha, muMbaI. (pa.pU. AcAryadeva zrIhemacaMdrasUri ma. sA.nI preraNAthI) Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutasamuddhAraka 669 11) zrIdevakaraNa mUlajIbhAi jaina derAsara peDhI, malADa (vesTa), muMbai. (pa. pU. munirAja zrI saMyamabodhivi. ma. sA.nI preraNAthI) 12) saMghavI aMbAlAla ratanacaMda jaina dhArmika TrasTa, khaMbhAta. (pUjya sAdhvIzrI vasaMtaprabhAzrIjI ma., pUjya sAdhvIzrI svayaMprabhAzrIjI ma. tathA pU. sAdhvIzrI divyayazAzrIjI ma.nI preraNAthI mULIbenanI ArAdhanAnI anumodanArthe) 13) bAbu amIcaMda pannAlAla AdIzvara jaina Tempala cerITebala TrasTa, vAlakezvara, muMbai-6. (pU. munirAjazrI akSayabodhivijayajI ma.sA., pU. munirAjazrI mahAbodhivijayajI ma.sA. tathA pU. munirAjazrI hiraNyabodhi vijayajI ma.sA.nI preraNAthI) 14) zrI zreyaskara aMdherI gujarAtI jaina saMgha, muMbai. (pU. munirAjazrI hemadarzana vi.ma. tathA pU. munirAjazrI ramyaghoSa vi.ma.nI preraNAthI) 15) zrI jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, maMgala pArekhano khAMco, zAhapura, amadAvAda. (pa. pU. AcAryadeva zrIrUcakacaMdrasUri ma.nI preraNAthI) 16) zrI pArzvanAtha zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, sAMghANI esTeTa, ghATakopara (vesTa), muMbai. (pU. munirAjazrI kalyANabodhivijayajI ma. sA.nI preraNAthI) 17) zrI navajIvana sosAyaTI jaina saMgha, bombe senTrala, muMbai. (pU. munirAjazrI akSayabodhi vi. ma.nI preraNAthI) 18) zrI kalyANajI saubhAgacaMdajI jaina peDhI, piMDavADA. (siddhAMtamahodadhi sva. A. zrImadvijayapremasUrIzvarajI ma. sA.nA saMyamanI anumodanArthe) zrI ghATakopara jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, ghATakopara (vesTa), muMbai. (vairAgyadezanAdakSa pU. A. zrIhemacaMdrasUri ma. sA.nI preraNAthI) 20) zrI AMbAvADI zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, amadAvAda. (pU. munirAjazrI kalyANabodhi vijayajI ma.nI preraNAthI) zrI jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, vAsaNA, amadAvAda. (pU. AcAryazrI nararatnasUri ma.nA saMyamajIvananI anumodanArthe pUjya tapasvIratna AcAryazrI himAMzusUrIzvarajI ma. sA.nI preraNAthI) 22) zrI premavardhaka ArAdhaka samiti, dharaNidhara derAsara, pAlaDI, amadAvAda. (pU. gaNivarya zrIakSayabodhivijayajI ma.nI preraNAthI) 23) zrI mahAvIra jaina zvetA. mUrtipUjaka saMgha, zeTha kezavalAla mULacaMda jaina upAzraya, pAlaDI, amadAvAda. (pa. pU. AcAryazrI rAjendrasUri mahArAja sA.nI preraNAthI) 24) zrI mATuMgA jaina zvetAM. mUrtipUjaka tapagaccha saMgha enDa ceriTIjha, mATuMgA, muMbai. 25) zrI jIvita mahAvIrasvAmI jaina saMgha, nAMdiyA. (rAjasthAna) (pU. gaNivarya zrI akSayabodhivi. ma.sA. tathA munirAjazrI mahAbodhivi. ma.sA.nI preraNAthI) 26) zrI vizA ozavAla tapAgaccha jaina saMgha, khaMbhAta. (vairAgyadezanAdakSa pa. pU. AcAryadevazrI hemacaMdrasUri ma. sA.nI preraNAthI) 21) Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutasamuddhAraka 670 27) zrI vimala sosAyaTI ArAdhaka jaina saMgha, bANagaMgA, vAlakezvara muMbaI - 400 007. 28) zrI pAlitANA cAturmAsa ArAdhanA samiti (pa. pU. vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrImadvijayahemacaMdrasUrIzvarajI ma. sA. nA saM. 2053nA pAlitANA madhye cAturmAsa prasaMge jJAnanidhimAMthI) 29) zrIsImaMdharajina ArAdhaka TrasTa, emaralDa epArTamenTa, aMdherI (i), muMbaI. ( munirAja zrI netrAnaMdavijayajI ma. sA.nI preraNAthI) 30) zrI dharmanAtha popaTalAla hemacaMda jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, jainanagara, amadAvAda. (pa.pU. munirAja zrI saMyamabodhivijayajI ma.sA. nI preraNAthI) 31) zrIkRSNanagara jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, saijapura, amadAvAda. ( pa.pU. AcAryadeva zrImadvijaya