________________
સ્ત્ર
-
~-
-
[૧૦૮]
- શ્રીગુસ્થાનમારોઃ (શ્નો. ૩-૪૪) ___ व्याख्या-'अत्र' उपशान्तगुणस्थानके दर्शनचारित्रमोहनीयस्योपशमात् सम्यक्त्वचारित्रे औपशमिके एव भवतः । तथाऽत्र भावोऽप्युपशमात्मकः, न तु क्षायिकक्षायोपशमिको भावाविति ॥४३॥ अथोपशान्तमोहाच्च्यवनमाह -
वृत्तमोहोदयं प्राप्योपशमी च्यवते ततः । अधःकृतमलं तोयं, पुनर्मालिन्यमश्नुते ||४४||
—- ગુણતીર્થ વિવેચનઃ
(૧) સમ્યક્તઃ આ ગુણઠાણે દર્શનમોહનીયનો ઉપશમ થયો હોવાથી “ઔપથમિક સમ્યક્ત હોય છે. ક્ષાયિક કે ક્ષયોપશમ સમ્યક્ત નહીં. (વાસ્તવમાં ક્ષાયિકસમ્યક્ત હોઈ શકે, પણ ઉપશમની અહીં પ્રધાનતા હોવાથી ઔપશમિકનો જ અહીં મુખ્યપણે ઉલ્લેખ કર્યો છે.)
(૨) ચારિત્રઃ આ ગુણઠાણે ચારિત્રમોહનીયનો ઉપશમ થયો હોવાથી “ઔપશમિક ચારિત્ર' હોય છે. ક્ષાયિક કે ક્ષયોપશમ ચારિત્ર નહીં.
(૩) ભાવ : આ ગુણઠાણે ભાવ પણ “ઔપથમિકભાવ' જ હોય છે, ક્ષાયિક કે ક્ષયોપશમ ભાવ નહીં.
અનેકાંત : અહીં ઉપર ક્ષાયિક કે ક્ષયોપશમ ભાવાદિ ન હોય એવું બધું જે કહ્યું, એ એકાંતે ન સમજવું. પણ મોહનીયના ઉપશમભાવની પ્રધાનતાએ તેવું નિરૂપણ છે. બાકી તો ઉપશાંતમોહી જીવને જો પૂર્વે દર્શનસપ્તકનો ક્ષય થયો હોય, તો એનું સમ્યક્ત ક્ષાયિકભાવનું પણ હોય. અને જ્ઞાનાવરણ વગેરેનો તો ક્ષયોપશમ જ હોવાથી, એનાં જ્ઞાન વગેરે ક્ષયોપશમભાવના જ હોય. આમ ક્ષાયોપથમિક ભાવો પણ હોય જ.
આ પ્રમાણે ઉપશાંતમોહગુણઠાણે રહેલો જીવ, હવે કઈ રીતે પતન પામીને નીચે પડે છે? એ બતાવવા ગ્રંથકારશ્રી કહે છે –
-- ઉપશાંતમોહથી જીવનું પતન * શ્લોકાર્ધ : ઉપશાંતમોહવાળો ઉપશમક જીવ, ચારિત્રમોહનીયના ઉદયને પામીને તે ઉપશાંતમોહગુણઠાણાથી પડે છે. કારણ કે મેલ નીચે બેસી ગયો છે જેમાં તેનું પાણી (કોઈક ડહોળાવવાનું નિમિત્ત પામીને) ફરી મલિનતાને પામે છે. (૪૪)
