________________
(૬૮)
ધર્મરત્ન પ્રકરણ
આટલા ગુણ હોય છે.–“પપકાર કરવામાં જ પ્રીતિ, નિસ્પૃહતા, વિનયીપણું, સત્ય બોલવાપણું, ચિત્તની અતુચ્છતા, નિરંતર વિદ્યાને વિનેદ તથા અદીનપણું આટલા ગુણે સવવાળામાં રહેલા છે.”
અહીં વિજયનું દૃષ્ટાંત છે.
વિજયવર્ધન નામના નગરમાં વિશાલ નામે શ્રેણી હતો. તેને વિજય નામે પુત્ર હતું. તેણે એકદા ઉપાધ્યાય પાસે સાંભહ્યું કે– “મનુષ્ય ક્ષમા ગુણમાં અને પરોપકાર કરવામાં તત્પર થવું જોઈએ. કારણકે આ બે ગુણથી જ આ લેક અને પરલોકમાં કલ્યાણ પ્રાપ્ત થાય છે. આ ઉપદેશનું વચન વિજયે તત્વબુદ્ધિથી ગ્રહણ કર્યું. એકદા તે વિજય નવી પરણેલી પોતાની ભાર્યાને તેડવા માટે સાસરાને ગામ ગયા. ત્યાંથી ભાર્યાને લઈને તે પોતાના ગામ તરફ પાછો વળ્યો. માર્ગમાં ભાએ વિચાર્યું કે-“હા! મને નિર્દયને ધિક્કાર છે, કે જેથી હું માતા પિતાને છોડીને બીજાને ઘેર જાઉં છું. હવે અહીં મારે શો ઉપાય કરે? કે જેથી આનાથી હું છુટું? ” તેટલામાં માર્ગે જતા થોડે દૂર એક જીર્ણ કુ જેઈ તેણીએ ભરને કહ્યું કે “મને તરસ ઘણું લાગી છે. જે મને પાણી નહીં આપે તે હું હમણાં જ મરી જઈશ” તે સાંભળી વિજય બોલ્ય-“ચાલ આ કુવામાંથી તને પાણું પાઉં.” એમ કહી તે કુવા તરફ ચાલ્યું. તેની ભાય પણ તેની પાછળ ગઈ. તે વિશ્વાસ પૂર્વક-નિ:શંકપણે કુવામાં જેતે હવે તેટલામાં તેને ધક્કો મારી નાશીને પોતાને ગામ ગઈ, અને “શુભ શુકન નહીં થવાથી મને લઈ ન ગયા.” એમ તેણીએ માતાપિતાને કહ્યું. અહીં વિજય પણ પડતાં પડતાં કુવાના તટમાં ઉગેલા વૃક્ષના થડને શીઘ વળગી ગયો, અને તેને આધારે જ કુવામાંથી બહાર નીકળે.
તે બિચારીએ મને કુવામાં કેમ ધક્કો માર્યો હશે?' એમ વિચારતાં વિજયને તર્ક થયો કે-“ઠીક. પિતાના ઘરમાં રહેવાની ઉત્કંઠાને લીધે