hemacaMdrasUrIzvarajI ma. sA. nA kRSNanagara madhye saMvata 2052nA cAturmAsa nimitte pa. pU. munirAja zrI kalyANabodhivijayajI ma. sA. nI preraNAthI) 32) zrI bAbubhAi sI. jarIvAlA TrasTa, nijhAmapurA, vaDodarA - 2. ( pa. pU. munirAja zrI kalyANabodhivijayajI ma. sA.nI preraNAthI) 33) zrI goDI pArzvanAthajI Tempala TrasTa, punA. ( pa.pU. gacchAdhipati AcAryadeva zrImadvijaya jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA. tathA pU. munirAja zrI mahAbodhivijayajI ma. sA.nI preraNAthI) 34) zrI zaMkhezvara pArzvanAtha jaina zvetAMbara maMdira TrasTa, bhavAnI peTha, punA. ( pU. munirAja zrI anaMtabodhivijayajI ma. sA. nI preraNAthI) 35) zrI rAMdera roDa jaina saMgha, surata. (pU.paM. zrI akSayabodhi vijayajI ma. sA. nI preraNAthI ) 36) zrI zvetAMbara mUrtipUjaka tapAgaccha dAdara jaina pauSadhazAlA TrasTa, ArAdhanA bhuvana, dAdara, muMbaI. ( munirAja zrI aparAjitavijayajI ma. sA. nI preraNAthI) 37) zrI javAharanagara jaina zvetA. mUrti. saMgha, goregAva, muMbai. ( pU. A. zrI rAjendrasUri ma. sA. nI preraNAthI) 38) zrI kanyAzALA jaina upAzraya, khaMbhAta. (pa. pU. sA. zrI raMjana zrIjI ma. sA., pU. pra. sA. zrI iMdra zrIjI ma. sA. nA saMyamajIvananI anumodanArthe pa. pU. sA. zrI vinayaprabhAzrIjI ma. sA., pa. pU. sA. zrI vasaMtaprabhAzrIjI ma. sA. tathA pa. pU. sAdhvIjI zrI svayaMprabhAzrIjI ma. sA. nI preraNAthI ) 39) zrI mATuMgA jaina zvetAMbara mUrtipUjaka tapAgaccha saMgha enDa cerITIjha, mATuMgA, muMbaI. ( pa. pU. paMnyAsapravara zrI jayasuMdaravijayajI ma. sA. nI preraNAthI) 40) zrI zaMkhezvara pArzvanAtha zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, 60 phuTa roDa, ghATakopara (IsTa) (pU. paM. zrI varabodhivijayajI gaNivaryanI preraNAthI) 41) zrI AdinAtha zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, navasArI. (pa.pU.A. zrI guNaratnasUri ma.nA ziSya pU. paMnyAsajI zrI puNyaratnavijayajI gaNivarya tathA pU. paM. yazoratnavijayajI gaNivaryanI preraNAthI) 42) zrI koimbatura jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, koimbatura. Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 zrutasamuddhAraka 671 43) zrI paMkaja sosAyaTI jaina saMgha TrasTa, pAlaDI, amadAvAda. (pa. pU. A. zrI bhuvanabhAnusUri ma. sA.nI gurumUrti pratiSThA prasaMge thayela AcArya-paMnyAsa-gaNi padArohaNa, dIkSA vagere nimitte thayela jJAnanidhibhAMthI.) 44) zrI mahAvIrasvAmI jaina zvetAMbara mUrtipUjaka derAsara, pAvApurI, khetavADI, muMbai. (pU. munirAjazrI rAjapAlavijayajI ma.sA. tathA pU.paM. zrI akSayabodhivi. ma.sA.nI preraNAthI) 45) jagadguru zrI hIrasUrIzvarajI zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha TrasTa, malADa (pUrva), muMbai. 46) zrI pArzvanAtha zvetAM. mUrtipUjaka jaina saMgha, sAMghANI esTeTa, ghATakopara (vesTa), muMbai. (pa. pU. munirAjazrI kalyANabodhivijayajI ma. sA.nI saMghamAM thayela gaNi padavInI anumodanArthe) 47) zrI dharmanAtha popaTalAla hemacaMda jaina zvetAM. mUrtipUjaka saMgha, jainanagara, amadAvAda. (pU. munirAjazrI satyasuMdara vi. ma.sA.nI preraNAthI) ratanabena velajI gAlA parivAra, muluMDa, muMbai. (preraka-pU. munirAjazrI ratnabodhivijayajI ma. sA.) 49) zrI marIna DrAiva jaina ArAdhaka TrasTa, muMbai. 50) zrI sahasraphaNA pArzvanAtha jaina derAsara upAzraya TrasTa, bAbulanAtha, muMbai. (preraka-munirAja zrI sattvabhUSaNavijayajI ma.) zrI govAlIyA TeMka jaina saMgha muMbai. (preraka : pU. gaNivaryazrI kalyANabodhi vijayajI ma.sA.) 52) zrI vimalanAtha jaina derAsara ArAdhaka saMgha, bANagaMgA, muMbai. 53) zrI vADilAla sArAbhAi derAsara TrasTa prArthanA samAja, muMbai (preraka : munirAjazrI rAjapAlavijayajI tathA paMnyAsa zrIakSayabodhivijayajI gaNivara.) 