________________
૧૦૬
યોગસાર પ્રકરણ/તૃતીય પ્રસ્તાવશ્લોક-૪ વિષયના સ્વરૂપને જાણી શકતા નથી અને સંસારની વિડંબનાને પામે છે તે બતાવવા અર્થે કહે છે – શ્લોક :
सूक्ष्माः सूक्ष्मतरा भावा भेद्यन्ते सूक्ष्मबुद्धिभिः ।
एतद् द्वयं तु दुर्भेदं तेषामपि हि का गतिः? ।।४।। શ્લોકાર્ચ -
જેઓ દ્વારા સુમબુદ્ધિથી સૂઢમ-સૂક્ષમતર ભાવો પણ ભેદ કરાય છેeતત્વને કહેનારા શાસ્ત્રના ભાવો સૂક્ષ્મબુદ્ધિથી જેઓ વડે સૂક્ષમસૂક્ષ્મતર અવલોકન કરાય છે, એવા જીવોને પણ આ બે કષાય અને વિષય, દુર્ભેદ છે તેના પારમાર્થિક સ્વરૂપનો વિભાગ કરવો દુષ્કર છે. તેઓની પણ કઈ ગતિ છે? અર્થાત્ શાસ્ત્રના અભ્યાસથી કોઈ લ્યાણની પ્રાપ્તિ નથી. II૪ll ભાવાર્થ -
કેટલાક જીવો તત્ત્વના અર્થી છે, સૂક્ષ્મબુદ્ધિવાળા છે, શાસ્ત્રનું અધ્યયન કરે છે અને શાસ્ત્રમાં બતાવેલા સૂક્ષ્મતર ભાવોના વિભાગને પાડીને શાસ્ત્રવચનના પદાર્થોને યથાર્થ જાણે છે અને અન્ય જીવોને પણ બતાવે છે. તેવા પણ જીવો પોતાના ચિત્તમાં સ્પર્શતા કષાયો અને વિષયોના ભાવોનું વિભાગ કરીને અવલોકન કરી શકતા નથી. અર્થાત્ પોતે શાસ્ત્ર ભણે છે તેથી પોતે બુદ્ધિમાન છે, સૂક્ષ્મ પદાર્થોને જાણનારા છે, તપાદિની આચરણ કરનારા છે, ઇત્યાદિ ભાવો કરી પોતાના ચિત્તને કષાયોથી કલુષિત કરે છે. વળી, તેઓના બોધની કે પ્રમાદી આચરણાની લોક પ્રશંસા કરે છે, પૂજે છે તે સર્વ બાહ્ય વિષયો ચિત્તને સ્પર્શે છે. તેના પરમાર્થના વિભાગને પણ તેઓ કરી શકતા નથી. એટલું જ નહિ માત્ર વિચારે છે કે આ બાહ્ય શાસ્ત્રના બોધથી, આ વિદ્વત્તાથી કે આ આચરણાથી હું કલ્યાણના માર્ગ પર છું. આવા જીવોની પણ કઈ ગતિ છે ? અર્થાત્ તેઓની તે પ્રવૃત્તિ પણ સહજ આનંદરૂપ સામ્યભાવને અભિમુખ નથી. તેથી તે જીવો સહજાનંદના સુખને પામી શકે તેમ નથી, પરંતુ સંસારી જીવોની જેમ જ મૂઢ બુદ્ધિવાળા વૈષયિક સુખને ઇચ્છનારા છે. III
