________________
અજીવનું જે ભેદજ્ઞાન છે તેનું નામ વિવેક છે. સારાસારના વિવેક વડે જીવન શેભે છે. આત્મા માટે શું હિતકર અને અહિતકર છે તેને નિર્ણય વિવેક વડે કરી શકાય છે. હિતકર ગ્રહણ કરવું અને અહિતકર છેડી દેવું તે વિવેક વંતનું લક્ષણ છે. આ વિવેક ગુણના પ્રકાશમાં ચાલનારનું આત્મહિત જળવાઈ રહે છે અને લેકમાં પણ ધર્મની પ્રભા૧ના થાય છે. આ અષ્ટક મુખ્યત્વે આત્મવિવેકને બેધ આપે છે. આત્મા સાથે આત્મીયતાપૂર્ણ વ્યવહાર રાખવાથી જ પરમાત્માની આજ્ઞાનું પાલન શક્ય બને છે.
એક પછી
થપણે વિપાક તે
(૧૬) મધ્યસ્થાષ્ટક :
દેહાદિ અને આત્માના ભેદજ્ઞાનરૂપ વિવેકની પ્રાપ્તિમાં મધ્યસ્થપણું કારણ છે. રાગને અને શ્રેષને બન્નેને બને પડખે રાખી તેની વચ્ચે રહેવું તે મધ્યસ્થપણું છે, એટલે વિવેકાષ્ટક પછી મધ્યસ્થાષ્ટક કહ્યું છે. જ્યાં સ્વાદુવાદ પરિ શુતિ હોય ત્યાં મધ્યસ્થપણું હેય. મૈત્રી પ્રમોદ અને કાર ય એ ત્રણે ભાવનાઓને પરિપાક તે મધ્યસ્થ ભાવના. કેઈના પણ પક્ષકાર બન્યા વિના જેનું વચન યુક્તિયુક્ત હોય તેને સ્વીકારે, તે મધ્યસ્થ બુદ્ધિવાળા કહેવાય છે અને જે યુક્તિ આત્માનુસંધાનમાં સહાયક છે, રાગદ્વેષને ટાળવામાં સહાયક છે તે જ યુક્તિ છે. બાકી બધી કુયુક્તિ છે. આ અષ્ટક કહે છે કે કઈ પણ વિષયમાં સર્વત્ર અસદાગ્રહનો ત્યાગ કરી શ્રી જિનવચનના જ આરાધક બને.