54) zrI prinsesa sTrITa, luhAracAla jaina saMgha. (prerakaH pU. gaNivarya zrI kalyANabodhi vijayajI ma.sA.) 55) zrI dharmazAMti cerITebala TrasTa, kAMdivalI (IsTa), muMbaI. (preraka-munirAjazrI rAjapAlavijayajI tathA paM.zrI akSayabodhivijayajI gaNivara) 56) sA. zrI sUryayazAzrIjI tathA sA. zrI suzIlayazAzrInA pArlA (I) kRSNakuMjamAM thayela comAsAnI __ AvakamAMthI. 57) zrI premavardhaka devAsa zve. mUrtipUjaka jaina saMgha, devAsa, amadAvAda (preraka-pU.A. zrI hemacaMdrasUrijI ma.sA. tathA pU. munirAjazrI kalyANabodhivijayajI ma.) 58) zrI pArzvanAtha jaina saMgha, samAroDa, vaDodarA (preraka-paMnyAsapravara zrI kalyANabodhi vijayajI gaNivarya) 59) zrI munisuvratasvAmI jaina derAsara TrasTa-kolhApura (preraka-pU.munirAjazrI premasuMdaravijayajI ma.) 60) zrI dharmanAtha po. he. jainanagara zve. mU. pU. saMgha, amadAvAda (preraka - pa. pU. paMnyAsapravara zrI puNyaratnavijayajI gaNi) 61) zrI dipaka jayoti jaina saMgha, kAlAcokI, parela, muMbaI (preraka - pU.paM. zrI bhuvanasuMdaravijayajI gaNivarya tathA pU.paM. zrI guNasuMdaravijayajI gaNivarya) Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 672 zrutasamuddhAraka 62) zrI padmamaNi jaina zvetAMbara tIrtha peDhI - pAbala, punA (pa. pU. paMnyAsajI zrI kalyANabodhivijayajI gaNinI vardhamAna tapanI so oLInI anumodanArthe pa. pU. paMnyAsa zrIvizvakalyANavijayajI gaNivaryanI preraNAthI) 63) OMkArasUrIzvarajI ArAdhanA bhuvana - surata (preraka- A. guNaratnasUri ma. nA ziSya munirAjanI jinezaratnavijayajI ma.) 64) zrI goDI pArzvanAtha jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, nAyaDu kolonI, ghATakopara(IsTa), muMbaI. 65) zrI AdIzvara zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, goregAva-muMbai. 66) zrI AdIzvara zvetAMbara TrasTa, sAlema(preraka-pa.pU. gacchAdhipati A.zrI jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA.) 67) zrI govAliyA TeMka jaina saMgha, muMbaI... 68) zrI vilepArlA zve. mU.pU. jaina saMgha enDa cerITIjha, vilepArlA (pUrva), muMbaI. 69) zrI nenasI kolonI jaina zve. mU. pU. saMgha, borIvalI (vesTa), muMbaI. 70) mAtuzrI ratanabena narasI monajI sAvalA parivAra. (pU. paM. zrI kalyANabodhivijayajInA ziSya munirAjazrI bhakitavardhanavijayajI ma. sA. tathA pU. sAdhvIjI zrI jayazIlAzrIjI ma. nA saMsArI suputra rAjananI puNyasmRti nimitte ha. : suputro navInabhAi, cunIlAla, dilIpa, hiteza.) 71) zrI sImaMdhara jina ArAdhaka TrasTa, emaralDa epArTamenTa, aMdherI (i.) muMbai (pa. pU. paMnyAsapravara zrI kalyANabodhivijayajI ma. sA.nI preraNAthI) 72) zrI dharmavardhaka zve. mU. pU. jaina saMgha, kArTara roDa naM. 1, borIvalI (pa. pU. vairAgyadezanAdakSa AcArya bhagavaMta zrI vijayahemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA. tathA paMnyAsapravara zrI kalyANabodhi vijayajI gaNivaryanI preraNAthI) 73) zrI umarA jaina saMghanI zrAvikAo (jJAnanidhimAMthI) (preraka : pa.pU. munirAja zrI jinezaratnavijayajI. ma.sA.) 74) zrI kezariyA AdinAtha jaina saMgha, jhADolI, rAja. (preraka : pa.pU. mu. zrI merUcaMdra vi. ma. tathA paM. zrI hiraNyabodhi vi. ga.) 75) zrI dharmazAMti cerITebala TrasTa, kAMdIvalI, muMbaI (preraka : pa.pU. munirAja zrI hemadarzanavi. ma.) 76) zrI jaina zve. mU. sudhArAkhAtA peDhI, mahesANA. 77) zrI vikrolI saMbhavanAtha zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, vikrolI (I), muMbaInI ArAdhaka baheno . taraphathI (jJAnanidhimAMthI) 78) zrI ke.pI. saMghavI cerITebala TrasTa, surata, muMbaI. (preraka - pa.pU. vairAgyadezanAdakSa AcArya bha. zrImadvijaya hemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA. tathA paMnyAsapravara zrI kalyANabodhi vijayajI gaNivarya) 79) zAha jesiMgalAla mohanalAla AseDAvAlAnA smaraNArthe ha. prakAzacaMdra je. zAha (AphikAvALA) (preraka : paM. kalyANabodhi vi. gaNivara) Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutasamuddhAraka 673 80) zeTha kanaiyAlAla bheramalajI cerITebala TrasTa, caMdanabALA, vAlakezvara, muMbaI... 