________________
૪૬
વૈરાગ્વકલ્પલતા/શ્લોક-૪૭ ભાવાર્થ :વિષયશુદ્ધ, સ્વરૂપશુદ્ધ અને અનુબંધ શુદ્ધ અનુષ્ઠાન મોક્ષ પ્રયોજનની અપેક્ષાએ સાક્ષાત્ કે પરંપરાએ મોક્ષનું કારણ -
પૂર્વમાં સ્થાપન કર્યું કે જેને મોક્ષનો રાગ ન થાય તેને મોક્ષના ઉપાયની ઇચ્છા થાય નહિ, પરંતુ મોક્ષની ઇચ્છાથી ધર્મમાત્રની ઇચ્છા મોક્ષનું બીજ છે. તેથી ધર્મની ત્રણ પ્રકારની શુદ્ધિ જે શાસ્ત્રમાં કહી છે તે પણ સાક્ષાત્ કે પરંપરાએ મોક્ષનો હેતુ બને તેવી પ્રવૃત્તિને આશ્રયીને કહેવાયેલ છે.
આનાથી એ ફલિત થાય છે કે જે ક્રિયામાં મોક્ષના ઉપાયનો રાગ ન હોય તે ક્રિયા મોક્ષનું બીજ બને નહીં. આથી જ વિષયાદિ શુદ્ધ ત્રણ પ્રકારનાં અનુષ્ઠાનમાં મોક્ષનો રાગ છે માટે તે મોક્ષનું બીજ બને છે અને અનુષ્ઠાનની ત્રણ પ્રકારની શુદ્ધિ આ પ્રમાણે છે. વિષયશુદ્ધ અનુષ્ઠાન -
જેઓને સંસારથી પર એવો મોક્ષ ઉપાદેય લાગે છે તેઓ મોક્ષના અર્થે મોક્ષના ઉપાયભૂત એવી ભૃગુપત આદિ ક્રિયાઓ કરે છે. તેમની તે ક્રિયા મોક્ષને અનુકૂળ નહિ હોવા છતાં તે ક્રિયાનો વિષય અર્થાત્ તે ક્રિયાનું લક્ષ મોક્ષ છે તેથી તે ક્રિયા વિષયશુદ્ધ છે. આ પ્રવૃત્તિનો વિષય મોક્ષ હોવાથી ઉચિત જન્મની પ્રાપ્તિ કરાવીને પરંપરાએ મોક્ષનું કારણ બનશે માટે વિષયશુદ્ધ છે, પરંતુ સ્વરૂપથી શુદ્ધ નથી કે અનુબંધથી શુદ્ધ નથી. સ્વરૂપશુદ્ધ અનુષ્ઠાન :
વળી, જેઓ મોક્ષના આશયથી યમનિયમ આદિ આચારો પાળે છે, કદાગ્રહ વગરના છે, આમ છતાં ભગવાનના શાસનને પામેલા નથી તેવા અન્યદર્શનવાળા કે ભગવાનના શાસનને પામેલા સ્કૂલબોધવાળા અપુનબંધક જીવો જે ધર્મની આચરણા કરે છે તે આચરણા સ્વરૂપથી અહિંસાદિના પાલનરૂપ હોવાથી શુદ્ધ છે અને મોક્ષના આશયથી કરાતી હોવાના કારણે વિષયથી પણ શુદ્ધ છે. પણ સૂક્ષ્મ વિવેકવાળી પ્રવૃત્તિ નહિ હોવાથી અનુબંધથી શુદ્ધ નથી. આ પ્રવૃત્તિ પણ મોક્ષના આશયપૂર્વક સદાચારરૂપ હોવાથી પરંપરાએ મોક્ષનું કારણ છે માટે સ્વરૂપશુદ્ધ અનુષ્ઠાન કહેવાયેલ છે.
