________________
-
~
(શ્નો. ૨૦-૧૨-૨૨) ગુર્નવિવેવનાવિલમત્તવૃતિઃ
[૨૬] तदेतद् द्विभेदमप्यौपशमिकसम्यक्त्वं सास्वादनोत्पत्तिमूलकारणमिति ॥१०॥ अथ सास्वादनस्वरूपं पद्यद्वयेनाऽऽह -
goરિમહિને મધ્યા-છત્તનજ્ઞાનલબ્ધિનામ્ आद्यौपशमिकसम्यक्त्व-शैलमौलेः परिच्युतः ||११|| समयादावलीषट्कं, यावन्मिथ्यात्वभूतलम् ।
नासादयति जीवोऽयं, तावत्सास्वादनो भवेत् ||१२|| युग्मम् || व्याख्या-औपशमिकसम्यक्त्ववानयं जीवः शान्तानन्तानुबन्धिनां मध्यादेकस्मिन्नपि= क्रोधादावुदीर्णे सति आद्यमौपशमिकसम्यक्त्वं शैलमौलिकल्पम्-गिरिशिखरतुल्यम्, ततः
– ગુણતીર્થ – એટલે પહેલા બંને પ્રકારનું ઉપશમસમ્યક્ત બતાવ્યું. હવે ગ્રંથકારશ્રી સાસ્વાદનનું સ્વરૂપ બતાવવા બે શ્લોકોથી કહે છે –
જ સાસ્વાદનનું સ્વરૂપ શ્લોકાઈઃ શાંત એવા અનંતાનુબંધીમાંથી ક્રોધાદિ કોઈ એક કષાયનો ઉદય થવાથી, પ્રથમ ઉપશમસમ્યકત્વરૂપી પર્વતના શિખરથી પડેલો એવો આ જીવ જ્યાં સુધી મિથ્યાત્વરૂપી ભૂમિકલને પામતો નથી, ત્યાં સુધી જઘન્યથી એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી ૬ આવલિકા જેટલા કાળ દરમ્યાન એ સાસ્વાદનગુણઠાણાવાળો થાય છે. (૧૧-૧૨)
વિવેચનઃ જીવ જ્યારે ઉપશમસમ્યક્ત પામે ત્યારે એને અનંતાનુબંધી કષાયો શાંત હોય છે, અર્થાત્ તેઓનો વિપાક ઉદય હોતો નથી. (અહીં “શાંત” એટલે ઉપશાંત એવો અર્થ નહીં કરવો. પણ વિપાક ઉદય ન હોવારૂપે શાંત” એવો અર્થ કરવો. અલબત્ત, ઉપશમશ્રેણિમાં અનંતાનુબંધીનો ઉપશમ (અથવા વિસંયોજના) હોય છે જ, પણ પ્રથમ ઉપશમસમ્યક્ત વખતે એનો ક્ષયોપશમ હોય છે. એટલે ત્યારે ઉપશાંત તરીકેનો ઉલ્લેખ અસંગત ઠરે. એ વખતે પ્રદેશોદય હોય છે. એટલે જ ક્ષયોપશમ છે, ઉપશમ નથી.)
આવા જીવને શાંત એવા અનંતાનુબંધીમાંથી ક્રોધ-માન-માયા કે લોભમાંથી કોઈ એકાદ કષાયનો ઉદય થાય, ત્યારે એ જીવ ઉપશમસમ્યક્તરૂપી પર્વતના શિખરથી ભ્રષ્ટ થાય છે...અને એ જીવ જયાં સુધી મિથ્યાત્વરૂપી ભૂમિકલને પામતો નથી, ત્યાં સુધી જઘન્યથી એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી છ આવલિકા જેટલા કાળ દરમ્યાન એ જીવ સાસ્વાદનગુણઠાણાવાળો થાય છે...