81) zrI navA DIsA zve.mU.pU. jaina saMgha (banAsakAMThA) 82) zrI pAlanapura jaina mitra maMDaLa saMgha, banAsakAMThA (preraka - pU. paMnyAsapravara kalyANabodhi vijayajI gaNivarya.) 83) zrI uMjhA jaina mahAjana (preraka - pU. paMnyAsapravara zrI aparAjitavijayajI gaNivarya tathA pU. munirAja zrI hemadarzanavi. ma.) 84) zrI sImaMdhara jaina derAsara, emaralDa epArTamenTa, aMdherI (pUrva), muMbaI. / (preraka - pU.sA. zrI svayaMprabhAzrIjInA ziSyA pU.sA. zrI tattvaprajJAzrIjI Adi) 85) zrI bApunagara zve. mU. jaina saMgha, amadAvAda. 86) zrI zephAlI jaina saMgha, amadAvAda. 87) zAntAbena maNilAla ghelAbhAI parIkha upAzraya, sAbaramatI, amadAvAda. (preraka- sA. zrI suvarNaprabhAzrIjI ma. tathA sA.zrI ratnatrayAzrIjI ma.) 88) zrI ADesara vizA zrImALI jaina derAvAsI saMgha (preraka - A. zrI kalAprabhasUrIzvarajI ma.sA.) 89) zrImad yazovijayajI jaina saMskRta pAThazAlA evaM zrI zreyaskara maMDala, mahesANA. 90) zrI tapAgaccha sAgaragaccha ANaMdajI kalyANajI peDhI, viramagAma (preraka : A. zrI kalyANabodhisUrIzvarajI ma.) 91) zrI mahAvIra zve. mUrtipUjaka jaina saMgha, vijayanagara, nAraNapurA, amadAvAda 92) zrI sImaMdharasvAmi jaina saMgha, aMdherI (pUrva) (preraka : sA. zrI svayaMprabhAzrIjI ma.) 93) zrI cakAlA zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha (preraka : A. zrI kalyANabodhisUrIzvarajI ma.) 94) zrI aThavAlAInsa zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha tathA zrI phUlacanda kalyANacaMda jhaverI TrasTa, surata 95) zrI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka tapAgaccha saMgha - saMsthAna, byAvara (rAjasthAna) (preraka : A. zrI puNyaratnasUrIzvarajI ma.sA.) 96) pAlanapuranivAsI maMjUlAbena rasikalAla zeTha (hAla muMbaI). (preraka : A. zrI kalyANabodhisUrIzvarajI ma.) 97) zrI zaMkhezvara pArzvanAtha zve.mU.jaina saMgha, padmAvatI epArTamenTa, nAlAsopArA (I). (preraka- pa.pU.A. zrI hemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA.) 98) zrI RSabha prakAzabhAI gAlA, saMghANI esTeTa, ghATakopara (ve.), (preraka : pa.pU.A. zrI hemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA.) 99) zrI zaMkhezvara pArzvanAtha ArAdhaka TrasTa, pukharAja rAyacaMda ArAdhanA bhavana, sAbaramatI (pa.pU. vyAkhyAnavAcaspati A.de. zrImadvijaya rAmacandrasUrIzvarajI ma.sA.nA upakAronI smRtimA) 100) zrI kuMdanapura jaina saMgha, kuMdanapura - rAjasthAna, ha. zrI zAMtilAlajI muthA. Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa-muMbaI dvArA / prakAzita granthokI sUci / 1 jIvavicAra prakaraNa saTIka, daMDaka prakaraNa | 32 anekAntavyavasthAprakaraNa saTIka, kAyasthitistotrAbhidhAna saTIka | 33 prakaraNasaMdoha 2 nyAyasaMgraha saTIka 34 utpAdAdisiddhiprakaraNa saTIka 3 dharmasaMgraha saTIka bhAga-1 35 abhidhAna vyupatti prakriyA koza bhAga-1 4 dharmasaMgraha saTIka bhAga-2 (ciMtAmaNi TIkArnu akArAdi krame saMkalana) 5 dharmasaMgraha saTIka bhAga-3 36 abhidhAna vyutpatti prakriyA koza bhAga-2 6 jIvasamAsa TIkAnuvAda (ciMtAmaNi TIkArnu akArAdi krame saMkalana) 7 jaMbUdvIpasaMgrahaNI saTIka 37 praznottara ratnAkara (senaprazna) 8 syAdvAdamaMjarI sAnuvAda 38 saMbodhasaptati saTIka 9 saMkSepa samarAditya kevaLI caritra 39 paMcavastuka saTIka 10 bRhatkSetrasamAsa saTIka 40 zrIjaMbUsvAmicaritra 11 bRhatsaMgrahaNI saTIka 41 samyaktvasaptati saTIka 12 saMgrahaNIsUtram saTIka 42 guruguNaSaTtriMzatSaTtriMzikA saTIka 13 ceiyavaMdaNa mahAbhAsa 