________________
૧૦૫
યોગસાર પ્રકરણ/તૃતીય પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૩-૪ શ્લોકાર્ચ -
તે જીવ, સર્વસંગનો પરિત્યાગ સુખરૂપે છે તે પણ જાણે છે (છતાં) તેના સન્મુખ પણ સર્વસંગના ત્યાગના સન્મુખ પણ, કેમ થતા નથી તે પણ જણાતું નથી. II3I. ભાવાર્થ -
વિવેકદષ્ટિ ખૂલેલી છે તેવા જીવો માર્ગાનુસારી પ્રજ્ઞાથી જોઈ શકે છે કે અંતરંગ અસંગનો પરિણામ જ જીવને માટે સુખરૂપ છે. અને આથી જ સિદ્ધ અવસ્થામાં આત્મા દ્રવ્યસંગ અને ભાવસંગથી રહિત છે માટે સુખી છે અર્થાત્ સિદ્ધના જીવોને દ્રવ્યસંગ રૂપ શરીર વગેરેના અભાવને કારણે બાહ્ય ઉપદ્રવ નથી અને અંતરંગસંગ રૂપ મોહના પરિણામના અભાવને કારણે અંતરંગ ઉપદ્રવ નથી. માટે તેઓ સહજસુખને અનુભવે છે એ પ્રમાણે વિવેકદૃષ્ટિવાળા જીવો જાણે છે.
આમ છતાં સંસારી જીવો અનાદિ ભવઅભ્યસ્ત સ્વભાવને કારણે સર્વસંગથી પર એવા આત્માના અસંગભાવને સન્મુખ પણ થતા નથી પરંતુ અનાદિની સંગની વાસનાને વશ થઈને બાહ્ય પદાર્થોનો સંગ કરીને જ આનંદ લેવા યત્ન કરે છે. આ પ્રકારનો યત્ન તે જીવો કેમ કરે છે તે પણ જણાતું નથી અર્થાત્ ગ્રંથકારશ્રી કહે છે કે જેને સ્પષ્ટ દેખાતું હોય કે સર્વસંગના પરિત્યાગમાં સુખ છે છતાં સુખના અર્થી જીવો એનાથી વિપરીત પ્રવૃત્તિ કરતા દેખાય ત્યારે વિવેકી પુરુષને વિચાર આવે છે કે આ જીવો આવી અસંભવિત પ્રવૃત્તિઓ કેમ કરે છે ? તે જણાતું નથી.
આ બતાવવા દ્વારા ગ્રંથકારશ્રીને એ જ ઉપદેશ આપવો છે કે સર્વ ઉદ્યમથી સહજાનંદ સ્વરૂપ સામ્યભાવમાં ઉદ્યમ કરવો જોઈએ અને તે જ જીવ માટે પરમસુખ છે. Iકા અવતરણિકા :
વળી, જે જીવો તત્વને જાણવા માટે શાસ્ત્રો ભણે છે. શાસ્ત્રને ભણવામાં કુશાગ્ર બુદ્ધિવાળા છે તેઓ પણ અંતરંગ દુઃખ ઉત્પાદક એવા કષાયો અને
