________________
મનથી પણ આત્મામાં જ રમણતા કરતા મુનિઓ સદા મીની ગણાય છે. પુદ્ગલને વિષે મન, વચન અને કાયાની પ્રવૃત્તિ ન થવા દેવી એ જ તાવિક માને છે. મૌનનું અદ્ભુત રહસ્ય આ અષ્ટકમાં છે.
(૧૪) વિદ્યાષ્ટક :
મૌન-મુનિપણાનું કારણ વિદ્યા અર્થાત્ તત્વજ્ઞાન છે, તેથી મનાષ્ટક પછી વિદ્યાષ્ટક કહેવામાં આવ્યું છે.
સદા શાશ્વત એવા આત્માના ગુણે પ્રતિ નેહને જગાડે તે વિદ્યા. અનિત્ય પદાર્થોમાં નિત્યપણુની બુદ્ધિ જાગૃત કરી અનાત્મ પદાર્થોમાં નેહ જગાડે તે અવિદ્યા.
વિદ્યા એટલે સન્મતિ, સમ્યગૃષ્ટિ. આ દષ્ટિ પ્રાપ્ત થયા પછી હરહાલતમાં આત્માનું આકર્ષણ આત્માના ગુણ તરફ જ હોય છે, અનાત્મભાવના આકર્ષણ તેના મંદ પડી જાય છે. શરીરના સુંદર રૂપ કરતાં આત્માના ગુણ તરફ તેનું ખેંચાણ વધુ રહે છે. વિદ્યા એ આત્માના જ્ઞાન ગુણનું જ અંગ છે. આ અષ્ટકમાં વિદ્યા અને અવિદ્યાનું સ્વરૂપ ચેગસૂત્રને અનુસરીને કરવામાં આવ્યું છે. (૧૫) વિવેકાષ્ટક :
જે વિદ્યાવાન હોય છે, તે જ શરીર, કર્મ અને આત્માના ભેદ-જ્ઞાનરૂપ વિવેકને પ્રાપ્ત થયેલ હોય છે, તેથી વિદ્યાષ્ટક પછી વિવેકાષ્ટક કહેવામાં આવ્યું છે. જીવ અને