43 stotraratnAkara 14 nayopadeza saTIka 44 upadezasaptati 15 puSpamALA (mULa+anuvAda) 45 upadezaratnAkara 16 mahAvIracariyaM 46 zrI vimalanAtha caritra 17 mallinAtha caritra 47 subodhA sAmAcArI 18 vAsupUjya caritra zAMtinAtha caritra graMtha 19 zAMtasudhArasa saTIka 49 navapada prakaraNa saTIka bhAga-1 20 zrAddhaguNavivaraNa 50 navapada prakaraNa saTIka bhAga-2 tattvajJAnataraMgiNI 51 navapada prakaraNa laghuvRtti 22 triSaSTizalAkApuruSa caritra parva 3/4 52 zrAddha prakaraNa vRtti 23 triSaSTizalAkApuruSa caritra parva 5/6 53 zrI pArzvanAtha caritra 24 aSTasahasrI tAtparya vivaraNa 54 vijaya prazasti bhASya (vijayasenasUri caritra) 25 yuktiprabodha 55 kumArapAla mahAkAvya saTIka 26 vizeSaNavati-vaMdana pratikramaNa avacUrI (prAkRta vyAzraya) 27 pravrajyAvidhAnakulaka saTIka | 56 dharmaratna prakaraNa saTIka bhAga-1 28 caityavaMdanabhASya (saMghAcArabhASya saTIka) | 57 dharmaratna prakaraNa saTIka bhAga-2 29 vardhamAnadezanA padya (bhAga-1 chAyA sAthe) 58 upadezapada bhAga-1 30 vardhamAnadezanA padya (bhAga-2 chAyA sAthe) | 59 upadezapada bhAga-2 31 vyavahArazuddhiprakAza 60 zrAddhadinakRtya bhAga-1 Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 675 prakAzita granthoM kI sUci 61 zrAddhadinakRtya bhAga-2 62 pArzvanAtha caritra vicAraratnAkara 64 upadezasaptatikA 65 devendra-narakendra prakaraNa 66 puSpamAlA saTIka gurvAvalI puSpaprakaraNamAlA neminAtha mahAkAvya 70 pAMDava caritra bhAga-1 71 pAMDava caritra bhAga-2 72 pArzvanAtha caritra gadya hIrapraznottarANi 74 dharmavidhi prakaraNa 75 supArzvanAtha caritra bhAga-1 76 devadharmaparIkSAdi graMtho 77 supArzvanAtha caritra bhAga-2-3 prakaraNatrayI 79 samatAzataka (sAnuvAda) 80 upadezamALA-puSpamALA 81 pRthvIcaMdra caritra upadezamALA pAiyalacchI nAmamAlA doDhaso savAso gAthAnA stavano 85 dvivarNa ratnamAlA 86 zAlibhadra caritra 87 anaMtanAtha caritra pUjASTaka karmagraMtha avacUrI 89 upamiti bhava prapaMca kathA bhA.1 dharmabiMdu saTIka 91 prazamarati saTIka 92 mArgaNAdvAra vivaraNa 93 karmasiddhi 94 jaMbUsvAmI caritra anuvAda 95 caityavaMdana bhASya sAnuvAda 96 guNavarmA caritra sAnuvAda 97 savAso doDhaso gAthA stavano 98 dvAtriMzadvAtriMzikA 99 kathAkoSa 100 jaina tIrthadarzana 101 jaina kathAsaMgraha bhAga-1 102 jaina kathAsaMgraha bhAga-2 103 jaina kathAsaMgraha bhAga-3 104 rayaNaseharanivakahA saTIka 105 AraMbhasiddhi 106 neminAtha caritra gadya 107 mohonmUlanam (vAdasthAnam) 108 zrI bhuvanabhAnu kevaLI caritra (anuvAda) 109 zrI caMdraprabhavasvAmI caritra (anuvAda) 110 ApaNA jJAnamaMdiro 111 pramAlakSaNa 112 AcAra pradIpa 113 vividha praznottara 114 AcAropadeza anuvAda 115 paTTAvalI samuccaya bhAga-1 116 paTTAvalI samuccaya bhAga-2 117 ratnAkarAvatArikA sAnuvAda bhAga-1 118 ratnAkarAvatArikA sAnuvAda bhAga-2 119 caityavaMdana covIzI tathA praznottara ciMtAmaNI 120 nirayAvalisUtra 121 dAnaprakAza (sAnuvAda) 122 kalyANamaMdira-laghuzAMti saTIka 123 upadezasaptatikA (TIkAnuvAda) (pustaka) 124 pratikramaNa hetu (pustaka) 125 jaina kumArasaMbhava mahAkAvya 126 devacaMdra stavanAvali 127 AnaMdakAvya mahodadhi bhAga-1 128 zrI paryaMta ArAdhanA sUtra (avacUrI anuvAda sAthe) 129 jinavANI (tulanAtmakadarzana vicAra) 130 praznottara pradIpa | 131 prAcIna koNa zvetAMbara ke digaMbara ? (gujarAtI) Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 676 132 jaMbUdvIpa samAsa (anuvAda) 133 sumati caritra (anuvAda) 134 tattvAmRta (anuvAda) 135 triSaSTizalAkApuruSa caritra parva - 1 136 triSaSTizalAkApuruSa caritra parva - 2 137 jaina kathAsaMgraha bhAga - 4 ( pratAkAra saMskRta ) 169 138 jaina kathAsaMgraha bhAga - 5 139 jaina kathAsaMgraha bhAga - 6 140 jaina dharma bhakti