________________
(ો. ૪૪)
[૨૦]
व्याख्या-उपशमी ‘वृत्तमोहोदयं' चारित्रमोहनीयोदयं प्राप्य 'ततः' उपशान्तमोहात् ‘વ્યવતે’ પુનર્મોહનનિતપ્રમાવાનુષ્યે પતંતિ, યુક્તોવમર્થ:, યસ્માારાત્ ‘તોયં’ હતું 'अधः कृतमलं' तलोपविष्टमलत्वादुपरि निर्मलमपि किमपि प्रेरणानिमित्तं प्राप्य पुनः 'मालिन्यमश्नुते' मलिनभावं प्राप्नुयादिति, यदाह
* गुर्जरविवेचनादिसमलङ्कृतः *
**
-
“सुअकेवलि आहारग, उज्जुमई उवसंतगावि हु पमाया । હિડંતિ મવમળતું, તયવંતમેવ ઘડામા |o||" ૫૪૪॥ ગુણતીર્થ .
વિવેચન :
પદાર્થ : ૧૧મે ગુણઠાણે રહેલો ઉપશાંતમોહી જીવ કષાયરહિત એવું યથાખ્યાત ચારિત્ર અનુભવે છે અને એ અવસર દરમ્યાન એ રાગાદિથી રહિત હોવાથી એને વીતરાગતાનો સ્પર્શ થાય છે. પણ છતાં કરુણતા એ સર્જાય છે કે, આવા જીવને જ્યારે ચારિત્રમોહનીયનો ઉદય થાય, કષાયો પોતાનું સામ્રાજ્ય સ્થાપિત કરવા પ્રયત્નશીલ બને, મોહના કારણે પ્રમાદ-વિષયકાંક્ષા વગેરેરૂપ કલુષાઈ ઊભી થાય, ત્યારે એ જીવ ઉપશાંતમોહ ગુણઠાણાથી પતન પામીને ફરી નીચે પડે છે.
ઉદાહરણ ઃ જેમ પાણીનો કચરો તળિયે બેસી જવાથી, ઉપરના ભાગથી તો એ પાણી એકદમ નિર્મલ=મલ વિનાનું દેખાય છે. પણ છતાં પ્રેરણાનું (=હલનચલન કે ડહોળાવવાનું) નિમિત્ત પામીને એ પાણી - ડહોળાઈ જતું હોવાથી - ફરી મલિનતાને પ્રાપ્ત કરે છે. તેમ ઉપશમક જીવ પણ ચારિત્રમોહનીયનો ઉદય પામીને મોહજન્ય મલિન અધ્યવસાયોથી પતન પામે છે.
જુઓ આ વિશેનું શાસ્ત્રવચન :
‘(૧) ચૌદ પૂર્વધર વગેરે શ્રુતકેવળીઓ, (૨) આહારક શરીરવાળા, (૩) ઋજુમતિમન:પર્યવજ્ઞાનવાળા, (૪) ઉપશાંતમોહગુણઠાણું પામેલા ઉપશાંતમોહી જીવો... રે ! આ બધા જીવો પ્રમાદના કારણે તે ભવ પછીના જ ભવે ચારે ગતિઓમાં રહેનારા બની અનંત ભવો સુધી ભમતા રહે છે.”
छायासन्मित्रम्
( 47 ) श्रुतकेवलिन आहारका ऋजुमतयः उपशान्तका अपि च प्रमादात् । हिण्डन्ति भवमनन्तं तदनन्तरमेव चतुर्गतिकाः ||१||