kaMcanamALA (sAnuvAda) bhAga-1 141 jaina dharma bhakti kaMcanamALA (sAnuvAda) bhAga - 2 142 zrImokSapada sopAna (caudaguNasthAnakanuM svarUpa) 143 ratnazekhara - ratnavatI kathA ( parvatithi mAhAtmya para) 144 SaSThizatakam (sAnuvAda) 145 namaskAra mahAmaMtra (nibaMdha) 146 jaina gotra saMgraha (prAcIna jaina itihAsa sahita) 147 nayamArgadarzaka yAne sAtanayanuM svarUpa 148 mahopAdhyAya zrI vIravijayajI mahArAja caritra 149 mukti mArgadarzana yAne dharma-prAptinA hetuo 150 cetodUtam 151 mUrtimaMDana praznottara 152 piMDavizuddhi anuvAda 153 naMdisUtra (mULa) 154 naMdisUtra saTIka bIjI AvRtti 155 naMdisUtra cUrNi saTIka 156 anuyoga dvAra saTIka 157 dazavaikAlika saTIka 158 dazavaikAlika saTIka 159 oghaniryukti saTIka 160 piMDaniryukti saTIka 161 Avazyaka sUtranI TIkA bhAga - 1 162 Avazyaka sUtranI TIkA bhAga - 2 163 Avazyaka sUtranI TIkA bhAga - 3 prakAzita granthoM kI sUci 164 Avazyaka sUtranI TIkA bhAga-4 165 Avazyaka sUtranI TIkA bhAga - 1 166 Avazyaka sUtranI TIkA bhAga - 2 167 Avazyaka sUtranI TIkA bhAga - 3 168 Avazyaka sUtranI dIpIkA bhA. 1 Avazyaka sUtranI dIpIkA bhA. 2 170 Avazyaka sUtranI dIpIkA bhA. 3 171 uttarAdhyayana saTIka bhAga - 1 172 uttarAdhyayana saTIka bhAga - 2 173 uttarAdhyayana saTIka bhAga - 3 174 jaMbUdvIpa prajJapti bhAga - 1 175 jaMbUdvIpa prajJapti bhAga - 2 176 jIvAjIvAbhigamasUtra bhA. 1 177 jIvAjIvAbhigamasUtra bhA. 2 178 rAjapraznIya 179 AcArAMga dIpikA 180 bhagavatI sUtra bhAga - 1 181 bhagavatI sUtra bhAga - 2 182 bhagavatI sUtra bhAga - 3 183 pannavaNA sUtra bhAga - 1 184 pannavaNA sUtra bhAga - 2 185 RSibhASitasUtra 186 hAribhadrIya Avazyaka TIppaNaka 187 sUryaprajJapti saTIka 1988 AcArAMga dIpikA bhAga - 1 189 sUtrakRtAMga dIpikA 190 ThANAMga saTIka bhAga - 1 191 ThANAMga saTIka bhAga - 2 192 anuyogadvAra mULa 193 samavAyAMga saTIka 194 AcArAMga dIpikA bhAga - 2 195 sUtrakRtAMga saTIka bhAga - 1 196 sUtrakRtAMga saTIka bhAga - 2 197 bhagavatI sUtra 198 kalpasUtra pradIpikA 199 kalpasUtra kaumudi Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 677 prakAzita granthoM kI sUci 200 AnaMda kAvya mahodadhi bhA.3 201 zrI zrutajJAna amIdhArA 202 uttarAdhyayana sUtra-mULa 203 upadhAna vidhi preraka vidhi 204 hIrasvAdhyAya bhAga-1 205 hIrasvAdhyAya bhAga-2 206 caityavaMdanAdi bhASyatrayI (vivecana) 207 bhojaprabaMdha 208 zrI vastupAla caritra bhASAntara 209 zrI yogabiMdu saTIka 210 guruguNaratnAkara kAvyam 211 jagadguru kAvyam 212 yogadRSTisamuccaya (anuvAda) 213 jainajyotigraMthasaMgraha 214 pramANaparibhASA 215 prameyaratnakoSa 216 jaina stotrasaMgraha bhAga-2 217 zrI yogadRSTisamuccaya (bhAvAnuvAda) 218 navasmaraNa (iMglIza sArtha sAnuvAda) 219 ATha dRSTinI sajjhAya 220 AgamasAra (devacaMdrajI) 221 nayacakrasAra (devacaMdrajI) 222 guruguNaSaTtriMzikA devacaMdrajI 223 paMcamakarmagraMtha (devacaMdrajI) 224 vicArasAra (devacaMdrajI) 225 zrIparyuSaNa parvAdika parvonI kathAo 226 vimaLa maMtrIno rAsa 227 bRhatsaMgrahaNI aMtargata yaMtrono saMgraha 228 damayaMtI caritra 229 bRhatsaMgrahaNI yaMtra 230 jaina stotrasaMgraha 231 yazodhara caritra 232 caMdravIrazubhAdi kathA catuSTayam 233 vijayAnaMda abhyudaya mahAkAvyam 234 jainadharmavarastotra-godhUlikArtha - sabhAcamatkAreti kRtitriyatam | 235 anekArtharatnamaMjUSA 236 siripAsanAhacariyaM 237 samyaktva kaumudI (bhASAMtara) 238 vimalanAtha caritra (anuvAda) 239 jaina kathAratnakoSa bhAga-1 (anuvAda) 240 jaina kathAratnakoSa bhAga-2 241 jaina kathAratnakoSa bhAga-3 242 zatrujaya tIrthoddhAra (anuvAda) 243 jaina stotra tathA stavanasaMgraha sArtha 244 vastupAla caritra 245 siddhaprAbhRta saTIka 246 sUktamukatAvalI 247 nalAyanam (kuberapurANam) 248 baMdhahetudayatribhaMgI prakaraNAdi 249 dharmaparIkSA 250 AgamIya sUktAvalyAdi 251 jaina tattvasAra saTIka 252 nyAyasiddhAMtamuktAvalI 253 haimadhAtupATha 254 navIna pUjAsaMgraha 255 siddhacakArAdhana vidhi vi. saMgraha 256 nAyAdhammakahAo (pustaka) 257 pramANanayatattvAlokAlaMkAra (sAva.) 258 tattvArthAdhigamasUtra (gujarAtI) 259 vicArasaptatikA saTIka + vicArapaMcAzikA saTIka 260 adhyAtmasAra saTIka 261 lIlAvatI gaNita 262 saMkramakaraNa (bhAga-1) 263 saMkramakaraNa (bhAga-2) 264 bhaktAmarastotra (prata) 265 SaTsthAnaka prakaraNa (prata) 266 suvrataRSikathAnaka + saMvegadrumakaMdalI (prata) 267 zrI zatrujayamahAtIrthoddhAra (mULa) 268 jIvAnuzAsanam | 269 prabaMdha ciMtAmaNI (hindI bhASAMtara) Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 678 270 devacaMdra (bhAga-2) 271 bhAnucaMdragaNi carita 272 digvijaya mahAkAvya 273 vijJaptilekhasaMgraha 274 AbU (bhAga-1) 275 AbU (bhAga-2) 276 AbU (bhAga-3) 277 AbU (bhAga-4) 278 AbU (bhAga-5) 279 nyAyaprakAza 280 zrI piMDavazuiddhi saTIka 281 RSabhapaMcAzikA graMtha 282 kumAravihArazatakam 283 mAnava dharma saMhitA 284 vardhamAna dvAtriMzikA 285 prazamarati prakaraNa-bhAvAnuvAda 286 tattvAmRta (prata) 287 SaTpuruSacaritra (prata) 288 IryApathikI SaTtriMzikA prata 289 karmaprakRti (prata) 290 dRSTAMtazataka (prata) 291 SaTtriMzikA catuSka prakaraNa 292 subhASita padya ratnAkara (bhAga-1) 293 subhASita padya ratnAkara (bhAga-2) 294 subhASita padya ratnAkara (bhAga-3) 295 subhASita padya ratnAkara (bhAga-4) 296 zrIcandrakevalI caritam 297 triSaSTizalAkApuruSa caritra bhAga-1 (parva-1) 298 triSaSTizalAkApuruSa caritra bhAga-2 (parva-2-3) 299 triSaSTizalAkApuruSa caritra bhAga-3 (parva-4-5-6) 300 triSaSTizalAkApuruSa caritra bhAga-4 (parva-7) prakAzita granthoM kI sUci 301 triSaSTizalAkApuruSa caritra bhAga-5 (parva-8-9) 302 triSaSTizalAkApuruSa caritra bhAga-6 (parva-10) 303 ratnAkara-avatArikA gujarAtI anuvAda (bhAga-1) 304 ratnAkara-avatArikA gujarAtI anuvAda (bhAga-2) 305 ratnAkara-avatArikA gujarAtI anuvAda (bhAga-3) 306 sAdhumaryAdApaTTakasaMgraha 307 jaina rAmAyaNa gadya 308 vizeSAvazyaka bhASya saTIka (bhAga-1) 309 vizeSAvazyaka bhASya saTIka (bhAga-2) 310 jaina kathAratna koSa (bhAga-7) 311 jaina kathAratna koSa (bhAga-8) 312 dharmasarvasva adhikAra sArtha, kasturI prakaraNa sArtha 313 hiMgula prakaraNa sArtha - 314 nayavAda ane yuktiprakAza 315 aMgulasittarI sArtha, svopajJa namaskAra stava sArtha 316 dravyaguNaparyAyarAsa (bhAga-1) saTIka savivaraNa 317 dravyaguNaparyAyarAsa (bhAga-2) saTIka savivaraNa 318 covIzI vizeSArtha 319 kAvyasaMgraha (bhAga-1) 320 kAvyasaMgraha (bhAga-2) 321 caityavaMdanakulakavRtti 322 syAdvAdamuktAvalI tathA bhAvasaptatikA 323 prajJApanA upAMga saTIka 324 laghuzAMtistava saTIka, samavasaraNastava sAva. tathA pramANaprakAza Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzita granthoM kI sUci 325 zreyAMsanAtha caritra 326 bhakatAmara-kalyANamaMdira - namiUNa stotratrayaM 327 jaina dharmano prAcIna ItihAsa ( bhAga - 1 ) 328 zrImad devacaMdrajI kRtisaMgraha 329 sArasvata vyAkaraNa saTIka 330 siddhAMtaranikA vyAkaraNa 331 aDhI dvIpanA nakazAnI hakIkata 332 karmaprakRti bhASAMtara 333 mudrita kumudacaMdra 334 zrI praznavyAkaraNa saTIka 335 zrImadantakRdanuttaropapAtika - vipAkasUtra saTIka 366 vizeSazataka sAnuvAda 336 zrI jJAtAdharmakathA saTIka 337 zrI himavadAcArya nirmita 367 sAmyopaniSad sAnuvAda 368 Atmatattvaviveka sAnuvAda 369 tattvopaniSad sAnuvAda 370 dharmAcArya bahumAnakulaka, TIkA ane bhAvAnuvAda sahita 371 dharmopaniSad sAnuvAda 372 pravrajyopaniSad 373 zrI mUlazuddhiprakaraNa vivecana sahita 374 upazamanAkaraNa bhAga-2, sthavirAvalI (gujarAtI) 338 zrI himavadAcArya nirmita sthavirAvalI (hindI) 339 zrI jayatihuaNastotra (mULa + artha ) 340 zamopaniSad sAnuvAda 341 zrI jayatihuaNa (mULa - artha ) 342 upazamanAkaraNa vistRta gujarAtI vivecana, bhAga - 1 343 samatAmahodadhi mahAkAvyam (sAnuvAda) 344 candraprabha caritam 345 samatAsAgara caritram (gadya) 346 arhannIti 347 tilakamaMjarI kathA sArAMza 348 nyAyapradIpa 349 anekAntavAda praveza saTIka sAnuvAda 350 hemaprakAza vyAkaraNa bhAga - 1 351 hemaprakAza vyAkaraNa bhAga - 2 352 nItitattvAdarza (vividha zloka saMgraha) 353 caturviMzati jina stavana (svopajJavRtti) 679 356 zrI RSibhASita AgamasUtra saTIka bhAga - 1 357 zrI RSibhASita AgamasUtra saTIka bhAga - 2 358 zikSopaniSad ane stavopaniSad 359 stotropaniSad sAnuvAda 360 sattvopaniSad sAnuvAda 361 devadharmaparikSA - paramopaniSad 362 nAnAcittaprakaraNa-hiMsopaniSad 363 vAdopaniSad - vedopaniSad 364 bhartRharinirveda - sUktopaniSad 365 karmasiddhi sAnuvAda 354 premamandira stotra ( sAnuvAda) 355 chando'laMkAra nirUpaNa kSapaka zreNi arthAdhikAra ane pazcimaskaMdha arthAdhikAra (vistRta gujarAtI vivecana ) 375 Arhantya 376 vimalastuti 377 AgamapratipakSanirAkaraNa 378 saMbodhasaptati ( bhAga - 1 ) 379 saMbodhasaptati (bhAga-2) 380 ISTopadeza 381 zrAmaNyopaniSad 382 hitopaniSad 383 aSTAvakragItA 384 AcAropaniSad 385 sukhopaniSad 386 dezanopaniSad Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 prakAzita granthoM kI sUci 387 aspRzadgativAda 435 vipAkazruta amRtam 388 upadezaratnakoSa 436 rAjapraznIya amRtam 389 pUrNopaniSad 437 jIvAbhigama amRtam 390 mohaparAjaya (bhAga-1) 438 aupapAtika amRtam 391 mohaparAjaya (bhAga-2) 439 prajJApanA amRtam 392 aMgacUlikA (bhAga-1) 440 nirayAvalikA amRtam 393 aMgacUlikA (bhAga-2) 441 prakIrNaka amRtam 394 vargacUlikA 442 Agama amRtam 395 duHSamagaMDikA 443 tripadIzatakam 396 paMcasUtropaniSad 888 Opinions of the world for Jainism 397 dAnAdiprakaraNa 445 AgamanI AchI jhalaka 45 Agama paricaya 398 sadbodhacaMdrodaya 446 AI AI re aMjanazalAkA 399 avadhUtagItA 447 aNagArano zaNagAra (guru-guNAnuvAda) 400 jIvadayAprakaraNa 448 cANakyanIti (sAnuvAda) 401 jJAnapaMcaka vivaraNa 449 mRtyuupaniSad (sAnuvAda) 402 dhyAnopaniSad Agama upaniSad zreNi 403 magnopaniSad 450 AcArAMgopaniSad 404 prArthanopaniSada 451 sUtrakRtAMgopaniSad 405 AnaMdaghananI AtmAnubhUti (pada 1 thI 25) 452 sthAnAMgopaniSad 420 AnaMdaghananI AtmAnubhUti (pada 26 thI 28) 453 samavAyAMgopaniSad 421 AnaMdaghananI AtmAnubhUti (pada 29 thI 31) 454 bhagavatyupaniSad 422 AnaMdaghananI AtmAnubhUti (pada 32 thI 34) 455 jJAtAdharmakathopaniSad 423 AnaMdaghananI AtmAnubhUti (pada 35 thI 37) 456 upAsakadazopaniSad 424 AnaMdaghananI AtmAnubhUti (pada 38 thI 41) 457 aMtakRddazopaniSad 425 AcArAMga amRtam 458 anuttaropapAtikadazopaniSad 426 sUtrakRtAMga amRtam 459 praznavyAkaraNopaniSad 427 sthAnAMga amRtam 460 vipAkazrutopaniSad 428 samavAyAMga amRtam 461 rAjapraznIyopaniSad 429 bhagavatI amRtam 462 jIvAbhigamopaniSad 430 jJAtAdharmakathA amRtam 463 aupapAtikopaniSad 431 upAsakadazA amRtam 464 prajJApanopaniSad 432 aMtakRddazA amRtam 465 nirayAvalikopaniSad 433 anuttaropapAtikadazA amRtam 466 prakIrNakopaniSad 434 praznavyAkaraNa amRtam | 467 sudhopaniSad Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadA duHkhaM sukhatvena, duHkhatvena sukhaM ydaa| munitti tadA tasya, mokSalakSmIH svayaMvarA ||5/301|| - yogasAra: jyAre muni duHkhane sukha tarIke ane sukhane duHkha tarIke jANe che. tyAre tene bhokSa35I sabhI svayaM vare cha. (5/30) / - yogasAra MULTV GRAPHICS 10221 2287322227834222 BHARAT GRAPHICS - Ahmedabad-1 9 Ph: 079-22134176, M: 9925020106